The Liberal, Volume I, Number 54, 18 March 1893 — MOOLELO I HOOPOKOLEIA O NA POE KAULANA O NA AU A PAU. [ARTICLE]
MOOLELO I HOOPOKOLEIA O NA POE KAULANA O NA AU A PAU.
( j MAHELE YWT \ [• '• j Maanei. me ke kokua ia e ! kekahi i>uke ho<$uanao ana, ua kamailio aku" la oia i na mea ana i ike ai o ka Hikina, a ua kakau ia ni? lalo o kana wehewehe aua, ahope ipo o kona hookuu ia an i ua hpi hou oia no Vetiice. kahi ona:i hookohu ia maiai i hon no kl Aha Kulea Kiekie, a i ka 1323 Miake iho'la oi'a he umikumamakahi makaliiki mahope iho o ka inako ana o koim makuakane, oia hoi ka piha ana o 'koua 73 makaliiki ma koia ao. 0 kekahi o kana mau buke i kakau ai "II Milioi.e de Meoser Marco Polo Teneriano," ī hooj.>ūG0i)0nu ia e Coint Baldelli nia FIorem» iloko 3 eha bukc i, ka 1S27. i kau pu ia me na palapala aina, kii nie na hoa-1 kaka. | 0 ka moolelo a Mareo Polo i hai ai i ko Ein'opo no na ainaj aku ma ka Hikina, ua, nui ke j kamailio ia iwaena o ka poe uaauao, ahe nui np hoi ka poe i hoopuka ae l ko, lakou manao he mau kaao walle no keia aohe oiaio. Aka, mahopa mai 'o na kahuna KaMolika a me na Veneziani kaaliele honuā i| kaahele aku mal keia mau wahi mamao loa | hooia mai i ka piaio o na mea a pau a: Marco Polo j hoiks ai. 0 ka pololei loa o ua mea a Marco Polo i hoike ai a li jea i iia mea liilii loa, ua lilo i*. hp iuea na ke ao nei e malialo aku ai 0 kaua mau buke i l.akau ai, ua lilo i alakai no ki poe liana: aualiouua a me ka poe huli aiua. . , I Na ieeia mau iioike ana i | hoohoihoi loa lia Pnkiki i ka imi ana i alanui e hoea ai i | Hmedu ma ka*Li.e' mai o ka| Mnnnolana Maikai, a pelā no hoi ! ala mai ai k;i manao imi aina iloko <\ ka nmaumn o rristoforo» < V>1om >o (('olumhu*). a pela hoi i !>aa ai i keia au hou-ka nui i 'ke'i anahonun, Ka huke mua loa o kaaheh 1 hoi ua a Muieo Polo. ua pai ia e ī ainn-io ma>| ka M igaK-nn'f e' Viaggi" Venicr. 1(5 S0>t559. 1 ka \va i loaa a; o Ameiika,) uil uiomho i ka 1192.ua nia.'iau uo o (/uloiiīl>o o ka moku- : loaa ai ia Marco Poio uw u Zi(Mugu. o iapaua hoi i keūu wii. l a ihi ia bukt> e ka huakii a Marco| Poio uiii »a oklo v pau o Euiupa, «i uuihiiia u< !toi ka mo , uUnu piha *> SlaiCi Pul<). | MAHKliE XXVH | Mf» : «'»- Suf ua Imiunna «»»a m,'! Stockhol!u. i [>ekeirj;JI)ii !*, 1504;
a nn make oia ma ke Itatjria: kaim o Liitzen i ka 1632. A oia oo h*i ka moppnna a Oustovo Vasa. inai kana keiki muli loa aku. Carlo IX., Moi o Sne«?ena, a i kona make ana l k* 1611. i pii ak» ai o o«stavo Opīo ilnna o ke kalaunu o Sne«3eua. I*a hoonaauaOia o Gustaro malalo o ka , hoomana ,Lutera. a ua ao maikai ia ma ka hoopoīiopono aupimi, a oia no hoi ko keikialii makaukau a naaiiao oiaau. He ewala on? olelo i ike, a he elima o ia i hiki loa iaia ke kamailio a kaknu e like me kana olelo makuahiiie. He mea no hoi oia i ike nui i na moolelo nie ka haku mele, a oia no ka oi ma na hana hooikaika kino a me na hana o ka oihana koa. I kona pii aua ae ma kje kalaunu, aia ka aina i ke kaua ikela wa me na aupuni kuwaho, a he ano haunaele kuioko lioi ko ka aina. J> ke kuniu nui o keia haunaell, mamuli no ia o na hooilina o&e kalaunu, oiai, ua kolio balotsL ia kona makuakane i pii mai ai ma ke kalaunu. a ua kapak ia aku holkana keiki.piiikoko Sigi>impid, Moi 0 Polani. ka Wnlina hoi ma kaJaiiiā pololei, aka nae, mamuli.o kona Katolika i kue ai ka lahui Suedena iaia ;t koho i kona makuakaue pilikoko i Moi. Nolaila, o ka hana mua loa a Gu.stavo. oia ka hoolaulea ana i na filii o ka aina ma aoao. a o lakou mad no kooa mau paalalo ma ka oihaua koa, a pela oia i hookahua ai I kona aupuni malalo o ka o.ihana koa. 0 na alii, ua kou i ka aina mai ke kaUtmt aku, a o na makaainana uiai īia.alii aku. . 0 keia na mahele oloko 0 kv ahaolelo. o na alii a me na lunamakaainana i koho ia, sj liiawaho ae o keia. 1 hookohuia e ka Moi e noho pu uie ne alii. Ua holopouo kana hooponopono ana i ke aupuui. pela i liolopono ai l?a--na kukulu ana i pualikoa holomua. Ua wehe ia kana kaua mua loa ma. Denemaka. ma na paiiaiaaii o keia aupuni hope ma na aekai Bolatiku, ka iaes nana i alai mai o Sue<leua ma| na aina mai o Eiuopa,. Ua hooili ia keia kaua no Lookahi makahiki. A ua j)au keia k&u& ma ka aelī|ke. ana o na aupnai .eluama kpkaki kuikahi. keia pau ana, ua haalele p Gustavo ia Lapiāh a me k&ahi mau paualaau i uui ia ma ka hoi hou aua mai o keia mau aina, ealmai-, Oei laml. Elfsborg a me ka okaua aiua o Gottenbovg. Ma keia hoi ana mai o mau okana aiua, ua ke alanui o ke kai Bolatika 0 hehi aku ai maluna o ua pait o Europa. A mamulio ke kuikahi, ua lilo o Oanemaka i hoa hni kaua iio $uedeoa,s peia pu me llolaui ma. M»| keia wa aku ua lialiu aku oia no ke kaua me Rui>ia, a u& ioaa he lauakila, a uu koke ia ,i ka 1617 ke btoibova, a ma. ia kuikaiu, ua loaa ia ka noho »»>% aua iwmuuu o Lugenuauland iii*? KaieUa, ii me kahi hapa o Ltliamk a nia ko Uusta,afi®o hoi, ua hoi hou aku o Norogotxxl a me kekahi mau okaua iiiiia e iho. O na, paleua o Suedetia a ui« iuisia f ua hoailoua ia ma kahi pohaku kihi me ua kaiaunu ekolu o Suedeaa ma k» olelo latina h nie ka hua |«uapatu i\. A. Aka. okn hoopaapaa koe iue Poiaui. a i kn !Wl. ua ia ke e laua elua, alna hooman ia ke kawa a hi'k'i ?R a ua ia ilia nTeh> aelika no eono o maln ai, a mahope fc»a mn kekahi khikahi '
tio na waiwaikalepa a me hele lanakila ana o ua lioolaaaa like o!e, a !ilr> mai la |jeia mau aina ta f»n«tavo oia 0 Elbing ; Branliisberg r Pillau a uie 3fesmel. i 0 keia kuikahi ka mea muiu 1 fc&vri i manawa e kuonwiio ilio ai ka pagahaua kahiko a Tru<tavo no ke kana aku ia j Geremania. Mahooe iho.;'o na lux>ponopouo auo hor<t uo Sue«.iena. a me ka hooholoiuua aua i ka aiua iua na a-uo a pau. ua liaawiaku la oia i ka inalama aua o ke aupuni u me ka malama aua i kana kaikamahine opio ]oa Chrisaint, ka hooilina o ke kalaunu. i k.ona Kuliiua 2sui Oj£eusieru. a i ke kau uiehana niai o ka, 1330, kau aku la o *&ustavo ma*na mokukaua me f5;000 koa $r holo aku la no ,Cieremnia e kokua i ka poe kue i ka poe Katolika i kokua ia e ko laila Emepeia, r Ua loaa ka ianakila nui la £riistavo a ua aluhee nui na pualikoa Emepenela uiai Pomel'ania, a ua lawe pio ia ae o Btettiu. 0 ke Duke keiki oie t" Pomerania. ua ala mai oia e oomaikai'i ka moi o Suetfena a me ka hooili pu ana mai i aupuni iho o jLOna T.va e imike ai. A o hōi no kona lioouaukiAki ike Aupuiii Emepera. ua pcok;ua mai la oia i ka Moi o ka me IiOO.OOO i kela me Keia makahiki i mea kokua ikjapualikoao 36,000 koa. 0 ke DukeW allen>tein, ua pau Iho oia mai ka pualikoa o ka |y&epera. Aka. oiai o Ctuse hoopuni ana ia Spandau Kustrin, ua nouoi Hag<iel)urg poe iaia e komai, he kulauakauhale i lawe pio ia e Genejpala Tilly o ke Aupuni Et|ieuia ua haua lioouiamofcyavhuku loa ai ko laila pqe. K&a, ua kiki ole ia G-ustavo aka, aole i liuli.u ua k(i puali koa Emeperiela ia Gustavo ma Breitenfel<i. a >l>ela i loaa ai he wiwo nui nia M aoao o lia Katolika i ka me kona niuu koa o J 1 keia \va maki aku la ka Oustavo i Franconia. a hoomahuahua ae la oia ka heluka o ko.na mau koa jioloko mai o na aiua Hoole J*ope o Wurzburg me Bamberd iaweaeia no lioi ia Palalifaate uie Maiuz, kahi hoi oua i ia ai kona ,{tloalii t i hoopuni ia e na keiki ,aiii lehulehu a me na elele ,alii. . I ka 1632, ; inaki aku la ua koa o Suedenii e kaua me Till} v s uia kela aoab o ke Danubo ? u loaa he' lonakila nui m# JiigolijtaJt, kahi hoi e ku ai o Till>" a make loa. A mailaila [aku no Munieh, me ka lanakila uo, a ma ua wahi a pau a Gustavo e hele ai, ua hookip^! iamai oia e kn lehulehu j he anela la. f j I keia \va ua liamama mai [ ke aia e hiki ai i Vieua, ke kap | pitala o ka Emepenu a ua n\aj opopo aia ka Emepera iloko y [ ka poholima o Gu>tavo. ; nae aoie i kahea koke ka E?ne- : pera i koua jKen<*rahv ; mau VTaUeiijtein e hoi hou. ī ! ke kaliea ia ana o Wallen<tein , ehouua ae *koke aku hi oia me ka loaa iaia o na maua a : j»u, a ua hoaluulu ae no lu»i oia he pualikoa nui no ka nia- ( ki ana uo Mahope f iho o kekahi hooili kaua hahana nui malaila me na Buedena, ua maki hopemai la o Wallen- ■ sfceki uo A ka nui ( p k» iuo o ia k<» m»v j uaua i houlolohi Gu-tavo ( iuai ka lele koke aku «• kue 1 1 ka.pualikoa Eniepe«.i ' k , { manao aiu aka, ; S(; j(uaLu C. akali'tto .< !".u
he wa kupoao e hauwai ai ua I pualikoa a elua he alo a he alo ma Lutzeu 'Elike me ka meal ' maa mau ua mele ae la na koa j Suedeua i ka. liimeui i haku ia e ka Moi uo ka htK»tuaua | Luter> I keia v,a uo ku ae ia o Gn-ta\ u a haiolelo mai la i ua koa. a wiliwili j ae la i kana pahikaua, ahaawi ae la i ka olek' kauoha me ke kahea ana. "Imua e ua pokii." a maki aku la oia ma ke «.»
na koa a me ka pualikoa puj malalo 6 Bemhar.l <> Saxe| Weimar. l T a hoea, mai i ka; mivM*> e lilo.ai o ka lanakila \ i na ie '!ena. aia hoi hoea hou | mai h he puali kou \miMi;a ka ; aoao o na koa Emeperiela ma- [ lalo o Pappenheim.' ī keia wa ike aku la o Gustavo i ke kuemi ana o kona mau koa i keia poe koa hou loa. !tolo aku la oia me ka awiwi imua o na koa. a no koua kokoke loa ana malalo o ua koa lio ku aku la | oia i kekahi poka ina ka lima, j a oiai oia e huli ae aua. ku j hou niai la oia ma ke 'kua. k ( haule iho 1;\ oia Halo mai konia i lio iho.'.. ' > 0 ka holo aua aku o ka lio j me nele i ko iakou Moi. ua j pioo ae la na Suedena me ka; hae nui. Aka. mamua o ka| loaa ana lie' manawa i na koa ■ rSuekena e nee aku imua e ko- 1 kua i ko lakou Moi, ua hoo- ī puni kokeia ae la ke kino o ka| Moi (rustavo e na koa kaualio! Caoats: a aole no hoi i loaa j aku ke kino, aia no a mahope j loa mai o ke kaua hookahe , koko ana. he 10.000 koa i ; make.a eha. a akahi no a loaa 1 aku ke kino make o ka Moi i | na koa Suedenn. ua piha i na | pukapuka o na ihe a na enemi. j O na pukaa o ka euemi, ua ' lilo pio mai i na Suedena. a' nd lakou hoi ka lanakila o ka ! la mahope iho.o kekahikaua| hahana a hae launa ole o 7ia ■ Sue€lenā. ' * '' ! He moi puni kaua o Gustavo akn. he nui kaua mau hoo- | ponopono aupuni maikai i| koha aupuni iloko o ka waj pokole aua i noho ai i ka wa | kaua o le. ua holomua na hana : hou a me ka oihana kalepa. He Moi malama loa oia i kona j hoomana, a o kana mau hoo-: nka kaua lanakila fi pan ma! na kahua kaua. ua loaa no ia ; ma ka hilinai nui o na koa ii kona manaoio, mawaho ae o j keia, oia no ka ma-ikai o ka | malama ia ana o na koa me !
oa Uooponopono ano 2tou. ilnko oka oihaua kaua. Kahi ona i iiaiile ai a iuake iua ke Liua o Lutzec, ua kukuluia Jbe kLa poiiaku hoomaoao kons kāiiu Jacob Kiieli&aOii, ma ka po iuo 110 uiahope o ke kaua. I keL\ wa ixe kia hoouianao naui eku uei uialaila up i,ī o Auollo ; kukuiuia o ka lahui i*erem;uiia uona i U 1336.