Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 37, Number 6, 1 Iune 2020 — Ma'i Ahulau ma Hawai'i [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ma'i Ahulau ma Hawai'i

j KA NAAUAO O NĀ KŪPUNA ^ > THE WISD0M 0F THE KŪPUNA f

Na Kalani Akana, Ph.D. He mea weliweli nā ma'i ahulau. 'Ike nō kākou i ka weliweli o ka ma'i kolonal9 o ia wā - he ahulau i'o nō ia. He ma'i laulā a puni ka honua. Ua 'ike nā kūpuna i ka weliweli o ka ahulau, mai ka wā ā Kapena Kuke i hō'ea mai ai, 'o ia nō, 'o ka ahulau he ma'i na ka po'e 'ē i lawe mai mai kahi 'ē mai. No laila, 'a'ole ia he mea ho'opū'iwa ke kū'ē 'ana o nā kama'āina i ke kipa 'ana o ka malihini i Hawai'i. no ka mea 'o nā po'e ma'i kolona mua ma Hawai'i Nei nā malihini a i 'ole kekahi kama'āina i kipa i kekahi 'āina 'ē, kekahi "kiko wela" o ka ahulau. He ma'i pāhola ka ma'i ahulau a me ka ma'i laulā a puni ka honua. Na Kuke mā i lawe mai i ka ma'i moe kōlohe i Hawai'i. Ua 'ō 'ili mua ua ma'i lā ma Kaua'i a ma ka hala 'ama o 'eiwa mahina ua pāhola a'e ā i Hawai'i Kuauli. I ka hele 'ana o ka Lani Liholiho lāua 'o Kamāmalu i 'Enelani, ua kīpē 'ia lāua e ka ma'i 'ula ma hope o ke kipa 'ana i kekahi hale hānai keiki makua 'ole. 'O ka makahiki 1824 ko lāua hala kaumaha 'ana a i ka makahiki 1848 ua hiki mai ka ma'i 'ula i Hawai'i. Ua hiki hope mai ma ka hopena o 1 848 ā i ka hapa o 1849 nā ahulau hou: ka ma'i kalea, ka ma'i kolela, a me ka ma'i palū. Ma kahi o 10,000 kānaka i make. Ua kākau 'o Levi Chamberlin ma ka makahiki 1849, ua hala ka hapanui o ka lehulehu i loko o kanakolu makahiki a 'ōlelo 'o ia, "Ua 'oi aku

ka heluna o nā make ma mua o ka heluna kanaka ola." He wā kaumaha nō. Wahi a kekahi leka mikionali ma Hilo, ua hiki mai ka ma'i 'ula me ka moku Independence mai Maukelana, Mehiko mai. I loko o 'elua mahina ua laha aku a ho'āhulau 'ia ka pae moku 'o Hawai'i a puni i ka ma'i 'ula. Ua pāhola ka ma'i a ua pau loa kekahi mau kauhale, mau 'ohana i ka ma'i. A ma ka hana ho'omeheu o nā kānaka ka'a launa, ua kuhi 'ia, na kekahi moku mai Kaleponi mai ka i lawe mai i ka ma'i kalea. Pēlā pū ka hiki 'ana mai o ka ma'i pu'upu'u li'ili'i ma 1853, ka ma'i lēpela ma mua o 1865, a me ka ma'i piwa 'ele'ele o 1900, 'oiai ua ho'īli 'ia ka hope iho ma o nā 'uku o nā 'iole. 'O kekahi ma'i laulā a puni ka honua ma Hawai'i ka palū Sepania (la grippe) 0 1918. Ua 'ō'ili mai ma ke kahua pū'ali koa 'o Schofield a laila ua pāhola a puni 'o O'ahu. 'O ke kupu mua o ka palū Sepania ma Amelika aia nō ma Kanesasa a ua hiki mai i Hawai'i a me nā 'āina 'ē a'e ma mua o ka holopapa 'ana o nā pū'ali kaua i 'Eulopa no ke Kaua Honua 'Ekahi. Akā nō na'e, 'o ka hāpane o nā alaka'i o ka Panalā'au Hawai'i ka nānā 'ole 'ana 1 ka hopena o ia ma'i ma Hawai'i. Ua hō'ole, ho'oka'uka'ulua, a 'a'ole lākou i ho'omākaukau pono. 'O ka hopena ka hala 'ana o 'elua kaukani a 'oi kānaka. No laila, ua loa'a a 'ike nō nā ha'awina o ka wā kahiko a me ka wā hou. Na ka ihe o ka na'auao e pale iā Hawai'i. ■

Mourning for Keōpūolani, sacred wife of Kamehameha I, at her passing in 1823 after an epidemic in Lōhaina. ■ lllustration: Stewart, C.S.(1828) Journal of a Residence in the Sandwich lslands