Ka Oiaio, Volume VI, Number 42, 19 October 1894 — HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE. Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko. Ke Kahulieol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii. [ARTICLE]
HE MOOLELO KAAO HAWAII NO LAUKAIEIE.
Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.
Ke Kahulieol'a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.
Uii->.him f Manu no "KA L EO , Ka }nialv*ai hele makaikai a Laukaiefc me liana'. I "■■•Aliikane—Li]o o Mnkanikeoo mō Hinalielnluni i luau nlakai ma k.t aina a mo ka moann Iko ia Lna holionu maloko o kf kai a rnn ka aina nei—Hele pn me na o l,r :ni nonoi—Hoonolioia o LaMkir lr nla i Ihikalani—Ulu ka icif! ina keia mau moleupuni—Lilo i nioa lioonianao ia e ka LaliU' H.waii nei. O kahi keia a KanHnlohin i olele ai ī kanaka oia wahi e hoala ana i ku:tp3 aole e pna i ke kai ke hoe» mai. h« mf':roiaio ia, aole i paa 'ia wahi i manao ia'i 1 loko a liiki i bein sv:n A no la wahi hoi o Waiali ke kai halakika 1 haku ia'i i ke mele e keln ka Moi Kamkaiia i make, a mai keia wahi eku i hele aku ai ka ui nohea kaulana oia mau la o Wal-pio-a hiki ma Leieiwi, ka lua o ria lae .kiialana loa ma Hilo. U ka iae-o Leleiwi Wia WaiakeaKai o Hilo, »a kapaia kona inoa ma o Waiolama (KVme Punahoa Rana wainue, a na laoa mai o Leleiwi kane, me kona kaikiiali'ne o Makahanaloa. E ioaa no ma ka moolelo o Keao inelemele. j A o ua Leleiwi] nei keia i haina tiiai ai e l'olo li uuUoko o &< ka'-, aia Kona kitvo pohaku me ht lei l'aluoao Ma ko ano e waiho la uiHloko o ke kai muhilo o ka lae mai ka aina aku; nei, ha puhaku \ila kvia, ao ka Uoho a*aikai-ula a mo he ahi la ke nana aku iloko e ke kai, hi' h le kej ike mai i ke feanaka, e loaa no ij ke kanaka Iwlu leho O! ilo m \ koia jK>haku o liele- . . I !WK i Mj» keia wah'» i] uuihek» hou ai kn luuikai a kaa walo hon o ī.autaU"K me Makt»nikeoe. ] J !•: like me ko Uikou hele mal mai Waipio ,nai,]tt»ahop«» o na kuka olelo ana, W hiu aku -la ks l v unohu ula kajmo«na i« leie nn> kana K«nb «o ka iHkai uk ! kahi o ko koa-%āhl kaniana o llilo oia o ,1 koaa hkk». he man kaau koaa Uv»houu- aia nae ma kekah
| aoao o keia ko.i ia abi j« kokokel j mai nua, he luiv hohonu! loit- aohe aho a ka jioe lawaia 0 ktii ui ilalo oj keia lua, no ka īke o kit iioe .lawnia j I kahiko aole c. ku ih ke al,io me k» | i makau i na Lau -elima. ! . Nolaila, ua i tni kekalii: kanaka , u j Hilo o 1 kona inoa, a loaa, k»hl papan imwaho lna o ka moaua niai na k;ipakai mai o Hilo, he crjamao loa keia Wahi a I e ana vu*i he niau kaaa wale 110 ua ku" ke aho ilalo, a ma kai aku o ua wahi uei ana i i manao ai ] koa-ia, he hohonu loa, a ua maopoopo īa I na mak'a ouka o ka aina . | L Oia hoi e hoopalolei i ika īhu o ; ka waa 1 ka puu o Kakii pa Puua, a e hoopaa i ka houua o Jj:a waa i ; na Niu o Ilaena ma Keaau, aia ! t malalo o keia koa-ia o I, ja oia ka iinea a koHilo poe keiki, i lawaia i olelo kaena iho ai ina ko mele. ' ■ I nui au nojl i He ahi ka;ia e hoi | O kf;ia ko'a ahi kaniana ma Ililo, kamaaina na keiki o nij. aina la ! ia ko'a a hiki i keia wa, a, mahope Uho o ka mi\kaiksvi ana oj ka mea - nona |ieia moolelo ma ia j\vahi, ua t hoea ac la lakou iluna o jka ilikaī ] |a nee.awiwi ae la lakou ka lae j. o Leleiwi, aia hoi, ua hai juua aku | ia o Hinahelelani ia Laukaieie me j kana alii kane, a no. e o'u haku alii) nana kahuakai, e halawai aku anaj kakou me ia ohana o kaun majieia | wahi, aia la ke o-u mai l:i iluna o| ka -ale' na Ike mai la ia kakou. "Owai kona iiioa?"' Wahi a Laukaiei»; 1 nin£,u aku ai. Paiie mai o Hinalīelelani. ' 0 Hinauiakaulumu,'' He wahine puni heenalu keia o kakou a he puni leiilea'no: hoi ma n« ano a pau. a he ano u!& Ia kona ] kino holookoa ke nana a i* ma keia ruau olelo a ka ui o ka moana ua hoomaopoopo aku la ka ni o Waipia ia mau oīelo. Aole no hoi lakou nei i upuupu iho ma ia walii. ua kaalo ue la naH.namakaulunui 'nei miuiua o lak'ou nei, "me he mahiinahi la no ka moana, malona o ki.ha papa heenal», a me i;a leo m* hamaha oia i oane mai ai i na malil|iim. i ',A«we! n>> ka ho ; -a. o ookou ua ka keia e o'u haku alii, e hoī kakou ikahale." | I loi no a pau keia ho.a [olelo, o . I ka hōomaka mai la no ia o na o kukuale o ka moana e hao'eo\ i nie he mav» nalu ala īloko o kit malamalma o kauloa, a ia hoi, ua e-a j»ai la he ekoln mau nalu nui halehnle launa ole mai tne h< pali )a ke ano ke nana aka, na ua wahmo (kamaaina nei ke kena e pae !ike lakou ua ha omak* iho la iakou e pae iike, mi ke ia pae ana,, ua k»awUe ae la o Laukaiāe me Hīna>>e Wani, ua liko laua me he u :\\\ \va--hine ala e iho mai ana nmi luna mai u ka welelau }v>ti me ) n holu*. aole a mUpiii wahi huna kaiae n»a ko laua mau kin >. A o ua wahino mn Ikū uona ke kulana htvnaVu m<» ka weloua a k* kt lehwa «ia laua ma Va i*-a o ka na\u kaM i kau Uiai :n iuo He iuhuu ke ki kah k i ka Uvk;n, t Ma koi* lKvn\;aka a>>a ,■ lakou ' nei e vvae i ka \.aHi mai Va aoao hnli «nakani ma ks hikina n ka !*e : o I<elrīwi« ua hala o Papni, Panku pahn. Papuaa, Ttaen\,-mi Keaau. jna l'aki eloa, a pae ma A ilauwnu jK»Uutfn*ho ma K<*auti.H\ wia ruua.
a hc hua ijfi ta iialu o ka [)xho«hoe ulu leliiia o IJopoe. la lakou nei i j>ae aku ai ma, Aalaioanu, a ; a o Makanikeoe me k;i oiwna ma Haena kahi i noho ai, 1 kela manawa, aia xio ha: ka bnlc ii'nho o keia nona ka nalu u tna i heennhi like laai ia, a i kono aku ai i kana ooe mallhini e hui hou lakon nu Hae* " / na, Kona ka hua liule la kc waiho aku o Keaau-luko nja kahr l e waiho la he walii Poliaku i waihoia lie iwi kar.aka'malalo o ua wahi pohaku la, oin wahi iwl kanaka ka mea e ka hea pineinne ai i na poe kamaaina o Keaau ke hele i ka hi^r.ia. - "Ke hoi ae nei-a ke iho ae nei.', O keia leo kanaka kahea oka po a me ke ao s oia ka mea i olelo ai na poe knmaaina klahiko oia aina o Keaau e kaulnna nei i.keia au hou. "Me kua nalo o Haena." 0 ka lua o ka hale o keia wah iue o Hinamakaulunui, aia no ia maloko rv ke kai ma kahi kokoke ma kahi o ke kino o- - * "Hopoe lehua kiekie iluua Mnkaui ke kanakaLiio iialo e hele ai-e-ilalo-Keaau iliili neheOlelo ke kai o Paaa i ka uluhala. Kaikoo Puna- . He wahi lua hohonu ai;t mawa ho pono aku o ua wahine Kiuo pohaku kupanaha la o Hopoe e waiho la a hiki i keia wa he hale īioho keia so na i-.\ t«aikai apau, 3S like me Ka Maiii a toe ke Kolo maka onaona-a Maomao-a ine ua ia maikai e ae a pao o na ia a pau 1 makemake ia ī na iwaoawa a pau ke kii akn raa ke-.a lua, he. manawa pokole loa ke alu aku. Ua oleloia mii keia moolela. ua ka moe hele akn ka mana o keia lua mai ke kai aku a nuk? ma Keaau loko, he mana kai keia i huipuia me ka huihui o ka \\Mumalalo a'e o ka honua, a ke holo nei ka maloko o kela loko :v hifei i koia wa, a o ka hohonu o kela lua īa ma ke kai he 37 anan \, na hiki i ka poē iawaia kahiko a kaoaaaina ma Keaau ke luu rae ka pohaku ma keia lua ia. he naaalaln na ia a pau ke kii aku ma £eisi lua nohula, ua kapaia kona inoa Kaluaohina. aualiioiai ko'a h; m ko laila poe A mai loko maio keia iua ia na ia ono he lehulehu wale i lu>olakoi;i 'ku ai i na poe maHhmi a pau, » ua kiei i aku kf>ia lua e ka ni o Wa\ oio & m« kaua kane a me Makaui keoo a u& noho lakou nia K*\m n« kekahi mau la no ka leahw luh> n»lu a me k» lealea hula, a oia kumu i hiki »i ko Puna kaikann©i a kauiana. oia o Mallo, he punkani oia ina ka ho omni Hanof aia nae, ua hiki oK nae iaia ke hiwpapa aku t na ka - kmnnhine o Waipio a mo na nulnv kaoiaaa o Maunaloa. a nve na kaeae* o Kanai a ua puhili kona ikr nnua o keia i>o<f mah^inU Mahnp« iiio o ko Laukakno uoW ana ua t«a U k* kamaaina ia ]ak\>n t hcb n;< ka manao maikai me ko. aīoha, A us haak s h v aku ka hn »kxi i ke Ahupnaa ka ain? kauUna » ke kipaia o ko Kauai kei ki puukanī i iko la tna «a kaao Whulehn o\\;.le Haweiii no" nolaila. na ko OUo t.vx- <? i ko a v>m:;o;nviv t nela nvt'.i poh-*kn t \dvau \noā o
b o kun yia 1 ke kaī mawaena o Le 2 * U'iwi a rae L'wpai, oia ka na-lu loihi t)Or>kaiji nia keia Ptie aiokn, he mau liiile.ka ia:hi uuiu Kela wahi n>ai a pae i Aalauiiiini, a .0 ka naiu o Keahua ku ualu jna ke k« kuono nia Hiio-one, In Laukaioie rna 1 haaleie aku lā"T" t_ia Kuluiu, tm ma ht-le hou ka lako» I iiele *i"fi uiai, uiiii Waīpiomai.