Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 110, 3 August 1893 — No ka Mai Lepera. [ARTICLE]

No ka Mai Lepera.

Mr. Lunahooponopono: No kanakolu ae nei a oi makahiki a ka mai lepera e ulupa nei i ka lahui Hawaii. Iloko o keia mau makahiki loihi i hului ia aku nei ka lahui no Molokai, ilaila e ola kunewanewa ai a hiki i ka wa a ka make e kii mai ai e hoopokole ae i ko lakou mau ehaeha. He mai weliweli loa ia ka lepera e na lahui a pau i loohiaia ia ano mai makamaka ole. He weliweli keia mai ke nana aku i na poe i loaa, a he mau hana hoomainoino no hoi ka ka mai maluna o ka poe i loaa. I ka wa e hookau mua iho ai na hiona o ka ma’i lepera maluna o kekahi mea, e holo e ana ka lia a puni kona kino, oiai e kokoke mai ana na hora ona e haalele mai ai i kona obana, a hoi aku oia a noho me ka poe malihini iaia malalo o na hoolilo kaniuhu ole a ke aupuni. E pahola like iho ana no hoi la haawina o ke kaumaha maluna o ka ohana. He mea pliihua no ka naau ka hoomanao ae e kaawale aku ana kau mea i aloha ai. O ke aloha o ka makuahine i kana keiki e kaawale aku ana mai kona poli aku no ka wa mau loa, aole mea nana o hoomalielie a hoonana ae hoi. He aloha kaio pilipaa ko ka makuahine i kana keiki i luhi a i lei ai hei. 0 na kuluwaimaka a ka makuahine e hookahe ai oiai kana kamalei e wehe hooko-o aku ana i ka pili aloha ana, e hoopulu loa aku ana ia i ke kumu puuwai o kana keiki. O ke aloha hoi o ka makuakane, he kukonukonu no ia, a he mea hoopilihua i ka naau o ka makua. O na poe i hookaawale ia aku ka lakou mau keiki mamuli o ka mai lepera, e hooho like mai ana lakou: "Eia no makou ke uwe ae nei no ka makou keiki.” E like me ka loihi o na makahiki e kaawale aku ai ka lakou keiki no ka Panalaau Lepera o Molokai, pela no e hoomahuahua mau ia aku ai ka ehaeha o ko lakou naau no na keiki i lawe ia aku. A pela hoi na makua i lawe ia aku a koe hoi na ohana mawaho nei. Aole e poina na hoomanao ana. O ka mea nae nana e hoonui na ehaeha o ka manao, o ka ike hou ole aku i na maka o ka poe au i aloha ai. O ka poe e kaawale aku ana no Molokai, ua like lakou me ka poe i make, ka nalo o na maka no ka wa pau ole i ka poe e noho aku nei mawaho nei. Ua like a like me ka make. Make ka manaolana, make ke kuokoa, - a heaha aku ka waiwai o keia honua i koe? E aho iki na paahao hana karaima o Kawa, he paa aku he mau makahiki, he elima

a umi paha, a oili hou mai e hui pu me na hoa’loha. O ke kaawale ana no ka wa mau loa, mai na ohana. na hoa’loha, a mai na makamaka aku, oia ka mea nana e hooi aka i na ehaeha o na poe e kaawale aku ana no Kalawao. Ua emi mai na eha o na palapu o ke kino, a ua oi pakela aku na ehaeha o ka noonoo. He mea ia e hoomailo mau ana i ke kino. Aole mea nana e hoole ke aloha pili paa mawaena o ka mea e hele ana a me ka poe e noho u aku nei mahope. O ka mea i nele ia mau haawina, aole oia he kanaka me na noonoo maikai a ke Akua i haawi mai ai iaia, he holoholona haahaa loa oia. Aole o ka haahaa a ilihune ana o ke kanaka, a eleele ana paha o kona ili, oia ka mea e nele ai i keia mau haawina pilipaa a ke Akua i haawi mai ai maluna pakahi o na kanaka a pau me ka noonoo maikai Ua pahola like keia haawina i na lahui apau. Aka, he mea mau ma keia ao, e like me ka nui o ka hanohano a me ka waiwai o ke kanaka, pela ka nui o na poe e kaumaha aku ai nona, a e like hoi me ka haahaa a me ka ilihune haahaa loa o ke kanaka, pela auanei ke koikoi o na haawe o ka hookae o ka hoowahawaha ia a hookaumahaia aka ai maluna ona. Aole nana ia ke kulana maemae o ka uhane o ke kanaka ke loaa i ka mai lepera. Ua kupono no ia no ka wa ola. Aka, ua ike no ka lahui i keia mau ehaeha e kau mau nei maluna o ka lahui i na sekona a pau o ko lakou ola ana, eia nae, he keu aku ka pakela hoopaakiki o ka lahui Hiawaii i ka noho huikau ana. I ka wa e ola maikai ana o ke kanaka, aole i kau mai keia mau haawina kaumaha, ua kapae ia ma kuono na rula paa o ke ola kino. He mau rula lapuwale wale no ia i ko lakou manao. Aka, i ka wa e hookau iho ai ka mai a hoomaka mai ke aupuni e kau i kona lima a lawe aku no Molokai, oia ka wa a keia poe noonoo ole e hoomaka ai e hana ino a kue i ke aupuni. He makehewa keia mau hoino. Nau no i imi kou make, nau no i hoolapuwale ia oe, a mai hoahewa i ke aupuni. Ina oe i malama pono ia oe, a noho huikau ole me na poe mai, me nei, lanakila mau oe. He poe ohana ponoi ko’u aia ma Kalawao, a owau kekahi mea kokua loa i ka hookaawale i na poe mai ma kahi e hoohuikau ole mai ai me ka poe ola maikai. O ka lahui Hawaii ka poe loaa nui i keia mai. He mau tausani o lakou e waiho mai la na iwi ma Molokai. Heaha ke kumu o keia loaa nui o na Hawaii i keia mai? He ninau ano nui keia, a he like ole na ike a me na manao o na Kauka naauao e pili ana no na kumu. Oiai, aole au he Kauka, e lalau ana kekahi o ka’u mau kumu e manao nei: 1 O ka ilihune. 2 O na kahuna Hawaii. 3 O ke ao ole ia i ka buke ola kino. 4 O ka noho huikau. 5 O ka hookuli. 6 Nohona maemae ole. A kahi wa aku, e wehewehe au i na kumu, 1, 2, 3, 5 a me 6. O ke kumu 4 ka’u e wehewehe iki ae. O ka noho huikau kekahi mea lapuwale loa mawaena o na Hawaii. Mai huhu ia’u ke hoike aku i ka oiaio. E hookaakaa i ko oukou maka, ina ua makapo. Aole makau o kanaka i ka ai pu, moe pu, a launa pu me ka poe i loaa i ka mai. Ina e ao ia aku no ka noho huikau, o ka pakike mai la no ia, i ka hookae, hookano, a pela aku. Ina nae e loohia ana, alaila,

noonoo no ka hookuli, aka, ua pau ka wa kapono. Ua lohi loa. Ke hoole mai nei o Kauka Trousseau (Farani) aole ka lepera he mai lele. He kulike ole ka ike o na kauka. E like me ka loaa ole i na kauka o ke ao nei ka laau e ola ai ka mai lepera, pela no e hiki ole ai ia lakou ke hooholo, he mai lele paha, a i ole, he mai lele ole paha ka lepera. Hooole ke Kauka Farani aole keia he mai lele, a he mea keia e kono aku ana i na kanaka e noho huikau mau. He mai ano e loa ka lepera. O kekahi poe i noho pu, ai pu, a moe pu no kekahi mau makahiki, aole no e loaa ana. O kekahi poe hoi i launa pu wale no ka wa pokole, ua lele aku la. O na keiki a ka poe lepera, he mai kahi ahe mai ole kahi. He mea kupanaha loa keia. Nolaila, aole i pololei loa ke Kauka Farani. Loaa anei o Father Damiano i ka mai lepera ina oia i noho paa ma Ladana, Parisa, a Bosetona paha? O ke Akua ka mea ike i kela. O ka hoohuikau ole nae me na poe mai ka laau lapaau maikai loa. He kakaikahi o ia poe e loohia ana. O ka poe hookuli no ka luahi. Koho wale nae au, ina aole i hoi o Damiano e noho pu me na mai ma Kalawao, menei aole oia e loaa i ka mai lepera. He mai lele no ka lepera i ko’u manao. He nui no na mai lele, aka, he weliweli loa na hana aka lepera i ke kino o ke kanaka, nolaila, hookaawaleia, i pakele mai ka poe e ola maikai ana. Kaoaokalani.