Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 40, Number 11, 1 November 2023 — Ola Nā Iwi i o nā Po'e Hakulau Paikini Hawai'i [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Help Learn more about this Article Text

Ola Nā Iwi i o nā Po'e Hakulau Paikini Hawai'i

/ KA NA'AUAO O NA KUPUNA V * THE WISDOM OFTHE KŪPUNA "

Na Kalani Akana, Ph.D. Aloha e nā makamaka o kēia kolamu nūpepa. Ma nā makahiki o nā 1990, ua pa'i 'ia 'ekolu puke inoa

e OHA: Kū Mai Ka Po'e Hula (1993), Ola Nā Iwi (1995), a me Nā Lima Mikioi (1997). I kēia makahiki, e ho'opuka hou loa 'ia ana nā puke ma www.papakilodatabase.com. E hiki ana nā kānaka ke e'e ma kēlā wahi punaewele e huli a loa'a i ka 'ike e pili ana i nā kānaka e ho'omau ana i ka mo'omeheu Hawai'i. Ola Nā Iwi. Ma ka makahiki 1995, ua ho'opuka 'ia ka puke inoa 'o Ola Nā Iwi me nā mo'olelo e pili ana i nā po'e heona me nā kānaka makakū like 'ole e like me nā kānaka pena ki'i, kaha ki'i, pa'i ki'i, kālai ki'i, a pēlā aku nō. Ua kono 'ia ho'i nā kānaka e hana ana no ka 'aukahi ho'āla olelo Hawai'i e ho'ouna i mo'olelo no ka pa'i 'ana ma ka puke inoa. Eia kekahi, 'o ka po'e hakulau paikini Hawai'i kekahi mau kānaka i kono 'ia 'oiai 'a'ole nui ka heluna o lākou i kēlā manawa. 'O Nāke'u Awai ke kupuna o nā po'e hakulau paikini Hawai'i i loko o Ola Nā Iwi. 'O ia nō ka oiwi hakulau paikini Hawai'i mua nāna i ho'ohana i nā lau mea kanu 'ōiwi i kāna mau lole. Makemake nui 'ia kāna mau hakulau e like me "Nā 'Ōlapa Kāne" me "'Ohe Kāpala." 'O "Dreamcatcher" a me "Kāhili" kekahi o ka'u mau pālule punahele. 'Akahi a ho'omaha 'o Nāke'u a ke ho'omau 'ia nei kāna 'oihana ma Houghtailing e kāna lae 'ula, 'o ia nō kāna keiki papekema 'o Keane Akao. Inā 'o Nāke'u ke kupuna paikini, 'o Puamana Crabbe ka hulu makua o nā po'e paikini i loko o Ola Nā Iwi. 'O kāna 'oihana mākaukauloa 'o ia ka ho'ohana 'ana i nā lau ku'una e like me nā lau kapa kuiki i luna o ka lole. Ua loa'a 'elua po'e paikini ku'una Hawai'i wale nō i loko o Ola Nā Iwi. 'O lāua 'o Kawai Aona-Ueoka a me Reni Bello. 'O kā lāua hana ka 'oihana hana kapa, 'o ia ho'i ka hakulau 'ana ma ke kapa i kuku 'ia ma ke kua hana kapa, ka ho'owehiwehi 'ana i ke kapa me nā waiho'olu'u kūlohelohe Hawai'i a me ke kāpala 'ana me ka 'ohe. Ma ka makahiki

2011 ua ho'okahakaha 'ia nā olapa o Hālau o Kekuhi i nā kapa i hana 'ia e kekahi hui huliamahi hana kapa. 'O Bello kekahi o nā kānaka i kēlā hui. Ua komo pū 'o Sabra Kauka me Moana Eisele i ka hui hana kapa akā aia lāua i ka puke inoa 'o Nā Lima Mikioi no nā kānaka heona e hana ana me nā ma'awe like 'ole— no ke kapa, no ka nala lauhala, no ke kōkō, no ka hīna'i, a pēlā aku. I kēia au, nui nā kānaka hakulau paikini e ho'ohana ana i nā lau 'ohe kāpala i luna o kā lākou lole. 'O Manaola Yap a me Mieah Kamohoali'i kekahi mau po'e hakulau paikini opio i hele a kaulana ma kēia 'ano hana hakulau oiwi. Ā laila ho'i 'o Kanoelani Davis no Moloka'i a 'o Ka'ano'i Akaka no O'ahu, nā wahine oiwi e ho'opuka ana i nūpaikini Kanaka Maoli. 'A'ole na'e lākou i loko o ka puke 'o Ola Nā Iwi. E ō mai! Na Liliha i ho'opuka i ka olelo kaulana ,"Ma o kēia keiki e ola ana nā iwi o nā kūpuna." He wānana kēia olelo e pili ana iā Kalākaua. Pololei ho'i kēia olelo no'eau no Kalākaua a no nā kānaka i loko o Ola Nā Iwi. Inā he kanaka hakulau paikini a i 'ole he kanaka heona 'oe a he ake kou e kā'ana i kou kālena me ka lehulehu i o Ola Nā Iwi II ma Papakilo, e leka uila ia'u ma kalania@ oha.org a na'u 'oe e ho'ouna i kekahi palapala ho'opiha. E ola nā iwi o nā kūpuna. ■ Kalani Akana, Ph.D., is a kumu of hula, oli and 'ōlelo Hawai'i, and a research analyst at the Office of Hawaiian Affairs. He has authored numerous articles on Indigenous ways ofknowing and doing. To read an English translation of the article, go to kawaiola.news

(H) Nōke'u Awūi mo kōna hale kū'ni me ke Alanui Houghtniling. (A) Puamūnū Crabbe me kona mu'umu'u lau kopo kuiki. - Courtesy Photos