Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 37, Number 2, 1 Pepeluali 2020 — Ka Ho'āla ma Honokahua [ARTICLE]

Ka Ho'āla ma Honokahua

j IMANAI > ^ KA'ŌIWI '

Na Edward Halealoha Ayau

Unihi 'ia e No'eau Peralto

Mai kinohi mai, 'o ka mālama 'ana i nā iwi o ka po'e kūpuna kekahi o nā pōhaku niho i pa'a ai ke kahua o ka 'ōiwi Hawai'i. Eia na'e, ua hele a kūlanalana kēia kahua o ka po'e 'ōiwi ma muli o nā hana 'ino a ka haole. I ke au 0 ke Aupuni Mō'ī o Hawai'i i hala aku nei a hiki i kēia wā 'ānō, ua kā'ili 'ia ka mana o ka noho aupuni a me ka 'ai 'āina e ka haole a ua nāwaliwali ka noho 'ana o ka po'e 'Ōiwi i ko kākou 'āina kulāiwi nei. Ua ho'oili 'ia maila kēia kaumaha ma luna o kākou, 'o ke emi 'ana o ka lāhui Hawai'i ho'i, mai ka wā i māhuahua ai ka lāhui Kānaka a piha i nā Kānaka he ho'okahi miliona a hiki i ka wā 1 ho'ēmi 'ia ai ka lāhui a koe aku nā Kānaka he 30,000. I ua wā hulihia nei, 'a'ole i nalowale aku ka lāhui 'Ōiwi, akā na'e, ua nalowale kekahi o nā hunahuna 'ike o ka po'e kūpuna. 'O kekahi o kēia mau hunahuna i hele a nalowale i ka pō, 'o ia nō ke kuleana o ka mālama 'ana i nā iwi kupuna a me nā moepū. I ka wā kahiko, he kuleana ko'iko'i ka mālama 'ana i nā iwi o kūpuna a i kuamo'o ia e mau ai ka mauli ola o ka 'ohana. Eia na'e, 'a'ole i mālama 'ia kēlā kuleana e ke aupuni noho hewa o ke au hou. Ua ahuwale ke 'ano maoli o ke aupuni hou i ka hu'e hewa 'ia 'ana aku o nā kūpuna he 1 100 mai loko mai o nā pu'e one o Honokahua i Maui. Ua 'ae 'ia kēia hana lapuwale e ke aupuni me ke noi 'ole aku i nā mo 'opuna a kēia po 'e kūpuna e ola nei. Na ka 'ohana i hūnā i nā iwi a huna i ka pō, a na kekahi i hu'e

aku i nā iwi a waiho wale akula i ka lā. Wahi a ka po'e kūpuna, "mai kaula'i i nā iwi i ka lā." A 'o ia ka 'ōlelo no'eau i alaka'i aku i ke kuamo'o pono i mua. Ma muli o kēia hu'e hewa 'ana aku i nā iwi kūpuna ma Honokahua, ua hō'ike 'ia ka nele o ka na'au Kanaka i ka 'ike 'ole no ke kuleana o ka mālama 'ana i nā iwi kupuna a me nā moepū, a pēlā pū me ka 'ike'ole no ka ho'oponopono 'ana i nā hihia i pili i kēia hana 'ino. He mea kaumaha loa kēia ma loko o ka na'au o nā 'Ōiwi. Eia na'e, he huliau kēlā wā kaumaha loa ma Honokahua no ko Hawai'i Pae 'Āina, a ua lilo ia huliau i hulihia mai kēlā hope aku no ka ho'opa'a hou 'ana i kahua no ko ka 'ōiwi Hawai'i mālama pono 'ana i nā iwi kupuna. Ma hope o ka paio 'ana no ka pono o nā iwi kupuna ma Honokahua, ua ho'oholo 'ia ke Kānāwai 306 e ka 'aha'ōlelo kau kānāwai i ka makahiki 1990 e ho'okumu ai i nā 'Aha Mālama Iwi Kupuna o nā Mokupuni. 'O kekahi hua o kēia paio 'ana ma Honokahua, 'o ia ka ho'omaka 'ia 'ana o kekahi hui mālama iwi kupuna. Na kēia hui i mālama a i ho'iho'i mai i nā iwi kupuna a me nā moepū i Hawai'i nei mai nā 'āina 'ē mai, no nā makahiki he 25 i hala aku. He ho'āla hou kēlā wā paio ma Honokahua no kākou, ka Hawai'i. Ua ho'āla mai ka po'e kūpuna iā mākou, i nā mo'o, a na mākou e 'auamo i ke kuleana o nā iwi koko, 'o ia ho'i, e mālama i nā iwi kupuna. ■ A he 'āina nani 'o Honokahua Ka hono kaulana a'o Pi'ilani Me nā pu'u one kū i ka mālie Hāli'i mau ana nā iwi kūpuna