Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 37, Number 3, 1 March 2020 — Ka Ho'ōla ma Honokahua: Mahele II [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ka Ho'ōla ma Honokahua: Mahele II

< I MANAI KA'OIWI )

Na Edward Halealoha Ayau Unuhi 'ia e No'eau Peralto

Ika makahiki 1988, kākau ihola 'o Edward Kanahele i kekahi leka i ka luna ho 'oponopono o ka nūpepa i mea e ho'omaliu mai ai i ka hu'e hewa 'ia 'ana o nā iwi kūpuna ma Honokahua. A ma muli o ia leka, ua ku'i ka lono mai Honokahua aku i kahi pae a i kahi pae o ko Hawai'i Pae 'Āina. Wahi a Dana Nāone Hall, "'A'ole he mea hou kēia 'ano hana 'ino, 'o ka hu'e hewa a me ka ho'one'e 'ana aku ho'i i nā iwi kūpuna. 'O ka mea 'āpiki, ma Honokahua, ua li'uli'u a lō'ihi 'ino ka manawa o ka hu'e hewa 'ana i nā iwi kūpuna no nā malama he nui. ' A'ole ia hana 'ino he hao wale me ka wikiwiki i 'ike 'ia e nā kānaka he li'ili'i. 'A'ole pēlā. Ua 'ike maka 'ia kēia hana hewa nui e ka lehulehu, a no ka lō'ihi o ka manawa i ho'okaumaha 'ia ai ka na'au o kānaka i kēlā wahi hana 'ino ma Honokahua, ua kū'ē ka po'e kānaka i ka hewa a kū maila lākou i ka pono. E ho 'ōki pau ho'i i kēlā hu'e hewa 'ana aku i nā iwi kūpuna." Ua kū ka inaina o nā kānaka he nui mai Hawai 'i a i Ni'ihau i ka lohe 'ana mai no nā kūpuna iwi i hu'ehewa 'iahe791 ikamahinao 'Okakopa, M.H. 1988. Ua nui ke kāhīhl 'ana o kānaka, a ua lilo kēlā kāhīhī i kāhūhū. Eia na'e, ua hele a pa'a ka mana'o e ho'ōki aku i ka hu'e hewa 'ana a me ke kaula'i 'ana i nā iwi i ka lā. Ma ka lā 1 1 o Kēkēmapa, M.H. 1988, ua kū'ē kekahi mau kānaka ma Honokahua a ho'āhewa akula kekahi po'e kānaka, na ka Hui Alanui o Mākena a na ke Ke'ena Kuleana Hawai'i (OHA) ka hewa. Kū maila kekahi po'e kānaka i kekahi mana'o, na ke Komikina Ho'olālā o ke Kalana o Maui ke kuleana o ka hā'awi wale 'ana aku i ka palapala 'ae SMA no ke kūkulu 'ana me ke kūkākūkā 'ole me ka po'e 'ōiwi Hawai'i. 'O ka 'oia'i'o, i ia manawa, 'a'ohe kānāwai o ke aupuni i ho'opa'a 'ia no ka mālama 'ana i nā iwi kūpuna ma nā pā ilina kahiko i hō'ailona 'ole 'ia. Ma ka lā 22 o Kēkēmapa, M.H. 1988, ua mālama 'iakekahi 'aha pule ma ke Kapikala Hawai'i a ma ka Hale

Ali'i 'o 'Iolani ho'i e kū'ē aku i ka hu'e hewa 'ia 'ana o nā iwi kūpuna ma Honokahua. Ma muli o ia kū'ē 'ana, ua hālāwai koke ke Kia'āina, 'o John Waihe'e III ho'i, me kekahi o nō po'e aloha 'āina. Wahi a ke Kia'āina, he kūpono maoli nō ka ho'ōki pau 'ana i kēlā hana hewa ma Honokahua. Ma hope pono o ia hālāwai, ua ho'iho'i hou maila ka Hui Alanui o Mākena i nā iwi kūpuna he 1 100 a me nā moepū o ia po'e kūpuna i ko lākou wahi moe kau a ho'oilo. A eia kekahi, me kēlā ho'iho'i hou 'ia 'ana o ia mau kūpuna i ke kulūiwi, ua mālama pono 'ia kekahi hapa nui o ka po'e iwi kūpuna i waiho 'ia ma laila ma lalo o ka honua me ka hu'e hewa 'ole. Ua pae ka wa'a i Honokahua, a ua kō ho'i ke kuleana. Wahi a Hall, "I ke kūkākūkā 'ana ma waena o nā hui ma Honokahua, mea maila 'o Colin Cameron, i ka ho'oponopono 'ana i ka hihia i kupu maila i laila, 'o ka makemake ona a o kona mau pakanā ho'i 'o ia ke kū 'oko'a hou 'ana o lākou. I ko'u mana'o, ua like a like ka 'i'ini o mākou ma ko mākou 'ano Hawai'i me ka 'i'ini o lākou ma ke 'ano ho'omohala waiwai. A i ka hiki 'ana mai o ka mahina o 'Apelila o kēia makahiki (1990), ua kū 'oko'a hou kēia wahi me ka ho'iho'i hou 'ana i nā iwi." Ua huliāmahi nā kānaka ma Honokahua, a mai laila aku i holo aku ai ka wa'a a hiki i ka 'Aha'ōlelo i O'ahualua. ('A'ole i pau) ■

Edward Kanahele - Photo: Courtesy