Ka Loea Kalaiaina, Volume III, Number 12, 1 April 1899 — KA PEPEHI KANAKA MA KAHUKU A ME KA AHA NIENIELE [ARTICLE]

KA PEPEHI KANAKA MA KAHUKU A ME KA AHA NIENIELE

— i ! i Me k» hohn 'va!o n mo ka ima« oU na Kopaui i Iiuim’i i kukulii nlnaoa, i loua rc»i koua hnpona, ho pepehi kauaka maopopo, ma ka auwina-la o ke Sa1>uii i hala aku uei; ma Kaliuku. Ua haua umoii uo ua Keunnii { QJH ke aoo hupo iokoiuo a uhaue { t ole, kohu like me ua holoholona ahin o ka waouahele kanuka ole. S& eha kahua hoolulu o ua limaliana I komo iloko o keia haaa hoohauuaele. >kalii uo na Kepaui,a hookaki no ua Pake, Me he 1» he 200 i>vilei ke kaawale o kahi i kaln, » he 200 no hoi paha iwilei ka mamao mai I ka Walewili mai. O na Kepai.i I aia lakon ma na hale loloa lie! lehulehn wale; a o na Pake hoi, ■ he eluu wale «o o lakou hale. O! kekahi, ho hale halan uni, a ilai1a na Pake haua ia; a o ka lua o ka hale, he hale kiekie n elna papahele he hale nkaun ia uo ke alahao mamna; a malaila hoi ua Pake i ua auin:i-la ’la. O ha poe maloko o keia hale kiekie, lu> poe lakou mahilo o na aelike. a i kepaia hoi. | 1 O keia hale kiokie, oia kahi i i hanuia’i ka hana lim:;boko. O ko-j a» loa holonkoa ke waiho wale oi waen» ma ke uno alahele, a ma | kelaama keia aoao, ua hanen j i na keeua a me ua hikiee; » pelal uo hoi ka hale o lnna, e \v«ihoj wale ana o waeua, ma na anao uo | Iioi na rnmi me n» puuee. 1 | I ka hora U pah» o u» a»winn-| la Sabati 1«, i komo ilio ai ka uhane hehena iloko o nu Kepaui,! |a i ula mai ai kei» haua, » poipn aku ia maluna o na Pake ka poe hoi i hiki ole ke alo ao no ka hemaeema. Maloko no o keia hale nui, :ū» no he 250 ka mii o na Piike Aole no i loaa iki ia lakou he wahi mahu’l a haupu no nei hana po- % wn f a bohe \rele a na Kepaui, oiai lakon e hooluoln an n. j i O kahi poe o lakau, e n uau I ana, o kabi poe e kahi nminnui ana, a o kahi poe hoi, e pepa | ana; a g kahi poe, e heluhelu buke aua:» o kahi poe hoi, e po- | |ho aua i ua wahi aweln haua; a o kahi poe hoi, e ha’u a puha’a paka aua; o kahi poe hoi, e hoo-| makaukau ana i na mea ai no ko { lakou paina aku; eia nae, komo e S iho la ueia poino. * Iloko o keia 250 Puke, aole hookahi o lakou i mahu’i a loaa ae hoi he haupu, e hoea mai nua j ' keia hopeua weliweli ia lakou. e | 1 hiki ai i kela a me keia ke ku a \ pale no kona ola iho, oiai, aohe i aohe wahi mea meke i loaa a i | , makaukau ma ko lakou tuaa li-1 j ma ° ia ku kohaaa wale iho Ja ! no. He punlu noho mainhia ioa | , keia, a he poe ikaika i ka hana : 1 ana, a i ke Sabnti, e Uoohala anaj lakoo, ma ko lakou hooluolu a | noomaiia ana. < ► Menemeue wale!? J i Ua manaoi», na hookahuaia a hoomakankauia keia hana, nmi ,|ke knkahiaka mai; no ku hooko j I ana aku i keia manawa iho l;i, ej j Hko mr- keia i hoike >a ae 1«. I ; O na meama»c- o na mea make j {a hikou i hoolako ui, a i f li l»we pn mai ai i ka manawaii * Ihookoia ai koia hana llmakoko;! :oia no ka ho, n-i paipuli.io liiiii, . «i-i h-vmare, na newa, na aumaka i : kakinia i na kai a wauao’a, me m paa: hon pnuw.ai, ua pahi oki { ko a uie ira ako'ako’a nnuui ku|pono ke paki aku. ! //e kulana wi vo ole kn ca Kepaai i ko lakmi > ; paka ;uai ,aī e hooko i keia hana, no ka mea, he alakai a Uenemla ko laj AOU. i Hewahi kauaka pananaiki kei» walu (,ieuerala « ua Kepnui, e * holo aua malana o koua iio keoi keo me ua ilikaiapu i hele a }>opoi malaua o koua man knli. O na wahine a me in Lamalii I inlakonna «'h;lo houko kauoha

■ aii|i«k6'ii'^i'^Ijiw«^;w ; leliioha i • hooun iln m» o lakon ’!», i l ka wa « hooun»ia'i kein poe olela, o hoonnaia nn» rae ka raalio loa, nm ke kua o ka liale, h i na hale o im hoa Kopani, » i ktt 1 halewili uo hoi, n» hanaia keia haim m» ko l»kou kah«a hoolnlu > ponui iho uo. 1 Ua hoolala ponoia keia mea, L ma ke ano pepehikanak» awuhna loa. [' ii& hin» hoolmunaelo keia i . | honkoia, he malu loa nae; i «1»v kaiia e kahi Kepani ukuhi maluiia o ka lio keokeo. Aohe wahi i ’ leo pa-o iki a hiki wale no i ke t komo un& i kauhale o k» pake. t la wa i lohea aku ai na leo kalahea o k& hakaka i huipaia me , ua leo o na P. ke alaneo e uwo ( ana me ka weliweli. Ea poe hoi . | i haulohi» ma o keia hikilele o . |ke poipu » me keia ikaika noi „ ihowahew» i hiki ole ke pale aku * * a ma o ka hemahema ’la. ) I Ua neo mua ka hakaka me ka welīwel' uni m« ka hikiwawa a piiiu keia hale nui. L I ka wa e hoomauia nei koia » hana, me he la he ahulau, a i ole L ia, he hale pacda i pahuia. , Ua like keia me» i hanaia uie , kekahi pokapahu i pahn ae* iloko i n kekuhi wahi waa uuku iki. | O kalii i hanaia ui keia hana, | ua wawahiia h weluweln, e like I j me kn pupnle haua, e palnku 1 ! ia nua ua mea a puu e loa» aku v |aim. Ke nan» aku, he hilihili waMie no na ke koko na wahi a pau, I I aa pahu, na pakaukau, na pahn- 1 l |lole, o na wahi moe, jmu i ka : * 1 wawalii » kioia liilii ia i o ianei. 1 * | CTa m.i kaaa maoli no na Pake, 1 | ua kohn mea ua lo&a ia i ha ma’i j ] | liuki, i ka hele a haalula i ua i hana hiki ole ke alo’e; oiai lakou, ; aohe mea hiki ia lakon ke hana j aku. Nolaila, ua pnhee aku la r _ • iakou ma ka ouka ma ke alo. me ] ka manao e hemo aku i wahu, a ] mnnao ne ka paiekan»; eia nae. ' u a hm 15:i umi la i k» hamare, i ka hu\u; ke ulo uo ia, kn mai la i > ka houia i kn ike iho nei i ua Pako i k» pilkia o ia pnka, ' puka uku nei īakou ma ka puka 1 | ma ke kua, he o ia like »na no 1 Ika pilikia e loaa mai ana ma ia 1 iwaui; hele aku hoi ma na puka- J ; anīaiu a hunle iwaho, na noke ia | no i Ua paluku a kn maolī no i 1 1 ka poino. No keia mea hoi, un ' I ala :;e lakou » hoao kekahi poe e * 1 p ile no ko iakon ola iho: i k» wa ’ I o ko lakou mau lima e hapai ae ] ■ j ai iluua, o ka wa no ia o ua Ke- , > | pani e hahun mai »i i oh lima h ; 5 j pau i ka hakihaki; m» ka hooha- ] like akn, he 20 Kepani i ka Pake i ; hookahi ma ke nno o na hana. J Aka, o ka hap&nu! o ka manawa, ! Jealosaana Pake iwaena o ko i , aluka o ua ako’ako’a e hailukuia i t : mai aua me he pakaua ‘la, i ka . wa e halawai ai he alo » he alo, 1 II e kiino iho ana na Kepani ma ke . i poo o na Pake me keia mau pot! hakn papaakea, e like me ka hiki i!» ikailea no a pan. 1 j | O kekahi Pake, na kaa akn oia j i j iwaho loa o ka lihilihi o na Ke- ' . ! pnni e hana nei I keia mou haaa | pnnwai eleele; ua ike mai la ke-| ..Ikahi Kepaniepaa ana i kekahi|, : pankulnau, ua holo mai iaoiaal; i hah.inia aku la ua Pake nei, aj > i kuuewii aku la oia, a me ka ike ' i ole se, ua hon ia mai la oia i ka | pahi ma ku kua mai mo kekahi i ♦ i | pahi uui, i kupono no ka pak» 1 1 una i na bipi, u ba«Je aku la oia i j me ka maopopo ole o kona ho- ; | peua. * \ //ookahi Kepani me kekahi 1 1 hamaie nui ainara, ua paluku iho \ la ola ma ke poo a naha ae 1» ka 1 puniu. «i | O Mr Hamarenni, oa paluku ;i Ukn oia i ke poo o kekah» Pake j i» okaoka no ekolu npana, Iie keu | ! a ka menemene ole o na limao! . | koia poe i ka lawelawe anai keia! i mati h nia. ft| Aole hookahi o na Kepaui i j |oha, ua mulama loa lakon o ehal . !heva aku kekahi o lakmi. j ; 1 -; !*> hiamu;* aua no kekahi pop l‘akr- ma n« keena a*>ao i keia i, w.i, iui* »:i iune uo īa I» o kekahi i pne l*ako, :i loaa aku la lukou i 1

»ft h«wln4 polno m» ka lk<s ol* i»e, U« Uko |oa kefa Imua a ua Kepani w» «« Uohae, e haelw» s«a i ua hipa uoho malie, 0 Uke roe ka poo liihiu o k» poo HouagaWana, e Juku aea i na keiki liilii hele kola, Ua hanaia keia haim roa ka hora 5:10 p. m, O na Pake i pakele mahnnehnne aka, ua kolo hoomaoawanai akn lakoa a hiki i ko lakou mau hoaloha, he maU uile 2 a 3 ka mamao mai kaia wahi aku i hanaia ai ka puuwai eleele. 0 kahi poe o lakou e lewalewa ana na onuhi, a e muumuu mai ana na lima me na pepeiao, a ua ihuole knhi poe, etc etc. Uq lanakila maalahi aua keia 0 na Kepani, a o ka hopena o keia haua puuwai aahoa i loaa mai, he 3 pake i kuawale aku ke ola mai ko lakou mau kluo aku, hoo kahi i maopopo loa, aole o hala ka 5 la. He 16 i knkouukonu loa ko Inkoii eha, a mawaena o 40 a 50 i eha, aole nae i like me keia poe 16 ke kn konnkouu loa. He 20 i»liao na Kepani i loaa I ka na Pake ma-na. 'luwaho ae o ka aui o ua Pake i hoikeia ae la, he 8 i nalowale, aohe ' 1 ikoia, malia paha ua make kekahi 1 l)oo o lakou; oiai, he kukouukonu loa ka eha i lona i kahi poe o lakou, I a oa hiki ttku |>aha kahi poo i kau- ] hale makamaka ma ua raahi-raiki, 1 ka wa i hiki aku ai o na pake i ] kahi o ko kkou mau hoaloha, ua f loaa iho la nm kalii o ke 50 a 75 Pa- j ke, mahope iho o ko lakou noonoo j ana no ka hoi-a a oi. ua heoholo iho , la lakou e panai aku i na Kepani, e j like mo ka lakou. E Iiookala auu lakou i na pahi oki-ko, e hooiako ana i na ho a me na pauku laau, a ua oleloia iuai he pu kekahi. Ua * hoemuia na Kepani e na kanaka o ka i Mahiko no ko lakou mau wahi hoo- 1 lulu; aka, ua nofco na wnhine a 1p_ ] kou ma ka halewili no kekahi mane wa. Pela iho )a ke kulaua i ka manawa i loan mu» ai ka ike i ka oihana . I makai no Va hauuaele o keia wahi. Ua hoounaia he elele no keia Imunoele a he Ehiku poe i hoonohoia 1 no ke kiai ana ia wa iho k. Ua hoouna ae ka liamuk u £araunu i na raa « kai o Waialoa me Kooīau no kahi o j | ka hana, no lakou kn huina i aneane t na kanaka. 4 la wa like no ua hooiho aku la j oia no Knhuku, ia Hope Chilling- f worth, Ghas. Fanenf a me ka makaikiu lapana Tom&; ma ke alapali aku lakou o Nuuanu. Ca ahiahi loa ka wa i loaamai &i o ke kauoha no ke kokua; a o na hana malaila, ua ha- ( h;.na loa, aohe w&Li hoailona o ke akakua »nai. 1 Nolaiia. u& kukulu ae la ko poo o ka Oihana Makai i man limaikaika, a i kona halawai aea me Dillinghara ma ka luakini. ua hooholoia iho la e 1 hooholoia i kaa kuikawa me 2 kaa- 1 ohua e laweia ana e H. Roherfcj ke kupakako a me Chas. Mu8gn»ve ka j Eneginia Wiliki. 4 He umi k&naka i waeia mailoko ] ■ mai o na m&kai kanlio, malalo o Kr* l>ena Makai Spiliuer, a he 10 no hoi o na makai kuhuina i alakaiia e Lu- ! tanela HolL Na Kapena Parker i hoolako ae i na matai. Ua haalele j iho keia poe & j»u me ka hookoe < j awa iho ia Hikoke ke poomaka! ma 1 Ike laona nei. O na poe i hele ra» 1 keia huakai, o ia nn makai, ka Loio ■ Kuhina Kupa, ka Bope Loiokuhina Alkīnaon, C. H. Norton a me Meakakau o ka Avalataisa (a ine ko m». kou. A hiki makou i Waialua, ua kau mai la ko iaiia Luna nui Gootlale, ho hoaloha kahiko no ko Kahuku Luoa nui, o Konela laukea, a me kahi poe haole e iho no ka Puali Mua o Nu loka, oia o Fisher ho ana -aina oia, ia iiolo’na aku a ipakou, ua a’e la he hipi keiki i ke kula o Laiihuln; aole i li’uli’u iho ilaila, ua hoonum aku la no. He manawa mai- | kai loa keia a makou e holo nei 110 ! 3 bora. I He po kouae ne maikai kela 0 ka mahina •> hiki ai ke ikeia ke kanak» helewuwae no kekahi umn huucri | iwīlei ku mamiio. 1 ka hiki aua’ku ! fco» 1 Hke me un uua \ lohe | mua ia m:u. nuuuuli keia o k:i hooika i«n o Ka I-iiiiii mii Woight amo kona luuahoohaim \Vokiiutona, «a luinaia |e]aua k» nuNi i mnkemakoia o ka ‘hoomalu ana. mj|U „ P j uu i, x

r»j« nuo o m P»ke e pamil «k« >ka mo m> ka ino a m Kejw»i ihaaa m»i «i. XJa b>;0ijiohs> kokem i»<> kft kiai um m« m mhi * p»w; o ka oi kwiakuiwe 1) ko »m wahi,« 114 makaaia pu ia ko kiui >tm i m alaimi. Ika hiki aWku, ho f>0 kanaa kuk'ai imi «nn * * * I kakahiaka ae, n;t :ke ia aku kahi o na Pake ho 2 mile ka mamoo, 0 mau ana no ko lukou mnimo no ka panai a uk wai, e oho ka heie a jmko imuA he alo a ho h)o mo ira makaukau liko wamua o ka mnke puauana 0 ua poe Uiai ke hele, ua laweia i kah» o na Kepaui e kuhikuh» ai i na mea i komo ma keia huua, a ua loaa mai lakou, ua pau wa» eia i iuna nei; ia auwina lft uo i hoi mai ai makou. Oka Pake i kukonukouu loa o ka eha, i waikoia nku ai, aole oia e o!a mai aua. Ua ulu 01 ai keia haunaule mawuli 0 ka hakalua i Iwnaia mawaeua o kekahi Pake me te Kepani, »k», aohe he hoonmu o ka puke, no ke Kei>ani no kona eha «nn. na hoala oia i konamnu hou, » hnna ilio la i keia Iiana pnnwai eleele ino loa.