Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 39, Number 2, 1 Pepeluali 2022 — He mau Mana'o no ka 'Ōlelo Ni'ihau [ARTICLE]

He mau Mana'o no ka 'Ōlelo Ni'ihau

Na Adam Keawe Manalo-Camp Ika wā i ku ai aku ka Mōt Kamehameha V i ka mokupuni 'o Ni'ihau i ka 'ohana Sinclair - nā kūpuna o ka 'ohana Lopikana - no $10,000 apana gula, me ka olelo ho'opa'a i ka t 'ana, "e hiki mai ana paha ka lā e 'emi ai ka lahui Hawai'i. Ke hō'ea mai ia lā, e 'olu'olu, e hana i ka mea e hiki ai iā 'oukou ke hana e kōkua iā lākou." Mai ia manawa mai, he kīpuka 'o Ni'ihau no ka olelo Hawai'i ma ke 'ano he olelo makuahine a he olelo ma'amau no nā kānaka he 130 e noho mau ana ma ka mokupuni, a me kekahi mau 'ohana Ni'ihau e noho ana ma nā mokupuni e a'e no ka hana a i 'ole ka hele kula 'ana. 'O ka olelo Kanaka Ni'ihau ka olelo kahiko e ho'omau 'ia nei e ko Ni'ihau wale nō, akā, i ka wā ma mua, 'o ia ka olelo kahiko i olelo 'ia ma Kaua'i a ma kekahi mau wahi ma O'ahu. īke 'ia ka olelo Kanaka Ni'ihau no kona kuapo 'ana i ka l/r a me ka t/k, a 'ike 'ia ho'i no ke 'ano i oko'a iki ai nā huaolelo a me nā pilinaolelo. I la'ana, 'o ka huaolelo '0 "kukui" ma ka olelo Hawai'i kūmau, 'o "tuitui" ia ma Ni'ihau. 'A'ole nui loa nā kānaka Ni'ihau e ho'ohana ana i ka okina a me ke kahako, eia na'e, ho'ohana 'ia nō ia e nā kānaka Ni'ihau ma ke kulanui e ma'alahi ai ka 'a'apo 'ana 0 kā lākou mau haumāna. He mau alaka'i ikaika nō '0 Kauka Ku'uipolani Kanahele Wong lāua 'o Kumu Kahea Faria o UH Mānoa e paio ana e ho'omau i ke a'o 'ia'ana 0 ka olelo Kanaka. 'A'ole i hānau 'ia 'o Kumu Hinaleimoana Wong-Kalu ma Ni'ihau, akā olelo '0 ia, "ua alaka'i 'ia, hō'omo'omo 'ia, a hānai 'ia ho'i" '0 ia e ke kaiāulu o Ni'ihau. Ua ha'i olelo 'o Wong-Kalu i ke ki'i'oni'oni kākuna, 'o Kapaemahu, ma ka olelo Ni'ihau e lohe ai ke anaina ho'olohe i ka nani o ka olelo; '0 ka manawa mua loa nō ia i pa'i piha 'ia ai kekahi ki'i'oni'oni ma ka olelo Kanaka. Ma kahi o ka olelo Hawai'i, poeko '0 Wong-Kalu ma ka olelo Tonga, ka olelo Kāmoa, a me ka olelo Kahiki, a wahi āna, 'oi aku ka like o ka olelo Ni'ihau i nā olelo Polinekia e a'e ma ke kani, ma ke 'ano e pā ai ka na'au, a ma ke kuana'ike. "'A'ole ma'alahi ka wehewehe 'ana. Kohu mea lā, 'oi aku ka pili 'o ka olelo Ni'ihau i ka olelo o ko kākou po'e hoa hānau. He no'ono'o ia o ka na'au, a he 'ano ia e pili ai a e launa ai kākou. Pono iā kākou ke hana i nā mea a pau e hiki ai e a'o i nā kuana'ike a me nā mana'o o ka po'e manaleo ke 'ae mai lākou." Ka'ana maila 'o Wong Kalu, '0 kona pilina me ke kaiāulu o Ni'ihau ke kumu i a'o ai 'o ia i ka lawena kino, nā kuhikuhi lima, ke ki'ina leo a me nā mea kikoī e a'e o ka olelo ha'i waha i a'o 'ole 'ia paha e nā haumāna kulanui. A kuhi akula 'o ia, aia nō ke 'ano kūlana ki'eki'e o ka olelo, e like me ka olelo ali'i o ka po'e Kāmoa a me ka po'e Tonga. 'O kekahi mea 'oko'a, 'o ia nō ke kahe o ka olelo ma ke kama'ilio 'ana. Ma ka olelo Hawai'i kūmau, he hea ma'amau ka pani 'ana i ke kama'ilio ma ke kelepona me ka olelo 'ana "mālama pono" a i 'ole "a hui hou." Akā, ma Ni'ihau, kāka'ikahi ka ho'opuka 'ana "a hui hou." Ma kahi o kēlā, pani 'ia nā kama'ilio me ka olelo 'ana "mahalo iā 'oe, aloha" a i 'ole "aloha" wale nō. Pūlama 'ia nō ka olelo Kanaka 0 Ni'ihau no kona ho'omana'o 'ana iā kākou, '0 ka olelo ka mea e pili ai kākou, 'a'ole i ka lāhui hawai'i wale nō, akā i ka pākīpika ākea nō ho'i. 'Oko'a iki nō nā olelo Polinekia pākahi, akā ua like nō ke 'ano i maopopo ai ke ao iā kākou. He 'ohana kākou. ■