Ka Loea Kalaiaina, Volume II, Number 45, 19 November 1898 — KA OHUMU MALU A KIVINI, J. A. KAHOONEI KE KIU I LOAA AI NA MEA HUNA. [ARTICLE]

KA OHUMU MALU A KIVINI, J. A. KAHOONEI KE KIU I LOAA AI NA MEA HUNA.

KE KUMUHANA WELIWELI. KA POINO A NA O HAWAII NEIA MEKAINOA O KA POE KOKUA OHUMU.

KA E. C. MAKAPOLENA OLELO WIWO OLE.

1 ko Komile h mo Ua Moi* Wuliino nioloko o Un llumi . Kiilnun *, oa kanlnioi kokene la i ka lehnlohu iie KumukH-j nawai hou kn k?» Moiwahinol 1 e kukala mai nnii; ua piha u| nmi ka Pa-a!ii i ka lahui mo^ 5 ka manno hnuoli. i> O na Kuhlnn loio luialulu I hoi keia, ke Uolo-kc m ihikoui i e ahiahi iwaeno o mi hnolei b he kumukHnawai ka ka Moi » » wahinea me kn lnhui e ku~j hnhi m»i ana i keia la. la wa 1 I " «a woho koke iho la ka lun a i i na haole no ke kne mai i ka j Moiwahine a nio ka lahui.| » Mamuli o keia liuip». ana o; i na Kuhina meka poeohumu; i kipi, pehi iho la i haule ai ka i mnnaopmi o ka Moi a mo ka ; lahui ma o ke Komiie In o1cn; | Hui Kaiaiainn. . I k»i lahui e plha nei i ka ; Pa*alii, ine'ka nianao mii e • t lohe pono i ko kukalam o ke { kumukanawai, a i ko lakou ! 9 4 * lohe pono ana i ka leo o ka = > Moiwkhinr, no ka moa. ua ! puka a'e ka Moiwahino a mu- j . j|waho o ka lanai oku Halealīi.. e huli pouo la i loi luile nupuni, a hoike mai la oia i k\ua » 1 muu lumoielo ku i ka walo- ■ hia o iinu 1 nkn ana i kn puniwai o ka luhui. •j Ua kunipaa loa 5a hoi kola' > luan huaolelo i ka puuwai o > k»i lahni a hiki 5 keia wa, a ■ pela i onipaa ai ko aloha alii: 5 !a hiki i keia wa. I 1 I ke Alii o paue nei ine ka naau kaumaha a me ko aloha 1 i kona lalini. wahi «nn: ■ ) E kuu lahui aloha A’u i I 5 aloha nui ai. Ua manaopaa; I au i keia la Au e houko aku 1 aī i ka makeniake o Ko*u lahui, e- like me na uaianala ’ihoopii lehulehu a Ko’u lahui j i i ka Ahaolelo, a i hana olo ia p jhoi & ka poe a oukou i h(Am.jnj mai nei, a eia la'u kekahi 0 ia mon pahipala e noi mai . nei i ko lakou mau pono i » laweia, e helhoi ia aku ia laa kou; oia Ka’u i upu ai e hno- j * ko 5 ka leo noi o Ko’u lahyi.| |flka, e hoīke akn au ia ou-; J kou. O na upu ana apau A’u! e i iini ai, ua hauie wale ia ma | i ka hoole ana o ka Aha Kuhi-i l 5 na, nolaHa, aole e hiki la'u i! B kehi wake kue i ke kum«ka-j nawai; nolaila, e hoī aku ou-|< 1 kou me ka malama i ka ma-|i luhia a me ke kanawaioka! aina, a he wa aku no, e hoo-! . koia ko oukou makemake. * I O keia na hana hope o ka t la, a hoi aku la kela a me t keia me ka piha aloha i ke % Alii, a me ka haawi nmi o ka . lekulehu 1 na hoomaikai i ke i Komile o ka Hui Kalaiaina. i i hooko me ke kupaa i ka makemako o ku lahui a hiki I i walono i ka minuie hope loa 1 kue mai ai ka Aha Kuhina

! i i ka aln.i. Un lilo nn hoino a! pnu o ka hilmi mnlumi onaj lunamakuainami, aole 5a ma-| jknn i na Kiomakule knpaa a Iwiwoolo o ko līui Kalaiaina.! i | | U»i hoopuka no nei ke Alo•ha Aina i konn lili kohn olo no na Kloioakule, o hoi no kou manao lili"a malumi iho ino o knu wahino ponoi. j Ua kuahaua ao nei ko aIoha .\in;t i nu Klomakule e hoi i ka īīomo Lunalile. Ile ma;kana nui ke-ia a ke .\Ioha Ainai |i na Eleiniikule; nmi oi loa iko makou inahaio i keia ma- | • jkam» nni imi nona ponoi ia! |homo. 1 j Pehea la o kohu nī ka hna- • wi i ko hui, no hai ia waiwai. ( |Mui oi loa ko nukou mahalo, Hna he poo kaikamahino puuipaa ka ko .\lolm Aina mokanai 1 ;m nukou, inn hoipaha ua! ; Iuu kola he wai ko lalo. O ike kulana o na Elemakulo ii i i * keia wa he kulana Keonima-l i I i hiki ole i kō]n poe| .oke kulanakauhnle nei i ko .lakou kulnna. no ka mea, uaji piha ke no nei i kolakoui; linoa maikai nm ko kulanajkalaialim naauao inaluna o ke‘ ( f ( kaliua -i ko kanawai n mo kaihoopono. ko kupna a luii olo. :■ /7e poo i kukulu i kekahi ha-i • na nui uo ka uom» o ka lehu- ; ' lenu m» na lausnni Mala olima,; 0 amo aim i mi koikoi o k;i! i linnn mahimi o hikou no ka : iponookn lohulonu. mo kuj; iioaa walii kokna olo mai o ka^ • | lohulehu. O ka hana kulumai; 1 ka ona o ka nupepa Aloha!. Aina, mai mua imii kona hoo-l' Ji!o i na Eleinakule hala ole j|' ;p;:kanau noloko o kona waha| I | 'a hiki walo no i keia wa, a| he luaahi hoi makou na kona! * ♦ inaina. ; | > j Ua hiki no i na Eiomakuioi ko ola ma ka lakou hana iho. j aole mawaho ae. Ua hiki ole; i kokahi poe ke hookuku mai; me lakou ma ke ano kulana! Keonimana no ka lawe ana i' i .ka hanohano piha o ka ike| iOihana, no lakou na aahul ipiha o ke kumukuai kiekie e t I |hapai ana 1 ka hanohano amo Ikekulanaoka lahui i kauIpaku o Hanalei. I Eia iho na haua amena; j lioolala ana a ka Peresidena ! «ī. A. Kahoouei make kauoha (a kona Papahooko, no ka la i| I | I liimnaoia e kukala ia ke Ku-1 Imukanawai. Mamua iho oia| I ! la, ua hoomakaukau ka I3a-i I j muku o ke Aupuni eiua hane-| ri o na haole, oia na haolo o | ka hui Mekanika; a heelua| no hoi haneri o na lala o ka Hui Kalaialna, huina o na hui eluu he oha hnnen; o kui * J nnikaukau ann me na lakol no ke kali ana i ke kukala 5a| ae o ko kumukunnwai a mo 1 ke kanawaikoa, A na keiai 1

|>Ofi i \vtieiii n mftlam» i kti \ maluliia o lc» Uuliinnkunhiili': noi; uia no hni malokn n ! n ; hulokou ho olm hunori k«>u v\ ku nmkaukiHi ana 110 ka )m < kokMUohn, no ko kukuluiH’i*! < o kc Kuinukanawai n im» lo ! knnawnikna ina olionkoka; Kuliinu Joīo liiinliilii i mi I im?a i hoomakankauia o na !Loen Kalaiainn u Kalani, ij»a* | 4 iimliko lal;ou mo no niena, !ilio Milii hnnan hou, ina i ku-' kaluia ke Kumukanawai amo' ke Kanawaikoa ia j Ina ua paa mna iakou noil ma ae 110 ke kipi, a o Xawnhi j ma 110 ke laikna kipi. I | Waln o ka olelo hoohnlo a ; | 4 : > IMakapolemi, Jie. lana ko ma-i |kou manao, ina o.ī A K. ko-l jkahi o na Kuhina, a me V. S.j |Keiki o ka Papuhooko, a hui-| pu mo ka Moiwahino, lawal' ka ikaika o ka Mana Hnoko. i |pau lakou nei ae i ka hopuia.; ! Ke hoomanao nei makou ii 3 jka lookaukan a ka Moiwalii-! 1 ne ininn ponoi no o nu na penei: Ua ike pono uo ou-1 1 |kou i ke Kumukanawai a*n i( J makemake ai. a mamnii o ka ae ana niai o kakoo mai ana J oukon ia‘u, a i koia wa ke| hoole mai nei oukou. Uaala-H 4 kai mai nei oukou ia'u a kahi i nihinihi o ka paii kuhoho, a i ke kauoha mni nei oukou ia'u | f e lele hookahi 1 ka pali. f | 0 keia mau olelcfa ka Moi- 1 I wahine i ka Aha Kuiiina, he c ku i ka waiohia, a kakou e| c Inini iho ai o hiki oleaiial 4 kakon ke poina i kona inoa.i fl A ua lawe ia mai katia mauP ) • oīelo malnuanoa pau īkia hool 1 nao no kana mau olelo aloha) 1 ia kakou kona lahui ana e ihooikaikn wahīne nei no ko * kakou pouo. r Ua hala ao la keia la, e v |huli aku kukou a nana no ka * |la 16 o Tauuari, Poakahī. * jlg93. Oia kekalu la ano nui. i* I Iloko o ko kakou mooleīoP ja makou i !a\ve mai aiaka-i* jk'au—o na hana nao nui, oia | a | no na haiolelo o na aoao a N < * |elm». Ma ka hora I. «a kahoai. jia ao iie haluwai makaainana ; 1 I n;»i na na kunuka Hawaii. ma 11 * | k(' Ku..-a o ku Paalh, a pela 11 ; iu) hoi ka na haole ma ka! J ' ;Ualeholohau- ma Manamana J : { i 0 ka inakou haiolelo i hoo-. : \ ;maopopo o u\ la; oiai\oka‘ j haiololo a Aiinene P>uki a me 1 !Xa\vuhi. na aiakai o ka Aha- l ’ | 1 ihui Jaberula na moa kue loa ■ i ka Hui Kalaiaina a. makou ;i hilinai ole ai i ko lana ike 1 » • Ikalaiaina. I i Penel ka laua haiololo: E 1 ? ; ina makaainana, Ua ili iho ko i* 'kaumaha maluna o kakou na » I r :makaainanai keia wn, ma- ! i ! muli o ka pakaha ia ana o ke i Iko kakou aina o keia poeU IMikanele; ke miln aku uel-l imaua imua o oukou, e kala } mai onkou iu maua no ko i 'maua kuhihewa. ua manao i 4 % ■ maua, ua huliaku la ke uleo-i jke Alil i na haole, a o kokua 1 |maila ka i a kakou i kona . % lahui. eia ka aole peia; eia no; i ka me kakou kona alo. O ke-jl ia nonoi e kala aku, ua kala j I liaakunoia e ka lahui. Ko'l j ;makou iho nae, he hoopailual 1 makou ia ano kanaka. Ua | kupono makon e olelo nela. l .}oiai o laua nei ka oi o ke kue:3 |ino loa i ka olelo hooholoil I aloha aina a aiolia Alii a E, Ū. j i | Makapoieua i oielo iho ai, o 1 ,lko oukou kakuo ana i na!ī ! J Ikumuhanaa na Mikaneie, o ] i luki mai ana ka wa a oukou • i J | e mihi ai, e ume ai na ihu, a i • | « e kaho ai na hupo: a hala ole j, | no keia mau olelo a Makapolo!, !nau kakoueike noi i keia wa. Ii : j J | 0 Kawulii, a ine ka poe nia | ] ! hope ona, o lakou ka oi okoil I |kipaku mau i ka aIui Kuhinall

|n kft MoiwHhiiio <• knho ai. i ; nioM honluhi w«lo nkn i ka ? ! ;M"i. n lioopnu ki» Nawiihi; iimi mou h'almi j kn Alm Ku* I ; , liina, ii o k;i iuhi, ku ku Moi-| iwnhinol ko koho imui. ī’n MIk jM m> ko Nuwiihi nm ma- ! iimo liiii ko uno i» ka inoaoi i * 4 m Akahui ho “UibeiMhi,“ oiai ■ ! |ku!ik<> o na kunaku a pnu : nmi ko kinkio n ku !ia;iluiu,; i tn 1 kn Imahua uku u i ko| ; | ieit*ki<», o koiu inna rhu !u ku j ihoike nm » o ko kipnku Moi, j ;a i hooiuio iu e kona muu ku- | 'muiiaua o koi ana ponoi: 1,1 lAupuni no ka lohulohu, ti; •muo k;i lehulohu, 6;aoku , 4 ilohuloim. O leoia uupuiii m> ;ku lohulehn, oia no ko aupu- 1 :ni inakauīminn ā knkou o ike ■ ineii koia lu, he uupuni Moi f |ole: a o ka Moi, he mnkani-! 4 4 « inuiiiioin. i !l I O keui i)io la ke kaliuu . onnolī o ka nui LīboraIa a Na- J i wahi mn i ku ui i nlakai no ka 1 ihookalmii aupuni, e kakoo j iina i ka makemako o na Mi[kanelo. Nolaila, ua liberala 1 r [ku lahui me na *Jii, he hoo- * kahi waī o ka iike. I ke ko ana o ia manao i j keia \va, aole naolie ike waie a ia mai o ka poe a lakou i kakoo ui. o keīa iho la ka liopenn o ko kuhihewa i mihl mai b aī imua o ka lahui, a like iho * la mo ku inea ī moloia ma ka f oielo hoohoīo a Makapelena ? e hiki mui ana ko oukou wa * e mihi ai, e ume ai i na.ihu, E a o liakolo ai na hupo. a oia 0 ka mnkou e ninau nei, ihea a iho la hoi ka ike kalaiamao h ua poe naauao nei, a hala ole e ka makou olelo. 0 nakanaka|c holopahua imua i hope ke|k ano o ka olelo, he puni ka! wikiwiki e kukulu i Hui Aīo-|j ha Aina me ka ike iho no e ja ku ana ka Hui Kaiaiaina ka h Ahuhui \ kookunuiia no ka d hoonipaa ana i ke kuokoa o n ko kakou aina. O ke kukuluM » ana i na ahahui lehulehu, liej n wawahi ana ia i ke kahuaik alakai a ka Aiiahui Kalaiainain i kukulu ai a paa ko kahuaio alakeii kuiaiaina, oia kaikoili aoīu i ka poe nana i kukulujs ka Ahahul Kaiaiaina. O ka|p Ahimi aIuIim Aina, Liberala.'a Oīwi. lCiviiu. ILio Kleelo ame|n ka nui o na Loio, ua likeiaia mo oono liui i kukuluia e naii I kanaka nawaii muwaho ae o A ka uui Kalaianm. il j Okoia mau ahiīhui a pau,|a »a j>aio nmi iakon i ka iiuiik K;i!ai:iina iiookalii. pelama-in kou l* kapa noi «> keia maujo ahahui a j au. na komo likei<j ]»kou a i><tu e kakoo i ka'k ls"oka!mU Auj»uni e liko me ! j] mo na kumuhana.i kukuluiaii ai ia mau ahahui a makou o : n lioike aku uoi; aole koia ;; c pib i u-i hīlu o na ahahui, aka j. ua j'ili ka makou hoahowai e na poo alakai o na ahnhui. |i. £ | iie okoa na olelo ma ke a!o,i 1 > 6 ho okoa na olelo ma ke kua. } J1 . Aolopela na poo alakai o ka| • uui Kalaiaina, oia mau no ia-i, II |kou ma na ano a pau; mai ka! jhookunmia ana o ka huī Ka-j E laīaina a Inki wale no i keia j, I wa. I I O kekahi mea amakoui! I y haupu ai, oia no kelaolelol liooholo i hooholoia ma ka ■ halawai a na haole i mala- 2 I ma ai ma Manamana ma ka ! - - - i la 1»’> o lauuan l»9lh a waihoi* |ia ua ka Aiia Kuhina e kuka-| £ -laike akea; oia ka olelo ei 1 jkukalaia, “Ua hakahaka kui 1 | NohonHi o nawaii,” me he la j ; ua makoia ka Moi, e like nie‘ 1 I jna eloh* o ka pauku 22 o ko| £ |Kumukanawai. 0 keiaololol* I hooholo, mi kakali aku nm < | j kou mo ka makaala loa o ka i l i hooa ae o koua hopona. A ina t

o liooa »u* t o ko lualiou v>a »o i»i o IuuiIoIp al i ko kauawal : iio ku puuo o ka Molwnhme. Ma kola Imlawiii i ]i>iikoia ;m:iinina kumulmna, ;i iioo* holo koko in no mo ku uwiwi, oia koin; ‘12 hoohoinin. o lio«! oliuiiii fi unwaii noi mo Amo-j !rika f ” no na knmu S oioloiai i T ■ ma na pnuku ehlkn | O ka Jua o ua kumu i lioo. Ihooholoia; ‘ E liooholoi;i. hoj 'nioa pono i keia Imlawai ke| hoouna nku i Komlio. nooho* : loia, a kohoia elim» Iula o ko; Komiie, n hookuuin ao hi ko' uimina. ■ Ma ka hnlnwai hoi a ka luhui in la hooknhi, at>I-3 he* niau moa i liooholola, kooj walo no» na haiololo makimi k lu ia mai imua o ko aunina»; īaoho pala i lona. j j Iloko o keia niiiii la. aia ka; hoomalu ana o ko uupunil malalo o ke knnawuikou: na| • * lakou no i hookaliuli ko au• i puni. a na lakou uo 1 kukuluj ke kanawaikoa; he hoiko ana mai ia, ua loaa ia iakou ko aupuni me ka limaikaikn o| ka hilahila oie: a Alapaki,! Dole, S Dainiana a mo kcka~ ! hi poe e ae a kakou i hiiinail ai he poe hoopono. j Iloko o keia mau la pioo o { ka lahuiina haim kaknuha ; a keia poe powa» ina i hoolo* he na kanaka «awaii iloko oika Ahaolelo i ka ololo a’o aj Makapolena me Numaua a' me kekahi poe kokna i ka! 4 olelo hooholo, i hoike ia aku ai ko lakou mau īnoa nm na helu i hala; ina aole kakoui e hookui me keia kanapi nui { I e nahu neiika lahui a mo| * ka Moiwahine. I \ Ma keīa wahī he mea uonoj ikameakakau nei o lioikoi * j ae i kekahi mea huua, i; hanaia mawaena o ka Pcr.esi* | tlena o ka nui Kalaiaina amol na lunamokaainana, a me na Aili o ka Ahaolelo. Ina he mea pono ia Kahoonei kc; kokua i na hoa o ka ahaoieloi I no ka inalama ana i ko lakou j ola, alaila. e kakoo no makoui i ka hoike a ko Komiie Bila Kanawai e pili ana i ua i'alapala Hoopii a ka Lahni e noi ana i ka Ahaolelo i Kumukanawai hou. Ua ao o Kahoouei! f a m3 na hoa o fca Pana nooko! i I i koia manao o na hoaok:ij Ahaoleio. la wa uahoenaal * . ibo la o Kahoonoi me kokahi! * agena o kokahi hahmina oj keia kuluuakauhalo. e 1 ike | me ka nui o ua hoa «; ka aha| olelo. pela uo ka uni o na; <Iala e ukuia ai i lo-m p«lej keia pule, a he uui v,alo ka j poo hele maiaik o a; ;-i. Aole; i hopo iki o Kahoonoi no keia; mau lilo, hookaiii waj i> noj mea i manao nui ia ;i !o-j kahi o na hoa o ka ■<:: .> ) 0 hooko i ka makonuil.e <; ka lahui i Kumukanaw-i ! t f>u, 9 j e like me na ko uoi m.°.loko o i na palapala hoopii lohuiehul 1 aponoia, a wuihoia nn* kaj lima o keknhi Komiie o ka' Hale Aaaolelo. ; E nana kakou i ka hoike ai ke Komite. ! 4 I kala 2 o Novcmaba 1892. ua hoolaha ao ka Lunnhoo-i malu o ke Komiie ehoihoi! ana lakou i ka lakou hoike»! ‘ 7 k Ua konoia mai la na hoa o: ka nai Kalamina v hoooihaaku i ka nuni almolelo, a. malaila pu ao ua Si<m o kai huI Jiekanika. ; I ka hora 10, na iieiuheluia! mai la ka hoike a ke Knmiip : a waiho m imna o na Ima no’ ke koho ana. t I ko koiio unu iii«> Ueia, ua ka umko īoa ia aku ! S1 i ;a mea u ku lahui i uomū nnn ai.

j ka poe iio Iai ai ika lokoI; nmikai o k» lV?re*Mcim oka s « imMC«laiaioa» na lakou. u*> i » Liilupa iho Ja I ka hoopii u ka laiiui, mo ko makou Iihl lau* • jim oJe i na lianaa ka ai»a«ile- ’ lo. Mimnli o keia kumu, ua 4 ’! ulupuni ae la kekahi iiaoh; o ll kanni nekanika, a klpnlao i Wilikoki ma ke alamii a ' I pola no hoi o Kokukahiko i ; luiupuni ai i ka huhu ia Bipi!|kane a mo Akij)oka, pakelo ; laua mui pa I ke kookoo kauila, o ulo o noko ka makai o I » -ka haie pakele ui. l'a hewa ae la unei keia hoonjaikeiko 4 an a. I I Ma keia wuhi, k< i wailio .akunei makou no ko Aioiia ; Anm e pano ae. » • )