Ka Puuhonua o na Hawaii, Volume IV, Number 15, 13 April 1917 — HE MOOLELO KAAO NO Welodina Ame ka Ui Lani KE KAIKAMAHINE ALII O NA PUNAWAI KUPUA EHIKU O NIWELA. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO Welodina Ame ka Ui Lani KE KAIKAMAHINE ALII O NA PUNAWAI KUPUA EHIKU O NIWELA.

O kehi ōho-e wale no, he da!a ia, a he gu!a hoi keia i oi papalua aku iko \v. īte lohe pu ae la oia i na leo tnelcdia na. ni loa e hooheno m-)i ana i kona rnau pepeUo.

Ke ike pu aku la no boi oia ia wa hockrhi i ka eili 'ona mai o kekfchi k&ikamahine u'i lua ole ioi hou iho i ko ke kaikamahine o ka halealij daly. Ua hele puk.lei Ira tnai la oii a ku iho la mamua oua Welodina nei, ka mea hoi nana i hoepihoihoi hou aku iaia no ka elua o ka manawa. He ano like no keia u'i me ka u'i nana na olelo waimeli mua loa nrna i heepouli i kona m;:U noene o apau. O a ne n e k* wa a ua WeJedina nei i kilohi iho ai i ka n?r ni o ua U'i lua ole hei e nana mai ana iaia... Oiai no hoi ua u'i nei e nana mai ana me na minoaka hf.cmf(hie o ka wahine u'i, ua p&e m'ai )a oia i keia mau ole.'o ika i ana mai rr e ka leo nahenahe: "E Wei' dina, ka helu ekahi oka u'i iwaena ona keiki oka honua, ka m;irno a Adamu f a o ke keikl hanai inpa w;iiwai hoi o Lo-be!" !

"Ua ai a ua moe pu me ee i ko kaua mau la a kaua e holoholo pu ana. Eia nae hoi ua hoohewahewa oe ia'u. O la ka'u e noi aku nei i kou oluolu ame koj lokemaikai, e haawi mai hoi oe i makana na'u ko aloha, no ka mea, oia no ka mea a'u i hoopaa aku ai ia oe ma ka moeuh;.ne, na'u nei mua oe e honi." "He olelu oi&io keia! Oiai, owau no kei.i o Lani, ka mea au i kii mai nei i wahine au nau a i kaneheioe na'ul I heomaona mau ia ; i oe i ka pololi a ka ai a i h< oke-na mauia ai hoi eka makewai oka aina o Niwela i ka napoo'na a ka la." "O ia no hoi kf'u e kono maoH aku nei ia oe e kuu Welcdina, uamakaukau ka home oka hanei a Rsfela neu. Heaha iho la hoi kou rnea 0 ka lehie pa waie ana iho 00? Me kou baawi tr,ua ana mai nae i ka'u wahi m&kana a k«ua i ielike ai iloko 0 ke Aupuni Moeuhane Pah&ohao!" O keia mau p!e!o nae a ua u'i nohea nei oka Punawai Kupua Eono oka make, aole loa a i hoopuhili aku i ka manao onipaa oua Welcdina nei, no kd mea, aia mau kela mau huapalapala o ka pahuaniani huina ha kamahao ke hu!ili mai la jmua o kona msu maka me he kukuna la no ka La: '*E Wek dina, mai puni oe!" No ia meā, ua ahuwale ae la na manao hoowalewale o ua u'i nohea nei o ka aina Ihooluhi imua o ua Welodina nei, a kani iho la kana a-hu iaia i nana aku ai luna o vsa U'i noHea nei na maka oo'ēa mekekamaiiio ana aku i keia mau olelome ka leo kueo: "E ka U'i o k»Punawai Kupua Eono oka Make! Ua maona au i kou tnau hiohiona nani lua ole oka maemae, ka mea hoi a'u e mahalo eku' nei no kou lihi launa iki lana sku ma ko Lan| apao np |ca u'i.i' "Ae, ua' kena . nb hoi au >r,o kau mau olelo momona o ka hoopunipunī nui ame ka hooma limali e hoohihia ia ai ko'u alahele."

U E ka u'i a'u i makaikai iho la i ka nani oka Punawai Kupua Eono oka Make o na Punawai Kupvn. Ehiku o Niweln i ika nnpeo'na a ka la. Aole lofi ū hiki ia oe ke hoowalewale mai ia'u. Oisi o Alahe no ko'u kokua, a o ko'u mama no ko'u alakai, aole loa o'u mea e nele ai." No keia mfau olelo kuio a ua Welodina nei, aole i pane keke mai ua U'i nohra nei o ka Punawai Kuoua Eino o ka Make. Aka, ua nana paweo mai la oia maluna o ua Welodina nei me na maka ohilahīla o ka wahine u'i iaia i kamwilio rrsai ai i keia mau olelo me ka leo nahenahe: "Ua pomaikai oe e ke keiki i

hanauia e ka wE-hine, noka mea, ua 'aie o Malepa ame Meri ia oe, na laua i kuhikuhi mai ia oe i kē alahele huna o Niwela, a i hoepaekikiia hoi kou naau me ka mana o ua mau makuahine heokama la ou, ka mea hoi au i hoopaa aku ai i.na makana a na kupua i makahehi nui loa <xU Hoomaha iki :ho la ua U'i nohea nei i kana kamailio ana a hoomau mai l*: r "E akahele no nae ee e ka Mea A'u i Aloha ai, o haulehia kou kupaa ;-me kou maluluhia i ka u'i o ka Punawai Ku-| pua i koe o Niwela i ka napeo'na'a ka la, no ka mea, aia no o Aniani oke Aupuniahi ke kakali m .i (a o kou hoea aku. No laiia, oke aioha no kon e Welcd ni: e u'i o ka honua a na kaikimahine kuj.ua e makaleho loa nei." Me keia mau olelo aua U'i nohea nei o ka Punawai Kupua Eono o ka Make, ua kahuii ae la kona kino i kino manu Nunu. ■ Iloko no hoi o ka imo ana o ka maka, ua lele aku oia i ka akau a nalowale aku la iloko o ona ao oka lewa me ka hikiwawe loa. O ia pu no hoi ka manawa i lialowale honua aku ai ua punawai nei me kona m; u nani apau m»i ka ike a'na aku a kena mau maka. Ike pu ihe Ia no hoi oia iloko o kela wa, eia oia iluna o kekahi aina panoa kahi i ku ai, a ka wela hoi o ka La e hahana maī la ma kona kua, i aneane loa hoi oia e maule. No ia mea oia i hoomanao ae. 3i i kahi pahuanhni huinaha, kona kokua nui a lahu iho la' me kē kamailio ana iho i keia mau olelo me ke ano paupauaho i ka ua mea i ka hahana welaakaLa:

I "E ke Alahuna Pohihihi o | Niwela i ka napoo'na a ka īaī I alanui hoi no kaua i hoea aka ai kaua i ka Pupawai Kupua hookahi i kee o Kiwela. No ka mea, o Alahe no ko'u ko kua a o ko y u mama no ko'u 'alakai, aole !oa o'u mea e nele d a hooki v iho la oia." I kela wa koke no i kahuli ae ai ua pahuaniani nei i manu Aeko, a kamaiiio mai la iaia me ka leo moakaka: "E Welcdina kuu haku! E kau mai ae iiuna o'u, a na'u e lawe aku ia oe i kahi su i makemake ai. E makaala nae oe, o poino auanei kaua ia Aniani i ko katia wa e hoea aku ai ilaila." "Heaha auanei kana? O kuu Ike wale ako no ka paha la i oa maka o Lani, na lawa toa ia no'u." Kani iho la ka u-hu a ua ma nu Aeko nei, so!e no nae oia i pane hou mai. Aka, ua ks>u aku la o Wēlcdina maluna o kona kua. ■ jffe imo ana na ka maka, ht o maopopo iho !a ua Welodina nei, eia oia iluna o kekahi aupuni nani loa, Ke ike aku la oia

he dain>ana wale no na mea na-| ni apau o aina e oaoaka hulali rnai ana imua o kona' mau meika. ■ | Ke ike pu aku la no ho! oia i kekah'i ha!ea}ii loa i ke ku mai, a ha niau holoholona like ole ke holoholo mai ana mawa- j ho o ua halealii nei. I

Ua hoepuniia hoi kona mau aoao apau me'na pua aala o na sno apau. Lobe pu ae la no hoi oia ike kani mai-o ka leo ona meak; ni like ole, ka mea hoi nana i hookupouli mai i kona noonoo. ■ Ke ike pu aku la no hoi oia i ke r a kaikamahine u'i lua ole ika noho mai iluna ona ' liona keokeo eluska mea nana i hoapoapo kapaiili i ka oili o ua Welodna nei. No ka mea, ke ike aku la oia, o Lani okoa no kela a e ao! Peahi inai la oia ia Welodina e hēle aku imua ona iaia no e noho ana ma ka ipuka o kona halealii iluna o na liona elua. A ua hookoia ks'a kono e ua Welodina nei. o.iai uaWekdina nei e hele pololei aku ana imua oua U'i nohea nei, ke ike ae la oia ina ho!ohoJona like ole i ka holoholo ae ma ko.-Ki mau aoao apau. Oiai ka mana o ua Aniani nei i uhi mai la maluna o ua Welodina nei, ke ike ole ae la oia ij keia poino oik-. I ua Welod na nei i ku iho ai imua oua u'i nei, ua kamailio mai la oia me ka leo nahenahe luaoīe, ka mea nana j hookapalili loa aku j ka puuwai o ua Welodina nei i keia mau o!e!o i ka i ana mai: "E kun alohal E kau mai i kaua iluna o ka hokua o na kau Iwa hoolohe o Niwela nei, i lawe ?ku ai au imua o kuu kahu-

hanai, i ike mai ai oia ia oe, a hookoih no hoi kou makemake ame ka pololi a ka ai." "O Lani no anei oe, ka mea i moliaia na Welodina ke keiki 0 ka honua, ka mamo a Adamu?" "Owau no ia," wahi a ua maalei nui nei i pane mai ai me ka luKnnau ana mai no me ia ma ka moeuhane: "Aohe au hoapaapa hou ana iho, o kali loa mai auanei kuu kahuhaaai." Ahe no he hoapaapa hou iho o ua nei, o kona kau no ia ih>na o ka hokua o naJiona,a mahope hoi' o ke kua o ua u'i nei o Aupuniahi. Iloko o ka imo anā a ka ira• ka, ku ana laua nei ma kekahi aoao o keia punawai nani, a huli mai la ua u'i nei a kamailio hou mai la ia We!cdina: "O ka Punawai keia o ke aloha! Maanei kaua e hooma? mae ai mamua o kō kaua ike ana aku i kuu kahūhanai." Aole no he houlolohi ana iho a ua We!cdina nei, kulou iho. h eia i!«!o a iiiu iho la a kena kona makewai, me ka puana ana ae 1 keia msu olelo me ka moakakā: <V E ka Punawai 0 ke aloha! O oe ka'u i fmi mai la. No ka mea, loaa iho Ia ia,u o Lani, ka me i hoolaaia na'u." Pau no keia mau olelo a ua Welob;na nei i ka hoopukaia ;■ ku, o ia koke no ka manawa a na lima pali'nehe ole a ka Iramoe i kaomi malie iho ai i koea mau iihiiihi nieika, a haule «ku la oia iloko o ka hiamoe kulipolipo ma ke kse o ka Punawai Ehiku 0 Niwela i ka napeo'na a ka la. Ua kailiia aku la kona uhane no ke aupuni pahaohao o ka aina moeuhane, e hoehialaai aua me ko mau mea nei, a ua heōpalaka pu h iho la kona mau noonoo aokaoaka apau me ka hiki o!e hoi iaia ke hoomaopopo ae i na mea apau e hanaia ih

ana : maiuna oua eua U'i Ani,ani nei oke Aupniiialii, i . I .ua Welcdina nti nae i ou r oho ae ni mai kona pauhīa ia ana e..ka hiamoe nui, u i ike iho la oia eia ka oia iloko o kekahi lumi nani 10-i. J Ua kinohino'iiia i;ne kame ke daimana kona mau aoae? apau, he mea h-.«i i mahhini'i oa i-na maka o u-v keiki ik-i, kiamann nei o L f ?be, Oiai nae i kek' v a, ke ' ke yu iho la oia i «nau hm;nunui elua T k-< rno'mo" ; e rna-, lato ihoo kahi ana e ?oa i keh manawa.

Nolaik', ua aq he'e !a ka nana ana a kona mau ma' 0 a masnei, aI- ike ' to e.a he nani wsle no na »• e > iipau imua o kona mau mfiku rr-e ka paoaohao nui. I ua We!odina nei nae e noenoo ana no na mea nani apau a kona mau maka .e ike ana, o ka wa no ia a ua U'i k;,jli puuwai nei p Aupuni i'komo m=i ai me na helehelena lamalama o ka wahioe u'i a lele aku Ia a apo ae la ika a-i o ua We!odina nei me me ka puana tna ae i keia mau olelo me ka leo nahej nahe, ka mea nana i . hoopaiu'palu loa aku i ka naau ame ka puuwai o ua We!cdiaa nei iaia 1 kamailio ae ai: "E Welcdina, ka u'i iwaena ona keiki o ka hor.u-cI Eae mai ia'u e kamailio aku ; a ee e kuu aloha, aole i pau ka kaua aelike, na'u re e honi mua. No laila, e haawi mai hoi oe i kekahi o kou mau 'papalina i honi aku ai au?" "Aole anei hoi-au i hooko aku 1 kou makemake, oiai au e pauhiaia ana e ka hiamoe nu'?" wahi a ua Helodina nei i pane aku ei me ka leo malie:

"Aole, e kuu Welod[aa. Ni'| ka e hiki īa'u ke hooko walo ihō no i ko'u makemake riie kou apono mua o!e mai! Hoi | iho no hoi, he k-iiiaw' i paakiki, loa kela ma waena o ko ka honua ame ko ka lewa oei mau kini." "Alaila, heaha ka'u -e fiana aku ai nou, e kiHi.Lani?" wa! i 0 ua Wf!lodina nei me ka !eo i 1 hele wale a pepe. 4< E honi mai hoi oe ia'u, i hani aku ai au i kou papalina akau. kahi i hoolaaia no'o!" Me he akaku la imua o na maka oua Welt diDa ne' ! , i! e aku la oia i ka manu Aeko o ke Alahuna PahihiiJi o Niweh i ka noaalo ana ae imua o kona a nalo akula me ka h kiwawe loa e like meka imo ana a ka maka, īke pu akula no ho' oia 1 na hiohiona u'i luaole o i ka nana ana mai faia t me r.a maka inaina, a hoohuii mai la i kona kua me ka nana kapakah! hou ana mai iaia, me na waimaka e hiolo iho ana rna kona mau papaiina nohea a ealu aku ia me ka hīkiwawe loa mai ka ike ana aku o kona mau maka. Ia wa no hoi i mahia ae ai kona noonoo poulipu a ike ,iho la oia, ua h hia oia ia Auiuni, ka u'i hookalakupua o Aupuni-' ahi. j ■ No ia mea, ua ku koke aela ua Welodina nei iluna naaa'ku la i ua u'i nei me .ia maka hoowahawaha, me : ke kaup;;le pu ana aku hoi o na iimi o u t Welodina nei i na lima o u'i nei e apo ana i kona ai. Me ka leo iuaina oka hoowahiiwaha nm «a mai aku la ua Welqditu neī i kcM,i mau oielo imau o ua iiueu nei o Aupuniahi. "E ka U'i o ka Punawai Kupua,Ehikiu ona Punawai Ku;pua a pau o Niwela ika napoo!*na aka li? E lioomanae oe aiu; Ua hewa ce imua e na o Alahe o ua Kaua. No ka n.ea, ua hoopv'tiipuni ; ino loa mai oe ia u me ka nui g. keu ni inakupua huiia no ka hiopuii ana i ko'u mau noonoo a|pau. M j!Ao!e i pau.