Ka Wai Ola - Office of Hawaiian Affairs, Volume 13, Number 10, 1 October 1996 — Ka ʻōlelo Hawaiʻi [ARTICLE]

Ka ʻōlelo Hawaiʻi

'O ka 'ōlelo Hawai'i ku'u kilohana 'O ka 'ōlelo Hawai'i ku'u kilohana no ka mea 'o ka 'ōlelo Hawai'i ka hua o ke ola o ko'u mau kūpuna. 1 ko'u mana'o, he mea wehiwehi ka 'ōlelo i kō kākou lāhui Hawai'i e like me ka hua ola o ko kākou mau kūpuna. 'O ka 'ōlelo Hawai'i ka hua ola o ka lāhui Hawai'i. Inā make loa ka 'ōlelo Hawai'i, ka hua o ka lāhui, make loa kākou a pau. I ka wā kahiko, ua ola loa ka 'ōlelo Hawai'i ma waena o nā kānaka pākahi. Ua 'ōlelo Hawai'i ko'u mau kūpunakuakahi a ua 'ōlelo Hawai'i ko'u kupunawahine. I kona wā 'ōpio, ua pāpā 'ia kekahi mea makamae a waiwai o kona oia' ana a me ke ola o kona 'ohana, a me nā hoaaloha, ka 'ōlelo Hawai'i. I ka makahiki 1978, ua kākau 'ia he kānāwai hou no ka 'ōlelo Hawai'i he 'ōlelo kūhelu no Hawai'i nei. Ma laila nō i ho'ōla a ho'āla 'ia ai nā Hawai'i a me kō kākou 'ōlelo. 'O kēlā kānāwai kekahi o nā mea maika'i loa i hana 'ia no nā Hawai'i. I ka makahiki 1984 i wehe 'ia ai ke kula 'ōlelo Hawai'i mua loa ma Kekaha, Kaua'i. I ka makahiki 1985, 'o ka Pūnana Leo 'o Hilo a me ka Pūnana Leo 'o Honolulu. Ua ho'omaka ma kahi o ka 28 mau haumāna ma ka Pūnana Leo a he 1000 haumāna i komo ma ke kaiapuni wale nō i ka makahiki 1995.

I ka wā i nui a'e ai kāna mau mo'opuna, 'o wau me ko'u mau kaikunāne, ua a'o 'ia mākou i ka 'ōlelo kia kahi, wehiwehi, a makamae o ko kākou mau kūpuna. I ko'u mana'o, ua ola hou ko'u kupuna wahine i ia wā no ka mea ma mua o ke a'o 'ia 'ana o mākou i ka 'ōlelo Hawai'i 'a'ole 'o ia i 'ōlelo iki i ka 'ōlelo Hawai'i i kekahi, ua poina 'o ia i ka hapanui o ka mea i a'o mua 'ia iā ia. Ma hope o kona ho'omaka hou i ka 'ōlelo Hawai'i, i ko'u mana'o, ua ho'omana'o 'o ia. 'O ka hau'oli ihola nō ia o Tūtū i ka lohe i ka 'ōlelo i nalowale mua a ho'okahua 'ia i kēia mau lā. I kēia manawa 'ike wau i ka hana pono a me ka mea pono no kō kākou lāhui. 'O ka 'ōlelo Hawai'i ko kakou mea pūlama no ka wā e hiki mai ana, a e hiki koke mai ana kēlā wā. Pono e 'ā mau kēlā kukui a mākaukau mau kākou no nā hihia a pau no ka pono o ka ho'ōla mau o ka 'ōlelo Hawai'i, ka hua o ka kākou ola a me ka lāhui. Na Kauikeolani Nani'ole papa 'eiwa Ke Kula 'o Nāwahīokalani'ōpu'u 'O ke keiki lanakila mua loa i ka papa 9 o "He Ho'okūkū Kākau Mo'olelo."