Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 23, Number 5, 1 May 2006 — Kūʻē ʻia ke kalo GMO: E mālama iā Hāloa ke kuaʻana [ARTICLE+ILLUSTRATION]
Kūʻē ʻia ke kalo GMO: E mālama iā Hāloa ke kuaʻana
Na Lāiana Wang £ HāloanakalauI I kapalili ko kakou kua'ana, a 'a'ole hiki i kekahi mau maha'oi ke kūkala aku na lākou kahi 'ano kalo a aia a 'uku 'oe i ke kālā, a laila 'ae 'ia kou ho'oulu 'ana i ia 'ano kalo. Eia kekahi 'ōlelo maha'oi, hiki iā lākou ke hele i kou lo'i me ka noi 'ole 'ana iā 'oe. 'O ia ka hana a nā mea 'imi noi'i o ke kulanui o Hawai'i ma Mānoa. Me ka noi 'ole 'ana i nā kānaka Hawai'i lākou i ho'ohui ai i kekahi kalo Hawai'i me kekahi kalo kupa o Palau, a na lākou e mālama i nā kuleana kānawai, ma o ka ho'okumu 'ana he patent ma luna o ia 'ano kalo. Pēlā pū me ka hana 'ana o nā hui 'imi noi'i i nā kalo G.M.O. Ma 0 ia hana nuku 'oi, hō'ili'ili 'ia nā 'ano lā'au like 'ole, a laila hou kui 'ia i kekahi kalo maoli 1 mea e ho'oikaika ai i ke kalo. He mea pono 'ole kēlā 'ano hana 'o ka hou 'ana aku i ko kākou kua'ana. Pono kākou e kū'ē i kēlā hana 'o'oi. Hiki ia'u ke 'ike i ka waiwai 0 ka ho'ohui 'ana i nā lāhui kalo 1 mea e holo pono ai ka ulu ana, a no ka ho'oikaika ana, a me ka ho'onui 'ana paha i ka heluna o nā 'ohā e kupu ana ma ho'okahi kalo. He mea ma'a i ko kākou mau kūpuna ka ho'ohui 'ana i nā lāhui kalo no nā makahiki he mau kaukani. Akā 'a'ole loa i ho'okuleana 'ia na ho'okahi hui kanaka kekahi 'ano kalo. 'A'ole i kau 'ia ke kumukū'ai e uku
aku ai no ka ho'oulu 'ana. 'O ia ka pulakaumaka o nā kānaka 'ānunu - 'a'ohe o lākou nānā i ka waiwai o Hāloa he 'ohana no ka po'e Hawai'i, 'ike wale nō lākou i ke kālā e loa'a mai. 'O ka ho'ohui 'ōewe, 'o ke G.M.O. ho'i, he hana ia e ho'oikaika ai i ka ulu 'ana o kekahi mea kanu. Hiki i nā mea kanu G.M.O. ikaika ke ho'opale aku i nā ma'i like 'ole, e la'a ka loliloli (pocket rot), a me ka ma'i 0 ka lau (leaf blight). Penei ka hana o ka G.M.O. Hō'ili'ili 'ia nā ōewe mai nā mea like 'ole, 'o ka ōewe kanaka 'oe, 'o ka ma'i 'oe (he AIDS paha, he 'ea 'ōlena - he hepatitis - paha), 'o ke kemika 'oe (he round up paha). A laila hou 'ia kēlā 'ano ōewe i loko o nā mea kanu like 'ole, e la'a ke kūlina a i 'ole ke kalo. Ke 'a'a 'ia nei kēia mau hana e kekahi hui i kapa 'ia 'o Monsanto. 'O ua wahi Monsanto la, he hui kā ia i kōkua me ka haku 'ana i ke kemika 'o Agent Orange! Ma ke kaua o Vietnam i ho'ohana 'ia ai 'o Agent Orange 1 mea e make ai nā mea kanu like 'ole, akā 'a'ole 'o nā mea kanu wale nō ka mea i make. Eia nō ka po'e koa o ia kaua, ke make nei nō i ka ma'i kemika. A 'o ia ka hui like e ho'okumu ana i nā hana G.M.O. e loa'a ai ka mea 'ai. Hiki anei ke hilina'i 'ia kekahi 'oihana kemika nāna e ho'oulu ana i kāu mea 'ai? 'A'ole i maika'i nā mea 'ai G.M.O. no ka mea 'a'ole i maopopo pono ka hopena ke 'ai
'ia kela 'ano mea 'ai. 'A'ole i
noi'i pono 'ia e ka U.S.D.A., ua ho'oku'u wale 'ia i nā hale kū'ai no ka 'ai 'ana o kākou. Akā aia a hala he iwakālua a kanakolu paha makahiki e 'ike 'ia ana ka ma'i o nā po 'e, a laila e mihi ai 'o Amelika. I kēia manawa, 'a'ole kū'ai 'ia ka mea 'ai G.M.O. ma 'Eulopa a me Iāpana no ka mea maopopo iā lākou he hana kēia i mākaukau 'ole no ka hā'awi 'ana i nā po'e kanaka. Ua akamai ko kākou mau kūpuna i ka mahi'ai 'ana i ke kalo. 'A'ole i pono ka ho'okomo 'ana i na ōewe like 'ole i mea e ikaika ai ke kalo. Ke 'ike 'ia ka pilikia o kekahi 'ano kalo, maopopo iā lākou e aho paha ka ho'oulu 'ana i kekahi 'ano kalo 'ē a'e ma laila. Akā ua lawa ko lākou akamai - 'a'ole i pono ka hou 'ana i nā ōewe i kōkua no
ke kalo.
I ka lā 'elua o Malaki, ua 'ākoakoa he 600 a 'oi paha kānaka aloha 'āina ma Bachman Hall e hō'ike aku i ko lākou mana'o kū'ē i ko ke kula nui o Hawai'i ho'okuleana 'ana i ko kākou kua'ana 'o Haloa ke kalo. Ua alaka'i 'ia ka hui e 'Anakala Walter Ritte a me kona 'ohana no Moloka'i mai. Ua hele mai lākou no ho'okahi pule i mea e hō'ike ai i nā haumāna o ke kula nui o Hawai'i ma Mānoa, a me nā kula ki'eki'e 'o Hālau Kū Māna, Hālau Lōkahi, a me ke kula 'o Kamakau, i ke ko 'iko 'i o kēia hihia, a no ka hō 'ike pū 'ana mai i ko lākou mana'o e pili ana i ko kākou pilina me Hāloa. Ua holo pono ka 'ākoakoa 'ana ma ka Hale 'o Bachman, akā 'a'ole i hō'ea mai 'o Pelekikena McClain a ua pa'a i ka laka 'ia
nā puka ma ka haie o oaenman. Auē! Hōhē wale ka mea hewa! ('Ōlelo No'eau #1021) Ua hula a oli nā kula ki'eki'e 'ekolu a ua hō'ili'ili 'ia nā pōhaku o ia māla no ke kūkulu 'ana i ahu hou ma mua pono o nā puka o ka Hale 'o Bachman, nāna e hō'ike i ko kākou kū'ē 'ana i ka hana hehi kapu a ke kula nui. Pono kākou nā haumāna e kū'ē i kēia 'ano hana o ke kula nui, a e hō'ike aku i ko kākou mau mana'o i kēia kula. 'A'ole 'o kēia ka manawa hope loa o ko kākou hakakā 'ana no laila mai kū a nānā wale i kēia pilikia. Mai nō a ho'opili aku i ko Kūki'i. He mea nui kēia no ka po'e Aloha 'Āina a pau. 'O Hāloa ko kākou kua'ana. He aha kou hana inā hō'ino 'ia kou 'ohana kanaka? E hakakā pū kākou a pau, a e ho'ōki i kēia 'ano hana. E3