Ka Loea Kalaiaina, Volume II, Number 2, 8 January 1898 — HUI MAHIAI a KALEPA o OAHU [ARTICLE]

HUI MAHIAI a KALEPA o OAHU

I Kukuluia no ka Holomua o ka| Laliui Hawaii. 1 I i • i • t I i KUMĪIHANA HOOLALA I Ka Manao Ni i. j l' I

O ku mauao noi, ka makemake, ka hana a me ke nluhelo I o keia Hui, oia ke kokna aua i na oiwi Hawuii «> ka aina noi \ ma o ka hooliui ana ae no ka hoohoihoi a hooliolomua ana i \ ka “Oihana Mahiai,” oia ke kanu-ai (kalo) a hanu poi, haimi j holoholoua o kela a mo koiaauo, an:c nn hana e ae e ]>ili anu | ia oihuna mikiala, a pela pu rae ke Kalepa aua i na waiwai I makamae e ae, e hiki ai e hoolako pono aku i ka home <» kela | a rae keia kanaka Hawaii, i na lako ai a pela aku, mma iho, I kona oliaim amo ka lehulehu iloko oka noho'ua oluolu. |He elua mahele o keia Hui. 1. Mahiai. 2. Kalopa. Oka muhiai ka hana mna. | e mahele (sh ares) ma ka $ o ka mahele hookahi; uku kumo §1.00; o ka uku :ina o ka ma- 1 hele he o ka mahiua, pela a hiki i ka piha aua o na mahiua he umi. ! 4 E Hlo no i lala kola a me keia moa ma ka wa e uku mna ia j 1 mai ai kn uku komo, a mo ko ka mahele kuloauu, a o h»ua aku no he likiki hookaa ilala. 1 1 Maiikli: o ka Oiiiana Maiiiai —Ke Ano a mk ka Nanaina O XA OlHANA.

He oiaio, o ka Oihana Mahiai, aole oia wale uo ka haua mua a ke kauaka a me ke alahele o na kanaka a pau e hahai ai, aka, oia ka puuhomia a e man aku ia, a o ke ala kiokie o na hana a pau. Hu naua aua hilinai nui aku na kauaka a pau o ko ao uei maluua o ia oihaua i na manawa a pau o ko kakou uoho anu. Aolo uo hoi ho mea oae uana o hoopiha iu makniua oka hoohu.. c..aoka lepo, a .. !....! • walo uc> ka mea uanae haawi mai i ke ola i na kanaka a me na holoholouu, aka, oia ke kahua, ka moleo na oihaua a pau. O ke Kalopa, ka panailike ona oihaua a pau nmloko a mawuho, j mai ka oihana mahiai mai no ia. 1 I ka wa e ohi ai ke kanaka mahiai i ka luia a kona l«hj t | e pomaikai ana oia, iawa pono kona homo ine ka ai, u e mau ; aua koua ulukolako i na kau a pau o like me kona mikiahi | i ma ia liauu. j Ma o kona waiwai la, ua hoopilm ia na moku, aua pnnui i ia koua waiwai ma na wahi iike ole o ka honua. O ka laluu i hilinai maluua o ka mahiai ma ko ano. oia| koua puuhomia, iie hoike aua wai ia i kona kuokoa amo kona j iioiomua iloko o ka uohona hauoli. j O k« kakoo aua o ka oihana mahiai i na kauaka a me ke kulana piha o na ahahui iloko o ko lakou nohoua oluolu, ho kamahao ia a he hanohano nui. j (> ke alii o ka aina me koua huuohuno nui o hekuu uua maloko a mawaho, he kauaka maliiai oia. Ma na aina imi o ka honua uei, he punahelo i ua alii na mahiua-ai, a ua hooikaika lakou ina kauaka ma ia alahele, a ua komo lioi iloko o ko.la a me koia kanaka mikiala ma ia oihana ka liauoli mau. Ma Amoiika Huipuia, ua kaena haaheoneo Washintfioii, A<laras, Jefl‘erson, Jaeksou, Van Hnion, C'laj, Wobster u mo kekahi mau kauaka hanohauo e ae i ko lakou iko oi kelakolu a ulumahiehie maka mahiai. Ua nauaaku ka lehulehu hulookoa maluua o lakou pakahi me ka oliohia uui mamua o ku hookele aupuni. •v«*«I1 I i I « T »

j | Ma Kiua i ko au kahiko, ua hooikaika loa o KougFut so (Oonlneiua) he pako akgv ' 1 j j;pna lahui ma ka . * i. ii.vi.i iulun | uio kola olelo kaulaua: “Mai hana aku uo liai ke olo lakoul o haua mai nou." <> ka mauao o koia, “o haua oo ae hoo-1 ponopono uou iho, a mai kankai a na hai o haua mai non." i Ano, a hiki mai i keia la, ua iko ia, o ka lahui pako o | Kiua, ho lahui haua a he puui mahiai lakou, a malaila ko hr j kou hiliuai piha, a hiki mai i koia la, ua loaa ko kuokoa mo: ka holomua iloko o ko lakou uohoua ohiolii. | 7/o oiaio, a ua maopopo i kela a me koia kanaka uoouoo I akaholo, o ki oihana mahiai, oia ka oi kolakela a kuonoouo oka noho ana. //o kuouoouo k« kauaka mahiai, ho kuokoa oia, lawa kona ai ana, maikai koua moo ana, a uku pouo ia \ koua luhi o ka hua o ka haua. Nolaila, o hoolako ia a e hanai ia ka aina, a nr. ko kanaka mahiai o hauai. Ma o keia mau kumu kupouo i hoikeia uo la e loaa ai he keohina kupono naua e kouo aku i ko kauaka noonoo maikai, e mikiala a « naua i koua puuhouna. Nolaila, i mea e loau [E uana ma ka aoao Ēha.j

• % iii ka oiulo o koi.i, im mauao ka mea kakau o keia palapala, na lawa na lioakaka ana i keia ae la, a ua kela a me keia e kanpaona noim iho me ku mnnaolann; a e liooioli ae i ko kakon knmulmna a uana pou»« aku ia mua, nia kahi e hiki ai e loaa ka ai e ola ai kakou, a maluna oia kalnia liana e noonoo ai, knkakuka, hoolala, a pehi akn. Xo kakou iho, ka lalmi //awaii, mo ho mea la na poiiia loa nna hanh'le ia paha koia. oihuim i olelo ia. A hiki mai i knia la iloko o ko kakou noliona liemahema, na ike ia ua poino e pahola aim nui o a maanei o ka nina nei. O ka oi aku o Uoia, aia mu kalii oka <//', i/oohomahema ia na aiua, ulu ka nalu’Iehele, ma-make mai ka ui, a o ka lioK:peua ua pHikia. Aole o Ueia wale no, aka, ei aku no, ua | Imawi i:», nn hoolilo in, aeia ilokn o ka poholima o ua kauaka u na niua, a i»i;i nu hoi iloko o ko lakou poholima ka puuhouusi, ko ola o ka hapanui o na kau.aka. Xa koia hooheinahema i hooulu mai i keiamau popilikia ako iko nei kakou 5a men. Nolaila i uln mai ai ka manao mai loko mai o ka uoouoo akahele ana uo ka hiki c loaa hou ia pouo ia kakou. a <■ okomo.ia ia manao haua iloko o kakou i koia wsi, a e mikiala a e Imhai nm ia alahele e like nie mi lahui uuanao e ae «> ka houna uei, a pela pn i ko au o ko kakon mau knpuna, na uiakuu i nalo akn. O ka pm 5 Imiia ia nuii ke knlo (taro) mai. he ai kamnaina ia n*> ka aina u«*i, he ai ola iu, a he sii punnhele ia i ka lahm //awaii mai ua kupnna mai, im inukna i hala «> aku a hikl umi i k<*i;i hi, i ke nn malainalaina o ka hikou mau piila- < pula e ola u«• i. 'w/i no ko ])iilam» isi nei isi oi ka hanohauo nui. 1 k<* an o !«. kakou mau kujuiua, lie mea maa inau ia i;ikou a pnnahele no iioi ka mikiala aua i ko lakou mahiue sii. 3Iamna oka oili ana ae okala a hohoia mai i kona mau kukuua malaniahuna maluua o ka ilikai, 0 ike iaaku nolakou e Immi aua mn ko lakou nmliiua ai. Oka lakon uiilimili ia, a o ka lakou j>mmh<‘Ii> ia. n o ka lakou haua mua ia a mahope na hana e «*«• :i pan. He makaala loa lakon, a aole hc home i m*h* 1 k;i ai. A heahu no hoi ku mea c nele ai, 110 ka mon, sii:i uo ku ai i ka ipuku Imle. Ua mnoj»opo i k« kauaka mahini Ua uiha .» ka kuna nmeke e lawa ai kahi la ;ic, no ka mea, nana 110 e inahi, iiiina uo e Imna, a nan.i 110 e lioopiha a e hanai iaia iho. Ki- 11001100 iho kakou a hoomauuo ae ika hana o iii au i kaahope uku, alaila, e ike aua kakou- -aole pololie ike in. Ua Imna, na mikiala, aua ola ko lakou uolioua, aole pela ko keia wa i oleloia, o ke jui nmlamalama o na pulapuln Hawaii. Eini liope a e wili mau ana o hopohopo me manaohiim, ne. iiookiekie man nna ka pololi maluua o maoua a ii'i Isiwji pmi.) ole kn waihona ai o ka home. He oiaio na halii iho ka pilikia umlmui o kakou ka lahni o ka aiua, ua Iiooheniuhema a na uele pn nohoi iua kei'hina paa e kuni. A pehoa e pono aiV Pehea e loaa hou ai ia mikiala, ia <>k I Ue kanaka niwi? Iua kakou a pau, a i nle la, I10 hapalua ji. hookahi hapalm paha o ka lahni e ahomii a paulele aku uialnna o ua oilmim mikialn u ka aina e Hke me keiii oiImim n hoaknkn Sa iie nei, a pela pn me na oihami knlepn, he lio jkt» nna nnii ia i kona nmkee hniin maoli, a o loaa ana iaia he UlilkiUia ll 11 i iloko n ka W?1 m ik<r ia ai koun. hulomnn a mn koua nmknnk.m piha ma ka liann. Uka hiki ike kanaka ke hookelo i kona waiwni ponoi, i kona oihana mikiala me ke knokoa, ]»ela 110 e hiki ai iala ke lawelawo a hookele i na oiImna like olo o koua jiu]imii. Xa kona nonnno akahelo e hoooln nmi i ka mnnao maikai a makeo hana 0 kakon iaia, a onon jikn inma me ka ikuika nni. Na ka molown, a honpau manawa ma na moa uaiwai ole, a hnohemalionm o ko kanaka me U;i haawi aim i kona knleaua i nn kaimka o ka aiim o na lakou o nmhi a o hoopilia mai i kona a -ipu me ka ai, ho hoike an.-i mai ia i kona pololi, wi, nele a lawa pono olo o ka uoho aiia. Ma ua iiina nui a liilii i komo ka malamalanm a puni ka houna noi, aoh* i hooliomahenm kalahni ponoi n ka aina i ka nmhi aua i kn lakmi ai kanmaina, a ua kaa 110 hoi na lakou poimi o mahi a hoohiko aku a hanai i ko lakou lahni pouoi. Ma k<» kakoa kaiulu nei, ho poe 0 ka mea uaua e lioolako umi i k;« sii, a na mamao loa akn im oiwi ponoi <» ka aina. Xa koia lummhoiua i kono aku i ke kanaka noouoo aksilielo <' makaalu a e hilan i ka 00 ana, e hana koke, a e honlal»o uou iho a iiii' ka leimlehn aku. lf>' kuliiliown loa isi kakou ka hilhmi onn a na ke kanaka o kalu 0. o hoopiha mai iua-aipu. Ua umopopo ia kakou a olehe ai poi «> Ahoi ma. ke kanaka e, helaiki kalakou ai, He moa muopopo olo ia kakon kahiliimi ana noko Ahoi ma hooumu aku ike kanu ;»ī i koia wa. lim pahulu ka lepo a maimiko mai ka ui, kolili, pnpo, apela aku, alailaaole 0 hoomau aua lnkou i ko kanu aua ia men; a healm ka meu 0 kuun ai? He i-aiki. Ho.iha ke kumu? Iloko o hookahi ma~ kuhiki hoiookoa, alaila, o loaa aua 110 ho ehm 00 laiiki, a ua oi sie ia mamua o hookahi 00 ui i ka makaluki me ka iiilii pu oko kalo. Ma koi»i, ua lioopan ia ke knnu aua i ke kalo, a i ka wa e loli ue ai o ua loi-ai a i nmu loi raiki, alaila, healia ana la ka hopenn? Wi, a lawa ole kn noho’na piiikia. O koia ke knlana nno 11 ui « haua ia mai 110 i ma ua aiua taro i keia wa, a na ia haua ano e i hoike mai i ke kulana 0 popilikiaiii kakou ua kanaka Hawaii nm keia nma koke ilio* Noiaila, e aln like» e pupukahi, e hooikaika, a e kakoo ma im ano a pau, e kuknlu n e lawe mai a im kakou oiwi Hawah e Imua i ka kakon ai. oia ka poi, a aoie 110 ia he mea o kuuukuuu ai kokahi kanaka 11001100 maikui uia ka hooikaika ana 0 kokua ma na auo a pau e hiki ai e hooholomua iu haua, uo ka mea, na ike oia o kaua ai makuahine ia, aua oi ue kona hanoli.no 5a haim maikai a hanohauo, iuanum o kc kokuaana itm haua 0 loim ole ni he pomaikai o ka noho aua. Nolaihi, nm koia, a mamna o ka hooki ana o ka mea kakau o keia mau apaua pepa i keia, ke waiho aku nei wau i ka olelo kaulausi a I3ooker T. Wasbiugton o Amerika, wahi ||aua: ‘‘Aoh? c liolomua kekahi lahui ke ole ia e ike, aia he A hanohauo ma Ua mahi uua i ka ainae liko me ia ma ke kakau mele ana. M0' ka imalma aku kakou e hoomaka ai, a aole maluua ihv. A aolo kakou 0ao aku iko knkou mau kauma-.Jlm:-e|uliijpa aku..i ko kakou mau pono.” Ma keia ae la e loaa ai ia kakou he kuhikuhi a hc aiakai, a ha keia alakai e haawi mai ia kakou i ka manaolana, a ua keia a mc keia e hooholo koha oliohia ;v mik iala hana me ka makee ijj ||llif|inU;pohhjii|kiiokoa hiau ilokb 6ka nohona haunli e hoik&l i ka oiaio 6 keia iiaua a Va na kft g fclahui, iv;ho ka laliuiAHawaii.- :&v K kala mai, owau no rae ka haahaa, T)a vid M.. Kiapihea, S7. *, V' v - - . ' ' . Kakauolelo ,N)ti o ka Hui Mahiai a Kalepa, Oahu.