Ka Oiaio, Volume VII, Number 30, 27 September 1895 — Page 1
This text was transcribed by: | Linda Kaholo |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
NUPEPA KA OIAIO
“O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA
_______________________________________________________________________
BUKE VII HONOLULU SEPA 27, ’95. HELU 30
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
HE MOOLELO HOONANEA
-----NO-----
EVALINA ,
__
Ke Kukui
Uila o Dubelina,
----A ME----
HAROLANA,
_____
Ka Eueu o na Kuahiwi
_____
A O KE ALOHA KAKIA I KA IWI.
_____
O keia mau olelo a ke kaikamahine, o ka moeuhane, e hoolale nei ka eueu o na kuahiwi e hele koke ao kahi a laua i kuka ai.
Oia kana i puoho ino ae ae mai @ ona hiamoe ae, a hapapa ae la kona mau lima, me ka manao, o lalau aku i ka inoa nana keia hoohale iaia.
Eia nae he neo ka mea i lona aku aku aia ma keia lalau ana aku ana a hoouanao ae la kou mea kakau.
Kuhihewa ana ua o kuu ipo ia
Eia ka a he aka kina wailua.
I lalau aku au o ka pae ia.
Hapapa hewa ana i ka uluna.
I ke kaukai pono ana ae kona mea @hilihi maka ike iho la oia he @@@ ahe wale no ka aole he mea kino maoli.
Ua hoano e kuke ia ae la kona noonoo a ua hoahewa ho la hoi ma iaia iho no kona ala koke ana me ka pau pono ole o ka laua kamailio ana no na mea a laua i kamailio ai.
Holoholo iho la @ia no kekahi @ nawa loihi me ka pono, ole a kona manao a no kona ake@@ e hui lau na hou ma ka moeahane a e ike hou aku hoi i na hiona o ka mea nana keia hoolale iaia e @@@ koke.
Nolaila hoi hou aku la oia a ma luna o kona wahi moe a haule hou aku la oia a hiamoe iloko hoi o na @@@ponopo ana mo ui@lopua.
Oiai aole i lawi kupono ka ma u@ waana i hooluolu aku ai a @o E lule koke no ka inoeuhane iaia e hele me ke kali hou ole iho i manawa e hookaulua ia @oon.
I loa no iaia a kau kona i poo iluna o kena wili uluna hulu, aia hoi, ua halawai koke aku ia no kona mau helehelena me ka ui o na Hila@2 e Wale.
A me na minoaka ana a ke ano kino kanaka maoli, pane hou mai ia oia iaia nei me na hooheno ana.
Heaha ke kumu o kou puiwa ana a hikilele i ku’u mau olelo, oiai aole au ha malihini ia oe, a pela hoi oe ia’i.
Nolaila o ka’u mea i kauoha aki nei ia oe, e haalele koke io ae i kou wahi h me nei, a e imi ae oe a loaa au ma kahi a kaua i hui mua ai.
A ina aole au e loaa ia oe malaila, e imi loa ae no oe no oe ia’u ma ka lihilihi o ke kinapai pua o ka Ekaeha, kahi e hiki ole ai i na mea kino olu uhane ke pakele mai ka make@@.
E hoomanao oe, o kou ui a me ka waiauuhea o kou mau helehelena, oia auanei ka mea nana e hoopalupalu i na naau uahoa o na kiai o kuu makuahine.
A pela auanei oe e komo, lanakila ae ai iloko o na pohai o ua kihapai la kahi hoi an e noho nei ine ea uwe mau ia oe.
O ko’u wahi e noho nei aia no ia iwaenakonu o ke kihapai, e huli pono ana hoi na puka anianai o ko’u hale kahi a ka la e puka mai ai, a o kona mau puka komo, ua hoihoi ia uia kahi a ka le a napoo aku ai.
Nolaila, ke loaa ole au ia oe ma kahi mua, alaila e hele ma kuhi a ka la e napoo ai, aohe oe e halawai me na hoopilikia wale ia mai.
O ke aloha no kou a hiki i ko kaua wa e hui hou ai, ke apono ia mai keia mau hooheno e oe.
____________
Ka Makau Kiu
Lau Omaomao.
__________
KA@@ NANA I HOOOKA POWA IEKI A ME KONA PUALI HOLOKOA.
---- @ I OLA----
Ke Aka kino wailua o ke kuluaumoe
I ka pau ana o ki heluhelu ana a ka ilu@@ aku i ua olelo hooholo ala, oia kona wa i kauoha koke aku ai i ka luna kiai o ka hale paahao, e wawahi kokeia na aiuana li kanaka i hana ia ai, a oia ka kona hope i hooko mai ai me ka hikiwawe, a pukele hoi ke ola o na poe i hoopilikia ia.
I kela wa, ua huli koke aku la ka Makai Kiu a lulu lima pu me na lawehala a pane aku la oia ia lakou, a no, ke haawi aku nei au i ko’u alo a anui ia oukou a pau loa, a ua manaolana wau, e hui hou aku ana no kakou ma keia hope iho o ka pua ana o ka’u hana ma Misouri.
I kela wa, oa huli ae la oia a hoomaikai aku la i na mea a pau, a hoomaka aku la oia e hoi, a pela ou kona mau hoalohai ukali aku ai mahope ona, no ka hotele helu 222, kahi a kona @@@ makamaka e kali mai la iaia.
Iaia i hiki aku ai i ka hotele, aia hoi, ua makaukau na mea ai iluna o ke pakaukau a i hakalia wale no oaia o ka hiki aku.
I ka Makai Kui no a hiki oia ka wa o na mea a pau i ku like ae ai iluna, no ka haa@@@ ana mai i ko lakou aloha iaia, a pela oia i pauai aku ai ia haawina hookahi o ka ulu mahiehie, a noho like iho la lakou iluna o na noho, no ka hoopanea iki ana no kekaho @au minute.
Ia lakou no e lualai ana oia ka wa o ka hele a ke kuene nui i ole hala mai ai, e kono wai ana la lakou e naue aku e hoopihi i ka lua o ka inaina, oiai, ua hele mai la oloko a houpolewalewa, a oia ka lakou i nuu iho ai i na ono i hoomakaukau ia e ka aipuupuu noia paina ana iho.
I ka pau ana o ka lakou ai ana ua haule aku la lakou hoonanea ma ka runi hookina, a malaila i hoike aki ai ka Makai Kiu i kona manao @nua o kona mau hoaloha, a me na kamaaina i ka pane ana aku imua o lakou.
E o’u @au hoaloha, a we na kamaaina, ke hoike aku nei au ia oukou a pau loa i ka lohe, a oia keia.
NA MEA HOU KULOKO
__________
He waa kuai kekahi, he eha anana ka loa.
I keia la e ku mai ai ka moku mahi Manowai.
Eia ke Col. Sam, Norris, Ona Nui o Kahuku, Kau Hawaii.
Ile omaimai ko Kuhina Willis, i keia mau ia, a ua loaa iki nae ka oluolu.
Ua hooholo ko Lahaina poe i na rula hoomaemae a ko Wailuku i hooholo ai.
E’holo aku ana ka mokupea Wm. G. Irwin, no Kapalakiko ma ka F@alima, la 27.
Ua huli hoi mai nei ka Lukanawai Alapaki, mai Koolau mai.
Ke hoomaemae ia nei Puuhale e Mr. S. M. Damon, no ka waiwai o Bihopa.
Ua waiho ia aki ka hihia o Kepano o ka wawahi hale, a ke Kau Kiu@e.
He $162, 73, kai hoouna ia mai e ko Kilauea, Kauai, poe no ke kokua a ke Komite i ka poe Hawaii ilihune.
Ua kokoke e paa na mea hooikaika kino o ka rumi hooikaika kino ma ka aoao ewa o ka Y.M.C.A.
Eia na lawaia Hawaii ke pahonohono nei i na upena a lakou no ka hoomaka aku e lawaia ke pau ae ke kapu,
Ua pau na milikaa ana maloko o ka Halekula Keelikolaki, Alanui Emma. Ua makaukau ke kula no na haumana.
Ka kauoha ia nei na luna nana a me na hope luna nana ihe o na wahi o ke kulanakauhale, e hoihoi uku i na moolelo i koe o ka lakou hana i ka Ilamuku.
Ua kapaia ka Ilina ma Moanalua i kanu ia aku nei na moelepo mai Kolela, “Kallina Aloha” He wahi manawalea keia na Mr Sam, Damon aku, no ka pono o ka lehulehu.
O ka ilihune o na Hawaii i ike ia i keia la, oia kekahi o na poino i hele pu mai @@ ka malamalama mai Amerika mai Ke ike nei na Hawaii, o ka ili hune ka kekahi hewa, i ao ole ia ena kumu hoomana.
Ua holo ka hana a Agena Lalana o ka Papa Ola ma kana huakai nana i na hana hoomaemae o ka Poakahi iho nei.
Ua hoomoe ia ka hihia o ka Pake i hoopuu ia no ka hana hoomainoino ana i kekahi kaikanahiue opio, a keia Kau Kiure aku, me ka hela ole.
Ke manaolana nei kekahi poe e huli ana ka Lahui Hawaii e kakoo aku kakaou. Ma ka makou hoomaopopo aku, he oia mau no ka lahui, aole i loli ae ko lakou aloha i ke auduni moi. O ka poe hinanawe kakaikahi no kai huli aku.
Ua hooka@u i ke puhi aka iloko o ka Lalewai.
Ua hopu ia kekahi Puki@@ no ke apuka ma no degere okolu.
Ua hoi aku la o Aller Lucas i malama buke no ka halehana o kona inau kaikuaana.
I ka Hale au o kaua na Kiina Haha a’u pa-no, Honi ae au polino, Manao@hola au he Kulani Kuailo ia mai iloaa ka haina.
I ka Poalua nei i hoohiki aku ai o George Kamila malalo o keia aupuni, imua o ke Kakauolelo o ka Aha Hookolokolo Kiekie.
Ke holohou o Likelike i keia pule aku, alaila, e lawe aku ana oia i na limahana a ka Rio Jinaro o lawe mai nei mai Kina mai, no na mahiko.
Eia no ke hoomau la mai nei ka palaina puna ia ana o kekahi mau wahi o ke kulanakauhale nei, a e pau okoa ana i aha keia pule.
I keia la e holo ai ka Malulani no Maui a me Hawaii, a me ha mea la, e lawe hou aku ana no paha oia me na ohua palakai mua ana i lawe mua aku nei,
Luu@nu wale me ka manao mokumokuahua o ke kauma ha ma kou e hoike aku nei, ua hala o Mr. Kamiki a me Mr Makua ma ke la huli o ka poepoe honua, Aloha ino.
Inehinei i loaa aki ai ai na luna hoomaemae, maloko o ka rumi mor o kekahi Pake, kekahi mau narela lepo lio, i piha hoi i na hua manu kaka, e hoopunana ia ana no ka loaa ona manu kaka hilii.
E paikau ana ka poe i loaa ke kaa hehiei wawae ma na alanui o ke kulanakauhale nei, i ka la apopo, mai na kane a i na wahine, e hoike ana hoi i ko lakou eleu ma ia apana hooikaika kino.
Ma kana haaolelo ma ka luakini Hoole—Pope, ua olelo ae ka Bihopa Willia, ua hoohalike ia ke aniana haipule i ke Akua , e ka Papa Ola. me na anaina huikau hoolohe ina puhi ohe a me na lealea e ae a kanaka.
Ua ike lihi aku makou ia Mr. Kaae, i kekahi la o keia pule, ka mua o ko makou ike ana mahope o kona hemo ana mai mai ka halepaahao no kona aloha aina. He maikai maloeloe a oolea kona kino mamua ona la i hala. Aloha no na hoaloha koe aku.
Ua inu iho kekaki ilio i ka laau hoomaemae, me ke kuhihewa paha he wai, a ua holo aku hoi a ka pa o ka luakini o Kaumakapili a make iho la. Ke kuhihewa nei kekahi poe pela no na Hawaii i hanai ia ai i na la mua o ka hu ana ae o ka ma’i koreia.
E hoomaloo ia ana na loi o Kunawai a me Puunui.
O Paahao ka ma’i oka Hale Pupule i inu ai i ka, wai-loe a loaa ai i ke kolela.
He papa kula ao oihana kekahi o ke Kula Kamehameha, a he oihana mahiai kekahi.
E hoopuni ana ka wai mapuna o Kunawai me ka pa, a e kukuluia ana na kiai malaila.
I waena o na papa kula o ke kula keikei o ke aupuni, e weheia ana kekahi papa haumana ao---kumu malaila.
E hoomau ia aku ana ke kuai makepono a emi loa o na lole huluhulu nani a ku i ka maemao ma ka HEIAU O NA PAIKINI, mai keia la aku a hiki i ka piha ana o ka mahina. E naue mai.
Ua hopuia kekahi Pake no ka hauhoa ana i ka wawae o ka pepe, i kumu e uuk@ ai, aole nea i hopuia ka mea na na i pena o Frank Godfrey.
Hu hou ae la he ma’i kolela i Kunawai. O ka hopena keia o ka holo a-a o kekahi poe mai Puukolo aku, me na puolo lole i haukae i ka ma’i.
Eia na Komite nana e kaana i ke kumu waiwai o na loi kalo e ulu la ma Kapalama: Hope Ilamuku, Hitchcock, Kauka Jared Kamika, a Luka Wilikoki.
E huhukiia ana ke kalo o kahi o Kunawai a me Kapalama i loaa i ka wai ma’i a o Dr. Wahie, Mr. Kluegel, a me W. E. Rowell, na mea ia lakou ka hoohuli ana i ka wai o na mapuna poo eai o ia uka ma kahi e aku.
He lamalama ko luna Puowaina, ma ka puu ma ka aoao Ewa nei, i kela po Poaono aku nei. Ua manao ia he hoailona keia e ike ia mai ai e ko ka moana, a hu koke ae la ka olelo, he (filebusta) poe kana hoohuli aupuni.
E kipa nei ae e na maka make, e k@ai i ia kamaa au lii ma kahi o Makanani, alanui Papu, he oluolu ke ku kumukuai.
A keia Poalua ae e hoomaka hou aku ai o Silva o ka HEIAU o na PAIKINI HOU, ma ka aoao Ewa o ke Aalanui Papu, e kuai hooemi ai i na lole a me na kahiko kino a pau o la oiwi kanaka, nani maikai , me ke kaulua ole. Nolaila, o ka wa kupono loa keia o na makamaka e hele ae ai i kona hale kuai, i loaa na anoai nani, a me na lole a aa, na humauiu, na marino, a pela aku, i like ke kuai ana me ka haawi wale. He hookahi mahina o keia mau hana kohu manawalea maoli no, a i hooloihi ia i lawa ai ka lono i na kuaaina, a me ka manawa hoi e hele mai ai e ike maka i keia lokomaikai palena ole o ko oukou hoaloha.
M. G. SILVA
KE KULA KAMEHAMEHA
__________
Ua manaoia e weheia ana ke Kula Kamehameha, elike me na kula a pau o ke aupuni, aka no @a puka hou ana ae nei o ka ma’i Korela, ua Lookaulua iki ia. He pilikia keia, aka, he pilikia hiki nae ke hoomanawanui ia, mamua o ka hookumu ana a loohia ae paha i ka pilikia. Ua hiki mai na hoike e pane ana i ke kahea no ka poe i makemake e hele mai i ke kula, a ua ike ia hoi ua oi aku ka heluna o ka poe makemake e hele i ke kula, mamua o ka hiki i ke kula ke malama.
O keia kekahi o na hoailona e hoike mai ana i ka holopono o ke kula malalo o ka malama ana a M. Richards, ke kumu Nui. I kona noho ana aku ma kahi o Mr. Olsen, ke kunu mua, ua joomaka oia malalo o na hiona maikai ole, oiai o ka wa ia e kue ana ka lahui i na hana a pau a na haole, no ka hookahuli ana i ke aupuni. Aka, mamuli o ka ike mau o ka lehulehu i ka holomua o ke kula ka maikai o ka malama a me ke ao ia ana o na haumana, ka pono a me ka pomaikai i loaa ia lakou me ka ike i ao ia ia lakou, ua ohohiaia keia kula a me ke kula kane a me kaikamahine o Kamehameha i ka laua mau hana e like me ka mea i manaoia o ka mea mama ka hana aloha e ku la ma o keia mau Kula elua.
Ua pomaikai no hoi ka hanauna opio i ka loaa ana o na hooilina a kahn malama i keia waiwai nui, elike me ke aliiwahine Pauahi, a me kana kane, C. R. Bishop. He mea maopopo loa, he kakaikalii na lii a me na hao le, i lima i hoopoina ole i ka oleloao—he poe malama waiwai wale no kakou a pau, oiai hookahi wale no mea nona na waewae a pau, a ina kakou e hooko ole i kona mano, oia hoi ke kahua o kona aupuni, NE ALOHA, alaila, ua pili kela olelo no ke kanaka i kanu ai i ke talani me ka hooulu ole ana a hua mai na hua o ka pomaikai elike me kona mau hoa. Iloko o na waiwai a pau o ua lii o Hawaii, o keia ka waiwai @ai hookahi, a o kona lilo ana i kumu e hoola a e hooulu ia ai ka lahui ma ka hoolilo ia aua i mea hoonaauao i ka poe opiopio o keia lahui, oia maoli no ka hana pookela o na hana aloha a me ka naauao pu i hanaia ma Hawaii nei, a o ka lua o ka Hale Hoohanau o na Wahine.
Aka, i mea e pomaikai piha a keia manao hiwahiwa o na mea nana keia hana i hookumu, ua kupono no i na kahu waiwai ia lakou ka malama a me ka hooponopono ana i na hana hoouaauao’o keia mau kula, e hoomanao i keia; he mea ole na mea a pau, a kanaka e kukulu ai, ina aole i hookahua ia makuna o ka ke Akua berita, ke kumu oiaio o na pomaikai a pau o keia noho ana pokole a me ka loaa ana o ka pomaikai pau ole o ko ke Akua aupuni. Na na Kal@@, na Kumu a me na haumana o keia Kula, e ke hookiau aku i kona hooulu ana i ka naauao iwaena o ka lahui, opio, elike me ia i haawo oa mai i ke Keiki a Davida, i kora wai noi aku ai i ke Akua elike me ka mea i oleloia mai iaia, e koho a koho ai oia i ka naanao.
__________
HE OIAIO ANEI KA LAUA NEI?
__________
Ke ninau nei an i ka Peresidena o ka Papa Ola, a me na lala o ka papa, he oiaio anei ka kekahi mau wahine hope kauka e olelo nei, na laua e helu i ka waiwai o ka poe no lakou na hale i puhiia i ke ahi, e k. Papa Ola, mamuli o ka loaa ana o kekahi mau mea i ka ma’i korela, ka ma’i hoi i weliweli nui ia e na mea a pau, @ oka haina ka’u i makemake ai e lohe ponoia i ike ia ai ka oiaio o ka laua palu e kuu nei i ke aho loa.
A ke hoike aku nei au i kekahi o na olelo a keia mau hope kauka wahine i olelo ai ia, Keahemakani, ma ka la 25 o Sepatemaba nei a oia keia.
I ka la i hoikeia ae la maluna ua hiki aku la keia mau wahine ma ka hale o Keahemakani a Woi aku la iaia i kiaha wai, a haawi aku la oia, a i ka loaa ana ia laua ike aku la oia he omole Gini i ka weheia aua ae e ke Kaliwa Kaa haole, a inu nui iho la lakou a hiki i ka pau ana o ua omole Gini nei.
Ua ninau mai la kekahi o laua ia Keahemakani, heaha kou mau mea i poino ma o ke puhiia ana i ke ahi e ka Papa Ola? Ua hoike aku la oia a ike aku ia oia i ke keokeo ana iho iluna o ka apana pepa, a pane hou mai la kekahi o laua me keia mau olelo e hoi maua a hoouna mai i A’ii I’a, a me na mea a pau nau, e hiki mai ana mawaena o ka hora 3 a me ka hora 4 oke ahiahi.
Pau keia pane hou no ua mau wahine nei, he hana nui keia @ maua e hana nei o ka hele e helu i na mea a pau, a o ka maua lilo Kaa ua ka Papa Ola ia e uku a pela wale aku.
Ua kali o Keahemakani a kani ka hora 5 oke ahiahi, aohe mea i hiki aka i ona la, a i ka la 26 mai, hiki hou aku la ua mau wahine nei, he okoa nae ka olelo, a oia keia.
O ke kumu i hiki ole mai ai, oia ke ka lohe o kekahi poe, kii i ke Keena o ka Papa Ola, a kii i ka Halewai, hookahi kanak ekolu nae iuoa a ua loaa no, noia kumu i hele ai oe a hoi aku la ua mau wahine nei me ua hua moi.
Iwaena o keia mau wahine hookahi ilike loa me Satana, he wahine loihi, kua oohu, oia ka oi aki oka * * * * a me ka * * * * i ku i ke ano lapuwale o ke kulana haahaa loa.
Nolaila, ke ninau nei au i ka Peresidena o ka Papa Ola, a me na lala o ka papa, he oiaio anoi, na kauoha ke aupuni ia laua e hele e inu Gini, holo kaa a na ka lehulehu e uku ko laua lealea waiwai ole? A, ua kauoha io no auei ka Papa Ola ia laua e hele e helu i na waiwai o ka poe i puhi ia ike a@@.
He kuleana ia anei ko laua e haawi ai i na mea a pau, me ka loaa ele aki o ka hooia luai ka Papa Ola aku?
Heaha ka mea i hop@ ole ia ai kela kanaka o ekolu inoa, i hoopunipuni ai i ka Papa Ola.
Ua makaukau au e pane aku ke hoikeia mai.
Kou Oiaio,
D. M. PUNINI JR.