Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 38, Number 2, 1 Pepeluali 2019 — Ke Kumu Wai Aloha - He Ka'au Makahiki o ka Papahana 'Ike Hawai'i [ARTICLE+ILLUSTRATION]

Ke Kumu Wai Aloha - He Ka'au Makahiki o ka Papahana 'Ike Hawai'i

Na Ka'ohi'akūimaunaloa A ĒĒ ai ka nu'u kapu 'o Maunakea, ka i 'ohi a'e i ke aokū o ka lewa lani, a i 1% Ē I ka ilina wai o ke ao uli o Kanaloa, waipunalau ke aloha. Wahiakūpuna,

m'o ka wai a Kāne he huewai ola. A i ke au nei ma ka wao ho'ona'auao, kū mau ko mākou mana'o, 'o ke Ke'ena Ho'ona'auao

Hawai'i (OHE), 'o ka wai e ola ai haumāna o Hawai'i nei, 'o ka 'ike Hawai'i a me ka 'ōlelo Hawai'i nō ia. Me ia mana'o nō, e ka mea heluhelu, na ka ua Wa'ahila o Kou e honi mā'ū ai i ka makani nāna e hi'i aku i nei leo kūkala e ku'i nō i ka lono no ka piha 'ana o ke ka'au makahiki o ka Papahana 'Ike Hawai'i no ka pono o ka 'Oihana Ho'ona'auao! I ka makahiki 1980, ua kū mai ka Papahana 'Ike Hawai'i i mea e kō ai ka Pāku'i Ho'ololi o ke Kumukānāwai Aupuni Hawai'i e koi ana i ke a'o a me ka mālama 'ia o ka 'ike Hawai'i, ka mo'olelo Hawai'i, a me ka 'ōlelo Hawai'i. Mai kinohi mai o ia Papahana a i ke au nei, kono 'ia ka noho 'ana o nā kūpuna a me nā kahu ma nā kula kamali'i a me nā kula waena o ka pae 'āina, na lākou ka mālama 'ana i ka 'ike Hawai'i ma ka papa. He mau makahiki ma hope mai, kūpa'a ko OHE i ka mau 'ana o ka mana'o, "'O Hawai'i ke kahua o ka ho'ona'auao," i mea e māpunapuna mau ai ka wai mānalo, ka 'ike kūpuna ho'i, e puapua'i ana ma nā kula o ka 'Oihana Ho'ona'auao ma o ka holomua 'ana o ka Papahana 'Ike Hawai'i. Me ia mana'o, ua ho'omōhala 'ia maila ka papahana 'Āina Aloha ma lalo o ka malu kou o ke ke'ena OHE— he papahana nō e kāko'o ana i nā kula e a'o 'ia ai ka 'ike Hawai'i ma nā pae papa a me nā papa mā'i'o a pau. I ka makahiki kula aku nei, ua kaheāwai akula ka 'ike kūpuna ma o ka papahana 'Āina Aloha mai 'ō a 'ō o ka pae 'āina nei. He 1 1 kāuna kula ka i komo i ke a'o mai ka mokupuni 'o Hawai'i, 'o Maui, 'o O'ahu, a 'o Kaua'i

ho'i, he 'ekolu ka'au kānaka, mai loko mai o nā kālana he 14 o nā 15 kālana o ka 'Oihana Ho'ona'auao. Ma 'ō aku o ka 'ike kūpuna wale nō, 'o ke kūkulu pilina, ka pa'a mo'olelo, a me ka ho'oikaika kaiāulu ka hana e waiwai ai ke a'o ma lalo o ka papahana 'Āina Aloha. I kēia makahiki, i loko nō o ka 'eha o nēia makahiki hulihia i ho'opa'akikī ai ka holomua o ke a'o ma nā kula, mālama 'ia nō ho'i he mau hālāwai a'oa'o no ka 'ike 'Āina Aloha, a he mau haneli kānaka e 'ike nei i ke ko'iko'i o ka 'ike kūpuna ma ka lumi papa. I ka 'auī 'ana o ke ka'au makahiki i hala a me ka huli hou 'ana o ke alo i kahikina, mau nō ke kū 'ana 'o OHE me he 'ōhi'a lā i ola ai ka 'āina i ka wai. He kuleana ko ka 'Oihana a me nā kula nō ho'i i ke kūkulu 'ana i ke a'o kū Hawai'i. 'O ka Mahele Kūpuna paha 'oe, 'o ka Papahana 'Āina Aloha nō paha ho'i, 'o ka ho'omōhala 'ia maila o kekahi 'ano a'o e pono ai ko Hawai'i pae 'āina nō paha ia, aia nō i ke kula. Akā, ke hō'ea ka wā o ke kūpuna 'ana mai o nā mo'opuna o ke au nei, e waipuna e kīkī a'e ana lākou, ka puapua'i 'ana a'e ho'i nō kā ia o ke kumu wai aloha o nei 'āina. Ola nui kākou i ka wai aloha o nā kūpuna! ! ! ■

Fifth grade students from Kalihi Waena Elementary visited Ho'oulu 'Āina (before the pandemic) and learned to connect with wahi pana in meaningful ways, to include the protocol of acknowledging this mo'o as they walked through the forest from one 'ili 'ōina to the ' next. ■ Photos: Courtesy of Office of Howoiion Educotion '