Ka Oiaio, Volume VII, Number 10, 8 May 1895 — Page 1

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

BUKE VII     HONOLULU, MEI 10 8#, '95.     HELU 10

He Moolelo Kaulana

---NO---

OPERIA.

Ka Eueu o Aitiopia

---A ME---

APERODITE

Ka Mahine Piha o Iopa

Ka Oiwi nona ka Ui a me ka Nani,

o aku i ko

ALIOPE

 O keia na olelo oolea loa a ka alihikaua i haawi aku ai i ka eleele a ka moi o Peresia, i hoouna mai ai.

He mea hoi na koea puniu e ike iho ai. aole keia he poe hohe wale elike me kana i koho wale ai.

Me keia mau olelo, i huli hoi aku ai ka elele a hoike aku la i ka moi e Peresia, a oia hoi kana i pane ae ai i kona mau alii koa, e liuliu koke no ka hana, ma ka hoonee ana i na pualikoa imua.

Aia na pualikoa kaua lio ke holo awiwi la me ka paahi nui.

Me ko lakou mau manao haakei, he mea paani wale no na lakou na koa o ka Moiwahine, e kali aku nei me ka makaukau o ko lakou hoea mai.

Ia lakou i kokoke loa mai ai ma kehi he hapalua mile wal eno ke kaawale, mawaena o na aoao elua.

Aia hoi, ua hoouna awiwi aku la ka alihikaua nui o na koa o ka Moiwahine e holo me ka awaiai nui, a e hoopuni ae i na koa kaua lio o ka enemi, me ka malama pu ia hoi o ko lakou mau ola, ina he mea hiki ke hana ia.

Ua hooko koke ia ke kauoha me ka hakalia ole, a iloko wale no o ka hapalua hora ua pau holookoa kela mau pualikoa kaaa lio o ka enemi i ka lawe pio ia.

Me na leo hooho o ka hauoli, ua ahai ia aku ia e na aheahe lau makani, a hiki i ke kahua hoomana o ka Moi.

Ua lana ae la kona manao, ua lilo pio paha na enemi a i ole, he mau hooho ana paha keia o ka hakaka weliweli mawaena o na aoao elua.

Iaia no nae e noho ana me ke kali ana no na loho o ke kahua kaua, aia hoi, ua ike ia aku la kekahi koa e holo pololei mai ana no kahi o ka moi e noho ana.

Me ke kali ole iho no ka manawa, ua pane koke mai la oia.

Ua pio ko kakou mau koa kaua lio a aia lakou a pau ke noho pio la iloko o ke kahua hoomoana o ko kakou mau enemi.

Nolaila, e hoouna hou aku oe i mau pualikoa hou, i kiki ai ke anai ia a lilo i mea ole kela poe koa kupaa o ke aliiwahine i kahi hookahi.

E wiki e ke alii, mai lohi ka hoouna koke ana aku i ko kakou mau koa no ka hoopakele ana i ko kakou mau hoa kanaka iloko o ka polilikia.

Ua hoopiha loa ia ka Moi me ka huhu nui, me kona manao, oia ka mea e loaa ai iaia o ka lanakila.

Hoouna aku la oia i ka hapalua o na koa hele wawae, a o ka leo hoi o ka pahu a me ka ohe, eia ia ke hjauawlaau aka nei ma ko lakou alahele.

He hapuha hora wale no ko lakou maki ana aku, a halawai koke ae la na aoao elua i hihi hookahi.

A hoomaka ia iho la kekahi kaua weliweli i iek ola ia mamua aku, e hou aku ana, ae hou mai ana elike me ke ano mau o na kahua kaua hahana.

He hookahi hora o keia kakele ana o lako me ka oi-o ka lakou mau mea kaua, a o ka mea i ike ia mahope iho o keia hakaka ana, oia ke auhee ana o na koa kipi mai na koa oiai o ka Moiwahine.

A o ka hapa @ui iho o n akoa i koe na pau nei iho la i ka hopu ia a hoonau ia i ka hale hoopaa lawe hala o ke aupuni.

No keia mau hana ua mahuka aku la kekahi poe koa mai ke kahua kaua aku, a huli hoi aku la no ke alo o ka Moi o Peresia.

Hoi aku la lakou a hoike imua o ka Moi, ua auhue lakou mai ke alo aku o na koe o ka Moiwahine.

No keia hoike ana aku a na poe koa nei i ko lakou poino a pau nuii ai i ke auhue mai na koa akku o ka Moiwahine, nolaila, ua pii ino ae la kona kai a hoouna hou aku la kekahi mau koa no ka hakoko hou ana me enemi, a e like no me ka nele o ma huakai mua a kela poe koa i hoouna ia ai pela no ke nele o keia huakai.

No ke kaa mau o ka lanakila ma ka aoao o ka Moiwahine, nolaila, ua lilo ia i mea hoonaukiuki loa i ko ka Moi manao, a ua komo pu mai la iloko ona ka manao e pau loa aku ana lakou i ka lukuia.

Nolaila, ua haalele koke iho la oia i ke kahua kaua, a huli hoi loa aku la oia no kona aina, me kona manao e hooi loa aku oia i ka nui o kona mau koa mamua o kela huakai mua.

A oiai hoi oia e huli hoi ana kona home, ua uhai ia aku la oia e@a koa wiwo ole o ke alii wahine,   hiki i kona pakele mahunehune ma aku mai na lima aku o na koa o ka Moiwahine.

Ma keia e na makamaka heluhelu e pau ai ko kakou kamilio ana no ka Moi o Peresia, oiai, hoi oia ua lilo i mea make e kuewa hele ana a hoea aku i kona aupuni.

E kamailio kakou no ka Moiwahine, a mekona hoopau ana i na auhau kaumaha maluna o kona lahui.

I ka wa i huli hoi aku ai o na puali koa o ka Moiwahine iloko o ke kulanakauhale, aia na lono hauoli ke pahola @a mao a maanei o ke kulanakauhale, a hoike ana hoi i ko lakou hauoli palena ole i ka lanakila ka mahao o ko lakou aoao,

Eia lakou ke holo hele nei ma ke alanui o ke kulanakauhale e like me na haawina pomaikai i loaa i kekahi mea, e like ae paha la me ko makou wahi eu, ka mea nana i wawahi ka pohaku papaakea o ke alanui Liuha, pela hoi keia a kakou e ike ae la

I ka wa i hoea aku ai na puali koa imua o ke alo o ka Moiwahine, @la hoi, na leo hauoli e haawi mai la i kona aloha me ka pane pu ana mai.

"Aloha oukou a pau loa e o'u mau Makaainana."

I keia la ke hookuu aku nei au i na pio e noho nei maloko o ko kakou halepaahao a hoi aku no ko lakou mau home pakahi iho me ka lanakila.

O na auhau maluna o ko'u lahui ke hoopau loa ak@ nei au, aole hoi e kau hou ia k@uhau maluna o kela a me keia.

O na pualikoa i lanakila iwaena o ke kahua kaua, a me o'u mau koa kumau, e hoi aku lakou imua o ke alo o ko lakou mau ohana pakahi iho, me ka uku ia ana aku e ke aupuni.

O ka uku o na Luna Aupuni ame ka poe e paa i ka Oihana, mai loko mai no ia o na loaa aupuni i hoohana ole ia, a me na loaa ona aina leialii i pili i ko'u kuleana.

O na makaainana e noho an@ me ka hune a me ka nele, e hookaawale ia na aina aupuni no lakou, a e malama ia hoi lakou malalo o ka'u kauoha.

A o na hooli@o e malama ia ai, mailoko ponoi ae no ia o ko'u mau loaa ponoi, aole mai ka loaa mai o ka waihona o ka lehulehu.

O ko'u mau pualikoa i lanakila ka poe nana i auamo i na ehaeha o ke kahua kaua, a o ka poe hoi nana i lei o ka lanakila no ka pomaikai o ka nohoalii a me ka hanohano o ka aina makuahine, no lakou ko'u mahalo palena ole.

A e noonoo ana au e hookaawale ia i mua apana aina pakahi no lakou, i wahi ao lakou e noho ai me ko lakou mau ohana me ka maalahi a me ka lanakila.  Ola no!

A e uku ia hoi ko lakou mau uku hana mailoko mai o ko'u mau loaa ponoi me ka malama pono loa ia ana o ka lakou mau keiki.

E na alii a me na koo hoi o ko'u aohoalii, e noho no oukou e like me ka hanohano i loaa ia oukou mai ko @akou mau kuouna mai, aole loa hoi he mea nana e kaili aku ia mau pono mai ia oukou aku a hiki i ko oukou make ona.

Ke haawi aku nei au i ko'u aloha ia o kou apau loa.  "Aloha oukou."  No keia hopuka ana o ka moiwahine aloha no oukou. nolaila ua puiwa ae la ko makou wahi wili papaa'i (sasaki) a hoopuk hewa ana.  Aloha no oe.  Auwesa hoi i ka mea maikai.

O keia kuahaua a ka moiwahine, oia no hookuu ana i kona mau kea e hei i ka poli o ko lakou mau ohana me ka lanakila.

Nolaila, ua haawi mai la kona mau koa he mau l@ huro, mai kela a me k@a aoao mai o ka pualikoa holookoa, me ko lakou haawi pu ana i mahalo he njui, no ka hana maikai a ko lakou (makuahine) moiwahine.

Ua lilo hoi ka hoopau ia ana o ka auhau maluna o kela a me kaia mea i mea hauoli nui loa ia, mai na alii keikei aku o na aina a hiki loa i ka poe haahaa.  Low Cat

O keia mau hana maikai a ka moiwahine, ua lilo aku la ia i mea akulana loa ai no kona inoa ma na wahi apau o ka aina.

Aole hoi ma kona aina wale no, pau ko kaulana o kona inoa.

Aka, ua laulaha aku la ma an wahi apau o ke ao holookoa, a ua lilo oia i mea kaulana loa i ka waha o ka lehulehu me ka hiaai nui ia.

O ka hoopau ia ana o na koa a me ka auahu maluna o ka lahui Aitiopia, e ko lakou moiwahine puuwai lokomaikai.

A no keia kou mea kakou i haupu ae la no ka hana maikai a kela aliiwahine i kona lahu.  A me ia pu no hoi me ko makou wahi mea wili papapa'i, ua piha olioli loa.

HE MOOLELO KAAO HAWAII

---NO---

LAUKAIEIE.

Ke Kino Kamahao Iloko

O KA

Punohu Ua-koko.

Ke Kahulileole'a o ke

Kuluaumoe o

na Pali

-- O --

Waipio Hawaii.

Unuhiia e Mose Manu no "KA LEO."

Ka huakai hele makaikai a laukaieie me kana Aliikane---Lilo o Makanikeoe me Hinahelelani i mau alakai ma ka aina a me ka moana Ike ia na lua hohonu maloko o ke kai a me ka aina nei---Hele pu me na ohana ponoi---Hoonohoia o Laukeileula i Ihikalani---Ulu ka ieie ma keia mau mokupuni---Lilo io mea hoomanao ia e ka Lahu Hawaii nei.

I ka wa a ka opio e pahapaha nei, he mea anoa loa ia i ka hoolomai a kona mau hoa kamalii i pili aku ai, a mai hea mai la kahi i loaa ai o keia mau olelo kanaka makua?

He mea oiaio no ia, aka, ua hiki no i ka mea heluhelu ke hoomapo no iho, mai a Makanikeoe mai no ia e like me na olelo mamua a'e nei.

I ka manawa ana ahi opio nei i ke-a aku ai i kana wahi pua, ua like kona lele ana e like me Kaauhau o ahi lele o Kamaile, hu no hoi kamakani, a ke lele aku a pau mai kahi a na pua a kona maju hoa i pili ai, a ke uwa nei na keiki a pau no ka lele launa ole mai o ka pua a kahi keiki, aua lele aku keia wahi pua a ke keiki o Waiawa maluna'a o ka ili o ka honua me he uwahi moe kokolo ala no Kula, ke alualu nei kekahi poe keiki me ko lakou hooho lea nji ana.  "A eo-e," ua palua a pakokolu keia mau leo o aa kamalii, jua lele mai keia pua a hiki i ka ihu o ka Puaa ma waimano, a na huli hou aku a hiki i ke alo o ke kaiki nana ka pua, aia ma keia mea. ua ike na hoa pili o kahi opio, ua e@ lakou a pau iaia nolaila, ua hoi aku no lakou a hiki i mua o ko lakou mau makua me ka hai aku, ua pili lakou me Piliaumoa ko Waiawa keiki, ma ke ka pua ana, aua hooko mai no na makua i ka haaawi ana mai i na ano waiwai apau, a oia ka lakou i lawe aku ai a hiki i ka hale ponoi o ke keiki nona ka la o ka lanakila, a i kaana pu ia me kanukuokamanu ka mea i pili aku mahope o kahi keiki, aia nae ma keia kuene pono ana i na waiwai, ua huli ae la oia a hoomanao ae la i ka hua mue o ka waiwai i loaa mai iaia i ka la okoa, a oia ka Makanikeoe i olelo aku ai i ke keiki, "E lawe a ai a hana e like me kou manao, mai manao mai oe ia, u @ oia ka, u makana ia oe, o ke aloha iloko o'u, oia ke kumu o ko'u haawi ia oe i kahi mana no'u i keia la, aloha oe a me kou ohana, a nalowale koke aku la oia i ka amo ana a ka make ma kona alahele huli honua me ka ike ole o na kamaaina i kona wahi i hele akuai.

Aka, ua nui ihala ka minamina o kahi keiki a me Kanukuakamanu no ka mea nana i haawi aku i na pomaikai no la@a.

E ka mea heluhelu, aole oe e manao iho o ko Hiloone Kanukuokamanu keia, aole ia, o ke Ewa ponoi Kanukuokamanu no keia. e like me Honolulu i Nanawale i Puna Hawaii, a me Honolulu i Nahikukooia i Maui, a i@e Honolulu nei.

I ka wa a ka Niuhui o Hawaii i nalo aku ai, ua ike mai la oia i ke kuala o kekahi Mano e kaala ae ana ma ke alo o keka ai pohaku maloko o ka Muliwai o waiawa ma ka aoao Komohana o Kanukuoka manu e pili pu ala me Piliaumoa, ua haka pono aku a ka eueu ia mano, a ua hiki kino aku oia malaila e ike pono ai, aia i kona nana pono ana i ke ano, ua maopopo ia ia he ia kamaaina keia noia Muliwai, o Kahiuka kona inoa aole he ano kuonoono o kona  wahi lua, he pili wale aku no ma ka aoao o ka pohaku, he mano maikai keia ma kona moolelo ana nui no hoi na haka kahu o keia mano ma Manana a me Waiawa.

A ua ike maka ka mea i kakau nei i keia moolelo i kekahi kanaka ma Manana i kapaia ma kainoa o keia mano o Kahiuka a ua hai mai oia i kona moolelo i kona mau la opio, ua lawe ia oia e keia mano no kekahi manawa a hoihoi hou ia mai me ke ola maikai, a ua hala oia i ka make, a he kaikamahine kana e ola nei i keia wa@a he mea kupaianaha kona moolelo.

Mahope iho o ko ka eueu ike au@ i ka hale oia kupueu o ke kai, ua huli hele aku la keia ma kahi o @ wai e huai mai ana maloko o k@ lepo o ka honua, mai Piliaumoa Mokaalina Panai@ Kapuaihaluhi Kapapau a me Mapuea ka wai hoi nona ka helu o ke@ mau dala $500 a ka'u mau kamalei aloha e noho nei, ua huli ae la ke alahele o ke kainaeu no luna o ke kahua o ka Luakini e ku nei o Ewa ma Haupu aia hoi ua hanu ihola ua eueu nei i ka lepo me he palau ala ke ano a ua loaa ihola iaia he loko wai nui e pii mau ae ana kona mau mapunawai mai lalo ae o ka honua aia hoi he maju awa me na anae a me ahelehole e hohoio ana a mai keia lokowai nui aku i hoea akua ai na wai he nui wale ma na wahi i hokeia.

E ka mea heluhelu e hoakaaka ka mea kakau moolelo ma keia wahi o ko kakou nanea.

I ka manawa i hiki mai ai o Luau mai Maui mai a noho ma Oahu nei ua hele aku oia a hiki ma Waiawa Ewa ua ike aku oia i na kanaka e pai ana i ka La i maloo i ka Luakini i kukulu ia e kekahi kanaka kaukau alii o Kanepaiki kona inoa.  Ua ninau aku o Luau i kekahi poe kanaka e ae e noha ana.

Owai ka mea nana e hoala nei i kele haie nui?  Wahi a ka pane.

O Kanepaiki.

Pane hou aku o Luau.

Aole e paa kela hale i ke kaupoku.  Make ka mea nana i hoala i kela hale.

No ke aha hoi?

Wahi a koe poe i ninau mai ai.

Ololo hou aku o Luau.

Ua kupono kela hale i luna o ka Heiau a me ka Loko ia malalo. a nolaila mai keia mau wai mapuna o huai nei ma keia wahi

He mea oiaio keia olelo a Luau aole i paa ka Luakini o waiawa i ke @ai ia i ka La-i ua make o Kanepaiki, a na hoihoi ia kona kino make mauka o Waimalu.

Oia ka olelo a Luau ke kuhikuhi puuone o Maui i ke au o ka Moi Kalani Kauikeouli K. III. a eia no kana mau pua ke ola nei ma Kanaio Honuaula Maui.

Aia ma keia whi a ke kamahele e nana nei i na mea kapanaha maloko o ka honua, ua huli aku la kona alo a nana aku la i ka lana malie mai a ke kai o Kuhia-Loko a me Kuhia-waho, a ua hele kino aku no oia a hiki malaila, ua ike i hoia oia he mau mapuna wai nui e huai ae ana ma keia Loko, aia ma keia Loko e holo-@a na ia moana he nui wale.

A no keia Loko ia ka mea a Kane me Kanaloa @ olelo mai ai i Tahiti, a i looe po@oia aku aka ai hoi e Makuakauma@a ke kauia nana i hele ma ka ili o ke kai mai Hawaii aku nei, a oia hoi keia.

O ka anae o Kuhia-Loko,

O ka lianu o Kuhia-wahe,

O ka paakai o Ninaue@

O ka nehu pala o ka waliwai,

O ka niu kukahi o Hape,
O ka Lua@u o Mokaalina,

O ka wai o Kaaimalu,

Pupupu i ka awa o Kalahikia@u,

Aia hoi ha ua Aina,

O keia mau wahi a pau i helu ia maila a na Akua, ua pau ka@aku o waiawa a hiki ua waiawa uka.

A mai keia wahi aku i kaukoe ai ke aulele o Waipio a loaa iaia kekahi mapuna wai nui hoh@ malalo o ke kai o Waipio a me Waiawa.

He wahi hoolei loa keia no na mohai a ka poe Kahuna, a ua loaa hou ae no iaia kekahi mapuna wai ma ka @oku muliwai o Waiawa, a ua kamoe loa aku kona alahele no Palea a me Pili@o@, he wahi koia i ulu ia e ke Kou a me Kahau i ka wa kahiko a he kulanakaahale hoi no na alii Aimoku o Oahu nei.

O keia kahi i loaa ai oike alii o Oahu nei i ka ia i ke ko-ko, oia hoi o Kualii-a Kanakahiakahoowaha i loaa i ka la wahine maikai o Kawelaokauhuki he wahine no uka o Waimano, a na keia Kuahi ka Halua o waihola mauka o ke kula o na Manana olua i kapaia kona inoa o Makamaole, ma kahi e kokoke ana i kahi i kapaia kainoa hou o keia wao ke kulana kauhale momi.

Mai keia wahi aku i hele ai ka eueu a hiki ma Hanaloa a o keia Loko a me E'o o na loko nui keia ma Ewa, a no keia mau Loko ia kei@ mau lalani mele.

Aole no ka wai o E'o i kii aku,

Na ke kai no o Hanaloa i haale mai.

Aia ma keia loko ua ike ihola ke kamahele he wahi awaawa ololi hohonui e moe ana me he Puhi ala, a a o keia wahi awaawa no hui kahi i kapaia i kona inoa o Hanalo@, mamuli o ka hooikaika ana a na @ alii me na makaainana e lawe i na pohaku e hoopiha i ke awaawa @ lilo @ ku p a a le nae he pakik@i he wahine ka mea nana i hana me na ka@ kona haawi @ i kona @ ka lehulehu.

Pala i p@ ia kela l@ a hiki @i kela wa a he hoke ia @uiana kela i ka @amona, a no keia Loko ka Puhi a Keinohomanaawanui i ku@o ai.

Mahope iho o ko ka eu u ike ana i keia loko ua hele akuoia a h@ma kekalii olaelae e kokoke aku ana i ka nahuna o Papio @ma ka mana o ke kai e holo ala iloko o Honouliuli na ike ino la oia i ka hohonu o ke kai, me he mau paka@a la e haluku ana ilona o ka iii kai, aia ma keia ano, ua mio keoke aku la keia i loko o ke kai e like me Alae poo ula kaniaumoe, a iaia i hiki aku ai malalo o ua wahi nei ua ike aku ai malalo o ua wahi nei ua ike aku @ oia i keaahi ana nui a maikai ke nana aku ma kona mau aoao a pau, he laumania kona nana ana, aole hoi he wahi apuupuu, a @ala e nana nei. aia no hoi keia ke ike nei i keeahi mau ia nu@ni e noao mahe ana me ka onioni ole ma na aoao o ua ana nei me he mau koa kiai puka la ko laua ano.

O keia mau ia nui elua a Makanikeoe e ike nei, he Au kekahi ia, a he nuku loihi hoi kon ame kona mau napaniho wakawaka, oia ka mea e poino ai kana mea e manao ai e hoopoino o ka lua o ka ia ma kekahi aoao o ua ana nei, he Ka-ku k noa inoa.

He uiho kona i ulu ae ma ka kookuina o kona maju a malalo ae a puka maluna o ke aa luna.

He mau ia pepeiao kanaka keia no ke kai kuono o Ewa aole he puko momona ia laua.

He mau ia lele keia no ke kai e like pu me ka Malolo, a u@ olelo ia ma kekahi moolelo kaniko e Hawaii nei.

O ke A'u ka mea nana i wawahi me kona nuku oioi, i na mana kai e komo aia iloko o Ewa, a lilo kaikuono.

Aia ma ka hoomapopo ana o ka eueu i ke ano o keia mau ia a me ka laua hana aia keia ana, he mau aiai laua, a he mea oiaio, aole i huliu iho, ua hoea maiia he huakai nui o na mano, aia hoi i maeua oia huakai nui o n amano, a laii wahine kaulana nona ka nuku o Puuloa a me kona kaikuno ma Ewa oia o Kaahupahau aie na elele o ke alii o Kahoolawe i lawe ia laua e makaikai a e inu i ka wai o Waipahu a me Waiahualele, a e inu wahi awa hoi o Kahauone o Waipio uka.

Ma keia mea i manao ihoai o Maka@kane o ka mea keia a@ona ka lua@ aia no hoi na eiek@ o ke alii o Kanaloa ke hu2i pono alaila ko @ua nana ai@ ae na ike hoo@ o aewa ole i ka maka@ @ @ @ ko kuiu@moe o na @ o Wai@u,

A @i hei, ua ike hou aku @ku@ i kekahi ina hou e pili k@k mai an@ @ia ka@ o ka lua o ke alii wahine !ihi ka mea nona kei@ @ e @h a a@i ia a keia @ o @k@ keh@ kiai o ke a@ wahine Ka@ paia @ o ka ina ponoi keia o @a @ wa@ @ o ke kai m@ki@ o Ewa, i kon awa i nui loa ae @ a hiki a kona hukaka ana me ka mano o Hawaii, oia o Keliikauokau, no ka make ana o Mikololou, a he pukai kela olelo kaulana e o mau nei.

Mehameha Puuloa ua hele o Kaa@hupahau.

K o kekahi lua o ua alii wahine alu, a@ ia ke hahamama maila ma kekahi aoao e pili ana i na kakai pali paakea ma ke ahupuaa o Honouliuli, he hiki i ka malihini ke hele a ku iho maluna e nana iho ai he ku no i ka hooweliweli ka mea akahi a ike ia lua.

O kahi mea kupanaha loa i ua haku alii wahine ala a me kona mau kiai, aole loa he wahi iihi iki o ka ike i loaa ia lakou no ke keiki kaeaea nui wale.

Ua pai aela ko lakou mau maka i ka nui o ka lehua.

Ana hu@ hou aku la ka eueu no kahi i nahu ai o Papio mamuli o o kona noi ana aku i ka loi iluna o kekahi wahine luahino, o Koihala kona inoa, a oia ka ua luahine ia i olelo aku ai ia Papio.

Ke noi mai nei ka ui ka lei o ka luahine.

Ho aku nona.

Auhea la hoi ka eka o ka Ilio,

Ka eka o ka Puaa.

Kui ae,

Lei ae.

Mae koia ko.

Aia ma keia wahi i haalele aku ai ka mea kaahele, a ua huli aku la oia no ke kula o Puuloa.

A ua ni na lua i loaa kau iaia ma keia wahi e waiho mai ana na iwi kanaka o ka poe i make, a ua ka@oe loa aku kono alahele no kahi o ka ulu a Leiwalu ma Hualolo ulu kona inoa, oia hoi na ulu a Kahai kekahi kupueu aiwaiwa ma kona moolelo.

A he nui wale hoi o na lua i kanu ia @k Kao ka maia i hele a naleku ka @ a he mau pua wale kekahi @ua ike @ aku @o hoi oia i @ na @anu o-u e @ki kou ana i ka pua o ka @ a ua ike hou aku no hoi@ i k@ @na u manu koloa e ho@  @ @mai laio ae o kekahi lua me ka ikaika nui ua mea manu koloa nei i ulok@ ae i ka pohaku e pani i keia lua huna, a maia ano na hele aku o Makanikeoe e ike pono i ka hana ana mau manu koloa nei.

A ua maopopo iaia, e pani ana keia mau manu i ka pohaku i ka puka o ka lua, aka, ua lilo ko laua @ana i mea oie loa, a ua puhili laua i ke keika o Hawaii, a ma kona ano mikani a eleu mau manu i ka pohaku i ka puka o ka lua, aka, ua lilo ko laua @ana i mea ole loa, a ua puhili laua i ke keiki o Hawaii, a ma kona ano mik@ mi a eleu mau, ua loaa aku la iaia he kiowai maikai loa e lana ana me na mapuna wai e huai ae ana, a e kahe ana ma ke kau wahi ooa e aku, a hiki ma kekahi paii e lele aku ai o kawai a nalo hou aku no ilalo o ka honua.

A oia ka mea e lohe ia nei na wai nei i ka hiluku i ka wa lailai malie aole nae he loaa iki o keia wai i kekahi oe, a na olelo ia, he wai huna keia na ke kuna a e loa no ka inoa o keia mai ma ka la ahi hope loi o keia mele o na oki o Koauli i ka mea heluhelu.

O-u o lea ha manu o Kaupea,

Ka O-o manu leo lea o Puuloa,

E hoonaele ana i ka pua o ka Wi-@iw2li,

Inu iaola i ke koena wai lau noni.

Inu ka manu ano kunewa.

Lelehu ka maka i ke keiii wai pu@ naa ke kupa,

Kaa ka onohi i ka wai o Kaiona-e,

O keia wai hona a ko laila mau kupa, aole he mea nalo imua ona a nolaila, na huli hou mai oia no Honouliuli a loaa ka lua o ko laila puhi ka maaina o Kapapapuhi o ke kaikuaona ponoi, keia o Laumeki o waihola kona kino pohaku ma ke kumu o Ka@iki ma Hana Maui, ne puhi oia mai Oahu aku nei kona @6le ana a noho oia walai@a a hio i kino pohaku ua ike maa ia oia e keia kaehea ma na helu mua o keia moolelo.

Aia no hoi ma keia wahi o Kaihuopalaai kahi o ka anae i hoomaka ai e holo mai Honoaliuli aka a hiki ma Kainukuuna ma Laiemaloo ma Koolauloa.

I ka ke kumahele ike ana i keia lua, ua eleu hou mai la oia me ka awiawi ani a hiki i Waipahu. aia keia wahi o ike hou ai oe e ka mea heluhelu, e hele hou ana Kahianaipaiole o Hawaii malalo o ka honua @oike o ka mokupuni o Oahu nei

A mai @ia e nana p@no ana i na puka wai e puka mai ana mai @ mai o ka hanua a e kahe aku @ua kai @ me ka muliwai o Waikele, a @ me k@a ana @ he ka@ @@@ a pau nolaila na @ maka koko oia e ko@ ike maka i ka@ ak wai i kahe mai ai ua la @ka @ @ @ @ wale ina k@ a @ hale o ka wai ma Kak@ @ @ pio ke @ wai @oi @ ka olelo ia au@.

e hoi ka olu i Waipio

I ka wai hu'i o Kahuaiki

O ka iki noeau keia

O ka iki noeau keia

O ka hana i ka Rula Hawaii

A mai keia wahi oia i hele aku ai a hiki pono malalo o ke kula nona keia mele.

Aloha au o ke kula o Puunahawele

Oia kula panoa kanaka ole o ka

Hookahi no kanaka o ka ihu o ka lio

Oiai ua ike aku la oia i kahi o ke kumu o ka wai e puka la i Kahuaiki, aia keia kumu wai i kahi kokoke i ka pohaku huna palaoa, a me Kekuaolelo, ma ke alanui e pii pololei ala i Waipio-uka.

aia Makanikeoe i huli hou aku ai no ke alawhi e kahe nei me ka ikaika, ua hoea aku oia me Kawaipualo ma Waialua a me ke kiowai o Laniwahine ma ka loko kaulanao Ukoa.

A ua kikihi loaa aku la oia a hoea ma Waialu a me Kawela, a ma aila aku oia hiki ma Punahoalapa kekahi kiowai hohonu loa ma ke kula o Kahuku, o ua loaa aku iaia ka puka wai polole loa i lilo mai ai kekahi kua-kuku kapa, a kekahi wahi o Kahuku i kahikop a pukai ua kuala ma Waipahu Ewa.

Kahi a Makanikeoe i hoomaka aku ai e @i kahi i kahe mai o ka wai @ a puka ma Waikele.

A na hookolo hou aku la oia a loaa keka puka kai ma kai kau o Kahuku, oia o Punamano, a mai laila a'e oia a hiki ma kahi o ka pohaku o Kalou e pili ala ma kai o ke ala loa malalo iho o Kaleakaihipa i na Ualewa kahi hoi nona keia mau lalani mele huia a na 'lii.

Kahiua-i Kahipa,

@na Ualewa,

Hele ana o Kukama kiakoa,

Keke ka niho ke-a luna, ---

Hoi aku au a Lihue,

Na aku au ia kai o Ewa.

A paa ka nahuna o Panio,

Paa ke au mimiki i Leinaha,

Paa ka mano hopu i ka lima,

Weliweli o Hikawaiea,

I paa ka i-a e Hanahele.

E Ka -e kohia ka ia-a i paa."

O keia ke kumu o ke mele i hoopaka ia ai ma ka helu i hala, i hiki ai o Makanikeoe ma ke Aliapaakai.

O keia pohaku i olelo mua ia ae nei o Kalou, oia kekahi pohaku i olelo ia he MAKIA oia no ka aina o Kahuku i paa ai iaia o Palu, no ka mea, he aina hakaka a lawe o Kahuku i ke kai, a o kea na pohaku makau na Kilou na mea nana i kaahi a paai.

I ka hala ana aku o keia wahi iaia, na e'a aku la keia no Keana a me Walaekahana, a ua ha lo iho la keia i ke kiowai o Waipuka, kahi hoi a Waka i huna ia ai ia Laieikawai, a ua hele aku oia a hiki ma hamohamo kahi o kela mapunawai ma Laiewai kahi noho o ko laila moo kamaaina o Kalalau, a me ka eleu nui oia i hiki aku ai ma ka Kalaeoka io ma Kualoa, oia ka pah@na o Koolauloa a me Koolaupoko, a hau aku la oia a loaa ka puka o ka lua o ke alii kaulana o Oahu nei, oia o Pohukaina, a na huli aku oia i kona mau paia nani nui me na kahiko nani like ole o na lii e waiho ana, me na lako ihe kaua he nui wale, a hiki la aku oia ma kekahi mana a puka ma Kahaluununawai, a iaia i hoea ai maia punawai, ua hoomanao ae la oia i kana huakai mua i alualu hele ai i kela mau wahine eepa oia o Maelieli a me Iolekaa.

Ma keia lua i kapa ia ai o Pohakaina ma Honolulu nei kahi hoi e o neikainoa o ka hale kula haole e ao ia nei na kamaiki i ka hulahula haole.

Mahope iho o ko Makinikeoe haalele ana akui ka aina Uapoaihale o Kahaluu, ua huo mai oia i hope ma kekahi mana hou a hoe ma ke kiewai o Keala maluna no oia kuahiwi kaupokuhale, a ike iho la oia i ke kumu i kahe ai o ka wi ma Makaha mai kela kiowai aku, eia hoihe pohaku nui k amea nanai@lai ka wai, a haii pauloa ka wai no Makana, a nele o Waianae i ka wai ole, a o k@a wai, aia malalo mai o ke ku @a o ka pali o Ku@aipo

I ka haia hope ana o keia wahi i ke k@uahele, ua h@oa pololei aku aia h@ ke Ki@ kau@ Kikeo aia Kan@ o@ u h@ ke Kealau wahine, ua @ aka ia na mea a pau a@ @ k@ @ @pu o kiakua a@ ku aohe nawa@ ka@ mea he maka hiki a heah@hia @ i ka awai @kela o Waipio@

Ka mea @ keia m@lela a oia ke @ kamaka@ e hoohao ai no ke kanaka @ @ke ku @ a ka hale, a na manao iho la @, @ @ makua nana i kohe @ @ kuahine @ na ohu@@ i noho ai oia Makua.