Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 38, Number 2, 1 Pepeluali 2019 — I Pana i Ka Manawa [ARTICLE]

I Pana i Ka Manawa

Na Kamealoha Forrest Enā hoa pūlama i nei pū'olo na'auao a kākou, he aloha. Eia ho'i kekahi hoa ou e ho'opane'e ana i mua o ka nui lehulehu i kekahi mau mo'olelo a'u i lohe a i a'o ai mai ko'u wā kamali'i a ko'u nui 'ana no ku'u 'āina aloha 'o Halele'a. Nani ia ho'i, pa'a nō ka nui o kākou ma kauhale i ka lawehala 'ana a'e o ka ma'iahulau, he kūpono paha ka ho'opuka 'ia o nei 'aūkala i 'īna'i ho'onu'unu'u e 'olu ai ka noho ka'awale 'ana o kākou. A he mea nō ho'i paha nei mo'olelo e māka'ika'i kino wailua ai i ku'u 'āina kā'ili lā e like ho'i me kā Kawahinekapuokalua, penei ia. Ma Kaua'i e koe mai nei nā hana kamaha'o kau 'e 'ehia a ka lāhui menehune 0 ke au kahiko, i wahi pana a i wahi kipa māka'ika'i nō ho'i. Nani ia, 'o Kaua'i ka 'āina i noho nui 'ia e ua po'e kamahoi lā, eia nō ma kauwahi o Halele'a, i kama'āina 1 kēia wā ma ka inoa 'o Hanalei, he mau kia ho'omana'o na lākou nei me ona mau mo'olelo. He mau hana walea a 'elua a kēia po'e, 'o kekahi ke kūkulu a 'o ka lua, ka 'au'au lele kawa. He mau 'ōlae pōhaku ma nā moku a pau o Kaua'i i kapa 'ia ma muli o kekahi hana menehune, 'a'ole na'e no'u ke kuleana o ka ha'i 'ana i ia mau mo'olelo, na ke kupa nō o ia mau wahi nō. Me ia mana'o au e hō'ike ai i kekahi mau pana kaulana a ka po'e menehune o ku'u 'āina, me ka ho'okoe aku na nā hoa Kaua'i 'ē a'e e ho'olaha aku. 'O Makaihuwa'a a Kamakaihuwa'a paha, he pu'u e oni mālie ana ma waena 0 Wai'oli me Waipā, kekahi o ia mau pana kaulana. Na kekahi mo'olelo a ke kū'auhau Frederick B. Wiehman i ho'opuka ai i ho'okaulana i ia pu'u, 'o ia ka hale ipukukui mua loa o Kaua'i na ka lāhui menehune. Wahi a kahiko, a me ka po'e holo wa'a o kēia au, he kia ia pu'u e ho'īho ai i ka ihu o ka wa'a e komo palekana ai i ke awa kai hāla'i o Mahamoku ma ke kōā kūpono. Ua hana 'ia kēia pu'u 1 kia ho'omana'o a i wahi pana e kaulana mau loa ai ka inoa o ka lāhui menehune. 'O Kealahula, he kapa kai a hene pali ma

ka 'ao'ao o Lumaha'i. Aia nō ma hope o ke ala 'o Kalanikahua, ma lalo o Kahalahala, a ma mua iho o Pu'uhinahina. No ia Kealahula mai nā pōhaku me nā 'ili'ili o ka pali i ho'one'e 'ia e ka po'e menehune i ahua mai ai ka pu'u 'o Kamakaihuwa'a. A ma muli o ia hana hali pōhaku i kīpapa 'ia ai he ala i ka hehihehi mau 'ia o ka lepo a mō'ali maila he ala na ka lehu wāwae menehune ma ke kīpāpali, a kapa 'ia ia wahi 'o Kealahula. I ke au kai mālie, ma ke kauwela nō paha, 'o kēia ke ala e 'a'e ai e hiki aku i ke one 'o Ho'ohila ma Lumaha'i. 'O Ka'alele, he wahi a he pōhaku ia no uka loa mai o Wainiha, i hali 'ia a ka mūka'e lae kahakai o Lumaha'i i pōhaku 'au'au lele kawa. Ma hope o ia kūkulu 'ana o ua pōhaku kahawai i nanea a walea ai ka po'e menehune i kā lākou puni 'o ka lele kawa. I ia lele 'ana iho o kekahi menehune, 'o Ka'alele ka inoa i ke kai, kū ka lili i ka 'ili o ke kai a 'ōkū a'e ke kai me he kuahiwi lā i ua mea he kūpaka a kahi i'a ulua. I ia kūpakapaka 'ana o ka ulua i mā'ino'ino a 'ula pa'a ai ke kino o ka menehune a pākele māhunehune ke ola, hiu a'ela ka ulua i kāna make a na ka menehune nō na'e ka make i koe. Kauō 'ia a'ela ka ulua a kapa kai a make loa ihola ua hoa paio o ke kai hohonu. Ma muli o ia hana kupaianaha a kēia menehune i hea 'ia ai ia wahi 'o Ka'alele, ma ka inoa nō o ka menehune nāna i pepehi. Eia nō e onioni ana ma ka lae 'o Lumaha'i, ma lalo o ka ulu hala o Mapuana me ke kula hau o Maihilaukoa, ka lae 'o Ka'alele. 'A'ole nō i pau ka helu 'ia o nā wahi pana a wahi māka'ika'i o ku'u 'āina i ka ha'i mo'olelo 'ia. Ke waiho 'ia nei ia mau mea no kahi wā hou aku, a no ha'i nō paha e ho'opu'ipu'i i ka'u pū'olo nei i 'oi a'e kona nani, maika'i a mau 'ōlelo ho'okā'au nō paha. 'O ia ihola nō kahi mana'o na ka Unukupua. ■ 'O Kamealoha Forrest, he kumu hula na 'auao ahe haku mele no 'eau no Hā 'ena Kaua 'i. He mamo aloha nui 'ia 'o ia o ka 'ohana Mahuiki a me ka 'ohana Chandler. A he koa 'o ia ma ka ho 'ōla 'ōlelo a mo 'omeheu Hawai 'i.