Ka Oiaio, Volume VII, Number 8, 26 April 1895 — Page 3
| This text was transcribed by: | Kailianu V. Michaels |
| This work is dedicated to: | In loving memory of my father, Mervin Apana Lee Kwai |
Ka Oiaio.
NA PIO ALOHA AINA
Ua loaa mai ia makou ka lono, ina he oiaio, e hookuu ia ana na pio aloha aina i keia mau la iho. He hana maikai keia a ke aupuni.
----------
KA HUAKAI I KA HOME.
Laiki ka moana, malino ke kai.
Na Kuhina elua o hawaii.
Ma ka oneki o ka Arawa.
HE HOIKE NA KEKAHI KEPAKEKE.
(Hoomau ia).
I koʻu makaukau ana, ua hele aku la au e hoopiha i ka lua o ka inaina, oiai hoi na ohua hanohano e lehau ana iluna o ka papaaina, i hele a ohuohu i na mea ai ono a ke kuke.
Noho iho la au iluna o ka noho i hookawale ia noʻu, a aia hoi ma kuke e hi-o ana io a ia nei, e like me ko lakou ano mau ka makaala a me ka piha eleu, no ka hooko ana i ka makemake o ko lakou mau haku.
I ka lawa ana aku la o ka lua o Kuhaimoana, na haalele aku la au i ka rumi aina, a pii loa aku la au iluna o ka oneki o luna loa, a nana aku la au i ka moana laula e waiho mai ana mam@@a mahope o makou. he mea e ka nani o na waihooluu like e anapu ana i ka la; a o ka mea hewa wale no, aole keia he aina maloo, aku, he moana laula wale no.
O koʻu makemake wale no ma keia la, o ka ike aku i na mea e olaola ai o ka manao, a he mea oiaio io no, na hoopomaikai nui ia au ma ka ike ana aku i ka Iwa e kikaha mai ana iluna o ka ilikai a pela pu no hoi me ke Kaupu h@hi ale, e kakelekele ana i kona mau eheu me na ale kawahawaha o ka moana, a e lou ana hoi me kona nuku oi, i wahi e loaa ai o kana mea ai.
Aole no he mua ano nui i ike ia ma keia la, a aole no hoi au i lohe hou i ke kani o ka leo o ka pila i keia mau po a makou e holo nei, a hiki i ka lima o ka la, akahi no au a lohe hou.
Oiai au e holoholo ana iluna o ka oneki, na ike aku la au i ka pu-a mai o na pea o kekahi moku ma kahi mamao, me he mea la, i kaʻu hoomaopopo aku, e holo ana oia no ke komohana, oiai hoi makou ke iho aku nei ma ia alahele hookahi me he Mahimahi la no ke kai o Puaena, a hoomanao ae la au i kekahi mele a ka poe haku mele, oia hoi:
Kaulana mai nei a o Kikila Mahimahi o ke kai o Puaena.
Ua hoonanea loa ia au i ka ike ana aku i na ano manu like ole e pohai ana iluna o ka ilikai, ka mea hoi a u i ike mua ole ai ma na kai aloha o kuu aina hanau, a pela no hoi ma ke alahele aʻu i hele ai i ka aina malihini, aole no au i ike iki, no ka nui o ka ino o ka moana.
No ka nui loa o koʻu hauoli ua poina iho la au i ka iho ana e ai i koʻu aina awakea, mamuli o ka hoohihi loa o koʻu mau maka i ka nani o na waihooluu like ole o ka hulu o ua manu, a nana hoi e hapai mau ana iaʻu i ka hoohihi ia lakou.
O kekahi no hoi, o koʻu mahalo nui i ko lakou akamai ma ka lawaia ana, ua hiki ke luu iho ke poo ilalo o ka hohonu, e like me ke poo o ke kanaka luu ula, ka hele a ku i ka papaku o ka honua.
Mahope iho o ka pau ana o kaʻu hoonanea ana, ua hoi aku la au ilalo o koʻu rumi moe, a eia ka o ka hora 2 ia o ka auwina la. ua hele aku la au iloko o ka rumi paina, a kauoha aku la i ke kuene e lawe mai i mau wahi mea ai naʻu oiai ua hakahaka mai la o loko, a ua hooko koke ia mai la koʻu makemake.
Ua ai iho la au a me kekahi poe ohua e iho a ike aku la hoi au ia Samu Demona e ka hele ana mai a noho iho la ma kuu aoao, a kauoha aku la i ke kueneʻe lawe mai i wahi t@ nona, a me ona wahi apana palaoa pulehu, a kamau iki iho la makou a hiki i ka maona ana.
Ua kono mai la oia iaʻu e hele like maua ma kona rumi e hoonanea ai, a ua ae aku la au i kana kono, me kona ike ole mai he kanaka Hawaii au, oiai, ua ano like au me ka Hapa Paniolo, a he hiki loa hoi au ke kamailio maikai ma ka olelo Mekiko, me ka hemahema ole, a ma ia ano i manao ai ke Kuhina Hawaii iaʻu he kanaka Mekiko au.
Ua ninau mai la oia iaʻu ma ka olelo haole, e hele ana la kaʻu huakai ihea? A ua pane aku la no hoi au me ka mikimiki o kaʻu kamailio ana, a no koʻu noho paha kekahi i ka aina malihini no keia mau makahiki, ua lehia loa ia au ma ke kamailio ana me ka moakaka, e holo ana au no ka Paeaina o Hawaii, kahi aʻu i lohe wale ai, he aina nani ia a me ka maikai, a o kona lahui hoi he poe lokomaikai loa lakou i oi aku mamua o na lahui e ae o ka honua.
Pane mai la oia iaʻu me keia mau olelo kuiʻo o ke ano hoaloha oiaio, e hoike ana hoi i ka oiaio o kaʻu mea i hoike aku ai iaia.
He oiaio, wahi ana, o ka lahui Hawaii, he poe akahai a oluolu loa lakou, i oi loa aku imua o ka hipa hanaiahuhu a ka mea malama hipa.
O ko lakou ano, iloko o koʻu launa pu ana iwaena o lako, mai koʻu wa kamalii mai, aole loa paha he hookahi poai lahui malalo iho o na kaupoku lani i hiki iaʻu ka hoohalike ae me ko lakou ano mamuli hoi o koʻu kamaaina maoli me lakou ma na ano a pau o ka noho ana ohana a pili hooponopono lahui hoi.
He kanaka kaahele au ma kekahi mau wahi ano nui o ka honua nei, e laa na Mokuaina o Amerika Huipuia, ka huikau o ke kulanakauhale kamahao o Ladana, ka ulwehiwehi o Parisa a me na ala nahele o na Aupuni Huiia o Geremania, a me ka aina hemolele o Palesetina, ka-punana hoi i hoohanau ia mai ai ko kakou Haku.
Aka, e kuu hoaloha, aole loa e hiki iaʻu ke hoohalikelike ae ma ke ano o ko lakou mau hookipa ana i na malihini kaahele, e like me ko na kanaka Hawaii ano, ka heaheo, ka puuwai waipahe a me ka ipuka hale hamama wale.
O keia kaʻu e hoike aku nei ia oe me ka huna ole o ka oiaio, a ina e hoea io aku @@ ma na kapakai o Hawaii nei @@ e hoomanao oe, o kaʻu mau mea a pau i hoike aku nei ia oe, aole ia he mea haku wale iho na koʻu noonoo, aka, he mea oiaio loa, e like me ka moakaka o ke aniani nana imua o kou mau maka. ka hiki ia oe ke hoomaopopo i kou mau heleheleka me ka hoohewahewa ole, pela hoi keia aʻu e hoike aku nei me ka hookamani ole, ma o koʻu ano la he ilikeokeo, i kue hoi i ka waihooluu o ko lakou ili.
Eia hou, he lahui hoomanawanui loa lakou i na hana ino ia mai e ko lakou mau enemi, a oi loa aku hoi, ma ke ano makee loa i ko lakou mau alii hanau, e like me ko lakou moiwahine e noho paahao la malalo o ka maua o ke aupuni hou e ku nei.
Aka, aole o kona noho paahao ana, oia ka mea e awiwi ai na kanaka Hawaii e kakoo mai i ke aupuni e ku nei he kakai@@hi wale iho no na poe i maliu mai i ka makou mau ao ana aku ia lakou i ka mea kupono e hana ai, no ka pono o ka noho ana ma ke ano he aupuni i ike ia mai e na lahui like ole o ka honua.
Aka, aole loa lakou i holomoku mai ma ke ae ana mai i ka makou mau noi ana aku, a he paakiki loa hoi lakou i ka ae ana mai e hana e like me ka makou mea i makemake ai, a ke noho pu nei ka hapanui o ka lahui, me ka malama i na lohe a ka poe puni kamailio e hoohoihoi ana i ka manao o ka lahui, e loaa ana no ia lakou ka noho ana aupuni e like me mamua, a e hoi hou ana no ka Moiwahine e like me kona kulana mua, mamua aku o ka hookahuli ia ana o ke aupuni.
I ka wa a ke Kuhina Hawaii, e noke nei iaʻu i ke kamailio, aia na manao welawela o ke aloha alii a me ka makee aina hanau ***iloko oʻu kahi i haluku ai, me he kuaua la no Hanalei, ka lalawe i ka iwihilo.
Ua lilo kana mau kamailio hope i mea hoonaukiuki iaʻu, ma o ke ano o kana mau olelo, e hooi loa ana hoi i ke kakoo ana i ke aupuni hou, a i kaʻu hoomaopopo maoli aku, aole ona hoomanao na ke aupuni moi i papahi mua aku iaia me ke kulana kiekie o ka oihana Kuhina, oiai hoi na la i hala e aku mamua.
Na keia mau mea i kono mai iaʻu e hoopau koke au i ka maua kuka olelo ana me ia, a e hele hou au mamua o ka ihu e nana ai, malia paha, aia no kamalii wahine hula Samoa mamua kahi i hooheno ai, i wahi hoi e hoopau ia ae ai na poluluhi molowa oia auina la.
Ua hooko io iho la au i ke kono a koʻu lunaikehala, a ke nee awiwi nei koʻu mau kapuai no mua, me ka aui hou ole ae ihope, a o koʻu wa no hoi ia i hoea aku aku ai ma kahi aʻu i lia ai e hooko ia ana koʻu iini.
Ua ik io aku la au, na lhulehu wale na ohua oneki e hauwalaau ana malaila, a hoomaopopo pu aku la no hoi au, me he mea la, ua komo hewa paha na hua ai ono a diabolo iloko o ko lakou mau opu.
----------
HE LONO ANO NUI.
He Hoike na kekalii o na Makai Kiu.
Kakau ia maluna o ka Oneki o ka Mokumahu Kinau.
(Hoomauia).
Huli ma ke alanui o Hamakua iho i ke kahawai o Pukihae, he wahi kahawai holonu keia, e ulu ia ana e ka uluhala, ka palapalai, palapala-a, a me kekahi mau lau nahele e ae he wahi kahawai noanoano a hoomakaʻukaʻu keia, a o keia no hoi kahi e mahuka ai o ka poe lawehala, a nona hoi ka hau e ku ana maikai o ka alanui a nolaila mai hoi i puka ai hoi i puka ai kela huaolelo kaulana a kela kamaeu o na pali o Maulua, i hoopuka aku ai i ke kiai o loko o ke aupuni, penei:
Aloha oe e kuu kanaka o ke aupuni, ke hoi nei ke keiki o ka uahi pi o ka wao. a nalo aku la oia iloko o ka ehuehu o ka nahele, a hoaa iho la hoi ka Makai Kiu i kekahi poke hau.
Ma keia kahawai i hoomaha iho ai ua poe hiapaiole la o Daimana Hilo, no ka hoomaha pokole ana, e kamau wahi wai, a e hooluolu iki iho hoi no ka manawa, a maki hou aku la no ka huakai hele no ke aleloa.
Aole no i hoohapa ia mai ka ike a koʻu mau maka i na kanaka e pohai ana mauka a makai o ke alanui aupuni. he poe hapa maka onaona no hoi kekahi iwaena o keia aluka e haiamu nei, a o hapake-kane a wahine, a pele no hoi me na Hawaii holoo koa ili memele.
Ua lohe pu aku la no hoi au i kekahi mau huaolelo hooheno e hawanawana ia ae ana e kekahi poe huapala, minamina wale no ka hoi kela keiki nani kona mau helehelena a waianuhea kana mau hooheno ana, a ina paha oia ma keia aoao huipa kiani ia oia o aʻu.
I ka pau ana o ka lakou hoomaha, ana, ua hoomaka hou aku la ka nee ana o ka huakai kaahele, a haalele ana i ke kahawai hohonu o Pukihae, kau iluna o Kalalau iho aku la i ke kahawai o Pohakunakaka a hiki i Wainaku. ke ike nei au i ka uliuli o ka lau ko ma ka aoao mauka o ke alanui, a o keia hoi kahi e ku nei o ka hale wili o ka Ona Miliona o ke Kulaokamaomao.
Ke ike nei au i ka pu-a mai o ka uahi i ka nahele, a ke hoomaikai ae la hoi au i ka nani malaelae o ka aina, iho hou aku la makou he kahawai hou, oia hoi o Wailua a ia nei la i huikau ai ka makau a na lawaia kaahele.
Haalele iho la i keia wahi, ua kau pono aku la makou iluna o Haaheo. he luakini Kalavina ko keia wahi, a e haiamu ia ana no hoi keia wahi e ka poe makaikai, no ke ake mai no hoi e ike i na poe aloha aina e nee aku nei me he pukoa ala no ka moana.
Ma keia wahi, ua haawi ia ae la he manawa e hooluolu ai no na opio aloha aina.
A no lakou la hoi ka hoomaha, o koʻu iho la no hoi, ia mai luna iho o koʻu wahi koloua lawe holo honua, a noʻu hoi ka lele ilalo, o ka lele iho la no hoi ia o koʻu wahi kokoolua a hoomaha iho la maua ma kapa o ke alanui, no koʻu noho wale, aole he wahi manawa e kau ai maluna o na holoholona, ua mauluulu mai la na wahi au, a ua ku a eha maoli no hoi kahi kino.
No ke ano noho wale no hoi paha kekahi, oia kekahi mea nana i hooi loa aku la i ka eha. no ka mea, ua maa i ka noho i ke taona, ka lio laau wale no ka mea e holo ai; a he kaa hapaumi ka mea nana lawe.
Oiai maua e noho ana ilalo, ua huli aku la koʻu alo ihope a ike aku la au i ka lae o Leleiwi e oni ae ana i ke kai, me he nuku la no ka manu Okalika, a ke Kaua Farani, a ua emi ae la hoi o Hilo Hanakahi iloko, a ke nana aku la au i na wahi a pau aʻu i ke kelekele ai ia mau la, oiai hoi au e hoonanea ia ana e ka lokomaikai o ka poe mea haku hale, ka poe hoi a koʻu pepeiao i lohe ole ai i na leo kaniuhu o ke kunukunu noʻu nei.
He aina nani maoli no a ke ike pu aku la no hoi au i ka pua-a mai o ka uahi o ke Kinau, me he mea la, he ahi kuke paha no luna.
Ua kamau iho la maua he wahi papaa barena me kekahi mau wahi omole wai momona iloko o kuu wahi eke ili, i mea hoopaa aku i ka houpo lewalewa. oiai hoi ke kino ua ano maluhiluhi mai la i ka lio a he mea oiaio hoi, ua ano maha aku la ka puu moni-ai, mamuli o ka hoomaʻu ana aku la a ka wai momona i na mea paahana oloko o ka waihona ai.
Me he mea la he hapalua hora okoa paha ko maua noho ana malaila, a ua hoopuni ia mai la ko maua wahi e noho ana ia manawa e na kamaaina oia wahi me ka ninau pu ana ae i koʻu kamaaina.
Mai hea mai nei hoi kou kokoolua e noho pu nei me oe?
Ua pane aku la oia, mai Honolulu mai nei oia, o ko lakou holo like ana mai nei no ia me keia poe pio aloha aina, a he hana e ae no paha kekahi ana i holo mai nei, no ke akeuui e ike pono i na mea a pau e hana ia ana maluna o keia poe, a nana hoi e hoike piha aku i na mea a pau ma kana huakai hele.
Oiai no hoi lakou a pau e kamakamailio ana no na mea e pili ana iaʻu aia hoi, ua ike aku la au i ka luna paahao i ka liuliu ana ae no ka hele ana, oiai ka la ke nee ae nei i ka awakea a ke aaki pono iho la ua kukuna o Makalii maluna o kela a me keia mea e hele uei malalo.
Ua liuliu pu ae la no hoi me maua aka, ua aua mai la kamaaina oia wahi ia maua, e hoi makou makauhale e hookomo wahi ai. alaila hele makou.
Ua maikai keia kono iaʻu a pela pu no hoi me koʻu hoa, a ua hooko aku la maua i ka makemake o na kamaaina, a i ka hoea io ana aku no hoi ma kahi i kono ia mai ai, hewa i ka wai ua mea he ohuohu o ka papaaina, he moa, he oopu, he opae kalaole, opihi, a me kekahi mau i-a ano e ae o ke kai. Ua ai iho la makou a lawa i ka lokomaikai o na kamaaina oia wahi, me ko lakou ninaninau pu mai i na mea a pau e pili ana i keia poe pio aloha aina.
Ua hahai hou aku la au ia lakou, e like me kaʻu i hoike mua ae nei ma na helu i hala ae nei, a na lilo hoi ia mea i mea e ohohia nui ia e ko laila poe, ma o koʻu hoike ana aku ia lakou i ka mea oiaio, aole hoi ma ka lohe makani wale no.
I ka pau ana o ka mana ai ana, ua liuliu ae la maua no ka hele ukali ana aku mahope o ka huakai a na pio aloha aina e nee la imua, a ke nana ae la au ma o a maanei o ke alanui, he piha kanaka wale no.
Haalele iho la maua ia Waiuaku, me he mea la o ka hapalua paha o ka hora 10 a nee aku la ka maua alahele no Haaheo, ke nana ae wau mauka a makai o ke alanui. he piha ko wale no, e hele ana a hilala i ke alanui.
Ma keia wahi, ua iho aku la maua no ke kahawai o Honolii, ua ike aku la maua i ua poe keiki nei e hooluolu ana ma kela aoao mai o ka uapo, a eia hoi mana ke hookokoke aku nei e hiki ma ia wahi.
Ua piha pu ka uapo i ka poe makaikai, e haawi aku ana i ko lakou aloha no ua poe opio nei, a ua hoomaopopo aku la no hoi au ma ko lakou mau helehelena, ua piha loa ia lakou i ka hauoli ma o ko lakou ike maka maoli aku i ke ano o na kamaaina o keia wahi.
Me he mea la, he hapalua hora paha ko lakou hoomaha ana ma keia wahi e nee aku la ka huakai no Paukaa, Puepaku, Papaikou a iho i ke kahawai o Pahoehoe, ke ike la no hoi au aole i haalele mai ka laukanaka ana o na alanui, a ua koho iho au ua lilo maoli keia la, i la nui ma Hilo a puni, me he ano la kulaia la no ke aupuni.
Ma keia wahi, ua haawi hou ia he wa hoomaha no ua noe kaeaea nei, a no lakou hoi ka hoomaha ana, hookahi ka hoomaka like ana me ua poe nei, i loaa ai he manawa hoomaha maikai no, ko maua wahi holoholona.
Aole no i liuliu iho ka wa o ka hoomaha ana, a o ka hoeu koke mai la no ia o na luna hana, a o ka hele iho no ia me ka hookaukau ole iho, aohe no hoi he mau ano hoopuupuu a ua poe keiki nei, ke uleu wale la no lakou ma ka hele ana.
Kau hou ae la maua maluna o na holoholona, a hele aku la mahope o lakou e hele ana i Piihau Kaieie, Kalaoa, hiki i na pali Mahoe a i keia wahi i loaa hou ai he manawa hoomaha no na pio, a pela hoi maua, e like no hoi me ko maua ano mau, ka malama i ko maua rula ma ka hooluolu ana i ke kino.
Ua loihi iki no ka hoomaha ana ma keia wahi a hoomaka hou aku la ka huakai no ka nee ana aku imua, e iho ana ilalo o ke kahawai a pii ma kekahi aoao, a ua ano pau aku la hoi ke ano uluaoa loa o kanaka.
Ke hele aku nei keia wahi i ka mehameha, aka aole no nae i pau ka hahai ana o kekahi poe mahope o ka huakai a na pio e hele nei, a nolaila, ua lilo no keia wahi mehameha i wahi laukanaka no, e like aku la me kela mau wahi a kaua i haalele a ku la mahope.
----------
NA KAUHALE KAHIKO I LOAA HOU!
KA IMI HOU ANA MANA AINA I KAMAILIO IA MA KA BAIBALA.
MOKUNA III.
O HELIOPOLIS A ME NA PIREMIDA.
Ka Ona o ka Palapala Hemolele - ka Luakini Nani Nui o ka La - ke kahua Kahiko o ka Hoonaauau - ka moolelo kaao o ka Phoenix - Hookahi no Kia Pohaku e ku nei i koe - Na Piremida o Ghizeh - Ko lakou kumu na hoopuni ia e ka Pohihihi - Manao wale ia he Hale Ilina no na akua a me na ʻlii - Na Manao Kohokoho Hope loa - Ua like o Cheops me Iosepa, ka Hebera - Ka Piazzi Kamika wehewehe ana - Ke Kiikalai poe kanaka nui Na Moolelo Kahiko - Na Manao noonoo iho.
A o keia mea kukuluia, ua kapili ia me na pohaku nunui lama ole, a i hoopaa ia me na puna paa i hoolilo i ka huina me he hookahi pohaku holookoa. Mai ka iwakalua a ke kanakolu kapuai ka l@loa kekahi o na pohaku, a e loli ana mai ka ekolu a ka elima kapuai ka naniw@@@, i kalai ia a iliwai like a hoonohonoho ia me ka puna paa ma ke moe ana like. Ua lawe iloko o na mea i kukuluia ai keia piremida ke kukuluia ana o kekahi kulanakauhale e like ka nui me Wasinetona, i hui pu ia me na hale aupuni a pau. E like me ka Hebadoma i olelo mai ai, he eha haneli tausani ka nui o na kanaka nana i kukulu i keia kia hoomanao hookahi iloko o iwakalua makahiki. Ua kukulu ia no hoi lakou a pau maloko o na rula ano nui hookahi; ua kukulu ia hoi me ka hoohaliu pono ia ana o na paia me ke kupololei loa i na ku o ka honua, me na rumi a me na keena iloko ponoi o ke kino, a me hookahi alokomo e hiki aku ai.
Me he la ua kukuluia keia piremida i ilina e waiho ia ai ke kino make o ko lakou mau akua a me na alii oiai lakou ua kukuluia iwaena o na ilina lua o na kino make o na kanaka o Aigupika i ialoa ia. Aia no hoi lakou a pau i kukuluia ai ma ka aoao komohana o ka muliwai Nile i kahi i olelo ia he aina o ka make; ma na piremida a pau i huli ia ua loaa aku la na pahu kupapau nunui a me na kino i loaa aku ua wahi ia me na apana lole; maloko o kekahi, ua loaa aku la he bipi kea i ialoa ia.
O ka puka komo i ka Piremida Nui, ka pohaku kihi o ko kakou au malamalama, i ka mea i pani paa ia kinohi loa mai, he puka oololi wale no he ekolu kapuai he elima iniha ke akea, a he ekolu kapuai a me umikumamakahi iniha ke kiekie, ma ke alopaia e huli ana i ka akau, he elima kapuai maluna ae o ke kumu o ka piremida.
Me he la ua oki ia keia puka komo mahope iho o ka paa ana o ka piremida. I ke komo ana aku ma keia alokomo e iho ana oe ma ke kamoe o iwakaluakumamahiku degere hiʻo aneane hookahi haneri kapuai, a ma ia wahi ua kea paa pokole ia mai la hoi ka mea komo e kekahi kiki pani pohaku garanita e pani paa ana i ke ala komo.
Ma keia wahi e alo ae ai i keia alai paa, e hoaui ae ka hele ma ke komo ana i ka akau ma na kuli a me na lima, a me ka wawalu ana maluna o na pohaku i nohaha, au e kolo hele ai ma kekahi puka umikumamaha iniha wale no ke ana waena, me ke kukui malamalama ma kou lima a me ka pau no hoi o ke aho, me he la e lele ae ana ka hanu, hoao aku la oe e pii ma kekahi puka kamoe iluna, e like no me ke alo komo ma ka moe ana a me ka nui, a hiki aku la me ka hoikaika nui iloko o kekahi rumi nani e alakai ana i ka mea maikai a komo aku la iloko o ka rumi o ka Moiwahine a me ka Moikane; ka rumi keia he kanakolukumamaha kapuai ka loihi, he umikumamahiku ke akea a he umikumamaiwa ke kiekie, i hoonani ia na paia me na pohaku mabala ulaula i anaanai ia a hulai e like me he aniani la ka mania, a i uhi ia hoi ma kaupoku a ua rumi la me na pohaku oia ano hookahi mai kekahi paia a kekahi paia me ke kui ole.
Aia keia rumi malalo o ka piko poo o ka piremida, a he ekolu haneri a me ke kanalima kapuai mai ka ipuka komo mai mawaho loa; a he mea ano e no hoi, o keia hookahi o na piremida ka mea he elua mau rumi o loko e like me keia mau rumi ke ano; a me ke ala e hoopii aku ai ka hele ana e hiki aku ai ilaila.
Aole hoi he kupono i kekahi mea ke hoao e komo iloko o keia ala hele e hiki aku ai i na rumi, kohu lua paahao pouli, ke ole he koa ka naau. Aole no he kanalua ana, he nui na ulia a me na make maoli ana no o kekahi poe iloko o keia wahi; mamuli o ka piha makau i ke anoano weliweli a me ka ikiiki o ka ea o keia liale ʻlii o ka make. Hookahi wahi o ko makou hoahele i hapai hele ia a hemo aku la i waho me ka aneane make i ka ikiiki i ka ea ole e ola ai a me ka loohia ana hoi i ke ano mai lolo.
Aole no hoi kekahi mea i loaa aku la iloko o keia piremida i ka manawa i wehe ia ai o ke ʻlii Kalipa Mahmouda A. D. 850, aka o ka pahu kupapau wale no aole kino o loko, aole he pani, he pahu o kekahi ʻlii koikoi i ike ole ia i keia wa, ka mea hoi nana i kukulu i keia halelina kupapau nui hewahewa lua ole ma ke ao nei.
Me ke kokua ana a kekahi mau Arabia, elua a ekolu paha ua hiki i kekahi mea ke pii a lana o ka piko o ka Piremida Nui o Cheops, a hoohialaai hoi i kekahi o na nanaina nani e ike ia ana ma ke ao nei. Aia malalo ma kou ikena maka e moe lolii ana na kino make o na keneturia he kanaha. I ka akau hoi e ike ana oe i ka moe kahe ana o ka wai, me he onina la a ka puhi o ka muliwai kaulana o ka Nile, me he kahawai la maluna o ka ululi o ka moe ana o ka aina ulimau ma na uuku lehulehu o ka muliwai; a ma ke komohana e waiho pahola mai ana ka waoakua - ka waoakua nui o Amerika - kekahi kii hoohalike o ka aina kula oneanea hoopiliaiku i ka noonoo; ma ka homa hoi ke kulanakauhale o Memepi a me kona mau kia piremida, kahi hoi o Iosepa i noho ai a i rula mai ai i ka aina malalo pono iho o ka Parao mana nui a naauao pookela o Aigupika, a ma ka hikina hoi, ua hiki no ia oe ke ike aku i kahi mokupuni uuku o Roda, kahi i olelo ia ai ilaila i loaa aku ai o Mose e laua malie ana iloko o ka w@@ akaakai ma kona kapa wai, a me o aku ona hoi o Kaipo, me kona mau hale puoa a me na oiai na hale he lehulehu wale; a me o hou aku no heika pakaua kiai kahi o na ko@ Meneluka i luku ia ai ma ke kauoha a Mahometa Ali, Maraki 1, 1811.
A o kekahi ohohia hoi o ka mea makaikai i keia ike na a ka maka ua hoonui ia ae la e na hoo@naua@ ana i na mea ana i lohe ai a i heluhelu ai hoi i na mea e pili ana i kana mea e ike ana.
E ku ana oia maluna a ka piko o kekahi o na kia hoomanao kamahao o ke ao nei, nona ka moolelo i apo ia hoi iloko o ka pouli o ka pohihihi, i hiki ke hookele ia aku kona ike hoomaopopo mua ia ana ma ka moolelo i ke au o na makua kahiko o ke ae nei; e ike ana hoi i na kaua e hoopio ana i ka aina i na kaua ana mai a Dariu, Cambyses a me Alekanedero; ka mea hoi i lilo i ninau ano pohihihi i na loea ia Pythagorae, Strabo, a me Herodotus, na kia pohaku i kukuluia e na Kaleopata, na Ptolome, a me Kaisera i nele ole ai ka makaikai ana me ke ku pahaohao hoi i ka ike ana aku; na kia hoi nana i hooulu ae i ka manao ikaika iloko o ka houpo o na koa o Napoleona ka Nui ia lakou e kaua ana ma ka lulu o kona mau paia kiekie.
He nui na manao kohokoho i waiho ia ae e pili ana i ke kahiko a me ke kumu i ku ai keia mau piremida. Ua manao o Iosephus a me kekahi poe kakau moolelo e ae ua kukuluia kekahi o keia mau piremida e ka poe Hebera i ko lakou wa e hooluhi ia ana; a he mea ano pololei hoi ia i ka nana iho, oiai kekahi mau kia e ku kokoke nei i Memepi ua kukuluia mai na pohaku kawili i hana ia me ke pili ole.
O kekahi olelo hoi ua kukuluia ka Piremeda Nui o Iosepa i kona wa e noho kiaaina ana no Aigupika. Ua loaa aku la no hoi i ke kanaka kaulana akeakamai, Colonela Howard Vyse, kekahi mau hua kahakaha ia i kulike i ke ano o ka inoa o Shoofoo - unuhiia e Herodotus ma ka inoa o Cheops, a ma ka Menetho unuhi ana o Suphis, aka o ka pololei maoli o Iosepa, ka Hebera. Nolaila, ua manao wale ia ua hoohana ia na kanaka e Iosepa, iloko o ke kau wi lohi o ka aina i ka manawa ona i hoakoakoa ai i na kanaka iloko o ke kulanakauhale, a ua kono ia hoi e ka pilikia o ka lehulehu e hanai aku a e hoolako aku i hana na lakou, a o ua hana la oia no ke kukulu ana i keia mau hoailona kia hoomanao kelakela malie paha no na hana kilokilo i na mea o ka lani. a i ole he wahi malamalama paha e maluhia ai na moolelo o ka lani a me na iko i loaa ia lakou; a mamuli hoi o ke kauoha a Parao ua kanu ia o Iosepa ma keia kia hoomanao ano e, a i ka wa i hoi ai o kona mau hoohanau no Kanaana mahope mai, ua lawe ia aku la hoi kona kino i aloha ia, e like me kana i kauoha aku ai, oia ke kumu i loaa aku ai o ka pahu alii e waiho ala iloko o ka rumi mabala ulaula nani maloko o ka Piremida o Cheops, aole he kino, aole he pani, a ua pani paa ia hoi ka puka komo a hiki wale i keia mau makahiki i ikea kona hemo hou ana ae nei.
Eia hou no hoi kekahi mea ano nui o ka like o ka hoike ana a Herodotus i kakau ai no Cheops me ko Iosepa ke ano pili pololei loa; ka mea hoi wahi a Herodotus, nana i pani na luakini o na Aigupika, a hoihoi ia hoi lakou e kukulu i keia piremida; a o ka like loa hoi o ka lei-alii kau poo o na alii i loaa aku la maluna o ka rumi e waiho ai a i loaa aku ai ka pahu sakopega (pahu o na ʻlii) ma ka piremida me ka lei alii oia ano like loa me ia i loaa aku ai ma Wady Magharah me ka inoa Suphis, ma ke alanui hele o na Iseraela i hele ai ma ka waoakua o Sinai.
Ua kamailio hoi o Iosephus e pili ana i ka poe kahiko i ko lakou kukulu ana he elua kia hoomanao no ka malama maluhia ana o ka moolelo mua loa o ka honua nei, a me ko lakou ike i na mea o ka lewa; hookahi ma ka pohaku, oia paha ke kia piremida nui, a o ka lua he kia i kukulu ia me na pohaku kawili i hana ia e like me ka na Iseraela i hana hooluhiia ai, "ma ka aina a Siriad," ka mea paha e kuhikuhi ana oia ka Luakini o Belus. A oiai hoi ua hoouhi paa ia ia iho la ke kino maoli o ka Piremida o Cheops me ka pohaku mabala a i kahakaha ia me na hoailona kii, huaolelo, a pela aku. aole a nei e hiki ke manao ia aku ua kukuluia hoi no na manao palua he elua hale ilina a i wahi e waiho ia ai no palapala a mea e ae e hoopaa ai me ka maluhia i na moolelo a me ko keia lahui ike ma na mea moolelo kahiko a me na mea o ka haku o ka lewa lani a me na ike i loaa aku hoi ia lakou o na mea maa mau, a i na hoi e luku hou ia ke ao e ka wai a me ke ahi paha e koe iho no hoi kekahi mau mahele o na moolelo o ke ao nei a me na mea i hana ia e ke kanaka? O na piremida e ae, na mea i kukulu ia he wa mahope mai, me he la ua kukuluia ma ka hoohalikelike aku i ke ano o keia piramida, a me he la he wahi ilina no na ʻlii.
----------
PUA ILIAHI.
Auhea wale oe pua Iliahi,
Ua ʻhi ke aloha pili kaua
Kaua pu no kai ike iho,
I ka loku a ka ua kikoni ili
I mehana kaua i kapili poli
I ka lau hunehune a o Kekiawe
Kokohi ko aloha a e koni nei
Paila Kolohala i ka Waiapo
Ua apo ke aloha hookahi paua
Hoa pili mau ia no ka iini
Aohe hoi kau a e home ai
Ke aloha kakia paa i ka iwi
Ia nei pu iho no kana
A ike kumaka i ke Onaona
Oia ka anoi a i hiki mai
Ma ka lihilihi o ke Anuenue
Haina ia mai ana ko wehi
O kapuia Iliahi ho@e i kawai
Puuwaialoha
----------
Ua huli hoi aku o Mr. Her@@r o Lahaina me ua pu-ki-poohiwi a me na lako kau no na makaainana oia wahi. oiai he haupa wale ia nei eia ae na kapua ke @u mai nei o a ka moana.