Ka Puuhonua, Volume III, Number 34, 8 September 1916 — HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ko Hookolo Ewe Kupanaha-A ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO KILA a MOIKEHA Ko Hookolo Ewe Kupanaha-A ke Kama Kapu a Hooipoikamalanai i ka Nalu-kee o Makaiwa.

e OTj3PASfA*ī?n^A,OTA

MAHELE ELUA. % Hul ō Kila me rrau kupu naina ka 'moku' o ke Keilo-^li Lua (Oahu nei)—a Holo Ana c Kila—a—Moikeha no Tahiti, I lea pau no-o—leeia ~roau olelo mawaena iho o lakou, ua kahea hou ae la Moaula, ka ila» muku o na lealea el malamaia na hana ooihe me ka wel - laau. Ua kahea po aku la no hoi oia i ka poe lehia i kela ano e komo ae iloko o ke kahua i hookaawaleia no ia nana. He manawa no nae keia no ka pili pu o ka hanu o na mea apau me ke kakali ana aku ika manawa a na moho no ia hana e komo inai ai no loko o ke kahua e hoopapa ai ma kela hana he walalaau. ! O keia lealea i hoikeia ae la, ua like loa no kona lawelaweia ana me ka ooihe a na " koa hu- ' sa o Europa, a i oleia, elike no j me ka ooelaupu o keia mau Ia j s lawelawe ia mai aei e na koa j 0 kela ame keia aupuni. ! He manawa loihi maoli ko ka! aha kanaka ame ka ilamuku o; aa ieaiea i kakali ai no na moho' ( p keia lealea: Aka nae, hala ae : ana ua manawa, aoh'e mea ma-j aloalo iki mai iloko o ke kahua' mokomoko. Oiai rae iloko oj kela manawa, eia Kaolulo, ka | kakou wahi ukulii ke holoholo, nei iloko ke kahua mokomoko I oia hookahi wale no. 1 Hala nou ae ana ua manawa! hē o ia mau nd ka nele i ke ko-1 moia mai o ke kahua leaiea. A' he pule no hoi ua \va o ke kaikali ana, he neo mau no ka mea 1 ikeia aku maluna o ke kahua m okomoko. O ka nele ia a hapapa na ku- j kuna olino o Kacnohinui-er.a--ena-i-ka-maka-o-kā La i ka ilikai, he o ia mau no ka nele a me ka uluhua maoli o na mea apau i akoakoa mai maluna o ke kahua lealea. Nolaila, ua ku I k&la maoli mai la o Moaula imua o ka aha kanaka e hoo- ■ kuuia na hana o ka la. Ua hoike{pu hoi ua lilo i ka kakou wahi ukulii ka lanakila o ka la, me kona hoike pokole ana mal i keia mau olelo e hoehaehaia ai na kamaaina i ka i ana mai: l'lmua o keia anaina kanaka :iui i akoakoa mail. Uaj,hoohila hila nuiia mai kakoū na*kamaatna maokokakou haulehia ana o keia wahi keiki [aiwa-

iwa, wihi a .kekahi | o oukou i kaena mau iho nei." j Eia nae ka mea' kupanaha loa, aoie he hookahi j o oukou i aa mai nei e ku mai imua o ke keiki ke hoi'keia aku nei ka lohe. ua haulehia kakou no ke kei- . kv Mawaho ae o keia. e haalele ; mai ana lakeu ia kafcou ma neia [wanaao, He mea hbi e paa loa iho ai keia hilahila maluna o ka"Eia hou: Ma ke kauoha a ke alii Hinakukui i na kanaka apau o Kau, ua aina 1 kuamakani nei, ua makemake a oukou e |hoo!ako ae i na pono o na majiihini ma ka lakou huakai heīe j maluna o na ale apiipii o ka me j ana. E makaukau | keia mau i mea apau mamua ae o ka nalo- | wale ana aku o ka i ko o Kaonohinui ma kela hu'i | o ka moana akea." j j I ka pau ana no o keia kauoI ha me ka an>i o*na |lealea o ka la, aia konohiki | o keia ame keia ahupuaa ke ike ; ia aku la e lawe ae ana i na j mea i makemakeia no kahi o ka ! waa o ke alii Kila i! waiho ai. : Mamua o ka nalohia! ana aku o ka La ma kela aoao o ka meana nui akea, ua akoakoa ae la na mea i kauohaia me ka makaukau loa maluna o ka waa no ka lawe aku. I ka makauk:>u an|a no ona, mea apau e lako ae no ka lakou huakai au mo&na, ua hou iho la lakou ma ke kāha o Kamiknaekanaka ikje!a',po, me ka malamapiii ana : no hei o na lealea hula o na ano iike rna ua do ala. . j Elike mea ka mea| rnau ma na wahi apau i pae aku ai a hoo launa iki no kekahi mau ia, malamaia o na iealea o ka po hope a hoea i ka manawa e haalele iho ai na ma|ihini i ka aina, pela no i hanaip ai malaila ma ua po ala a lalpu i haaiele iho ai ia iaila. Oiai nae na kamaaina e leaiea ana, aia ka aba kuka mawaena o Kila ame kona| mau ohua ke malamaia mai la mawaeiia o lakoii ame Kaalepoko* I ko la kou akokoa like ana ae maloko ka hale o ke a|ii Kila e noho ana, ua ui koke ae la no o Kila i kona kahu i ka| olelo ana aku: ! "Auhea oe e Kaalepoke, i ka wehefta kaiao mai o keia kakahlaka iho makou e haalele iho ai ia oe me keia ain j kuamakani a kakou i ike like iho la i kona ano. Aole i hololea ioa n.ku ka KiIa mau olelo i manao ai e kama ilio aku imua o ua Kaalepoko nei. Aka, mamua o ka puka koka ana aku o,na olelo, e haalele iho ana inakou ipi oe uaie keia aina kuamakaip, na ia mea i kono aku iaia e apahu pu mai i na a kona haku ali|

opio i ka i ana mai:-. ' "A noho iho la hoi au! Heaha iho la hoi keia fena. &u e kuu haku laili alii? I ohi ma; hei ka hoi oe i ou mnu kahu a pau o na wahi apau i pae ae uei, a ia'u iho !a hoi e haalekia ?na ka fcoi au e ce " f *Ua hoowahawaha" mu:>ia no ka paha hei au? Ua pau ae la ka kakoj aha o keia nwawa, no ka mea, ua pokole ro oli k? 1 hana, a ua maopepo koke no ko ko ianei man&o." "Auhea-oee kuaana Kuiloko? Aole keia aha i noho iho !a no ka mea e ae. Aka, he aha keia no ka ninau ana aku i kou manr. makou "no kāT ainahau ame ka ole. Na'u i a J o a'o aku nei ka haku. alii opio o kakou e hoao mai ia oe, ma ka heike ana nnai e- haaleleia iho ana oe. , Ma ia hana io ia ana aku nei nae elike me ia i hoopokoleia ai ka fcana, a māopopo kn aku !a ! no hoi ia makou nei, ua hoohelo mua no oe i kou manao no kahoi. pu ana me makou ma keia huaka ; , ao!e hoi o ia maoli no' ka pololei?" "He keu aku a ko'u puiwa maoli i keia haaleleia iho ka o'u e n-ōho iho i keia aina. Oiai nae hoi, eia oukou apau e o'u mau pokii ke hoi like nei rne uahaku nei o kakou! He keu aku.k-a ! h(.i a ka lele ino o ko'u hauli i ko'u i lohe aku nei, a akaaka l'ke ae la lakou apau, me ka huli hou,ana- mai.no o ua Kila nei a ninau mai la: "E hoi io ana kaua la? "Ae e kuu lani haku i ka popoiwi o Humuula ka hoku i ka maka o ke ahi," wahi a Kaalepoko. "A pehea iloko o keia kaau a oi o na makahiki, anana o ke aho lawai'a a ua kanaka i hookuu ai, aole ka i haule pu iho me ka pohaku hekau?" No keia ninau hookolehe a ke alii opio, ua pane mai la ua Kuiioko nei.ene ka akaaka ana a:: 'lNoeau no hoi kau ninau e ,kuu haku. lioko.ka hoi o kou ■epiopio loa e nanaia aku nei, eia ka oa hele wale a kuli ? u ka ■ipuhoehoe a Kunonokahulu," a akaaka like ae la iakeu. spau i me ka hoomau ana mai no o ua Kaalepoko nei i ke kan ai :o ana mai i kua mau olelo hoo'makeaka, elike la no me ka ke,na haku opio i kamailīo mai a* lxu'd o kona alo: "He oiaio kda au e kuu haku i kamailio mai! He kaeu okoa keia me umi keu ka lea o| ke aho i kūuia ai. Ua paa maii no ka i'a a kau iluna o ka waa.: Ua ai no 1 ka i'a a m:\uuu na. eia nae, o ke wule. 'iho no, aole i hookuu i ka ■ "ku e paa ai ka \v:u I ke koa ! 'hookahi.' > No ka i ke

kahi e hoi aku no i ka aina maloo,. pe!a no i lana ae ai ka enanaoekalewa aiaiie no me !a ko'u wahi was, a konio mai ka makeni ma ke kai mai.o ka moana, he kaiu yo ka kahi La, Oia: s aole hoi ,e uu hou aku i mea "koikoL. ,a m:;u!u o na poohiwi. Ilewa i;i |ia.a akaak-i ae la kkeu a - p:r.i me lo li'o ar,a aku o ka k\|kou ka;ticii!;o no na mea e p;)i j ana iko 'akou ,a!a moa na 0 j . Mahope iho oko , Ic»kou ka- . Imaiiio ana no ka mes* e pili ana |i ko lakou alahe'e o ka moana j nui ame ka ioihi o ka ma» LriAv.'?> e |)una oka hokua ena ale oka jmcana, ua kamailio mai h o | Kāaiehue i kā"T ana mai i keia Ima.u elelo. ! "Oiai, he hookuhi o ? u kahu i ;koe, a o kona kuleana, ia ma na | moana k?i ak,-a.. No'aila, he mea maikai e v r L-.jhoia ka noo|noo ana aku o ke'a mea a hui ' hou ak'.: kakou me' i:.. H'-: pekole loa no ka rnan,awa o I;o kakeu halawai aku no , hoi ia me ia kupunskane ou, ka tnea hiki ke hoakaka mai ike fcno e ko kakou nee ana. aku o ( keia mua maluna o keia moana nui ake a a makeu no hoi i holo mai si. ■ Ma ia hoio ana mai nae ama : kou*i ka a ua kupunaksne Ia ou e noho mai nei, he heokahi £anaha īa okoa ika moana a pae mai ia i ka aina nei. Nolaila, ea T e nook: ko kakou kamailio ana ma ia manao ou e kuu alii ,a hui aku"kakou me j£aaiekua- , loloa, a hooki iho fa oia i kana .kamailio ana. No keia mau hoakaka aua jKaalehue nei, »a haawi aku Ia :ua alii opio nei i kona ae nae , kona oielo ana aku ia lakeu: i E hookuuia ko kakou akoa- '■ oa , ana i keia manawa, sno ka mea, ua maopopo loa ae 'la no kahi e loaa mai ai ka'u I mea i makemake ae nei. No-. e hoi nui aku kakeu no i loko o ka halau ana kamaaina e leaiea mai la-.'JĒ heemanao nae oukou, he mea maikai ia ka kou ke loaa he manawa e hoo- ! luoiu ai no kakou mamua o ko kakou kau''anaaku maluna o ,ka O ka 01 !oa aku no :iae 0 oukou apau ka poe o kikou e 1 hoi e hooluolu. 1 v \ : Aole i pau. - Ma nu m-a i 'ma na ia> cla " ' ■■ . . o ka •\ ii ti> 4. 4. i. * lU\i\ V. • ;VvU'iv U !ho nei tt•i . S i i pau Ke naawi aia ī s. mau «k: 1 ..; n;<u kokua aaa no ka puka o Hi\ Hughes >i no Amelika Huipuia, e kue ana hoi ia \Vilson, j ka peresidena ? ka Aoao DemoI kaiuka.