Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 17, Number 7, 1 July 2000 — E ola ka ʻolelo Hawai ʻi ? [ARTICLE+ILLUSTRATION]

E ola ka ʻolelo Hawai ʻi ?

Na Puanani Wilhelm Aloha e nā hoa makamaka o ka 'ōlelo makuahine, mai ka lā puka i Ha'eha'e a i ka lā kau i Lehua. Aloha "5 Ua hiki mai kakou i ka milenio hou, 'o ka makahiki 2000 ho'i. Pehea lā kēia mea waiwai o ka Hawai'i, 'o ia ho'i kona 'ōlelo? He keiki wau a ko'u makuakāne, he Hawai'i i hānau 'ia ma Wailuku, Maui. A'o ko'u makuhaine, he kepanī piha. Hānau

'ia 'o ia ma Maui kekahi. Ua hānau a hānai 'ia wau ma Kapahulu, ma ka mokupuni o O'ahu. Aia wau ma ka papahana Kaiapuni Hawai'i no 13 mau

makahiki. 'O wau ke kumu ^ mua ma ke kula 'o Keaukaha ma ka makahiki 1987. uaa'opū wau ma ke kula i Kaiapuni 'o Kapa'a. A eia nō wau, ke alaka'i o ka Papahana Kaianuni

'Ōlelo Hawai'i ma ka 'Oihana Ho'ona'auao Aupuni Hawai'i. Ma hope mai o kēia

- mau makahiki he nui, mau nō ko'u nīnau 'ana ia'u iho, "E ola ana ka 'ōlelo Hawai'i?" 'O ka pane o kēia nīnau, 'o ia ka mea 'āpiki. 'O ka nīnau mua e ui aku ai 'o ia nō, he aha ka 'ōlelo Hawai'i iā kākou, nā Hawai'i? He aha lā kona waiwai i kēia ao? He pono ka noke mau i ka

pane 'ana i kēia nīnau no ka mea, 'a'ole ho'i e ola ana ka 'ōlelo i loko nō o nā kula wale nō. A inā he mea nui ka 'ōlelo iā kākou, pehea lā kākou e paipai ai i kona ola ma nā kaiaulu? 'O kekahi nīnau: He aha ka 'ōlelo haole iā kākou nā Hawai'i? No

nā makahiki he nui, ua no'ono'o 'ia 'o ka 'ōlelo Haole ke ala ho'okahi i kahi na'auao. Pololei paha kēia, 'a'ole paha? A inā pēlā nō ka mana'o, he wahi kūpono ke kula no ka 'ōlelo Hawai'i? 'O ke kolu o nā nīnau: Hiki ka mo'omeheu Hawai'i ke

ola me ka 'ōlelo 'ole? Wahi a ka lehulehu, "Inā make ka 'ōlelo, make ho'i ka lāhui Hawai'i" a "Ola ka mo'omeheu Hawai'i ma ka 'ōlelo." Pololei kēia mau mana'o? Nuināpo'e 'ike i ka mo'omeheu Hawai'i i hiki 'ole ke 'ōlelo Hawai'i, no laila he mea 'ole ko lākou 'ike iā kākou? 'A'ole pono ka 'ōlelo e lilo i mea e ho'oka'awale iā kākou, a 'aole pono ka 'ōlelo Hawai'i e lilo i mea e ana i ka

nui o ka 'ike Hawai'i o kanaka. No laila, eia ihola ko'u mana'o: Pono nō kākou, nā Hawai'i e hāpai i kēia mau nīnau ma waena o kākou me ka mana'o e hana pū e kāko'o i ka mana'o e puka aku. He 'ike ko'u, he 'ike paha kou, a he po'e na'auao kākou a pau. He wā kēia no ka noi'i 'ana i nā pane, ma 'ane'i, ma Hawai'i nei, a ma nā 'āina 'ē, kahi i ho'ōla hou 'ia ai ka 'ōlelo 'ōiwi. Ua hala ka wā o ka wala'au, namunamu, 'ōhumuhumu wale i ka loa'a, loa'a 'ole. He wā kēia e hana i ka pono i huli 'ia i loko o kākou. I ko'u mana'o, e ola mau ana ka 'ōlelo Hawai'i, ke waiho 'ia i mua o kākou i ka manawa a pau, i nā wahi a pau, me he makia lā. He pahuhopu nui ke ola, a he kuleana ko kākou pākahi inā nō he mea nui ia iā kākou a pau. ■ Mai ka luna ho'oponopono: 'O ka laekahi kaiapuni Hawai 'i 'o Puanani Wilhelm ma ka moku 'āina Hawai 'i, a 'o ia ke kumu mua ma nā kula kaipunai Hawai'i i ho'okumu 'ia i ka MH 1987.

'He 'ike ko'u, he 'ike paha kou, a he po'e na'auao kākou a pau. Ua hala ka wā o ka wala'au, namunamu, 'ōhumuhumu wale i ka loa'a, loa'a 'ole.'

[?]

WĒimĒĒmmM liu [ik i BBEmmWĒĒĒĒĒ

ī> > I > ■ z ■ c I 03 I O ■ < ■ o