Nupepa Puka La Kuokoa, Volume I, Number 38, 28 Malaki 1893 — HOIKE NA KUHINA 0 KA MOIWAHINE I PAU I KO LAKOU HAILONA. [ARTICLE]

HOIKE NA KUHINA 0 KA MOIWAHINE I PAU I KO LAKOU HAILONA.

[Kakau ia e C. N. K.] E Me. Lunahooponopono: Aloha oe:—E ae mai ia’u i wahi kaawale 0 kau aupepa, e kamailio maluna 0 na mea i ike ia a hoomaopopo ia hoi e kakou no na hana kumakaīa a ka Aha Kuhina o ka Moiwahine i pau. Ke olelo nui nei lakou, e kalikakou (kalahui) ae hoihoi hou ia mai no ke aupuni Moi e na mana nui, oiai wahi a ua poe hawawa la a ike ole i ka hookele aupuni, ilanakila ka na haole he umi-kumama-walu i kela la poina ole i lilo ai ke aupuni malalo 0 ka mana 0 ke aupuni Kuikawa, no ke kokua ana 0 na manuwa Amerika i ua poe haole nei. . Ma keia wahi, he mea pono e hoomaopopo ia, ina he kuleana io ko ka lele ana mai iuka nei 0 ka aina o kela mau koa Amerika. Mawaena 0 na mana nui' o ke ao nei, he loina maumawa-ena-o lakon ka malama a kiai ana i ko lakou mau kauaka a me ko lakou mau waiwai oiai ko lakou mau kanaka e noho ana ina na aupuni e. A ina ua ike kekahi ūa hoohaiki ia kona pono e na mana o ke aupuni ana i noho aku ai, ua kuieana ua mea la e hoopii aku i kona aupuni no ia hoohaiki ia ana, a e hoolohe mai no auanei kona aupuni i kana mau hoohalahala. Ma ia ano i hiki mai ai na manuwa ma ko kakou mau kapakai i loaa ai iko lakou mau makaainana he puuhonua i ka wa pilikia. Aole paha i poina ka lehulehu i kela hihia 0 J. Kekipi lunakawai 0 Kohala a ke aupuni 0 Beritania nui i kauoha ai e imi pono ia na hana hewa a ia mau luna 0 ke aupuni Hawaii, no ka hoopaahao ana ia Mr. F. Leslie he haole Pelekane. TJa hiki mai ka lono oia haua ana i ke Kanikela Pelekane, ua awiwi oia a kau aku la maiuna o kamanuwa aholo no ka hoopakele ana ae ia makaainana 0 ka Moiwahine Victoria. A o ka mea i ike ia, ua hoopau ia ua mau luna hooko la 0 ke aupuni Hawaii. I ka la umi-kumamaono 0 Ianuari i hala, ma ka hora elima 0 ke ahiahi, ua hoolele mai la ka moku kaua Bosetona he mau hataliona koa iuka nei 0 ka aina i iako pono i na mea kaū'a, a ua ike kela a me keia i ka lele ana mai o ia mau koa aole e hoole ia ia mea. Aka eia ka ninau, heaha ke kumu o ka lele ana mai 0 ia mau koa inka nei 0 ka aina? Ma keia ninau ke mea pono 1 kou mea kakau ke hoi hou aku i hope i ka la umi-kuma-maha oia malama no, a e hele mai na hoonohonoho ana i ke kumu a e ike no kakou, ua kuleana io ka ia mau koa 0 ka lele ana mai iuka nei me ka lako i na mea kaua. Ma ua la umi-kumamaha la 0 lanuaii 1893, ua hookuu ka Moiwahine i kona Ahaolelo i ka hora umi-kumamalua awa-

i kea a hoi aku la i ka Halealii, i a mawaena oka hora ekahi a 1 me eha 0 ia auina la ua haa- . lele oia i ke Kumukanawai naua oia i hoonoho ae ma ka noho Kalaunu o Hawaii nei a hoao mai la e onou i Kumukanawai hou, ka haua hoi aole loa ka Moiwahine 0 Beritania nui e aa e hana aku, oiai ua ao ia mai ia e ka moolelo 0 kona mua James II. ika makahiki 1688. I ka wa 0 ka lehulehu i lohe ai he Kumukanawai hou ia e hana ia mai la e kukala e ka Moiwahine, ua hauoli kekahi hapa 0 ka lehulehu, a 0 kekahi hapa aole loa lakou i hoapono ia hana aka Moi. . E olelo mai ana paha na kanaka Hawaii, 0 na haole wale no kai makemake ole ia hana. Aole pela, he nui na kanaka Hawaii nāauao ma ia hoapono ole, aka o na haole ua kahea ae la lakou i mau komite hoopakele no ka lehulehu he umikumamakolu lala, a na ia komite e hooponopono na mea e pono ai ka maluhia oke ola a me ko lakou mau waiwai. Ua noho kela komite e noonoo i ka mea pono e hana ai a ua hooholo iakou, e kahea ia i halawaimakaainanamaka Poakahi ae la umi-kumamaono 0 Ianuari. Ma ka Poakahi i hoike ia ae la maluna, hora umi, ua hoopuka mai la ka Moiwahine he mau pepa liilii e hooia mai ana ua hana hewa au, aka raa neia mau wahi pepa liilii ke hooia aku nei au aole au-e hana hewa hou aku ana. E ka lehulehu, ua hiki anei ia kakou ke olelo ae ua pau io kona hana hewa ana mamuli 0 kela mau wahi apana pepa? Aole, aole loa. “Ble auwai ka manao 0na alii.” Na ia mau pepa liilii i hooi aku i ka manao 0 kela komite umi-kuma-makolu e hana e hana me ka wiwo ole. a ua noho ka halawai a kela komite umi-kuma-makolu i kuahaua ai' ma ke akea ma ,ka halepaikau ma Manamana. Oia wale no anei ka halawai, 1 malama ia ma ia la? Aōle, 0 ka poe i apono i na hana a ka Moiwahine, ua malama ae lakoū he halawai na lakou ma ke kuea 0 Mililani a uā akoakoa ae ua kanaka 0 na lahui like ole ma kela mau halawai, aka 0 ka mea kupanaha ma ka halawai ma Manamana he haole wale uo ma ia kahua, he hapa na kauaka Hawaii malaila. Ua kanakolu paha aole no paha i piha ke kaua kolu. Ma ka halawai ma ke kuea 0 Mililani, he kanaka Hawaii wale no malaiia ua like no me ka nele 0 na kanakama Mananiana, pela no hoi ka nele i na haole ma ke kuea 0 Mililani. Aole no paha i piha i ke kanakolu haole ma ia halawai a na kanaka. Ma ka halawai ma Manamana, ua uui na haole i haiolelo, a ma ke kuea 0 Mililani, ua nui no hoi na haiolelo. Ēia ka ninau nui, ua lokahi anei ka mea i hooholo ia e 'kela mau halawai nui, ke olelo aku nei au, aole loa. No ka mea e hoole ana ka halawai a na haole aole pono 0 kela hana a ka Moiwahine i hana ai i ka Poaono mamua iho, he kipi ia hana a ka Moi a he uhaki ana no hoi i ka aelike mawaena .0 ka lahui a me ka Moi. A heaha ka hana a na kanaka ma ka halawai 0 Mililani? Ua apono lakou i ka mea a ka Moiwahine i hana ai ma ka Poaono, oiai wahilakou ua mihi mai oia aole e hana , hou aku. Ua palainapuna , aku ka halawai ana kanaka i ka hana kipi aka Moiwahine. ■ [E hoomauia aku ana.]