Ka Oiaio, Volume VII, Number 7, 19 April 1895 — Page 1
This text was transcribed by: | Carole Kajihiro |
This work is dedicated to: | Uncle Henry Kaʻimiʻaina Kaʻalekahi |
Ka Oiaio.
NUPEPA KA OIAIO
O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA
BUKE VII HONOLULU APERILA 19, '95. HELU@
HIMENI NO LILIULANI.
1. Aloha no o Liliulani
Moi puuwai koa
E ola mau loa Oe
I na Lani Kiekie.
HUI. E ola Oe, e ola Oe
E ola pume ka Lahui
2. Kaulana Kou inoa
Ma na kapakai o Pelekane
Kokua mai na Kahikolu
A i Kou Hae Hawaii.
HUI. E ola Oe, &e., &e.,
3. Hiki aku ana e ka lohe
Maluna o ka Alameda
Aia Hawaii o Keawe
A e imi ana i ka pono.
HUI. E ola Oe, &e., &e.,
Hakuia e
MRS. ANNE LUNA.
Kuakini Street
Ka Makai Kiu
Lau Omaomao.
K@ p ali nihoniho o Misouri
KA MEA NANA I HOOHOKA KA POWA IEKE A ME KONA PUALI HOLOKOA.
:A@ OLE:
Ke Aka Kino Wailua o Ke kuluuamoe
KA MEA NANA I HOOPAKELE NA KAMAHELE O KA PO
Ka mea nona ka Ipu kukai ka mahao lua oe.
MOKUNA IV.
Ka hanu ana o ka Makai Kiu i ka meheu e loaa ai ka lima koko nana i pepehi ke Kiaaina, o Misisipi, a me ka mea nana i aihue i ke kino o kana kaikamahine, a me ka mea nana i aihue i ka waihona o ke aupuni Ka loaa ana o ka powa, paapio oia a me kona poe he 300. Ka lilo an@ o ka Makai Kiu i wahine luahine. Ka lohe ana o ka Makai Kiu ua mahuka o Ieke mai ka hale paahao aku o Misouri. Kona hoihoi ana i na pio i Nu loka. Kona huli h@u ana ia Ieke. Kipu ia oia make awa wa o ka make, a pakele no oia.
A liuliu iho la kela a me keia nona iho, ma ka hoomaemae ana hoi i kona kino iho, me na kahiko ana hoi i ko lakou mau aahu like ole.
A i ka pau ana, ua naue aku la lakou no ka rumi aina no ka hoopiha ana hoi i ka lua o ka inaina, a hiki i ko lakou manona ana i a mea ono like ole i hoomakaukau ia no ko lakou paina kakahiaka.
I ka pau ana o ka lakou ai ana, ua hoi aku la iloko o ka rumi hookipa o ua kakela ala a lakou e luana ala, a malaila lakou i hoonanea iki iho ai.
Oia no ka wa o ka Makai Kiu Lau Omaomao i kauoha ai i na iala o ka oihana makai kiu e akoakoa mai lakou a pau imua o kona alo, a ua hele mai lakou a pau.
I keia wa, ua kauoha aku la ka Makai Kiu Lau Omaomao ia Henele Boe, Keoki Linekona, a me Lalaulauia.
E hele p@ ana hoi oukou me a'u no ka huli ana hoi i ka poe nana i penehi i ke kiaaina o Misisipi, a me kana kaikamahine i aihue ia, a me ka mea nana i aihue i ka waihona dala o ke aupuni, nolaila, e hele oukou e hoomakaukau i ko oukou mau he, a me ko'u lio pu mai hoi kekahi.
A e oukou hoi e na hea o'u i koe, e noho malie oukou a pau, a me ka malama pu hoi i ka maluhia o na wahi a pau o ka hotele nei, a e pale aku hoi oukou i na enemi a pau e hele mai ana.
A oia ka oukou hana e noho iho a@ mahope nei a hiki i ko'u hei ana mai me na hoa a kakou.
I kela wa, ua huliu ae la lakou i ko lakou mau lio pakahi, e like me ke kauoha i loaa aku ia lakou mai ko lakou haku aku, oia hoi ka Makai Kiu Lau Omaomao.
I kela manawa a lakou luakaha ana i ka olu e ko lakou home, aia hoi, he mau setona ia o ke kupilikii o ke aloha i ka ipo, i ka ipo, oiai e hele ana lakou ma ke alahele i maopopo ole kona hopena.
Oiai hoi, aia na waimaka o ka ui Meliaka ke hoopulu mau ala ma kona mau papalina nohenohea no kana ipo lauae, hoa aloalo pu hoi ona iloko o na poino he nui i hala mua aenei.
A he mea hiki ole hoi i ua nohea nei, a ka mea nona keia nanea kamahao ke uumi iho i kona waimaka, oiai; ua alo pu ia e laua ke anu a me ke koekoe, o na la e noho ana e ua nohea nei malalo o ka malu o ka powa puuwai eleeie Ieke.
Aka, aole wale no hoi o ua nohea nei, ka mea i lei i ka lei o ke aloha no ka Makai Kiu Lau Omaomao, aka, o na mea no a pau e luakaha pu ana me lakou, kai auamo pu i na kipona waianuhea o ke aloha no ua eueu nei o kahi kauhale o Lama, ka mea hoi nana i hoopahaohao aku ia lakou iloko o ka hale hookolokolo me kona kino hokalakupua, ana hoi i hoololi ai i kona kino kane, a lilo i wahine, iloko o ka imo ana a ka maka.
I ke kani ana ae o ka hora 9 oia kakahiaka, ua kau aku la lakou a pau iluna o ko lakou mau lie, a haawi ia ke aloha hope mawaena o lakou a pau, me na kulu waimaka e hoopulu ana i ko lakou mau lihilihi maka iloko oia manawa.
A oia no ko lakou wa i hoomaka koke aka ai e mo@ ko lakou alahele huli mea pehihi, a aia ka pahu hopu o Misisipi.
O ka pau ana keia o na hoakaka ana i na manao kalai e pili ana no keia mokuna ekolu e ka moolelo o ka Makai Kiu, ke aiwaiwa hoi o na mea huli pohihi o kahi kauhale o Lama, e nee aku ana kakou no ka mokuna eha o keia moolelo.
Ma keia wahi e na makamaka heluhelu o ka n@elo hoonanea o ke kaeaea o na p@ uihouiho o Misouri, ka hiapaiole e na hana hookalakupua, ka mea hoi nana i lomi lima i na powa kaulana o ka wao akua o Misouri a me ko Misisipi.
Eike aku ana kakou i kana mau hana aiwaiwa o ke koa a me ka wiwo ole, a oia ka wa e hoike piha ai oia i ka wikani o kona mau aahuki ma ka hoolei puupuu ana hoi me ka hiena o Misisipi.
I ka la o ka Makai Kiu a me kona mau hoahele i haalele aku ai@ Misouri, aia hoi, ua hele a piha kui na huina alanui i na kanaka o na ano like ole e hooho ana me na leo huro a eo ana hoi ko lakou mau leo hauoli iluna o ka lewa lani me na leo i piha i ka hauoli ma@ a maanei o ke alahele.
Ma keia huakai a ka Makai Kiu ke ukali pu nei no me ka ui Meliaka, a me kona mau makuakane, a me kona mau hoa o ka oihana makai kiu a me ka lehulehu pu, a hiki i ka wa e ka la i kupono ai i ka lolo, a kahi no a mawhe ia.
A h@i mai la ka ui Meliaka a me kona mau hoa, a hele aku la ka Makai Kiu a me kona mau hoa no ko lakou alahele.
A ua hoomau aku no ka hele ana o ka Makai Kiu a me kona mau hoa ma ia la@ ma ko lakou alahele, a hiki i ke kani ana o ka hora 5 oia ahiahi, a hoomaha iho la lakou.
Ma keia wahi e ka makamaka heluhelu o keia moolelo, e aui iki ae kaua no ka ui Meliaka, oiai hoi lakou e hele pu ana me ka Makai Kiu, he wa ia no ke kupilikii o ua nohea nei.
A i ka mawehe ana ae o ka hele ana a ua nohea nei me kana ipo lauae o makaua, ua hu ae la ke aloha o ua nohenohea nei no kana ipo, oiai he mau setona ia e mawehe ana i na maawe o ke aloha mawaena o ua mau opuu puaa rose nei a kaua e ka mea heluhelu.
A i ka hoi ana mai o ua Makai Kiu nei, ua loaa iho la iaia elua dia opiopio, a i kona hiki ana aku makahi o kona mau hoa e hiolani ana aohe lakou i ala.
I wa koke no, ua loke koke iho la ua kaeaea nei i ua mau wahi dia nei a hiki i ka pau ana.
Ua hoa ae la oia i ke ahi, a pulehu aku la i mau i'o dia na lakou, e paina iho ai oia kakahiaka.
I ka moa ana, ua hoala aku la oia i kona mau hoa, e ala ae lakou o ai i ko lakou aina kakahiaka.
I ko lakou puoho ana ae mai ko lakou hiamoe ae, ua honi koke aku la lakou i ke ala o ke e-hu o ke dia i pulehu ia.
A pane like aku la lakou ia Lau Omaomao, ua kokoke loa paha kakou i kekahi hale hanai haloholona, ke holo mai nei ke ala o ke dia i pulehu ia.
Pane aku la o Lau Omaomao, aole, aka, o ke ala o ke e-hu dia a oukou e honi ala, aole ia na hai aku.
Aka, na kakou no ia, a o ko kakou aina kakahiaka ia, a aia ma-o ua mo'a.
Nolaila e hele kakou e ai a pau alaila, hele aku kakou ma ka kakou huakai.
Ua hele aku la lakou a ai iho la, a oia no ka wa a kona mau hoa i ninau aku ai iaia.
Na wai keia dia i lawe mai nei?
Na'u no i hele aku nei e pepehi iloko o keia ululaau e ku mai nei.
Auwe! Aole ka paha oe i hiamoe no ka hooluolu ana ia oe iho?
Aole au i moe, oiai, aole ia o ka'u hana he hiamoe.
I ka pau ana o ka lakou ai an@ u@ mahelehele aku la o Lau Omaomao i ha wahi koena dia i koe ia lakou a pau, a hoomaka nui aku la e hele.
Ma keia hele ana ma keia huakai he ekolu ao, a me eha po, a komo lakou iloko o ka hu'a o ke kulana kauhale o Misisipi.
I ka hora 12 o ke ahiahi o ka ha o ka po, ua hiki aku la lakou i kekahi hale hanai holoholona, e ku ana ma kahi mamao mai ke kulanakauhale mai.
Ua hele pololei aku ia lakou a hiki mawaho o ka pa o ua hale ala.
Ua kauoha aku la o Lau Omaomao i kona mau hoa e ku oukou mawaho nei, a owau hoi ke komo ae e hoala i kamaaina o keia hale.
Ua ae mai la kona mau hoa, a komo aku la ua Kiu nei a kaua e ka mea heluhelu, e hoala i na kamaaina.
Iaia i hiki aku ai ma ka puka, ua kikeke aku la oia mawaho o ka puka o ua hale nei, a ua ninau mai la ke kamaaina owai mawaho?
O Lau Omaomao wahi a ka pane a ka malihini i ka ona nona ua hie aia.
Ua wehe ia mai la ka puka, a ike ia mai la keia e ku aku ana.
Oia no kona wa i haawi aku ai i kona palapala, e like me na mea i ike mua ia ma na helu i hala mua aku nei.
Ua lalau mai la ke kamaaina a nana iho la, a ike koke iho la oia i na hua palapala i kakau ia me na hua gula moakaka nenei:
Ka Makai Kiu Lau Omaomao o kahi kauhale o Lama.
I keia wa koke no, ua hookipa koke mai la ke kamaaina @aia e komo aku maloko.
Pane aku la keia, @he mau hoa hele ko'u, a aia no mawaho me na lio o makou.
I kela wa koke no, ua kaomi aku la ka ona hale @ ka bele, a holo aku la ke kani iloko o ka hale moe o na kauwa lawelawe.
A oia ko lakou wa i puoho like ae ai, a holo mai la i ka hale o ko lakou haku, me ko lakou manao he poino, eia ka auanei o ka olali o Misouri.
Ia lakou i hiki aku ai imua o ko lakou hakku, ua pane aku la oia, e hoa ia na kukui a pau oloko o ko'u hale nei.
A e hele aku kekahi o oukou e hoala i ke kuke, a me ke kuene, e hoomakaukau koke i mea ai, na ka'u mau malihini kiekie.
A o kekahi poe o oukou, e hele wehewehe i na lio o na malihini, a e hookomo ae iloko o ka hale lio, a ua hooko ia kana kauoha.
Iloko oia wa, ua neie aku la o Lau Omaomao a me a kauwa lawelawe, a hiki ma kahi a kona mau hoa e kali mai ana iaia, ua pane aku la oia, e lele iho ilalo, a e ukali mai mahope o'u, e ou mau loa aloalo o ke kula loa.
I kela wa koke no, ua hoala ia aku la ke kuke a me ke kuen@, e hana i mau mea ai na na malihini.
I ke kani ana o ka hora 1 oia po, ua makau na mea ai a pau a ua hele aku la lakou e paina a me ke kamaaina pu nona ua hale ala a lakou e luala@ ala i ka olu.
I ka pau ana o kalakou paina aua, iloko o na hora poniponi o ka p@ ua hoi aku la lakou hoonanea iki ma ka rumi hookipa o ua hale nei no kekahi mau minute.
I ke kani ana o ka hora 2 oia wanaao, ua hoi aku la lakou e hooluolu, oiai, ua hele a maluhiluhi @ ka loa o ke alahele o ka hele ana mai a hiki i Misisipi.
I lawa no a kau ke poo i ka uluna o Welehu ka malama, a niau loa aku la no me Niolopua i ka aina moeuhane.
Mamua e ka hoea ana mai o ka la i ke kakahiaka, ua ala mua ae la no ka Makai Kiu Lau Omaomao.
A holoholo aku la iloko o ka malapua a ke kamaaina, e hanu ana hoi i na e-a huihui o ke ala waianuhea o na pua like ole o ua malapua ala.
I ke ala ana mai o ke kamaaina, ua ike koke aku la oia i kekahi kanaka e hele holoholo ana iloko o ka malapua, ua hele koke aku la oia e nana i kana mau malihini.
A ike aku la ka ona nona ua home ala, o ka rumi o ka Lau Omaomao ke hamama ana a hoomanao ae la ka ona hale o ua eueu ala no ia o kahi kauhale o Lama.
I kela wa ua puka aku la oia i waho a hui aku la me ka Makai Kiu, a panai ia ke aloha kakahiaka mawaena laua.
I kela wa, ua pane aku la ke kamaaina, aole paha oe i moe i keia po a ao ae nei?
Pane aku la ka kana eueu, ua moe no au, no elua nora nae.
Auwe! ua lawa iho la no ia mau hora nou e moe ai?
Ae, ua nui loa kela ua like me 24 hora ia, a'u i moe ai.
Pane aku ia ke kamaaina, e ho kakou e ai, oiai ua makaukau na mea ai.
Ae, wahi a Lau Omaomao i pane aku ai, a hoi aku la laua.
Ia laua i komo ai iloko o ka hale, ua hele loa aku la oia e hoala i kona mau hoa, e ala ae e hoomaemae, a hele aku kakou e paina.
Ae, wahi a kona mau hoa i pane aku ai.
I ka pau ana o ka lakou ai ana ua hoi aku la lakou a noho iloko o ka rumi hookipa, a malaila lakou i luana iho ai.
I kela wa, ua ninau aku la ke kamaaina, e ke kanaka i kau ia ka weli e ka poe haihai kanawai, nau anei e hooko ana ka hana e pili ana i ko makou kiaaina i make@
Ae, oia ka'u hana i hiki mai nei i Misisipi nei.
Ae, he mea oiaio, o oe @o no ka mea e loaa ai aole he mea e ae, oiai, ua noke iho nei na makai kiu o Nu Ioka i ka huli aohe he loaa iki iloko o ekolu malama i hala iho nei.
A no ia neie kou kauoha ia ana aku nei e hele mai, oia ko'u lohe.
Ae, oia no, aka, e hoike aku ana wau ia oe, aole o'u makemake e hai aku i ka lohe i kekahi mea, ua hiki mai au i Misisipi nei, a hiki i ka paa pio ana o keia poe kolohe ia'u.
Ae, aole au e hoike aku, oiai, ua hele makou e noho nei a kau ka weli i na powa o Misisipi nei.
A ua manao ia ne, na ia poe no i pepehi i ke Kiaaina, a na lakou no i aihue i kana kaikamahine, a pela pu me ka waihona dala o ke au@uni.
Aole i pau.
Ke ike pu aku la no hei au i ka Noio aukai, e pohai ana, me he kaulu opelu la a hoomanao ae la au i ke one hanau, ke pohai mai ka Noio i kahi hookahi, aia he Aku o lalo, a pela paha keia a ka manu e pohai nei, ua manao au, aia he Aku o lalo.
HE MOOLELO KAAO HAWAII
NO
LAUKAIEIE.
Ke Kino Kamahao Iloko
O KA
Punohu Ua-koko.
Ke Kahalilaol'a o ke Kuluaumoeo na Pali
o
Wapio Hawaii
U@hi @ Mose Manu no "KA LEO
Ka huakai hele makaikai a Laukaiele me kana Aliikane - Lilo o Makanikeoe me Hinahelelani i mau alakai ma ka aina a me ka moana Ike ia na lua hohonu maloko o ke kai a me ka aina nei - Hele pu me na ohana ponoi - Hoonohoia o Laukieleula i Ihikalani - Ulu ka ieie ma keia mau mokupuni - Lilo i mea hoomanao ia e ka Lahu Hawaii nei.
Ua like ke ano o keia mau wahi puka wai me na wai-u o Hina ma Waianuenue Hilo Hawaii, a ua olelo ia keia wai, na Kane me Kanaloa na Akua na laua i hou i ka pohaku me ko laua mana nui, a puka mai he wai a hiki i keia wa, a he nui no hoi na wai a laua i hanai a puni keia pae moku.
Aia ia Makanikeoe mauka o keia wahi, oiai oia e nana ana i kekahi mau nuu ekolu maluna aku o ka pali, oia hoi kekahi Heiau kupanaha loa i hanaia e na Menehune me Kaleimanuhia.
Ua huli ae la o Makanikeoe a ike i na kane me na wehine e hele awiwi ana i kai e Waikiki me ka uwauwa leo nui ana, e hooho ana me keia mau huaolelo.
Auwe! Heaha la kela mea kamahao e ku mai ia kela punohu ua koko i kai o ka nalu o Kalehuawehe?
No ka mea, he mea mau no ke ku ana o ka punohu ua-koko i like loa ke ano me ko ke anuenue pipio ana i ka lewa lani, ma ka moana a me ka aina, a eia na hoailona nana e hai mai i na kanaka, he alii nu@ mai ka po mai ka mea nona keia hoailona a he mea hoi i maa i ka poe kahiko loa o ko lakou noho ana me na ike kupanaha he nui wale.
A ma ia mea a na kanaka e ike nei, a e kakahe nui nei hoi ko lakou hele ana no kai o Kahaloa, aole no hai o ko Manoa wale keia e hele nei, o ko Palolo a me ko Kamoiliili pu kekahi a ku aku ia kai o Waikiki ko lakou palena.
Aia hoi ke keiki makan@ o ka noe o na pali o Waipio ke kiei halo iho la ia Kanewai a me Mauoki kekahi wahi kiowai i ano like me Kauwalua, aia keia wahi kiowai o Mauoki mauka ae o ke alanui aupuni ma Kapaakea ae nei, aia ma ka huli pono ana aku a Makanikeoe i na mana maloko o keia wahi lua wai, ua loaa aku la kekahi mana e holo ana i Kanewai, a he loko wai nui kekahi malalo o ka honua e holo ana k@ Awa a me ka Anae.
Maluna aku o Mauoki, aia hoi ka ikaika o ka wai e kahe ana maloko o keia lua ma kona mau ma na lehulehu e holo ana i o a ianei a ua nui na mapuna wai i hoea ma na loi nui a me na loko ia ma Waikiki-waena a me Waikiki-kai, a na hoea aku kekahi mana ma Kewalo ae nei a me Pawaa pohaku a oia ka mea nana e hoike mai i ka mea e heluhelu ana i keia moolelo, he mea oiaio na mea e hoopuka ia nei e "Ka Leo" a me "Ka Oiaio.
A he mau mea ne hoi keia e ko kua nui ai i ka hanauna hou nia ka hele makaikai ana ma na wah pana a pau o keia mau mokupuni pakahi, nolaila, e huli ae kaua e ka mea heluhelu a hoomaka e ike i na hana hou aku a ka mea huh honua a me kona kaikuaiane haku lani alii Laukaieie.
Mahope iha o ko Makanikeoe ike ana i keia mau mana wai o Muoki kekahi keia o na kiowai i hele nui ia e ka poe hoolana mai o Oahu nei, a me ka muliwai o Kawehewehe na hiki aku la keia a hui pu me Laukaieie ma ka ili kai o Waikiki, aia hoi na aekai o Kahaloa he ula po wale no i ka ili o na kanaka mai Kauahui a hiki i ka lihi kai pua rose o Kalia, a o ke kahaa hale o na 'lii ma Ulukou a me ka wai o Apuakehau a me Helumoa, ua piha pono keia mau wahi i na alii a me na kaukaualii.
A oiai na lii a pau a me na makaainana e nu-ne ana me na huaolelo e ninau ana kekahi i kekahi me ke pahaohao, aole nae he mea o lakou i maopopo i ke ano o keia Punohu ua-koko e ku mai nei ma ka ili kai.
A mamuli o na manao pahaohao o ke uka mai poe, ua hooholo iho ia na alii o uka aku nei i ko lakou manao, e hoouna aku i kekahi kanaka alii e holo aku maluna o ka waa e nana pono aku i ke ano o ka mea nona keia mau hoailona.
A i na he mau mea kino kanaka kekahi maloko o ia punohu, alaila, e ninau aku, i na he manao e pae mai iuka nei o ka aina, alaila, e hoi mai a hai mai ia mea, a no keia mea, ua hookoia keia manao o na 'lii ma o keia alii o Lakou, aia nae, ua ahiki kino aku oia imua o ka ohana o ka mea nona keia nanea, a no ko lakou mau helehelena pakahi o ka ui a me ka hiehie nui i lele ae ai ka hauli o ua alii nei me na noonoo ano e.
A no keia mea, ua pane mai la o Makanikeoe. 'E ke alii Apuakehau - e, e hookokoke mai ia oe me kou waa a e hai mai i ka huaolelo i ka umauma.' Aia ma keia huaolelo a Makanikeoe, ua mao ae ia na manao eehia o keia alii, me ka pane ana aku.
'Ua ke-na ia mai nei au e holo mai e ike maka ia oukou a e hai aku hoi i ka makemake o na hi o Waiki nei e pae kakou iuka o ka aina, a o na mea ai o na ano a pau loa, oia ka makou e hookipa aku ai ia oukou, a pehea hio i loaa ai ko'u inoa ia oe?'
Aole he mea hookahi o oukou i koe ia'u i ka ike ia, a me ko oukou mau inoa pakahi.
A wahi hou a ka ninau: 'Mai hea oukou i hele mai nei?'
'Mai Waipio Hawaiinuiakea mai makou,' wahi a Makanikeoe i pane hou aku ai.
I ke kuu ana ana iho o keia mau huaolelo a ua mau eueu la, ua ui ae ia ka hueu e ninau pono aku i kona kaikuahine haku lani alii, pehea la ka manao o ke kamaaina i olelo mai la imua ona?
A no keia mea, ua hele ae la ka ui o Oahu nei Koiahi a kukuli aku la imua o ko lakou haku wahine; me ka pane ana aku me kona leo malie o ka nahenahe me keia mau huaolelo.
E ko makou haku lani wahine, ka mea hoi nona ka mana nui nana i pulama aku ia makou me ka maluhia nui mai a oe mai a me kou kaikunane nei, a lilo hoi au a me ko'u mau ho@hele ma ia huakai hookahi, a ma ia ane, ua lawe ae oe ia makou i ohana hookahi me kou ohana pouoi a hiki i keia la, a no'u iho a me ko'u mau hoa i koe, aole i hoolana ia aku me kekahi mea kino kanaka maoli, e like me kekahi o ko makou mau he i hele pu mai ai. Kaluaihawane me Kaohaiula, a o oe e ko makou haku lani alii ka hoike no ka'u mea e olelo nei, a o kou leo alii ka makou e hoolohe nei me ka maluhia o ka oluolu maikai.
Nolaila, e oluolu mai oe e kuu haku lani alii i keia leo, oiai, akahi no au a olelo aku imua ou, a mamua ae o kou ae ana ana aku ia kakou e pae iuka ma ke kene mai a ke kamaaina, ke olelo mua aku nei au ia oe, aole kakou e noho loihi loa maanei nei no kekahi mau la, ne ka mea, o kuu haku lani alii, e hiki mua kakou ma ko'u wahi ponoi ma Waianae, a mahope iha na wahi e ae na wahi e ae a kakou e kipa aku ai.
A i na he poe e manao ana ia kakou e hookipa aku ia kakou e like me ko lakou make, e @ke me kekahi o ko'u mau hoa e hele pu nei me oe, e ko makou haku lani alii, ua lawe ae o @hau a me na mahoe nei me ko laua kaikunane a hookipa ia kakou ma ko lakou wahi ponoi.
A he mau @etona hoi ia no u@ nohea nei e lu ana i kona mau k@lu waimaka ma kona mau papalina, no kana pua @se i anei a@ o na la me ia iloko o na kipono a ke alo he e lalawe ana i ka iwihile e ua mau ipo nei.
E aui ana ko kakou olelo ana no ka Makai Kiu i keia manawa, a e haalele iho ana kakou i na olelo ana e pili ana noua nonhea nei e lei pei i ke aloha poina ole o kana ipo.
I ke ku'u pono ana iho o kanae o ka Makai Kiu a me kona mau hoa e Iulai ana me ua kaeaea nei nona keia nanea ua h o naka iho ia lakou e paina i ko lakou aina ahiahi, oiai ke iho aku la ka la i ka mole o lehua.
A ua hele hoi oloko o ua mea nei nona keia nanea a me kona mau hoa hele a houpo lewalewa, oiai, he loihi ke alahele i alo ia e lakou ma ka hele ana.
I ka pau ana o ka lakou paina ana, ua liuliu ae la lakou no ka hele ana ma ka lakou huakai imi mea pohihi.
A i ko lakou makaukau ana, ua hoomaka koke aku la lakou e he'e a hiki wale i ka nalo ana aku o ka la ma kela aoao o ka poepoe honua.
A ua hoomau aku la no nae lakou i ka hele ana a hiki i ka wehe ana mai o ke alaula i ke kakahiaka.
I ka mawehe pono ae o ka malamalama maluna o ka aina holookoa a kahi no a ui aku ka Makai Kiu i kona mau hoa e hoomaha ili lakou, no kekahi mau minute li'uli'u.
A oia ka kona mau hoa i haawi mai ai i ko lakou ae imua o ko lakou haku, ka Makai Kiu Lau Omaomao, a haule aku la lakou hiolani.
A o ka Makai Kiu Lau Omaomao hoi, aole loa oia i ae e upoi kona mau maka, a e hoali iho hoi ka hiamoe maluna o kona kino, oiai, he mea ole loa iaia ka hiamoe.
O ka hana a ka Makai Kiu iloko oia kakahiaka poniponi, oia no ka hele ana iloko o na ululaau i kauhai holoholona.
Ma keia mau olelo a Luakaieie i mua o kana mea i olelo aku la aia hoi, ua hooko koke ia kana e Hinahelelani, a ua lawe ae oia i kona mana piha me ka eleu maluna o ke alanui Koiula a Kane ma ka lewa, oia hoi ke Anuenue, ka mea a ke Akua i berita'i mawaena o Noa a meia Ia Koiaoi a me kona hoa e lawe ia la e na aheahe welelau makani o ka lewa, aia nae, ua olelo aku la o Koiahi i kona hoa e kipa laua ma Honouliuli ma kahi o kona mau ohana e noho ana, a ua ae ia mai kona manao e kona hoa hele a he mea hauoli nui no hoi no ko Hoaouliuli poe kamaaina ke ike iho i na inoa o ko laila mau ui nohea, a oia iho keia. O Kahoonaui a me Ulalena, he mau kaikamahime ui keia noia aina me ko laua kaikuunane o Kauakiawao a nona hoi ka mea i mele iai.
"Noho mai Kahoonani i ke kula, Paa Ulalena i Kauakiowao,"
Aia ma keia kipa ana aku la o laua nei ma ka hale o na kamaaina ua hoanoe ia kienohi o ka Punohuula o ka moana no na hoina o ke kaikunane ponoi o keia mau nohea, me ke ano pii malie ae o ua maeeie maiiloko ae o kona puuwai e hoopuni ana i kona kino holokoa, a oia ka Hinahelelani i olelo aku ai ia Koiahi. E oluolu mai oe e kou hoa hele e kono pu aku oe i ke la keiki e hele pu oia me kakou ma keia huakai no ka mea.
Akahi ka ono o kuu puu, I ka uhu maalo i kuu maka.
Ua pono kou manao ma o'u nei no ka mea, ne kaikunane ia no kakou. Wahi a Koiai 'i pane aku ai, mahone me o na papa leo ana, ua haalele koke iho la lakou nei ia wahi, a ua hiki aku lakou nei ma Puuokapolei, a na kona aku o Koiahi i na @i nohea noho kuia, oia hoi o Nawahine@kamao me Peekaua, a me ka nani oikelakela o ke kula a me ke kaha mai Puuloa aku a hiki Waimanalo oia hoi o Kaiona ka mea i haku ia i ke mele e nalii no ko alii Mrs. Pauahi Bishopa i make.
Eo e ka wakine,
He la o Kaiona,
Alualu wailiula,
O ke kaha puaohai.
O keia poe ui nohea a pau o keia Auhupuaa nui o Ho@ouliuli, eia lakou a pa@ ke hulu@ ia nei e ka ui kaulana o Waianae, aia ka pahu e keone opiopio o Makua ma keia huakai awiwi a Koiahi me kona hoa hele, ke hoipu ia aku la ka lo he i na kanaka a pau o Waianae, mai Kapili@kahe a K@laeokaena, ua hoolohe ia kona leo, eiai he kaikamahine kaulana oia no ia ama i oleleia he kaukapakahi ka la ma Waianae.
Ia Koiahi a me ka lehulehu i hiki aku ai ma kona wahi ponoi aia he manawa i hoohala ia no ka ike ana no na mea a pau iaia me na leo uwe me na waimaka, a he manawa hoi e @hea'i me na ku-ka olelo maikai ana, aia ma keia wahi e kapae iki ae i na olelo ana no Koiahi me kona hoa hele a e olelo hou kakou maanei no ka mea nona keia moolelo a me kona ohana.