Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 39, Number 1, 1 Ianuali 2022 — Ka Hala [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ka Hala

> KA NA'AUAO O NA KUPUNA V ^ THE WISDOM OFTHE KŪPUNA *

Na Kalani Akana, Phū No ka lā hope o ka makahiki, ua lei 'ia nā Hawai'i i ka lei hala i mea e hō'ike ai i ka hala 'ana o ka makahiki kahiko. 'Ōlelo 'ia e nā kūpuna, e lei i ka lei hala a hala a'e nō ho'i nā maika'i 'ole o kēlā makahiki. No laila, he hō'ailona a he pale ka lei hala i ka 'ino a me nā maika'i 'ole o ka makahiki i hala iho nei a he mea ia e ho'omaka pono ai ka makahiki hou. 'Ōlino mā'ama'ama ka nani ke nānā aku i ka hala 'ula, ka hala melemele, a me ka hala lihilihi 'ula. Ua olelo 'ia e nā kūpuna, "'A'ohe hala 'ula i ka pō." Inā pala ka hua o ka hala a waiho wale 'ia i luna 'a'ole 'ike 'ia ka nani a hiki i kona kahiko a helele'i 'ana. E aho e ki'i a wāwahi i ka hua a hana i lei. 'O ia ka hana punahele a Ka'ahumanu wahi a Bīnamu. Ma ko Ka'ahumanu kipa 'ana aku iā Kaua'i ua ho'ohanohano 'ia 'o ia me kekahi mele e ha'i ana e pili ana i ko Ka'ahumanu aloha i ke kui lei hala 'ana. Ua oli ka mea hula i kēia lālani ma ka mele inoa nona: "E pua ana ka makani i nā hala o Mālelewa'a." Kaulana nō ho'i ka ulu hala 0 Naue ma Kaua'i, Kekele ma O'ahu, Weke ma Hāna, Nīhoa ma Kalaupapa, a ma "Puna paia 'ala 1 ka hala." Wahi a nā kānaka hulikoehana, ua lana mai kekahi hua hala i Hawai'i ma kahi o 1.2 miliona makahiki aku nei me ke kōkua 'ole o ke kanaka. Aia nā mō'alihaku o ia mau hua hala ma Kaua'i. Akā, wahi a ka 'ohana Pele, 'o Pele ka mea nāna i ho'okumu i ka hala ma Hawai'i. Penei ka mo'olelo. Mahope aku o kona ha'alele 'ana mai Polapola i Kahiki, ua kū a 'apa kona wa'a i kekahi moku e lana ana ma ka moana. Pa'a ka aina o ia moku lana ma nā a'a o kekahi pū hala nui 'o 'Ohi'ohikupua kona inoa. Ua pa'a 'ia ka wa'a ona 'o Pele e ia pū hala, ma nā kukū loulou. 'A'ole hiki i ka wa'a 'o Honuaiākea ke 'oni iki. No laila ua pi'i ka inaina o Pele a ua nahaehae 'ia e ia nā lau, nā ule hala, nā hua a pēlā aku. 'O kekahi o ia mau 'āpana o ka hala ua lele ā hiki i Hawai'i a 'o ia nō nā kūpuna o nā hala ma Hawai'i. 'O ia paha nā mō'alihaku i loa'a ma Kaua'i. 'A'ole pakele na'e ka wa'a ma kā Pele hana huhū 'ana no laila ua ukuhi wale iho 'o Kāne i ka wai maoli ma nā kukū a ua ku'u 'ia ka wa'a a holo hou mai 'o Pele mā i Hawai'i.

Eiū 'o Roy Benham, he kohu mōloma waiwoi o OHA mo muo, mo kōno hono no'eau punohele - ko hono lei holo. - Ki'i: Courtesy He mau loina no ka lei 'ana i ka hala. Kūpono ka lei 'ana ma ka pau 'ana o kekahi hana e like me ka puka 'ana mai ke kula, ma hope o ka uniki, a ma ka piha makahiki o kekahi kanaka, kekahi hanana. 'A'ole kūpono ka hā'awi 'ana i ka lei hala no ka ho'omaka 'ana o kekahi hana e like me ka ho'ola'a 'ana i ka hale. 'A'ole ho'opāpahi 'ia nā olapa i ka hala ma kekahi mau hālau hula ma muli o ka mana'o o "hala" o hala ka 'ike o nā kānaka hula. Eia kekahi mo'olelo hoihoi ma loko o 'Aspects of the Word Lei" na Puku'i Wahine o ka hā'awi kūpono 'ole 'ana i ka lei hala. Ma kekahi hālāwai kālaiaina hō'eu'eu ua hā'awi 'ia kekahi moho politika i ka lei hala. Auē, 'a'ole holo kūpono kāna hana. Ua hala kona manawa kūpono. Ho'opuka mana'o ka loea hula 'o Kaha'i Topolinski, inā hā'awi 'ia 'oe i lei hala ma ka manawa kūpono 'ole, e ho'opa'a i ua lei nei ma ka lima 'ākau, mālama, a lei ma ka wā kūpono. Mai poina nō na'e i ka olelo no'eau, "'A'ohe hala 'ula i ka pō." E lei hou kākou i ka lei hala a e lei hou me ka 'ike a me ka mahalo o nā kūpuna i ua lei nani nei. Nani wale nā hala, 'ea 'eā. ■ Kalani Akana, Ph.D., is a kumu ofhula, oli and 'ōlelo Hawai'i. He has authored numerous articles on Indigenous ways ofknowing and doing. To read this article in English, go to kawaiola. news.