Ka Puuhonua o na Hawaii, Volume IV, Number 20, 18 May 1917 — HE MOOLELO HOONIUA PUUWAI No Ka Makaikiu Wela [ARTICLE]
HE MOOLELO HOONIUA PUUWAI No Ka Makaikiu Wela
KK AIWAIWA AME KE AHĪKANANA O -RUSLA :Ke Koa Kiai Puka Heln Eono o ii<±. Aioalii o k» Emeperā^ iVtt'ro Ka Noi > A ī OLE-: <1 kk kaikamakine al:i Al>KUAlSA O SANA r p];terouoho. MOKUNA' I. u '±i Waione kuu Mea Kiekii:! He mau oLmo pahenehene waie no kau ia'u, . ka mea hoi a u e.ho.oia aku nei imua ou a imua o na clisba!o o ka po, ina e loaa ia'u he manawa e halawai hou hi :na ii īio'.-en o- ka halehui
0 Hoiaia kahi e'u i hoohaahaa a ai, e huipa oo au i ke kikala o| kela epio kohu wahine au ika- i maiiio mai nēi rne ka'u pat ikaua, 550 ka hrohsmau loa a:ia 'iaia." . U E lawe ant:i oe i kona ola, a ika Kmepe'ra e ahewa loa mai ai j ia oe rio ia hana au me ka majiiao puapuahu.'u?" , /'He oiaio, e I xwe no au ik> na-ola me ke kaii ole! Oiai, he | wahi koa kiai wale iho no oia, e j lilo ole ai i mea nui na ka Eme |perea e noonoo ai. ; | Oiai, he. .li-ke.no oia me na ia-j wehala poo hakahaka o Sibe: _ ia ; ,i makaukau mau ka huipa ma ko lakou mau kikala ina wa a pau elike me na holoholonī .''K Ki(ā, aole ou hoomaopopo iki mai ike ano o k;i'u ! o!elo ia oe. No ka mea, a paha kela oka opio ou e hoo-: Ihaahaaia ai. Oiai no hoi, ooe ikekahi o na keikialii kaulana | loa oke kulanakauhale o Ss na j Peteroboro nei ma ka oniu aoa ii ka laauihe ame ka pahikaaa, la, ioi loa aku hoi, he aliikoa Iknekie oe no ka Puali Imperiela ;o ka bmepera i kaulana loa ma ke kipu pololei iwaena o nalii- | koa o ka Emepera." | "He mea oiaio no paha ia au e kuu Mea Kiekie i olelo mai ! la. Aka, owai ka'mea hoihoi i 'ke ano o kau olelo hoonaukiuki : ia'u," wahi aHa Hiki nei me k■! pupuku ana ae o kona nmu :ri aka, a hehe ae I-a hoi ka a-ka ' a $ia Mhlooe net. kona koVco--1 !U;4. Ka mea hoi nana i hoopiha loa aki" i ua Hiki nei me ka ina , in&nui isia e hoohilala \/ale ana no iiunn o kona iio, me ka ■ miīimili mau ana i ke kue ii o
i kana pu-panapana. j I kelawaī h£)eu ae ai ua ;mau kanaka ;.p\o nei nn ka ho'pena o ka laua mau huakai, me ko lakou kaalo ana iho maluna 0 ko lakou nr u lio mamaa 3 ke alo o k-2 Koa kiaipuka Helu 6, ke ,ahika-.?T?a hoi nona' kua ; moole;- ii ka PuIupuIuaM ; hoi o ki la n o ame ke Ahikoe oka !a mpkani. Ka mea hoi ' nona w«hi manai eba 1 hakuia eke Minehahā U'ino--ea ' ka wsi o Mepua, i ku wailele hoi o Manewal;opuna i ka uka o Manuhia ame ! Konla. Wela. Non*t hoi keia mau pua awapuhi i kuiia a hwa ua mau nia- • riai eha a ko Minehaha mau U'inohea i haku ai no ua ea nel a kakmi: "Ahi Wela, mai nei loke; t ī ka hana a ke aloha." Hana ka Uwila, ke oni , nei ka hao! i. Hoonuiia, a hau no au e imi se v A loaa i na paia aa(a o i , Puna. " a 1 ka hala ana aku o ua mau opip nei me ko laua jukali no kahi ō ka laua huakai
i heie mai ai,.o ia no ka wu o ua koa ki'aipuka Helu 6 i panl akw ai i na panipuka palua o u'i \jvkapa nei, iaia hoi i kn iki iho as e noonoo no kela mau olelo ;n i lohe maopopo aku ai ke!a :mau kan&ka opio mai, an;-. i n«i noaka iho -keia rnau wah!, olelo ana i kamailio 'hi.- ro iaia iho, oiai oia e ka'e'e iho ana iluna o kana laauihe: "Aole no ka oia i poim iki ia'u. Eia nae, ua kuhlhewa ioa o}a ma kana eh'o, e hiki iaia ke huipa ia'u me kan-i pahikaua. No ka mea, ao!e a'i'. in.-i--ka'u ma Sana Petero nei a « Rusia holookoa no Hpau. "Koe wale iho no, o ke Akua ma ka lani, a, o ka Eme pera Petero ka Nui ka makua o ka lahui ame ko'u luaui muku*hine ponoi. O lakou wale no ka'u mau mea maka'u aole loa hoi o kahi hnpo e:ik? rne kela ;mau kanaka h ; iakei, t> uai 'ai ka la a faua e nahu ai i kQ ;laua mau alelo ponoi."
Hene iki hou iho la ka a-ka aua koa kiai Helu 6 nei, iai a hoi i hele holoholo ae ai ma kona kahua ku kifii, a pau pu' aku la no hoi kona hoomaopopo ana no na kanaka opio me ko laua ukali ame ke ano o ka iakou hoakai no loko o ka halealīi o ka Emepera Petero ka Nui. A kakou nae hoi e nana atfu ai maloko oka lumi hoolauna nui oka halealii o ka Emepera o Rusia. • E ikeia ana ka Eti?epera wahine Catharine, ka mea nona mai ka inoa Catarinefo Rusia i noho ma ka nohoalii, a, he mikuahine hoi no na ewe o Rus'u e noho ana iwaena o konn nraU aUiwahine mai ka poe kuolo no [ hoi a ka wele iana, apela no hoi me na aiiikane iloko o lumīhoolauna nei ma ko lakou wahi, a he ano huikau no hoi ka noho ana o naliikane ame naliiwahine i;ko Petero kai Nui, kona au Emepera e noho moi ana.
No ka mea, o kona mau wahaolelo iho la no ia e kukakuka ai a e ohumuhumu pu ai nohoi o kona ohana alii hō!ookoa. Pela no oia i lilo āi i mea aloha nuiia e kona mau alii ame kona lahui, oka oi loa aku. he kanaka keia i weli ru»ia, eia nae, he oluolu :ime ke aloha. i Oiai no nae ka ohanaaln e ihoonanea ana iloko o r>a oie'o hookaau ame na ole)o | oia no ka wa.o ka Emepera Pe-i tero ka Nui i komo mai ai ileko oka lumi hoolauna, a na rne« hoi apau i kuku ae ai iluna, a naliiwahine hoi i kulou haah.-ia iho ai imua ona, a iakou hoi i •noho ai ilalo, a ua Emepera uei hoi i nana mai ai maluna n ka lehulehu o kona ohana aliī atne kona mau alii, ana hoi i kamailio mai ai me ka leo oluoiu a me kahi miaoaka maluna o kona mau papalina;
"Ke ike nei au ein alii Malone o ir;<r.\k.) | neil" i <f He oiaio, eia io no au iloko nei kau kauwa haahaa/' wahi a Keikialii Malone nei ia.'a iku ae ai iluna, aka E-;nepyx\i hoi i kamailio hou raai ai me ke kau'ouo pono ana mai hol o kmia nana ina maluna o ua Keikialii nei: "Heaha ka'u e hana hou ;?ku ai nou, e "kuu keikialii o Ltdina," wahi a ka Emepaa i nin«u ae ai k Malone.
u 0 ka'u wale no i hele mai nei e kuu makua» OJa no kela wahi kumuhaoa kahiko e piU ana mawaena o'u ame Aderaisal n "Auwe! O kela wj>hi papuliana fcahjko.no ka au e hoomnnao mau nei? ? ' wahi aku Etnepera me iki ana iho o k*na a-ki|.| 1 "O ia wahi kumuhana kahii ko no e kmi nukua kiekie."
Aole i pane Emepe-| ra no-keia mau olelo a- ua Ma-' lone nei, oiai kona mau maka e'au ana iwaena o na kaikamahinealii opio no ka mea i makemakeia. Ana hoi ~ i ike aku j ii i ke Kaikamahinealii Adera-j ;Sa e hilinai mai ana iluna o kekahi koki me kona poo e ku-[ lou ana ka helu ekaHī hbi J o ka u'i iwaena o /na k&ikaiiiahinealii apau o Sa'na Peterobo-' ro. Ana'ho" i kahea ak.i ai ia' 5 Ka U'inohea e hele aku imua o kona alo. O ia ka Ua Aderaisa nei i ku koke ae<vi iluna me ka puapua'i ana rn;ri o ka ula ka wiHhine lua ole m'a kona mau papalina nr'hea, me kahi hiohiona kauma ha hoie hekau mai ana maluna o kona mau maka poniponi me he manu tranu la. He'.e mat la oia imua o ka Emepera me na kapuaiwawae lolohi, a, imua o ua makua ! Emepera rei oia i kulou haa haa iho ai oia me ka pane leo o!e, a ua Hmepera ,nei hoi i kamaiiio leo malie mai ai i ua u'i m*kaonarina nei o Sana~ Peteroboro: "E kua kaikamahine*" e ,he!e aku no ko'u keena ma-fii",' no kela wahi papahana kahiko no 'ke iKeikialii'Malone." '
Aole i pane aku ua Aderaisa nei, aka, huli, ae la oia a hele pololei akula no ke keena malu oka Emepera, a ka Errepera hoi ame ke Keikialii e uk?li aku ana mahope ona. Ma loko oke keena ma-Iu o ua Emepera la lakou i noho iho ai me ka hamau no kekahi mau minuke pokole. Ia wa i huli ae i ai ka Emepera a k£.mailio aku la i ke me ka leo oluolu i ka olelo ana ak\f elike me kona maamau: "E kuu kaikamahine, aole au e hookikina wale aku ana no ia oe, no lea mea, o oe no ka lunakanawai nou iho, a nau no hoi e koho ika mea holo ia oe no keia wahi kamuhana mua no a'u i waiho ai imua ou he mau la i hala ae i.ei, no koo lilo ana aku i wahinemare na ke Keiki-
alii Malone o Ledina!" P.uili ae la na lima o ua Ade,oisa nēi mamua o kona alo, iaia i ku ae ai me ka oiwi kino kīlakiīa o ka wahine u'i a kama ilio aku la imua o ka Emepera c;e ka leo kuoo a wiwoole ihe: u Aole o'u makemake e n are iaīa, n, a okiloa hoi ka hiki ana aku e 2loha ūia. No ka mea, ua hoowahawaha mua no au iaio, elike me ko'u hoowahawaha i na poe hoou'iu'i o kou alo alii." Hoomaku'e iho la na maka o ua Keikiaiii Malonenei, no keia mau oielo aua Ū'inohea nei, a
ka Eraepera hoi i hiiinai aku ai mahope o kona noho me ka pane wahi leo ole mai. Oiai, o kona rula maamau ia ke puka iea.mea.a kona waha e kamaiiio ai, io'e hik'i ke Hoihoi houia ī hope. Koe wale no kona nana m-iie ana mai maluna o ke Kai kumr.iiinealii Aderaisa' me na maka oluolu o ke aloha, a ke kLik-Mii hoi i ku ae ai iluna me ka na-u ana ae o kona mau'ku'i ■ uiho no keia hooleia ana o ko-| na makemake me kona ike ole| hoi u mea he hilahila. l.ua iioi 1 kamailio aku ai imua o ua iU'inohea «ei e nana kapakahi! ■ mai ana iaia me ka hoowaha-'
waha nui: I hoole maoH mai ana anei ce e kuu Aderaisa i ko*ū manao 110 kou lilo ana mai i wahine na'u?" I "* boe« aku ma ke ka'e o ka iuakupapau> c hoole roau loa aku «iuuu i ko'u Hlo ana i waikino uwrc nau." u He kupaianaha maoli no Ikeia i ko*u manaō» [\ ka mae- | po|o ike kumu o kou make- | niake o!e ana ia*u,"
1 "Aole no o'u makemake ia ' oc, a okiln- aku hoi }ca hiki ana '■ ia r d" ke haawi :-tku i ko'u aloha ia oe. No ka rru'a hoowaLaw:,' a luu i no :-u ia re elike rnSu OWO apau au'e ( !oK' j T"n- - n r' pm o ko kakou mak!ir. ka hoike oiaio rlo ikeii i.m *•. k>: o!c- o'u ia dc." |* "Pt j l ca e aole anei oe eae ana e mare aku me kej kshi e ae mawaho ae i.o'u ehke hO;hoi me keia au e hooie mar.aw ftto mai nei imua o'u me ke aloha o!e.' r "O ko'u ku'eana no. ia, ina ?iu e niare i ka mea a'u i aloha a i inake-m&ke di, aole hoi' o oe ka lunakanawa s ." ■ ! i
."E k:-; Braepera," wahi ake Kc : k ; ■' i.K .'one, iaia i huli aku «i e k'i:.v,■]?o ; iaia e hoolohe mai ana •'■ laua ma'u oleio. " . !o:i e h'iki ia'u ke hoolōhe hou aU'.i i rsa ole'o a ka U'i nohen, oii i, ua hoole mānawaino nr s ?cl ; .r.,.i no oia ia'u. Iloi īho r,o hr,ī,-;,. «u i ke alo? 1 ha nona a'u •- moe-uh.ane maii ai iaia i ke 10 ka po." "Aole no a'u mea e hana hou aku ai nona ame oe, a'u hoi e hooknku aku ai ia oe me ka maikai, no ka mea, ua nele oe i ka mea au i iini aī e lilo i wahine nat?, Au hoi e kuu keiki e imi hou Meu ai i kek'ahi mea ku pono e aloha mai ana ia oe iwaena oka lehulehu o na aliiwahine opiop : o oke aloalii nei."
Luliluli iho la ke poo o ua Keikialii Mahne nei; o Ledina, no ka haule p«hu ana o kona mau manao kuko palaualelo no keia mau nle'.o a ka Emepera; Ana no n.t hoi i kamailio hou aku ai īmua o ka Emepera me na hiohiona mae o ke ano ho--ka: --;''■ v ;;' "He nui io no na kaikamahinealii opiopio o kou aloalii nei, eia nae, ao)e i heluia ko ! lakou u'i elike me Aderaisa nei." "He oiaio ia olelo au, aka, ua hiki o!e hoolako hou mai i wahine u'i elike me kona ano e hoolawa;a ai kou makemake, malia o aloha ia wahine ia be o kou laki no ia."
"He mni olelo Loomaauea keia aka Emerers i na keikiahi nei, eīa n?e,"r>a ! he!e no : noi ua keikiaii nei a ; - h > me ka iniiia, iaia i kunou b'irh;ta ! mai ai imua t> Knvpcr ■. * aku b rvnho no ka iami ihooiauna. Oi- : hr Eniepera ia wa i a'-u ;i i t Ad-ra-isa e k*<cte ih'' o koeia pakaukau kak*n rre ka 1 leo olaolu malie elike w'e ka makua i ke keiki: "He kane kupono no hoi: kela! ia oe, he kaoaka opio u'i no hoi, eia nae, aole au makemake iaia/'
"He kupono īomo'oia i kane nā'u } eia nae, ua piha loa au i .ka. hoowahawv:na: nona, no fe;cna hookano aue ka hooio e kupouo.oie ai i kahi wahinee aio-| ha ebkc. me a'u." | "He oiaio no la he Koiki ano .hookano io no.kela elike ijo iioi j me ke Hiki e Saiu Pe iei\bcro nei, eia 'hoi e,;» oke kei'.iuiii no ke'a a ko'u hoahanau han;.u"i!up. o ' Le^nn, 1 pe!a au i hooknu ak» r,ei ;a ee 'nau no e hooI',o!o t k'ou ro ko'u ninkeav.ke ci!e r }'.!o' kela Iknmuhana \ mea hookaumaha iakui kon noono(S." 1
u No ka mea, Me opiop» H o )ca no hoi co, a'u e' mnnaoio aole no paha keia o ka mknawa ou e noonov-- a: ho ia rhea h? o kj\*n wMe | no ia 'oe e kuu k;!ik?vrwVt*e mM noo hou oe no keia wahi mea ano o!e. Oi.ii, v.i pau ?.e |la no ko kaoa hoi: *na, he hookahi no 1 moa nada aktt o na mea maikai ?pan 'e hoea mai ara o nei mua akueHke me !ka ioihi ona !a 6 ko kakou o!a | Aofc i patt.