Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 15, Number 5, 1 May 1998 — KŌLAMU ʻŌLELO MAKUAHINE Ma hea ke Kūʻonoʻono? [ARTICLE+ILLUSTRATION]

KŌLAMU ʻŌLELO MAKUAHINE

Ma hea ke Kūʻonoʻono?

Na Keao NeSmith Mai Hawai'i o Keawe a hiki loa aku i Ni'ihau o Kahelelani, aloha nui kākou. I ko'u hānai 'ia 'ana ma Kaua'i. he nohona kū'ono'ono ko mākou ku'u 'ohana, 'o ia ho'i, ku'u mau mākua me nā hoahānau o'u 'eono. 'O ia kū'ono'ono o mākou, 'o ia ho'i, ua lako mākou i ka 'ai a me ka i'a a lawa kūpono no ka lā. I ka nui 'ana a'e, ua ho'omaka wau e 'ike i ka ha'alele o ko'u mau kaikua'ana a me ko'u kaikuahine ho'i no ka hele i ke Kula Kamehameha ma Honolulu. Hele nō ho'i wau i kēlā kula no ka hoihoi loa o ka lohe 'ana o nā mo'olelo a ko'u mau hoahānau no ia kula. A hemo maila wau mai ke kula ki'eki'e aku a komo i ke kulanui, 'ike a'ela au i ka ha'alele o ko'u kaikua'ana no ke komo i ka pū'ali koa, a hele loa 'o ia i kahi 'āina 'ē. Lohe nui a'ela wau i ka 'ōhumuhumu a ko'u kaikuahine me kāna kāne i ka pa'akikī o ka noho 'ana me ke kū'ono'ono ma kēia 'āina, a ne'e akula lāua i ka

'āina nui Lohe nō wau 1 ka 'ōlelo a kekahi kaikuahine o'u i ka makemake ōna a ' me kāna kāne e ho'ā'o no kekahi hana hou ma ka 'āina nui e 'oi aku ai ke kū'ono'ono o ka noho 'ana, a ne'e pū akula nō lāua me nā keiki e noho i ka 'āina nui e like me kekahi ^

kaikuahine o'u. 'O ko'u makua kāne ho'i, ma muh o £

ka pani 'ia o kona wahi hana ma Kaua'i, ho'one'e £ 'ia akula ™ i 'o ia lāua 'o ku'u makuahine j e ka hui i hana ai I

ko'u makua kāne a ka 'āina nui e hana ai ma kekahi wahi 'oko'a no ia hui ho'okahi. 'O ko'u kaikaina, 'ike a'ela 'o ia i kona noho 'ana, he 'ōpio na'e, a 'a'ohe na'e i puka ma ka 'ae'oia, a hele loa nō ho'i 'o ia a noho me ko'u mau mākua i ka 'āina nui. I |a ne'e nō ho'i wau i ka 'āina nui e like me ka nui o Iko'u 'ohana no ka hoihoi o ka lohe 'ana no ka wnoho 'ana ma ia 'āina, a noho wau i laila he mau makahiki. Ma waena o mākou 'eiwa (nā keiki me nā mākua pū), 'elua wale nō o mākou i koe maila ma Hawai'i nei. Ma ka 'āina nui, emi maoli ka noho 'ana, a no'ono'o ihola au i ka noho loa i laila. He 'oia'i'o, 'a'ohe o'u no'ono'o i ka ho'i hou i ka 'āina hānau 'o Hawai'i. Eia nō na'e, ia'u nō e

'auana hele ana e alualu ana ia mea he "kū'ono'ono" ma kahi 'ē, na wai lā i pani i ka noho 'ana o'u a me ko'u 'ohana ma Hawai'i nei? No hea mai lā ia po'e? He aha nā pono i loa'a ia'u ma ka 'āina 'ē, a he aha ho'i ka mea i nele?

Ua ho'i mai no au i ka 'āina hānau nei, a eia nō hm* i ^ wauikeia

manawa ke ho'oikaika nei i loko o

kanoho anaehkeme oe, e ka mea ■ heluhelu. Ke pilikia nei ko Hawai'i nei ma ka WĒt noho 'ana me ke kū'ono'ono, a ke ho'oholo nei HJ§ kekahi o kākou he nui nō e ha'alele e like me ka'u Hf a me kā ku'u 'ohana i hana ai. 'ōlelo 'ia nō ho'i WĒ 'a'ohe 'ike 'ia o ka wā e ho'i mai ai ke ahuahu 'ana o ka noho 'ana ma Hawai'i nei no nā hana a me nā kumu pili kālai'āina he nui. I

Ke ho'owalewale 'ia maila kākou e hā'awipio a holo mahuka i ka 'imi i ke kū'ono'ono 'ana o ka noho 'ana i kahi 'āina 'ē. E kū'ono'ono nō kāua, e ka mea heluhelu, akā, e kū'ono'ono nō kāua ma 'ane'i, ma ka 'āina o ke ewe o ko kāua po'e kūpuna. Aia nō iō kāua ke kū'ono'ono 'ana o ka noho 'ana. 'A'ole kāua e 'ae aku e pani 'ia ka hakahaka o ka 'āina e ka lāhui malihini, he lāhui maka pa'a i ka mea nui o kēia 'āina a me kona mo'olelo, he lāhui i 'eleu ma ke pani hakahaka 'ana, no hea mai lā, 'a'ole kāua maopopo. ■

ttctcM/'ma Huo'ōlelo (vocabulart| lesson) 'āina nui; continent, "big land" ha'alele: to leave a plaee hā'awipio: give up, surrender hoahānau: cousin, "birth eompanion" ho'oholo: to decide ho'owalewale: to tempt, leaā astray kaikaina: younger sibting ofthe same sex kaikua'ana: older sibting ofthe same sex kaikuahine: sister (of a brother) kaikunāne: brother ( of a sister) kula ki'eki'e: high school kō'ono'ono: comfortably situated kulanui: college, "big school" makuahine: mother makua kāne: father pū'ali koa: army

E kū'ono'ono nō kāua, e ka mea heluhelu, akā, e kū'ono'ono nō kāua ma 'ane'i, ma ka 'āina o ke ewe o ko kāua po'e kūpuna.

1 hWnl ■ ■ I Inl 1*1 hl lliKM