Ka Oiaio, Volume VII, Number 39, 6 Kekemapa 1895 — Page 1
| This text was transcribed by: | Arnold M. Hori |
| This work is dedicated to: | Bishop Museum |
Ka Oiaio.
BUKE VII HONOLULU DEC, 6, '95. [Correct_ (written in hand script)] HELU 39
KA MOOLELO HOONANEA
--O KA--
MAKAIKIU.
LAU OLIVA.
KE KAEAEA O KE KOA A ME
KA WIWO OLE.
A HIAPAI OLE O NA H ANA
HOOKALA KUPUA
HEWAHINEOIA MA KA HA
NAU ANA, HE KEIKI KANE
NA'E KONA MAU OLONA
HE OLOHE HOI MAKE KIPU
ANA AOLE PAHUNA HA
LA A KA MALUAKELE
O KA HOKUA O NA LIO AHIU
OIA KONA HOME ALOH
E NOHO AI
KE KAHULI LEO LEA O KE
KULUAUMOE
Hoohenoia no Ka Leo.
I ka pau ana o ka lakou ai ana wa hoi aku la ka piakai kiu Lau Oliva iloko o konn runai e kali ana o ka hiki ae i ka wa e noho ai o ka halawai o ka hui mahiai.
I ke kani ana o ka hora elima oia ahiahi, ua ike ia aku la ka akoakoa a@a mai o na mea a pau iloko o ko lakou hale halawai, e ku ana iloko o ka pa e u@ hotele ala, a oia kona wa i kona ia mai ai e ke kamaaina o hele laua iloko o ua hale halawai ala, a ua ae koko aku la keia.
Ia laua iloko o ua hale ala, ua kahea mai la ka Peresidena o ka halawai i ka inoa o na mea a pau o ka hui mahiai, a hiki i ka pau pono ana.
I keia wa e kahea ia nei na inoa aia na maka nou o ka piakai kiu Lau Oliva ke kaulona pololei aku la mal@na e ke kakau olelo o ua kui ala, a oia kana i hoomaopopo ihe ai, oia hoi ka piko pau iole o Viliginia Hema.
I kela wa koke no, ua kulou iho la oia ilalo, a hoolele aku la i kona leo ma ka paia o ua hale ala, a poha koke mai la ka leo e hoike mai ana, e hoopau koke ia noho kakau olelo ana o Kale Hipaeleele, oiai aole ia o kona inoa pololei, o Kale Robata keia.
Mamuli o ka poha ana mai o keia leo, ua heopuiwa ia na mea a pau, me ka leo pihoihoi i pane koke mai ai ka Peresidena o ka hui e huli koke aku i ka mea nona keia leo eia la oia mahea, a owai la o@.
He mea oiaio, ua hooko koke ia ke kauoha, a o ka hopena oia kauoha he nele. aole he mea i loaa.
No ka loaa pie ua hoike mai a ka Peresidena, he leo paha no @a powa, a me he mea ala, ua ikai loa ka makani oia kakou i lehe a @ nei.
Peresidena he leo paha no na @ wa a mo ho mea ala ua ikaika @a ka makai oia ka kakou i lohe al@ nei.
Nolaila, e hoo@ee aku na hanai mua oiai, eia imua o kakou kekahi keonimana hou a malia paha he manao kona i hiki mai ai iloko o keia halawai.
I ke kuu ana iko kona leo, ua poha hou m@i la he leo hou, e hoike mai ana o Kale Robata, oia ka nuhu iloko o keia hui, e poina pie ai oukou
I ka lohe hou ia ana o keia leo ua hooi loa ia aku ka puiwa o na mea a pau a ua lilo hoi he hana nui na na mea a pau e noonoo ai. aia la hoi ihea ka mea nona keia kino e hea noi o Kale Robata, oia ka huhu iloko o keia hui.
Iloko o kela wa, me ka eleu loa a me ka hikiwawe ua ku koke ae la na Lau Oliva nei iluna a hele pololei aku la imua o ke alo o Kale Robata a me na lima wikani o ke keiki kane ua hopu koke aku la oia iaia a paa loa.
I kela wa, ua hoao ae la ke kaloio e pale ae no kona palekana iho, aka, aele e hiki oiai ua oi aku la ka ikaika umii o kona mau lima i ka wakani o ka hao
Iloko oia wa, ua ulu koke ae l@ na haukaele. iloko o ua keena halo a ai nei, me ka hoao ana o na mea a pau e pakele ae ko lakou koa, aka aole e hiki oiai ua Lau Oliva nei, i hoolele hou aku ai i kona leo, a o i wale like mai la na mea a pau
He aihue nui! he aihue nui ! ! o Kale Robata mai ka mokuaaina o Viliginia Hema, aole oia o Kale Hipaeleela he hoopunipuni kela inoa.
Ma keia na nui loa ka haunaele a ua hele hoi a kunahihi na mea a @au, a ane hiki ole ia lakeu ke hoomaopono iho i ka noe no lakou na leo e pa e nei.
Aka, ua noao hou ne la lakou a pau e pale ao i na umii ana o na lima wikani o ke kiu Lau Oliva, aka, he hana hiki ole ia oiai ua paa na lima a me na wawae o ua kalone 'la @ ka laka kupee o Viliginia mai, a o ka panina. oia no ka paa pu ana o ka poe e hoao aku ana e hoopakele ie i ke kalohe.
I kela wa ike maka iho kona kamaaina i ka oolea maoli o kone mau aa huki, a me na io paahana o kona mau lima.
Ma keia, ua manao maoli no oia he kane io no oia, aole wahi e hoohewahewa ia ai, a aole no hoi e hiki ke olelo iho he kino wahine oia o ka ole no ia mai ka ole kukahi aoie kupau.
O ka mea kupanaha nae ma ka @ke aku a kona mau maka oia kona eleu ma na kiina a pau oiai ua pau ka hapanui o keia poe kino kane i ke ahu o ka lala kukui iluna o ka papahele me ka paa pu hoi o na lina i ka umii ia e ka hao.
I kela wa ua pane koke aku la o Lau Oliva nei, a no i keia hora he oio oe na ke kanawai o ka mokuaina o Viliginia oiai hoi, ua hoike @aopopo loa mai kou ano maoli mau ponoi no@ lawe ainue i na dala i ke keen@ k@ @ina, a no ia kumu e @oike aku ana @u ia oe a me oukou i pau e lawe aku ana wau ia oe no kahi au i hana hewa ai.
Iloko oia wa ua huli ae la ua Lau Oliva nei a pane aku la i kona kanaaina aia ihea ko ia nei hale e no@oha nei?
Pane aku la kona kamaaina aia @o iloke o ka hale o ka hui mahiai i ina kou he makemake e ike alaiia na'u no oe e lawe aku ilaila.
Ninau hou aku la oia ala @hea ko oukou keena oihana, kahi hoi o na buke o ka hui i waiho ai?
Aia ma ke kihi hikina o keia hale, aia ilaila ua mea a pau e pili ana i ka hui.
Iloko oia wa ua pane aku la ua Lau Oliva nei, ua makemake au ia @e e kii aku oe i mau makai e kii mai i ka lawehala a lawe aku la no ka hale paahao.
Me ka eleu loa ua ku koke ae la na kamaaina nei a komo aku la ilo ko o kekahi rumi, a aia hoi malaila he keena no na mea apau e makemake ia ana i ka oihana makai.
Malaila oia i kaomi aku ai i ka bele, a haule aku la ka helu 215 e k@a ana iloko o ke keena makai oia mokuaina.
Hoi mai la oia a hoiko mai la, he hiki mai koe o na makai a i ole he @uali koa paha.
Iloko o ka wa pokole loa ua hoea @o mai la no he puali koa kana lio @o lakou ka huina he 250 a ku ana mawahe o ua nale ala.
I kela wa, ua lele iho la ke kapena o ua poe koa nei ilalo, a hele mai la a komo iloko o ua liala ala, a ninau mai la aia ihea na lawe ha ia?
Aia iloko o kela rumi wahi a ka pane a ka haku hale na paa na lima a me na wawae i ke kwpeo ia i ka hao.
Nawai hoi i hana pela wahi a ua kupena nei ninau mai ai?
Na ka makai kiu Lau Oliva wahi a ka pane.
Iloko oia wa, ua komo loaa ku a na kapena koa nei iloko o ua rumi ala, a ike aku la oia i na makai kiu @la e kuu ana me kona kahiko piha o ka oihana ana e lawelawe ana
Aia ihea na lawehala wahi a ke kapena koa i ninau aku ai?
Eia o keia kanaka e hiamoe nei i lalo eia kau lawehala e lawe aku ai
A pehea keia poe e ae e paa nei na lima i ke k@pee ia e okuu mai nei?
A@l@ @k@a kekahi. oiai ua kunihewa ia poha lakou i manao ai e hiki ana lakou ke lanakila maluna o'u i ho@o ai e kue mai ia'u a oia ke kuma o kona hoopaa ia ana e au i ka hao, i ele ai o onioni hou mai.
Nolaila e lawe aku oukou iaia nei, a hoopaa iloko o ka hane paahao a hiki kuu wa e lawe ia aku ai no Viliginia, a o lakou nei, e hookuu ae no, oiai aole no i hewa.
Nu Hou Kuloko
Ua huli hoi mai na loio Antona Rose a me J. L. Kaulukou mai ka mokupuni mai o Kauai i ka la Sabati nei.
He puulu keaka ho ka ka mokuahi Miowera i hii mai nei ma kona oneki, a ua hoihoi loa aku nei no oia no Venekoua.
Ua haawi ae ka Bana Pi Gi he puhi ohe manawalea ma ka Ema Kuea i ka po Poakahi nei, no ka piha ana o ka 225 la, kuokoa a ke aupuni o Potugala. Piha no i ka poe o Waikakalana.
Oiai. o M. E. Silva, ka ona o kekahi lio i komo aku ai iloko o ka Halekuai Laau o Hobron ma, ma ke Alanui Moi, me ka hoopaa ana, aia hoi, ua hina iho la ka lio a make loa. He $130, kona kumukuai, a he mau la wale no kona malama ana iaia a make koke no. Poho maoli.
@ A keia Poalua ae e hoomaka hou aka ai o Silva o ka HEIAU o na PAIKINIHOU, ma ka aoao Ewa o ke Aalanui Papu, e kuai hooemi ai i na lole a me na kahiko kino a pau o ka oiwi kauaka, nani, maikai, me ke kaulua ole. Nolaila, o ka wa kupono loa keia o na makamaka e hele ao ai i kona hale kuai, i loaa na anoai nani, a me na lole paa, na huluhulu, na marine. a pola aku, i like ke kuai ana me ka haewi wale. He hookahi mahina o keia mau hana kohu manawai@a maoli no, a i hooloihi ia i lawa ai ka lono i na kuaaina, a me ka manawa hoi e hele mai ai e ike maka i keia lokomaikai palena ole o ko oukou hoaloha.
M. G. SILVA.
O ka Malulani ko ka la apopo o ku mai ana.
Eia me makou ka umeke laau Kou a Keliimaikai.
Ua ahewa ia o J. M. Vivas a me Texieira, e ka Aha Kiure no ka laibila.
Nui na hoakaka naauao ana o keia buke lapau e kuai ia nei.
Eia me makou kekahi owili giana pauda no kanupepa Ka Makaainana, mai ka peni kakau mai a Thos. P. Spencer, e pili ana i ke a-u o ka hoe, oia hoi ke Kanawai Mamalahoa a Kamehameha ka Nui, a no makou iho, aole makou e lawe mai ana i ke koikoi o kalaua mau kakaolelo ana maluna iho o ko makou hokua, I ka la apopo makou e hoopuka aku ai.
Ua hala ka la 28 o Nov. me kona ohohia ia.
Ua hoopai ia o Albert Lucas 8,000 dala, no ke apuka. Pokeokeo no.
Mai poina e na makamaka i ke kipa ae ma na halekuai o na makamaka Hawaii.
O ka mokuahi Warrimoo ko keia la, mai ka hikina mai malia he mau mea hou kana.
Ua haia aka no kanakanilehua o Hilo o Kimo Boe a me kona ohana ma ke Kinau o ka Poalima nei.
Ke liuliu ala o kuhina Kakila i pau ikona wahi opeope a huli hoi mai no Hawaii nei me ka olelo kaulana o Wilimana, a oi lewalewa iho.
Ma ka Mikahala o ka la apopo, e kau aku ai ke Komisina Pelekane Hawes, no ka hamu ana i na ea huihui o ka aina kaili la o lalo.
Ua hoopii ia ae nei ke kumukuai o ka Buke o ka Oihana Lapaau a Kamaki Spencer, he Hookahi Dala. aohe he Kanalima Keneta.
@ Kuai hooemi, kuai manuahi, a i ole he haawi wale aku no me ka nana ole ia o na liko iloko o keia wa hune, a nele hoi o ka aina, eia ma ka halekuai KALAHIKI, penei na kuai ana, na Alapia huluhulu pelu palua o 39 iniha ka laula, he 35 keneta wale no o ka I-a, 30 iniha laula, .25 keneta o ka I-a 26 iniha laula .10 keneta o ka I-a na papale kaleponi eleele o na ano a pau $3.00 mamua. a i keia wa $1.00, na papale malino $1.00. E kipa e komo, e wae nou iho, i ike pono i ka nani uluwehiwehi o KALAHIKI, he ole hoi ka lohe pepeiao. E ike ia kakou hoa kanaka, mai kipa hewa ko aloha i ka manu Kolaka, ua like ia me ka mana Kolea, uliuli ka umauma, o ka hoi no ia i Kahiki, e ai ono ai.
He ekolu hui kinipopo i komo iloko o na paani ana o keia kikina, oia hoi ka "Maile, ka Harts a me ka Welcomes. O ka Maile a me ka Harts ke paani ana i keia Poaono iho, o ko KA A LEO mau olohe kekahi iloko o keia mau hui, nona ka inoa o Maile, a makou hoi o hooheno ae nei, Ka Mailelaulii o ke kuahiwi o ko'u hoa ia.
I keia Poaono ne, o paani kinipopo ai ka "Maile" a me Harts.
O ka la 16 o Dekemaba nei, oia ka la e kau ai ka Hilo.
E haalele ana ka mokuahi Kahului ia Kapalakiko, no Kikane, a mai laila mai no Honolulu nei.
Ua hoopaahao ia a pau ke ola a ka Pake wahi puupaa imua o Lunakanawai Makuna o ka Aha Kaapuni.
Ua hala aku o D. B. Smith, no ka aina ua lu lehua o Hilo, a e hala ana paha iaia he mau la malaila, mamua o kona liuli hoi ana mai i ke kaoua nei.
Ua hiamoe paha ka poe no lakou keia mau inoa malalo iho. i lawe ai i kahoohikimalalo o ke aupuni repubalika o Hawaii. Beni Paakai, Kamana, Dan, Kakahoe, a i ole pela, mai Kula, Maui mai paha, hoehaa wale.
Eia ke kia hoomanao o C. R. Bihopa ke ku nei ma na kula o Kamehameha a me Punahou.
E mau loa aku ana ka Mikahala, a me Calandina i keia ia, no ko laua mau awa maa mau, hiu kahi i ka hikina, a hiu hoi kahi i ka akau.
Mai Kolau mai, i lawe a mai ai he poe Pake haalele hana, a noho ana i Kalakaua Hale, a mai laila aku no ka pa pu o Lo.
E malama ia ana he heihei lio ma Kapiolani Paka, i ka i ka la ekahi o Ianuari 1896, o ka lio holo, loaa no na olokaa.
Maluna mai o ka mokuahi Miowera i hoea mai ai he poe puhi ohe o eha ka nui he ekolu kanaka makua a hookahi keiki o 12 paha makahiki.
Ua hoi hou mai nei ke konane o ka mahina i keia mau po, a ke nana aku, malaelae ke alahele i ka ua mea o ka malamalama.
He mau la helu wale no koe, a hoea aku kakou i ka la Karisimaka a me ka Mapenuia, a nini wale ko eo hoa ana oia mau la ia kakou.
Aole e holo ana o W. A. Kini i Maui no ka malama ana i ka hihia o Halekunihi kue ia K---. Heaha la ke kumu?
I anei iho nei o J. T. Lewis, kekahi o na ona kanu hope o ka uka o Olaa, a na hoi aku ma ke Kinau o ka Poalima iho nei.
Ua mahalo loa a e kekahi ilikea i loohia mau ia i na la i hala ae i ka ma'i remakika, mamuli o kona hoao ana e hoola ia e kela laau hui oloke o ka buke a Kamaki. Aia ke ola la i ka Hawaii.
Ua hala aku me-ke Kmau. o Kimo Boe. (Jas. H. Boyd), kakauolelo o ke keena aina no ka aina ua kaulana o Hilo no ka hooponopono ana i mau home liilii ma ia mau wahi. E hala ana paha iaia he mau la malaila, mamua ae o kona huli hoi ana mai i ke kaona nei.
UA HOOPAI IA.
O kela hihia apuka o Albert Lucas, i ke dala o ke Keena Wai o ke aupuni, ua hoopuka mai ka Aha Kaapuui i ka lakou olelo hooholo e ahewa ana iaia mai ka 2,000, 3,000, a 3000, a o ka huiua a pau loa he $8,000 ka huina, ke huipuia me na keina e ka Aha.
A o ka mea kupanaha loa nae, na pau no keia mau hoopai a pau i ka uku ia iloko o ka manawa pokole. Alaila, i ka hoomaopopo iho, he ahua nui okoa no ka paha kaua i kope ai, mai ka waihona mai o ke aupuni.
HAWAHAWA NA LIMA.
Ua heluhelu iki iho au i Ka Makaainana o ka Poakahi i hala, Nov. 25, ua ike iho la au ike unuhi holookoa ia o ka manao o Mr. Thos P. Spencer iloko oia pepa, oia hoi ka mea e pili ana i @e Kanawai Mamalahoa. Ua lawe maoli ia no kela i manao no ia pepa no ka maikai maoli o ka Thos P. Spencer noii ana. Aka, i mea hoi e nalo ai ka ihi o ka wai ole oia puaiu kakau nupepa, ua olelo ae ia, "aole ilike ko lakou me ka ka mea nona ka manao a lakou i hoopuka ai." Heaha no hoi ka mea o ka hoopuka ana ina aole i like?
LAAUAMOO,
KA LAAU HOOHAPAI KEIKI.
Ua heluhelu iho au i na hoakaka a Thos. P. Spencer (Pokapahu paha) ma ka aoao 18 o kana Buke o ka Oihana Lapaau Hawaii, e pili ana i ka laau hoohapai keiki, ke haawi nei au i ko'u mahalo kiekie i keia opio nana i hoiliili a hoohuihui i na ike lapaau a na kahuna kahiko o Hawaii, a hana i buke e hiki ai kela a me keia ohana ke malama no lakou iho i buke e hiki ai e loaa na hoakaka ana no keia alau kupanaha i hoohanau mai ai i na wahine Hawaii i ka wa kahiko, oiai he au ia o ke kana kipikipi pinepine a me ke umi keiki mau ana.
A iloko o keia pomaikai nui a keia opio i hoomauawanui ai e hoolaha ae i kana buke e hoopomaikai nui mai ana i koua lahui iho. Heaha la na kokua a kona mau hoa lahui iaia no keia makana makamae ana i hana ai?
Eia ka hana a kekahi poe a'u i lohe mai ai, ke lawe nei na luna` a hoaie wale aku i na buke, a ke loaa mai na dala, ua pau ae la no i ka ai ia, a hookaaliilii ia me na olelo aku a mea a mea loaa mai. O kekahi poe hoi, wahi a ka iohe mai, ke olelo ia aku e kokua mai ma ke kuai ana i na buke.
Aohe o lakou manao nui ia moa, aka, ua hoopihapiha ae lakou eha e eono paha, a kukaliki iho la, me na olelo no ka hoihoi ae o ke aupuni Moi, he mea oiaio paha ia no kahi wa, aka, oia ka mea mua o ka loaa o na buke e loaa na kuhikuhi o ka hoohapai ana i na wahine opio o kakou, loaa hoi paha na pulapula o ke aahuni.
No ka mea, ke hoomaopopo aho kakou, ke ohi mau nei ka make. Ua ohi iho nei ka@au Wai@ (Kolela) o Kakaako @a@ane kanaono, a ke ohi nei ko K@lawao me Kalaupapa, a i aha e pani hakahaka o koia poe? Aol@ aa o olelo aku ana e hiki ana i kela buke ke lilo i Akua hoola a hooulu lahui, ake aia he mau hoakaka o ka laau hoohapai ma, ua olelo makuahine iloko oia buke, mamua o ka hilinai ana i na hoohapai ana a ne kanaka o na aina e, no ka mea, aole lakou e kaukai ma ka pono hanai laau wale no, aka, ua makemake mua lakou e ike ia "Hihimanu" mamua o ka hanai ana, he mea maopopo i kaike ana e hewa iho ana ka maka i ka nani o Aipo, he ole hoi ka lima nui iho he me huna ia he ai maneo.
E loaa ana anei ia Peresidena Dole o keia Repupalika ke haawi i na uku hoohoihoi makana no keia opio Hawaii? Aole paha i maopopo i ka Peresidena, ika, aia he mau Hawaii aloha i ka lahui e emi nei, ua lawe i ka hoohiki, a na lakou e hoonaauao aku ka Peresidena, a pela e loaa ai i ka Peresidena ka noonoo a e mahalo ia oia a me kona aupuni ke haawi mai i na kokua ana no ia opio.
Ke hooki nei au i keia e kuu makamaka ka Lunahooponopono a ke wehe aenei i ko'u papale a kunou aku kou ma laimahana ulelehuakepau.
PAKELAKULANI.
KAUKA YONG
Kam Pung
[APANA.]
Helu 306 Alanui H@tele.
KAUKA LOEA OKA AINAPUA
Ua hiki k@ hoola ia kela a me keia au
ma'i, mai ko na kane, wa nine a me
na keiki liilii. O na ma'i ha-no
na hiki loa ia ke hoola ia, na
mai Akemama a m@ ua
mai Puuwai a mei @
ano mai no a
pau. Pela
no hoi na ma'i
lele. Korela, Hebera.
fiva lonalena. le@era
Matalii ke oki a me ka ho
oia ana, p@u pu me na koko ino.
Ua hiki i ka'u laau ke hoohemo keiki
i ka wa nahunahu me ka poino ole,
He laau no kekahi no ka looponopono
hou ana i ka waihona kei i. a i ka wa
e mu ai i keia laau me ka malama loa
i ka rula e loaa no he keiki i ka poe i
loaa ole he keiki mamua aku
E Nane mai i He Haka
He pomaikai nei keia no n@ makamaka hoonele ia me keia haawina makamae. E hauoli no au ke ke aku i na makamaka e kipa mai au e kuka pu me a'u ma na auo a pai e pili ana ka'n oihena ?
@ E KIPA mai o ka poe hooluuluuia me na haawina pilihua @ka ma''i a na'u oukou hooluolu uku.
KAUKA YONG KAI PUNG.
J, na18,194,1y-dy.'
Chas P. Colburn Carlos A Long
KA HUI HAWAII HOOPUKIPUKI
WAIWAI PAA, NA
HOAIE!
E hoolile nui ana i ko laua manawa i ka malama ana i NA WAIWAI O KA POE MEA WAIWAI NA MALAMA KAUOHA NA HOOPONOPONO NOO KAHU WAIWAI a me na hoopoonopono ana ma na laua a pau o ke ano hooko i waihoia kahi u i hili naiia.
E ohi i ua uku hoolimalima, ina @kupane a me na mahele loaa.
E hoolimalima a e kuai ana i na waiwai no ka uku komisina haahaa.
E hoopukapuka aku hoi i na ilala @o ke akah@ i loa
A e hoike akoa aku ana hoi i na moolelo waiwai o kela a me keia hana i waiho ia mai ma ko laua hiua mo ka oluola, i na wa a pau e makemakoia ai.
July 15 1895. 1@ily.