Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 14, Number 7, 1 Iulai 1997 — He pono mele wale aku no ko Hawaii Ponoi [ARTICLE]

He pono mele wale aku no ko Hawaii Ponoi

Na Laiana Wong Wong is a Hawaiian language instructor at the University ofHawai'i at Mānoa and a member of the Lexicon Committee. He has left out the 'okina and kahako, glottal and macron, markings to allow the reader to explore the kaona, hidden meaning and poetry ofthis eolumn. E Mike Luna Hooponopono o Ka Wai Ola, aloha kaua! Aloha pu no hoi me na makamaka puni heluhelu i ka olelo oiwi o ka aina. He nui ko'u mahalo i kou oluolu ana mai i ka hookaawale mai i wahi lumi ma kou kino lahilahi e hoike aku ai na mea kakau Hawaii i ko makou mau manao no na ano ninau nui like ole o ke ao nei, a ma o ko makou olelo kupuna la hoi, o ka olelo kanaka. A o wau kekahi e olioli nei i ka loaa mai o keia ala hou i e panee aku ai, i mua o ke akea, i kuu wahi manao, ka mea hoi i hoike ia maila i luna nei, o ia hoi: He Pono i Mele Wale Aku No Ko Hawaii Ponoi. i O ka manao nui o keia mau hua, o ia hoi, he mele keia i kamaaina ia kakou a pau loa i ka paa naau, a he i mea pinepine no hoi kona himeni puwalu ia mai e ko Hawaii ponoi me ka nui haaheo a me he mea la hoi o ko ! kakou mele aupuni ponoi no ia. A o keia wahi mea kakau pu kekahi i pakele ole i ke komo poo a hiu i loko o ia kalapu himeni, oiai ua like a like ' ko'u hanai ia ana me oukou a me na

kanaka no hoi a pau nana e kapa mai nei i keia paeaina o ko lakou one hanau ia. Kaino a e lilo ia Ioaa ana he mele aupuni i mea no ka lahui Hawaii e ku haaheo ai o ia no oe o ke alii e ku nei i ka moku. I kaakaa wale ae no

nae auanei ka maka a ike, aole ka pela! Eia ka hoi o'u hoa kanaka ke hoomanawanui nei i \ ke kulana inea a ka ino wale o ka noho ana. A eia no hoi nei mea kakau ke noho kanalua nei me ka nalu ana iho i ka pono a me ka ole o ko'u ku ana i luna ke himeni ia ae ua mele nei. Auhea oukou e na makamaka imi pono, he

pono mele wale aku anei ko kakou i ia mele? Malia o lilo ka'u hapai ana i keia ninau i mea e eha ai ka naau o na hoa minamina i ka lakou mele i aloha nui ia. Eia mai nae ka'u hoakaka ana, i ike oukou, aole no ka'u he manao hookae i keia mele a hoohalahala aku paha i o'u hoa kanaka. Ina kakou e noonoo ae i ka manao nui o ka haku mele, o Kalakaua, he manao maikai wale no kona i kupono no hoi ma na ano a pau. Aia nae ma ko kakou himeni ana i ia mele ka mea e ano e ai ko'u naau. Me he mea la, he hoohiki ia na kakou i ko kakou paio ana no ka pono o ka Moi, a me ka ihe hoi kakou e pale aku ai i na enemi a pau nana e kii mai e

hookahuli i kona aupuni. A ina pela, he aha ka'u o ke ku haaheo ana ae? Aia i hea ka'u ihe i pahu aku ai a ku ka houpo o ka enemi o ko'u Makua lani e? Ma ka moolelo hoi o ka hookahuli ia ana o ke aupuni

Moi o kakou Hawaii ponoi, aole no he nui na ihe i pahu ia aku ma muli o ko kakou pono. O ka hao wale ia mai no ia o ko kakou pono a waiho nele maila koonei kanaka ma ke kulana kupilikii. Eia nae, aole e pono ko'u hoohalahala i na kanaka o ia wa no ka mea, aole au e noho pu ana i laila i hoa alo like no Iakou. Ina o wau du

kekahi me lakou, pehea la ka'u e hana ai? Hookahi no mea i maopopo, ke ao i ke koa, e ao pu me ka holo. Pehea la nae ke kaua a me ka holo, aohe hewa o ke mele. Aohe ona himeni ia ke ole ka leo kanak^'.'Who laila, o wai la ke kanaka nona ia leo? Aia i laila ka mea apiki. O ka pakela mahaoi (a akamai paha) o ka enemi, kaili maila o ia i ua mele nani nei a kakou a hoohana aku i mele no kona aupuni e. A he mea e hoi ko kakou puni wale aku i ka mea ike ole. O ia hoi, ke himeni nei kakou ke noho nei i ka poeleele me ka mahui ole iki aku i ka manao o na hua a kakou e hoopuka nei. Malia o nana mai auanei o Wahapalu, a ike mai o ia ala i ko kakou ano

puni wale, aole e nele kona lawe mai i kana hee a hoowalewale mai ia kakou e kuai. A aia wale no a pau ka kakou waiwai i ke kuai lilo i ia mea, a laila, maopopo iho no e he alaala ka ka loaa. A mai ue kakou no ka mea e ole kakou ola ai kela. Ua lawa paha ka noho poeleele ana. He au hou keia. Ke poha mai nei ka malamalama ma luna o kakou. A ke ike nei au ua like ka Moi o kela mele me ke ea a kakou e paio nei, a ua like hoi ka pale ana ma ia mele me ka manao kue a kakou e hoike aku nei i ka enemi nana e uumi nei i ko kakou ai a komo ole ai hoi ke ea o ke ola. A o ka ihe hoi, he aha la kona hoa like o keia au? He hilahila io no ko'u i ke ku ana i luna me ka himeni aku i ia mele me ka paa ole nae he ihe ma ka lima. Oiai au e hana ana pela, e akaaka mai ana paha ko'u luna hookolonaio i ko'u naaupo i ka ua mea o ko'u ike ole i ka ia ala hana apiki. O ka ike paha ka ihe e paio ai, a ke ike nei au i ko kakou pono, aia i ko ia ala lima, a aia no paha i laila na ihe a pau. Mai no a kuhihewa e hoihoi ia mai ana ia pono ma muli o ko kakou himeni ana i keia mele. E hoomaopopo ia, he nui a lehulehu ka poe e himeni pu nei i ia mele me kakou, a pau pu i loko o ia helu, he enemi e kue nei i ia mea he ea no ko Hawaii ponoi. No laila, na oukou no oukou e ku ae, no'u iho, aia ko'u ku hou ana a hoihoi io ia mai ke ea o ka aina i ka pono.

^ : 3,a^P°n°. <°iheepTou; a ue i^e n uoV(OWuP° ' dh»»wdao iwno. o a'° po^P 1 lo'W ° \he o PaU'