Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 37, Number 04, 1 April 2020 — Ka Ho'ōla ma Honokahua: Mahele III [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ka Ho'ōla ma Honokahua: Mahele III

< I MANA I KA 'OIWI >

Na Edward Halealoha Ayau Unuhi 'ia e No'eau Peralto iai e ho'oponopono 'ia ana M ^ka hewa ma Honokahua, ua I ■ ho'okumu 'ia kekahi kānāwai M hou ma ka 'aha kau kānāwai o ka makahiki 1989 i mea e ho'ololi ai i ke Kānāwai HRS Mokuna 6E no ka mālama pono 'ana i nā pā ilina Hawai'i kahiko. 'O ke kumu o kēlā kānāwai hou ka pale 'ana aku i ka hana 'ino mau 'ana i nā iwi kupuna, e like me ka hu 'e hewa nui i hana 'ia ma Honokahua ma mua pono o ia makahiki. Eia na'e, 'a'ole i 'ae 'ia kēlā kānāwai hou e ka 'Aha'ōlelo i ua 'aha kau kānāwai nei. No laila, ua kauoha akula ka Luna Ho'omalu o ke Ke'ena 'Oihana Kumuwaiwai 'Āina (DLNR), 'o William Paty ho'i, i ka ho'okumu 'ana i nā 'Aha Mālama Iwi Kupuna o nā Mokupuni he 'elima, i mea e kōkua aku i ke Aupuni Hawai'i ma nā koho i pili i ka mālama 'ana i nā pā ilina Hawai'i kahiko i hō'ailona 'ole 'ia. Ma muli o ia kauoha, ua ho'okumu 'ia nā 'Aha Mālama Iwi Kupuna o nā Mokupuni he 'elima no (1) ka mokupuni 'o Hawai'i, (2) nā mokupuni 'o Maui lāua 'o Lāna'i, (3) ka mokupuni 'o Moloka'i, (4) ka mokupuni 'o O'ahu, a pēlā pū no (5) nā mokupuni 'o Kaua'i lāua 'o Ni'ihau, no ke kāko'o 'ana i ka māhele hou o ke Ke'ena 'Oihana Kumuwaiwai 'Āina, 'o ia ho'i ke Ke'ena Mālama Wahi Kupuna (SHPD). Ua koho 'ia nā lālā o kēlā a me kēia 'Aha Mālama Iwi Kupuna o nā Mokupuni, he mau Kānaka 'Ōiwi a he mau 'elele lākou no nā haku 'āina nui o Hawai'i. He holomua kūpono kēia no ka ho'iho'i 'ana mai i ke ea i nā Hawai'i. No ka Hawai'i ka mana o ke koho i ka mālama 'ana i nā pā ilina o ko kākou po'e kūpuna. I ke kau o ka M.H. 1989, ho'omaka 'ia akula ke kūkākūkā 'ana ma waena o nā Kānaka Hawai'i a me kekahi mau haku 'āina nui o Hawai'i e ho'oponopono i nā pilikia i pili i ke kānāwai hou i ho'okumu 'ia i kēlā 'aha kau kānāwai i hala aku. Ua akaaka nō nā mana'o o ka po'e 'ona 'āina a me nā po'e kūkulu hale i ko lākou kū'ē 'ana aku i ke kānāwai hou. Inā 'a'ole e ho'ololi 'ia ana ke kānāwai hou me ko lākou mana'o, 'a'ole paha e 'ae 'ia ana ke

kānāwai hou e ka 'Aha'ōlelo i ka 'aha kau kānāwai o ia makahiki. I ia manawa, 'akahi au a puka aku mai ke kulanui kānāwai o Kololako, a hana akula au i ka hō'ike nui, 'o ka State Bar Exam, a ua ho'omaka 'ia ka'u hana 'ana me ka hui loio 'o ka Native Hawaiian Legal Corporation (NHLC). 'O kekahi o ka'u mau hana mua me ka NHLC, 'o ia ke kōkua 'ana i kekahi Kānaka 'Ōiwi, 'o Kalāho'ohie Mossman kona inoa, i kona ho'opi'i 'ana i ka ho'ololi 'ana i ke kānāwai no ka mālama wahi kupuna. Ua kōkua mai 'o Kauka Don Hibbard, 'o ia ka Luna o ke Ke'ena Mālama Wahi Kupuna (SHPD) o ia manawa, lāua 'o Kauka Davianna McGregor, he polopeka 'o ia ma ke Kulanui o Hawai'i ma Mānoa, ia'u i ke kākau hou

'ana i ke kānāwai. 'O kekahi koho nui i kēia kākau hou 'ia 'ana o ke kānāwai, 'o ia ke koho 'ana aku i ke ke'ena kūpono i loko 0 ke Aupuni Hawai'i nāna e alaka'i aku 1 nā 'Aha Mālama Iwi Kupuna o nā Mokupuni a e kāko'o aku i ka mālama

'ana i nā iwi kupuna ma Hawai'i nei. I ia manawa, 'a'ole hilina'i pono 'ia ke Ke'ena Kuleana Hawai'i (OHA). Ma muli o nā pilikia i kupu a'ela ma Honokahua, ua kau ka mana'o, 'a'ole i hiki iā lākou ke mālama i kēia kuleana nui. No laila, ua koho 'ia ke Ke'ena Mālama Wahi Kupuna (SHPD) ma loko o ke Ke'ena 'Oihana Kumuwaiwai 'Āina (DLNR), na kēlā ke'ena o ke aupuni e 'auamo i kēia kuleana. Ua hala nā makahiki he 30, a he manawa kūpono paha kēia e ho'oili aku i kēia kuleana o ka mālama iwi kupuna ma luna o ke Ke'ena Kuleana Hawai'i? ■

At the signing ceremony for Act 306. - Photo: Courtesy