Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 37, Number 6, 1 June 2020 — Hui Mālama I Nā Kūpuna 0 Hawai'i Nei, Mokuna 2: I Mana i ka Ho'ona'auao [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Hui Mālama I Nā Kūpuna 0 Hawai'i Nei, Mokuna 2: I Mana i ka Ho'ona'auao

< I MANA I KA 'ŌIWI >

Na Edward Halealoha Ayau Unuhi 'ia e No'eau Peralto Ē nā kuamo'o kahiko, 'o iaka M ^ 'ike ku'una, nā loina, a me nā I ■ 'oihana ho'i o ka po'e kūpuna M mai ka pō mai, kekahi mau paukū nui o ka iwikuamo'o 0 ka 'ōiwi Hawai'i. Eia kekahi o ia mau paukū nui o ka iwikuamo'o 'ōiwi, 'o ia nō ka mālama 'ana i nā iwi kupuna a me nā moepū. 'O "Kanaka 'Ōiwi" kekahi inoa no ka pove kanaka Hawai'i, a eia ke 'ano o ia mau hua'ōlelo 'elua. 'O "Kanaka" he inoa laulā ia no ka po'e kanaka, a 'o "'Ōiwi" ho'i, ma kekahi mana'o, he inoa ia no ka po'e Hawai'i pono'ī o kēia Pae 'Āina. Ma kekahi mana'o, pili kēia hua'ōlelo 'o "'Ōiwi" 1 nā iwi o ke kanaka Hawai'i. No laila, 'o ke kanaka i hānau 'ia mai ka pūhaka mai o kēia 'āina 'o Hawai'i nei, ua like kona mau iwi me nā iwi o kona mau kūpuna e moe mai nei i loko o nēia 'āina. He Kanaka 'Ōiwi nō ia. I 'Ōiwi nō ka 'Ōiwi i nā iwi o ko kākou po'e kūpuna. Eia kekahi hua'ōlelo e mōakāka ai ka pilina ma waena o ke Kanaka 'Ōiwi a me kona one hānau, 'o ia ka hua'ōlelo 'o "kulāiwi." 'O kekahi mana'o o ia hua'ōlelo, 'o ia kahi e noho mau ai ke kanaka no nā hānauna he nui. 'O kekahi mana'o, 'o ia ka 'āina kula, kahi i kanu 'ia ai nā iwi o ka po'e kūpuna. No laila, 'o ko ke Kanaka 'Ōiwi 'āina kulāiwi kahi i kanu 'ia ai nā iwi o kona po'e kūpuna a pēlā me kona mau iwi a me nā iwi o kāna mau mo'opuna. He pilina 'ohana ko ka 'Ōiwi a me ke kulāiwi. 'O ka mole o ia hua'ōlelo

'o "kulāiwi," e like pū me kēlā hua'ōlelo 'o "'Ōiwi," 'o ia ka "iwi." Eia kekahi, 'o ke kanu 'ana kekahi hana i pili i ke kanaka a me ka 'āina. 'O ke kanu mua loa ma ka mo'olelo Hawai'i kahiko, ke kanu 'ia 'ana 0 Hāloanaka, ke keiki 'alu'alu a Wākea lāua 'o Ho'ohōkūkalani, kāna kaikamahine. Kanu 'ia ihola 'o Hāloanaka a ulu a'ela he kino kalo, ka 'ai a ka Hawai 'i e ku 'i ai a wali a lilo 1 poi. A laila, hānau mai 'o Ho'ohōkūkalani i keikikāne hou, a kapa 'ia kona inoa 'o Hāloa. Ua lilo 'o Hāloa i kupuna no nā Kānaka 'Ōiwi a pau mai kēlā hope aku. Ma kēia mo'olelo kahiko i 'ike 'ia ai ka pilina 'ohana ma waena 0 nā akua, ka 'āina, a me nā Kānaka. '0 ka ho'oulu kekahi hopena o ke kanu 'ia 'ana o nā iwi kupuna. He ho'oulu no ke ola, a he ho'oulu no ka mana. Me ia mana'o, 'ai kākou, ka po'e mo'opuna, i ka 'ai i ho'oulu 'ia ma ka 'āina, a ho'ōla 'ia kākou i ka 'ike 'ana aku, ua mālama pono 'ia nā iwi o ko kākou kūpuna i ko lākou kulāiwi pono'ī. Na nā kānaka i koho 'ia e ko lākou 'ohana e 'auamo ai i ke kuleana o ke kanu pono 'ana i nā 'ōhua o ka 'ohana. Na lākou e kanu pono i ka mea i hala me ka pule a me nā mea waiwai 1 ho'omoepū 'ia me ka mea i hala no kona hele loa 'ana aku i ke ala ho'i 'ole i ka pō. I kekahi mau manawa, ua pono ka ho'ohūnā 'ia 'ana o nā iwi a me nā moepū i mea e mālama ai i ia mau mea waiwai a i mea ho'i e pale aku ai i ka ho'opō'ino 'ia 'ana mai o nā iwi e ka mea hana 'ino. No laila, he kahua no ke ola o ke kanaka ka mālama pono 'ana i nāiwi o kona po'e kūpuna. ■

fv K'1 1 994 Yale University Peabody Museum Repatriation Team - Photo: Courtesy of Hui Malama