Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 38, Number 2, 1 Pepeluali 2019 — No Ka 'Ōlelo Hawai'i [ARTICLE]

No Ka 'Ōlelo Hawai'i

Na Kaika'oā Aloha kāua, e ka Lunaho'oponopono o ka 'umeke kā'eo, Ka Wai Ola: e 'olu'olu mai ho'i 'oe no ka'u wahi wai 'ele'ele kekahi māhele ka'awale ma kou kino kāhela a a'ia'i ho'i, e pena 'ia ai ke ki'i hiehie o ka milimili a nā kūpuna o kākou i hala 'ē aku i ka pō, 'o ia ho'i ka 'ōlelo makuahine. Ua pa'i 'ia kekahi mo'olelo nūpepa e Ka Nupepa Kuokoa, ma ka lā 29 o Nowemapa, i ka makahiki 1873. Ua pūlima 'ia ma ka inoa 'o J. N*****. Ke mana'o nei au, 'oiai ua kohu nā leo kahi e pela aku ai i kēia inoa kaulana, 'o J. Nāwahī paha ka mea nāna ia mo'olelo i kākau. Ua hō'ike a'e nei 'o ia i 'ehū 'ano 'ōlelo 'oko'a i laha i ia wā; penei ia: 1. Ka 'ōlelo Hawai'i ma'ema'e maoli 2. Ka 'ōlelo Hawai'i 'āwilia 3. Ka 'ōlelo Hawai'i ho'opili wale 4. Ka 'ōlelo Hawai'i hō'ano'ē 'ia Eia ihola nā wehewehe 'ana o ia mau 'ano 'ōlelo āna i hō'ike mai nei: 'Akahi: "'O ka 'ōlelo mai nā kūpuna mua mai o kākou, 'o ia ka 'ōlelo Hawai'i ma'ema'e maoli." 'Alua: 'o ka 'ōlelo Hawai'i 'āwili 'ia, "'O ia ka 'ōlelo, he Hawai'i pono'ī kekahi, a no ka 'āina 'ē kekahi." 'Akolu: 'o ka 'ōlelo Hawai'i ho'opili wale, "'O ia ka 'ōlelo i ho'opuka 'ia ma muli o ke a'o 'ana a ka po'e 'ike 'ole i ka 'ōlelo Hawai'i," 'o ia ho'i nā 'ōlelo pāhemahema a kekahi po'e o ka 'āina 'ē mai. A 'o ka hope ka 'ōlelo Hawai'i hō'ano 'ē 'ia, "'O ia ka 'ōlelo, ua ho'okāhuli 'ia paha nā hua, a i 'ole ia, ua pāku'i wale 'ia mai he mau hua 'ōlelo 'ano 'ole, i mea e nalo ai, a i 'ole ia, i mea e le'ale'a ai ka po'e e kama'ilio ana." He mea 'ē ka hiki iā ia ke 'ike le'a i nā pōpilikia ma luna o ka 'ōlelo Hawai'i o ia wā, me ka hō'ike pū kekahi i nā mea e ola ai, a e pakele ai paha mai ia mau hihia e lo'ohia ana ka 'ōlelo makuahine. 'A'ole na'e pēia ke 'ano e ho'ohihi 'ia nei kākou i kēia wā e ne'e nei; 'o ka 'ōlelo Hawai'i hilahilia nō kā paha ia. E o'u mau hoa make'e 'ōlelo, e ho'opuka wale aku nō kākou i ka leo ha'aheo, i kūpina'i 'o ia ma kekahi awāwa a i kekahi awāwa aku o ko kākou pae 'āina, a lohe 'ia mai e nā kamali'i o ka 'āina. Pēlā wale iho nō e pi'i ai kākou i ka wēkiu o ka mauna e kū pākū nei, 'o ia ho'i ka 'ōlelo 'akahi a ka mea hanohano i hō'ike a'e nei. 'O ka 'ike i ka'ana like 'ia mai nei, mai ka waihona o Awaiaulu.org mai nō ia, a na lākou nō ho'i i hana i kikokikona o ia mo'olelo me ka unuhi pū kekahi.H 'O Kaika 'oā he hoa make 'e mau i ka 'ōlelo Hawai 'i.