Ka Oiaio, Volume VII, Number 11, 17 May 1895 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii. [ARTICLE]

Help Learn more about this Article Text

HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Wapio Hawaii.

On:thi n\ /> ){oxe Jhi'iu no "KA LKO

Nolnil i, ua hele aku o Makanikeoe a h.iei ii.a kei» lua pa- - w.-i ma Malolokai i ka wa kalrko, a hiki :;i inana knt;u * Tu-t, a me Ohikihilo. n iaĪM iiei i kiw aku ai m» Makila ua hewa i ifa w;ii ka nui o na kaoaka ua u;uii paa ia ke one <>i)iopio o Makna :i me'na wahi e ae. Aia hoi ka h :le o kaikaninhinn nlii Kōiahi, ui p <hai ia e ulnwo hi a«la onai na a pau o ke kioiliisvi, aia b»i na ui nohoa a kf> noiio oei me lakou kuhma kil ikīlae pilipili aina ale aku 31 keKali: 'poe' ua ko lak u mau ao io. Ai* ma koia uei nana «na aku i &e kulana o na k;dkamahine o H> uouliuli r: «; ko lakou ka kiinaiien; Kauakilow o. me he uhm la, aiA'be oiiU 1 m qmo hakukoi iioko o na uinaunia o k«'k;ihi (f na ohana e hele pu nei no kc:a keiki kenaka maikai j)UĪ v-;,!e kon»'r»av\ fcaikuoiai aia lakou a pau imu o ke aio poi.i i o ka ni»*a 'nona oioolei » n='; h<; nian pua innu a!a Hoko o kihapai i hke o{e ko iakoo man wni hoohm"ke Ike aku. a'oiai iio h><i.ko lakon mau helehe— leua ma k i nana akn, aia ke hahai; ak« la e itkf me ka oani o Aahoaka L'iukaieh- :i ine koiiii alii Ka..f : aua ike o Māk.iuikeoe i ka meae hina ana. A oia paha kou e ka mea lieluhe 4i e ninau ' holo ī ka mea e haule «na iloko o keia huakai ke hai mna «ku nei k > inea knkau. Oia no kt.'la kamueu o ka moaua ka mea h<>i nona ka manao mua i olelo aku al ui Koiahi. oiai lana raa Ewai, aole nae no keia manawa a iakou e r.« ho nei ma Makua, ais aku i ka ptl«na o na moku he 12 o na Mokui'uni o Huwaii n«'iI ka wa a I.aukaieie me kona ohana. a me na hoa e ukali pu ana ma kana h iakai, ua hoonaiua la lakon a p ' i ma ka home ponoi o ke kaikamahine nona KainailelauJii ine kn 1 iwa pono i na mea a p;*u me ka he naheiua ole A oiai hikou o nanea ana, aia hoi ua hoea V*no ak« o Miikumkeoe i| mua o iak >u i»e kwiia auo mau no okekulnmi hiehie nui, a he wa hoi īa no kana ui nohea Kaohaiu'a i hawoli liui loa ai, a he wa no hoi Ia i hoanoe ia ai na manno o ua ui nohea a j>:tu o Kwa no ko lakou ike ana mai i ':e keiki eīieu o Han nn. a oia ka Uialena a me. koaa mau ohana ponoi i kuKa nui iho ni. A oia paha keia 1« « h wheno ae ai

j Ua ulia 1 >ko i ka uinkMiiako, j I ka hone 'malie a ka puuwai, Ke lou nei'la i ka mii kitto, j Pehea la oe e kaōnoi? ' ! Kia ia nei Kenumiki, 1 oiiiuailana nt-eiieo mai. • .Maliop* iho o na luana maikai ana ia la. aia nae i ka manawa i aneane aku ai ke alahele o ka la mii ke'a aoa.o o ka ]poepoe Uōnua, < a hoohulo ae Ja kā niea nona ka hpakai me ka ohana a oae Koiahi. e haāwi mua n>ai na kamaaina i ma n le.ilea nma p > iho, a hooholoia -i.iine.'i. A oīa ka manawa ft Koiahi i oleln ai i na ui nohea a pau o Ewa e leaiea lakon ia po, e like rae kauianao oke Hlii wahine Lauknieie, a uaj jae iio iakoa me ke kanalua ole. a! lua hook«awdle koke ia ke kah»a,j me ke knene pono ia o kaaha ka-j | iiaka nui e ne.ho nei me ka maluhia j Ime ka Johe wahi leo ole ia e pane ! ae ana. A mamua ae o ka ike ia ana aku o ka poe e lealea hula m ū ana oiai lakou ma kahi okoa akue Imliu ana i na niea v pili ana i ko lakon kino. E like rre ke ano raan oia hana h'.ohaoli r> ka manao, ua nihi malie mai la na aheahe we'au makani me ke ala waianuhea o ka mokihana uiai luna niai o Kaa'a, me ke j ala onaona o &a. mauu nene o ke j kula o Malamanui, a me ke kupu- ! kupu o Lihue ua puia holookoa kc nui e noho nei i ke al i like. j nle o ktia mea a lakou e Imni nei, a np k.a mea hoi nona keia ranea a me kona ohana apau, he poe lakou ua iiiaa ia īnea. j Ika manawa oke anaina e u ana j i ke ala me kc onnona eehia, aia hoi ua lohe pono īa aku la ka leo o Koi?hi e nliene mai nna ma ke oli ann ī.ei Waipio i kn i:"c o na pali Lei 11a koko ul:i il: wni o Īīiu 3 w -ln walu ia e k n i lei Ouh Mnholehole tn« h* iiko ala lie lei no kuu hnku lani No ka hikl a kalau ieie i kannhele O Laukaieie o-Lnukaieie Ka wahioe i ka maka o ka la Aweowe ula ika maka o ka opua He pua laha »»le kuu lani no na

moka Ke liolio mai la i ka moana Ka makani kaiauin o kuu aina Halawai ae la me ka la o Kilnuea ! Ea Makua me KeKWaula ! Po i ke ala m-iile !una o Koiahi ! Ike kuu ana iho o keia mele oli [ a ka ui kaulana o Waianae. ua like me ka §,napa ana a kauwila i ka lewa, na ku like mai la iia poe ui nei t» Ewa iluna ine ua oiwi Maikai Kawaikini he nani ke nana 0 ka hemolele o ia uka me ke onaona. I Ona lealea i kuupau ia i ua p® ! nei, be hula ia 1 ike mua ole ia e ka mea nona keia moolelo kaao ao!e no hoi ia hawina i kona mau ; ohawa auau e hele nei no ka mea he okoa ke fmoo ktia hula h6 huh a huli īuai na alo i k&hi hookahi, oia no kā hula Puili, na hanaia ka puao ke ko aki t kui īa i ke kaula mawaena a naa i ka puaia. A e Hke me ka rus e hiki ai i ka tr»a ke auo ae, a o ®kahi hoi, he mau ipu uliuli malfai i hana Pawe heia, a iia kunikuni ia i ke ahi a l>u«i a ua hou ia he mau pukapuka he ekolu keia mau ipu i hou ia h puka, oia kahi e hookoino ai i ka ! laau a paa na jpu malaio a me lu- | na, a o ka ipu mawaena aia ilaila jke i lioopaa ia ai, aoi kauj ula ka mea e huki ai ka lima akau [a oka hoomaka noia e nmiu na ;ipo. ] A iaa e hoomaka na mea iaia na ! puili ē pa-a hela mo ka apoapo ana i uie ka huU sna o ke k)no ma o a j maanel me ka olu pono o ke kino s a oia manawa e hanai na mea ia : laua na ipu e p*a nei. He owe hoi ko keia mea he p»>iii ' a he hu hoi ka makani i ko na ip« :me ke kani honehone ona ipu, a ne hula haaheo keia ma ka nana iana aka poe a kahi noa i*:e, ht j :{ hula hooni puuwai keia i ka poe i ! iko ke hana n\ai, a o ke m*fle no i Kai ka waha e hana a!«. i 1: na he kauaka ui a wahit\tj mni* ; kai nh m«a nana e hana mai me ka j lealea q ku ti i ka iiui, ao!e isao ai . ī ka papa a welawela ke kai o ka [moa.

0 keia hoomaku ana o mi poe ui nohea o Ewa e hiina, iui iuu lok k-.i hauoli o ka inen «iona kuia nuno'i ine kana alh kano a iue ko hina inuu ohana n paii me keoJiohi:i nui. X keia ui:<na>va o na kileo o ua poe ui nei o Kuiiiiiainauleo e «h«fi« nei axile o kaua rnni o ke luina inhi o kekahi p i>u ohana o ka wen iiona knia'"nioololo.. ine he moa la ■ūa halkwai inai ma na iihnne laim o kw jk>, a ke uoe nei na iliili a ke koio nei na pnpo, aia hoi uni keia lenlea hula, ua olelo uialu ae la o Laukaieio i kana a!ii kano e lu'ie akn oia imua o ke :j!i) o ka poe hula, e oleio aku ia |jni..o, ke iiooko noi au i ka in..kc,ii;.,s(: o ka'u iani aiii wahino, nia i:u'u inu-ki paKain ana ako i koouKo mau paualiiim nohea e keia i..«y ui. A nolaila, e nianao i-ho oukon a pau he im»u aikanu aiona na kau ain wahino kiekie. * 1 ka pau auao keia n>au olelo a Laukaieie, ua hooko aku la kaun aiil kane i kona manap, a iiewa hoi keia 1 haka pono inai ai na uiaku 0 ua oiea a uie [yahu\ mai o ua p«e nohea n<?i. A ua hoowau ia ka lealea a hiki 1 ka huli ana o ka ia mau ua i>o lealea o Halain, a<>he nia ka pihi īho o na maiihini a ine na kainaaina kaua mea he nui o k« oliohia i«, a uiamuli o ka manao o I.auaaieie ua ano nialahiluhi ua j.>oo hula nei. Kolaila, ua pane nku la kon;i Ipo alii nrtfi kamaiio, e hooluolu lakou a pau i ka nia/iaA\a i koe aku o kn po. A ua hooko koke ia, koua makeaaake me ka hakaiia ol«. A ua hai hou ia aku no hoi ka lohe i na tn«a a pau, e hoomanaoia tna ka -iua o ka.po e hiki niai atia e lioike piha aku ana na maiihi puu kani leokahuli o Re o na pali o \Vaijno, e like m<s na inea i maa i na poe nohea ia oia maii 1«... A iha keia niau oielo, u» iiooioho la mai la ia leo e na poe ka»iaaiu:t apau k#iaulu o nae. i A ua nee ae ka lehuleliu no ka. manawa nia ka hooluolu ana īa !n- j Hou iho ma ko lakou niaii hale po-' noi, a o kekahi poe hoi, un noho pn j iho'a ine napoe maiihini. I ke oo ana mai o ka leo ka moa | kuakahi, ua oehu ae f.t ka moa r»o--ua K&maiMaul'.i o Koiahi i kona j poe a pau e lioomakaukau i na mea | ai no ke ao ana ae oia kakaliiaka nui * ua olelo ia aku īīo hoi e ho-fl ] ia ke ahi-aloa'oia ka -mea minn ei noiU" ak-H-i ria mea a pa>-. i !Te I^alēa-nni koia po il:o no nā ] nalihiui klmlalia o ka hikioa mai ā ka la, a ua hookoia na olelo apaw uie ka eleu nui. Aia nia ia la ana ae i>a holo »e la ka lohe ma na wahi apau o Wnianae. a ua hiki loa aku i ka hapalu o Waialua keia hou.ano. A ua hele nui u;ai na kinaka mai kahi loihi mai i ke awakea o »koa no o ka la. 1 ke ahiahī okoa no, aia hoi ua lawe ae la o Laukaieie a me kona kaikunane aiwaiwa i ko laua mau ohana ponoi, aia iiōko o ka Punohu tia koko kalīi''i'moho ai me ka hoo». puniia tne na ao poluiuhi, a;a hoi lie naau anapu malama'laoia a ka uwiia e holo-iie ana īloke o ka lewa a he mea kahaha nui lioi keui no nn inauao o.ka lehulehu me ke ano pi-! lihua o ko lakuu mnu noonoo aua. I A heaha ia auanoi na moa e huna ia uiai ana? i Aka, o ka mea hiki wa!e no ke ' oI»'Io iho. i Uia ka mea oi kelakela a me ka maua kupanaha o'ke kaikamahine j o soko o kawai o Ulu J Waipio e hoi l ikeike ala e like me kona ano mau. j Oiai ke anaina e iiaka pono niai ana ko lakou mau maka, ai i nae ke puka pakahi aku la na poe puukaui o Waipio iiuua o ke kahua lealea o m po. He hakui tfna na ka 100 o kahekili a pau ae aia hoi ua poha kv)ke j mai la ka leo o i'upukanioo me kona uiau hoa a j>au a he poe ltke ole j hoi keia o na leo niole e like uio ko j lakou ano nu»u i ike ia, ma keia 1 moolelo kauo mat ka hoomuka aua euai. , A he mea ohohia uui hoi ua k.i pos a:{.ihi a il:e ni i k-'i.i h-m i a ua wwu mn. Ua nnoe na noouoo o na ui nohea o Kwa a un. ko Waianae pe-e a pau a o kahi mea loa nw ka nana mai a hiki a ke anaina, oia uo ko lakou mau Keehina wawae e kapalih tuai ana i ka h wa. A oia hoi ke anaino e hooko :m\.i me na leo uwa e wawalo ana i ua paia o ka lewa me ka eehia nui, oiai ua kupau ia na !ea!ea hnla o na ano a pau aohe hoi o lakou me kawai ma ka hana ana. Ua hoomauia m lealea a hiki •, ke ao ana me ba A maia

h'nie ili'o tia huokuuiii na mōa apau i e lioo'uolu a \w ia ka i pupuwenwi'u hnpe lo.i, e like me ! ke ano mau oia hann. " ! Ma Ueia la. ua kukn iho la o L:,- . ukaieie uie kona, kaikunnne a moi j na ohana a pnu no ka nee a-na aku |o ka huakai no ir.i ale fc,ua!o!oa o j Kaieiewaho. ' Ahnwa l ei leeia na kn iu kaulft;na o Waianne e kuhikuhi ana i na ; a pau.