Ka Oiaio, Volume VI, Number 23, 8 Iune 1894 — Page 2

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

NUPEPA KA OIAIO.

J. E. BUSH, Lunahooponopono.

J. K. Penikalaka, Puuku.

O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA.

 

POALIMA IUNE 8, 1894.

 

KA NUHOU HAUOLI !!!

UA LANAKILA KA HOIHOI MOI O HAWAII !!!

Kokua Lokahi na poe Demokarata i ka lahui Hawaii, no ka pono o ko lakou Aina Ha@.

            Iloko o ka Aba Senate o Amerika Huipuia; ua lawe mai o Senatoa Kyle he Olelo Hooholo, e hoike ana i ka manao o ke Senate.  "Aole e lawelaweia ka mana kaua o Amerika, no ke kokua ana i ka hoihoi hou i ka Moiwahine o ka Paeaina Hawaii; a i ole ia, no ka hoopau ana i ke Aupuni Kuikawa." *****

            Ua nui na kamailio ana no keia olelo hooholo; aka, ua lokahi loa na hoa o ka aoao Demokarata; a ma ka la 24 ae o Mei; ua koho ka Hale; a ua make loa ua olelo hooholo @a.

            Nolaila, ke hoomaopopo la kakou i keia la, aia ke ola nei ka hoihoi Moi me na mana kaua o Amerika e like me ka haiolelo a Cleveland.

EIA HOU KEIA !!!

            Ua lawe hou ia mai no he Olelo Hooholo iloko o ke Senate e Senatoa Frye; E hooholoia i $20,000 uku hoomau no ka Moiwahine Liliuokalani. ***  Ua hoole mai ka aoao Demokarata i keia uku ana; oiai wahi a lakou, he mau hana hoopunipuni wale no ia; oiai, ua ike no makou i ko ka Moiwahine manao

            I ka manawa i ninauia ai, ua lokahi ae la na poe Demokarata, a pepehi ia iho la ka olelo hooholo, a make la !

            Auhea ka lanakila o na hana hoopunipuni a @a poe mikanele, e olelo nei:  Ua make loa ka hoihoi Moi ?

            Mahea hoi ka oiaio o ka Alapaki Kauka mau olelo i hoolaha ai ma ke Kuokoa? - He lalau loa ia.

            E hoonaauao ae kakou ka lahui Hawaii ponoi; oiai, aia ko kakou ola a me ko kakou pono, ke hana ia mai la e Cleveland a me kona mau noa o ka aoao Demokarata.

 

KA OLELO HOOHOLO A KYLE.

            Ua lilo ia i mea hoopahuluia no ka poe aihue aina, a kaili aupuni ma Hawaii nei; a no ia mea, ua puka ae ma ka nupepa hoino Moi, ka Advertiser o ka Poakolu nei, June 6, 1894 he mau huaolelo e nanahu ana i ko lakou mau alelo manamana ponoi iho, a penei ka olelo ana:

            "Aohe mea i ikeia e loaa mai ana, heaha la ke kumu pono o ko Senatea Kyle lawe ana mai he olelo hooholo o keia ano; aka, ua ikeia ma kekahi mau kumu; aia o Peresidena Cleveland a me ke Kakauolelo Gresham ke hoomau la i ka manao, aole loa e haalele i ke kumuhana no ka hoihoi ana i ka Moiwahine e noho mana aku."

            Hoole na mikanele, a me na poe pakaha aina; a hoolaha ma na nupepa hoohui aina me ka olelo ana:  Aohe ae o Cleveland e hoihoi hou i ka Moiwahine; no ka mea, a nolaila, a ua mea iho la, a pela aku ***

            Ua ike mua loa makou, ua paa ko Cleveland manao e hoihoi hou i ka Moiwahine o Hawaii maluna o kona aupuni i pakahaia e na lima lepo o na poe mikanele.  Ua hoike akea aku oia ia mea ma kana haiolelo i ka Ahaolelo o Amerika, ma ka la 19 o Dekemaba 1893.

            He kanaka naauao a manao paa o Cleveland, a e hooko ana i na wa a pau, i kana mea i hoopuka ai e hana.  Pela pu no hoi me kona Kuhina o na Aina E, Mr. Gresham; he kanaka piha naauao a ike kanawai; a he akahele loa oia ma ka hoopuka akea ana aku i na manao kalai aupuni ano nui; i ole e loaa he mea e @ema ia ai, a e hoohilahilaia mai ai e ko ke ao holookoa.  Ua olelo ae oia ma ka hope loa o kana palapala ia Cleveland, penei:

            "O ke Aupuni o Amerika ka hikimua loa, ma ka ike ana aku i ke kuokoa o na Paemoku (o Hawaii), alaila, he mea pono, oia no ka hope loa e kukulu hou ai i ke Aupuni Moi, i hookahuli me ka mana ikaika a me ke kolohe."

            Nolaila, ua paa mau ka manaola na iloko o makou, na poe e aloha nei i ka aina, a me ka nohoalii o Hawaii, no ko Cleveland hoopono Ua ike pano makou me ko makou mau maka, i na hana hookahuli aupuni a na poe mikanele; a ua lawa ka hiki e hilinai hou ole aku ia lakou a me ka lakou mau hana.

 

NUHOU HOPE LOA.

Oia Mau ke Kulana.

            Aole he mea hou aku i bana ia e pili ana i ka ninau Hawaii, mahope o na hoao ana a kekahi mau hoa o ka aoao repubalika e lawe mai i olelo hooholo e hoole aole e ae ia ka Peresidena o Amerika e hoihoi aku i ke aupuni moi me ka mana kaua, a e kipaku aku hoi i ke aupuni P. G., ma ia ano hookahi.  O ka mea hope loa i ike ia iho ma kekahi nupepa Chronicle o ka la 31 o Mei, he manao pepa nona iho o hoao ana e wehewehe i ka mea a kekahi nupepa Demokarata i olelo ai, oia ka hopena o na mea i ha@ ia e pili ana i ka olelo hooholo a Turpie, a me ka olelo papani a Vest ma kona wahi.  Ua hoomoe ia keia mau olelo a i elua, a aia no ke waiho la ka ninau Hawaii e like me ka ka aoao aupuni i hoolala ai, oia hoi e waiho malie a pau ka bila auhau kuloko i ka hooholoia, alaila hoala ia mai a hooholoia ka noonoo ia ana o ka ninau Hawaii.  Ua ikaika na keo o Cleveland i keia mau la, mahope o ka huepau ia ana mai nei o na hana lawe kipe o na Luna Senate e pili ana i ka ninau auhau dute a me ka ninau Hawaii.  Mamuli o keia paumaele o kekahi mau hoa lawe kipe o ka aoao repubalika a me kekahi mau hoa demokarata i kakoo aku nei i na @ana kolohe a kumuole, ua lokahi ae la na aoao iloko o ka Ahaolelo e kokua ia Peresidena Cleveland ma kana kumu kalai aupuni a pau, kuloko a me kuwaho.  Pomaikai kakou i ka hoike ia ana o na hana kipe a na misionari a me ko lakou mau, kokua aihue aina maanei a ma Amerika, mamuli @ ko ke Akua alakai ana i ka lahui e koho ia Peresidena Cleveland, kekahi kanaka hopo ole e hana i ka pono.  E ola mau loa o Cleveland a me kona Aha Kuhina, a me Mr. Blount.

            Ma ke ku ana mai nei o ka Alameda ma ke kakahiaka o ka Poaha nei; aohe mau mea ano hou i hana ia mahope mai o ka haalele ana aku o ka Mokuahi Gaelic ia Kapalakiko.

            Ke mau la no ko Peresidena Cleveland manaopaa, e hooko i kana kumuhana i kokua ia a e ka Hale Ahaolelo Lahui o Amerika Huipuia.  E like me kona ano hoopono, pela no makou e kupaa nei maluna o ka manaolana, no ka hookoia o ka pono o ka lahui.  Aole loa makou e hoi hope, aole hoi e haawipio wale aku i ka pono, no ka hewa a ka poe kolohe e hana nei.

            O na olelo uhiuhi a hoopunipuni a na nupepa hoohui aina o Kapalakiko, a me ko ka hikina aku o Amerika, aole loa ia he mea no na poe aloha aina e hoololi ai i ko lakou manao.

            O na nupepa o Amerika i hoolimalimaia e na poe mikanele e hoike ana lakou i na mea a pau loa, e pepehi ai i ka manaolana o na poe Hawaii.  Nolaila, ina ua hiki mai na olelo heopunipuni, alaila e hoopuka ana na n@epa hoohui aina o Honolulu nei ia mau olelo oiaio ole, i mea e pau ai ka manaolana o ka lahui Hawaii, no ka hoihoi a@a i ka Moiwahine maluna o ka Noho Alii o Hawaii.

 

He Hopena i Kaunuiia.

            Ma ka makou maopopo iho i ka haiolelo a Peresidena Cleveland i waiho aku ai imua o ka Ahaolelo o Amerika Huipuia, i ka la 18 o Dekemaba, 1893, nona kekahi mau kumu manao a makou i unuhi aku nei a pai iho maloko o ka "LEO" a me ka "OIAIO," @a loaa ia makou na huaolelo hoolana i ko ka lahui Hawaii manao, e hookoia ana no ka mea a ka Peresidena a me kona Aha Kuhina i hooholo @i, oia maoli no a oia hookahi ka mea k@pono e hana ia e pau ai ka paumaele o ka inoa maikai o ka lahui Amerika, mamuli @ @a hana i hana ia e kona Kuhina noho o ma Hawaii, oia o Mr. Stivini a me kona luna moku kaua, Kapena Wiltze @ ka Bosetona.  He ku no hoi i ka mahalo ia, a he hoike ana mai no keia mau manao kelakela hoopono a me ka naauao o Mr. Cleveland i ke kupono a me ka pomaikai nui ana o kona aupuni i kona lilo ana ma ke poo oia labui, a he mea no hoi na kakou e hauoli ai i ka loaa ana ma ona la kekahi hoaloha maikai a hoopono e hana ana i ka pono a me ke kaulike mawaena o kona lahui ikaika, no ka lakou mea e hana ai ia kakou, a me kakou kekahi lahui uuku a palupalu e like me Hawaii nei.  Pomaikai ko ke ao nei i na he nui aku na loea kalaiaina i noho oihana hookele aupuni no na aupuni nui a ikaika, e like me ko Cleveland, Blount a me ko Gresham ano.  Ola ka inoa maikai o ka lahui kanaka o ke ao holookoa, i keia poe ana kanaka, ka poe kalai-aina i kukulu i ka lakou kalai-ana i ka pono o ko lakou lahui kanaka maluna o na manao hoopono a me ke kaulike me ka nana ole i kona ikaika a me ka palupalu o kekahi lahui, a hoolilo iho ia mea he ana e hoanoe ai i kona kaupaona ana i na hihia i ulu ae mawaena ona a me kekahi lahui e aku.  Pomaikai o Amerika i ka haule ana o ka aoao repubalika o na mahele kalaiaina oia aupuni, a me ka hoonele a hoopahua ia ana o na manao kuko @o o na mamo misionari i hoao ai e hana ia maluna o keia lahui uuku mamuli o ka mana o na luna aupuni nui o ka oihana civila a me ka luna kaua o ka oihana kaua, e aahu ana i na hoailona o na oihana oia aupuni.  E hoomaopopo kakou i keia mau manao kelakela:  "Aka, aole ma keia hookahuli aupuni ana, ua pau kakou hana, i kou manao, ma ka hoole ana e apono aku i ka hana i kanalua nui ia" (hoohui aina), a mahope aku, e olelo wehewehe ana i ke kahua kumu alakai i na hana a na aupuni kekahi i kekahi, me keia mau olelo.  "Ua kukuluia na kanawai o na lahui maluna o ka noonoo maikai a me kana pono, a o ka rula na hana e alakai ai i ka nohoana mawaena o na kanaka, a kupa paha, o na lahui naauao ua like no hoi ka pili i na bana mawaena o ka noho ana o na lahui."

            A mahope o ka wehewehe kumu ana o ka Peresidena i ke kahua o ka rula e ana a e alakai ia ai ka hana a na mana aupuni, me ka nana ole i ka ikaika a me ka palupalu paha o kekahi, ma ka lakou hana a hooponopono ana i na pilikia a me na hoopoino i hana wale ia aku maluna o kekahi aupuni e kekahi, ua puana ae hoi oia i keia olelo nani a naauao nui:  "Maluna o keia mau kumu ua hiki ole loa i ke aupuni o Amerika ke hooia aku i kekahi hewa mahope o kona hana ia ana mamua o ka hiki loa ana iaia ke ae mua e hana ia kekahi hewa."  He mau olelo koikoi keia, a he mau olelo kumu i hiki ole ke pane ia e kekahi mea, a o keia mau olelo ua pili i ka mea i ae ia mamua a i manao ia e hoopono aku mahope e ka Peresidena Harisona a me ka aoao repubalika, i hana ia ai e Stivini a me kona mau hoa ohumu aihue aina a kipi i keia lahui a me kona aupuni, na mamo misionari hoi a me na haole ilihune aea haukae i haalele i ko lakou aina no kekahi karaima paha a i ole no ka molowa a hiki ole maoli @o ke paio aku i ola no ko lakou mau kino manele, a lakou i kuko ai e ola palaualelo ma na hana aihue a lima kakauha hoi.

 

Mai Uluhu a oukou.

            E na makamaka a me na hoaloha o makou; na hoa hoi o ka manao lokahi no ke Aloha Aina, ke Aloha Lahui, a me ke Aloha Moi no Hawaii.

            Ua nui ko makou mau hoakaka ana aku la oukou, i ka manaoio a me ka manaolana, no ko ka Moiwahine Liliuokalani hoihoi hou ia mai maluna o ka Nohoalii o Hawaii nei.

            He mea oiaio, ua loihi na la o keia hoike ana aku ia oukou no ka hiki io mai o ia mea.  Ua ike makou me ka maopopo ma na olelo ponoi a Peresidena Cleveland e hooko ana oia ia mea; a e like hoi me ke kakoo ana o ka hapa nui o ka Hale Ahaolelo Lahui ia manao o ko lakou Peresidena, pela no makou i manaoio ai, e kakoo ana ka Aha Senate ia hana i hooholoia e ka Hale o na Makaainana.  Ua kokoke e hookuuia ka Ahaolelo; a mamua ae o ia hookuu ana, e hoopauia ai na hana @o ka ninau o Hawaii nei.

            E na makamaka:  He mea uluhua anei no kakou, ka hoomanawa nui ana ?  He mea pono ole anei no ko kakou mau manao iloko o ka wa pilikia, ke hoopuka i na manao hoolana aku ?  Ke hai aku hoi i ka olelo no ke ola o Hawaii ?  Ke hoolaha aku hoi i ka malamalama maluna o ko Hawaii Pae Aina ?  Ke ao aku hoi e kupaa loa, aole e ae e hoohiki kue i ke Aupuni Moi o Hawaii ?  Ke bai aku hoi i na hanauna opio e aloha i ko lakou Aina a me ko lakou Moi ?

            Ke paio nei na Alakai o ka Lahui Hawaii no ka pono o ko kakou Aina ka Lahui, a me ko kakou Moiwahine i aloha nui ia.

            Aole he paio no ka mahaloia mai aka, no na hoinoino ia mai he nui; e ka poe e ake ana e hanaino ia kakou; e ake ana e kiola ia makou i ka aina malihini oneanea, i hookahi ko makou make pu ana me ko kakou Moiwahine i ohumuia e pepehi, a e kipakuia i ka aina e !

            E like me ka hoomanawanui o ko kakou Moiwahine, pela hoi kakou e hahai ai mahope o ia alanui hookahi:  Aole e paupauaho, aole uluhua, aole hoi e hoihope; aka, e hoomanawanui me ka manaolana e hookoia ana ko kakou makemake.

 

MAI PUIWA A HOPOHOPO.

            He nui na lono a me na hauwawa mawaena o kekahi mau poe kanaka e koi ana, e kuhikuhi ana a e alakai ana me ke kauo ana aku i ka manao o ka lehulehu iloko o kekahi mau manao puiwa a hopohopo wale.

            Ke ao mau aku nei no makou i ka Lahui Hawaii mai puiwa wale, aole hoi e hopohopo iki no ke kulana o Hawaii e ku nei i keia manawa.  Oiai o ka minute hookahi iloko o ka manao puiwa a me ka hopohopo wale oia ka mea nana e hoohiolo i na mahina loihi he 16 i lilo i ke kakali hoomauawanui ana no ka pono o ko kakou aina.  Heaha ka waiwai a me ka pomaikai o ko kakou hoomanawanui haipule ana no ke ola ma ka Lani, ina ua makemake kakou e hoolilo i hookahi minute no ka hana hewa a ke diabolo e koi mai ai ?  He mea makehewa loa ia.

            Pela no hoi kakou e hoomaopopo ai, a e loaa ai na manao hoomanawanui ma na ano a pau no ke kakali akahele ana aku no ka pono o -ko kakou aina.  He mea hiolo wale no na hana hewa i kukuluia e kue ana i ka pono o ka Lahui.

            O na hana hoouluulu a na enemi maalea e onou mai nei ma o kekahi poe la o ke aloha aina, he mea ia na makeu e kue loa aku nei a e kue mau aku ana hoi ma keia mua aku.

            O ka manao ana e o na poe Loio noonoo papau a hoopili wale hoi, he hoailona ia o ke alakai hewa ia o ka noonoo aloha aina, alaila, ua hiki ole ia makou ke noho hamau me ka hoike ole aku i ko lakou hana ana i na mea e hoopoino loa ia i ko kakou hoopii, e waiho la ma ka lima o Amerika.

 

Ka Haiolelo a Mr. Dole.

            I ko makou hoomaopopo ana i keia haiolelo hookahuli kulana Aupuni, ua akaka kona wahi i kukulu ia ai maluna o keia mau hopunaolelo penei:

            "Mamuli o ka hakalia o ka Hoohui Aina, i manaoia mawaena o Hawaii a me Amerika Huipuia, ua hoalaia mai ka ninau e pili ana i ka hoololi ana ae i ke ano manawa o keia noho ana, i mea e loaa ai ke ano kumau o ke Aupuni." *****

            Ke hoomaopopo nei makou i ke kue loa o keia haiolelo a Mr. Dole i ke ano, a me ka manaoio maoli o ke kukuluia ana o ke Aupuni Kuikawa, mamuli o ka lakou olelo kukala kuahaua o ka la 17 o Ianuari 1893; peneia:

            Mahele 2: - "Ma k ia, ke kukuluia nei ke Aupuni Kuikawa no ka Manawa, no ka noho mana a me ka malama i ka maluhia o ka lehulehu, e mau aku a hiki i ka manawa e kukakuka a hooholoia ai na kahua hoohuipu aku me Amerika Huipuia."

            Ua hoomaopopoia, ua holo aku ke Komisina kuka o ka P. G; n@ ka hoohui aina ma Amerika, oia o Kakina, Kakela, Kaaka, Waila a me Marsden, a ua hiki aku lakou ma Wasinetona maloko o na la mua o Feberuari 1893;  Ua waiho ia aku ke Kuikahi hoohui-aina ia Peresidena Harrison a me kona Aha Kuhina, a ua waihoia aku iloko o ke Senate.

            I ka wa i hoi mai ai o Cleveland e noho Poo ma Wasinetona iloko o Maraki 1893; ua huki ae la oia mawaho o ke Senate i ke kuikahi hoohui aina, a hoouna mai la ia Mr. Blount  i Komisina ninau no na mea pili ia Hawaii nei.  Mamuli o kona noonoo pono ana, ua hoole loa oia i ka hoohui ana ia Hawaii me Amerika Huipuia, a ua hoole pu hoi me ka Ahaolelo Lahui ia manao hoohui aina.

            A e like me na olelo wehewehe ao kanawai a Lunakanawai Cooley, e hoakaka ana:  O ka hoohui aina oia ka manao a me ka uhane o ke kukuluia ana o ke Aupuni de fecto; a ina e hooleia ia mea, alaila, ua pau iho la ia Aupuni Noho Manawa:

            Ua ike no o Mr. Dole, ua hoole loa mai nei o Amerika i ka hoohui aina, aole e like me kana e olelo nei ma kana haiolelo; "Mamuli o ka hoohakalia ia o ka hoohui aina;"  Aohe o Amerika i hoohakalia i ka hoohui aina, aka, ua awiwi oia, a ua hoole loa mai i ka hoohui aina.  Alaila, ua hiki mai ka manawa a Mr. Dole e hookuu ai i kona aupuni (de fecto,) noho manawa, a e waiho iho i ke aupuni no Liliuokalani, ka mea nona ia kuleana, e like me ka olelo o Kana (Protest) Palapala hoopii kue.

            Ke olelo nei makou me ka ike maopopo loa, ua lalau a hilihewa na olelo o ka haiolelo a Mr. Dole, a ua kue hoi i ka mea ponoi ana i hoike ai ma ke kahua o kona kukulu aupuni noho manawa ana; ma ka la 17 o Ianuari 1893

            Ma ka maa kalai aupuni ana, aole loa e hiki ke hoololiia ke kahua kukulu aupuni, no ke kuhihewa, a no ke ko ole o ka makemake mahope mai.  I na pela, alaila, ua kuhihewa loa ko na aupuni kuwaho ike ana mai ia Mr Dole, he Kuhina no ke aupuni de fecto o Hawaii, e huli ana i loaa ka hoohui aina.

            He pololei ko na Aupuni o Beretania, Farani, Potugala, Iapana, Italia, Sepania, Chili, Geremania, Austria, Holani, Kina ike ana mai i ke aupuni o Mr. Dole ma ke ano de fecto.  Aole loa e hiki iki i keia poe aupuni ke ike hou mai iaia, malalo o hookahi kino a me elua ona poo; he Provision Government a he Republic no Hawaii.

            O ka Mr. Dole mau olelo paipai i na Elele hana Kumukanawai, he hookikina ana aku ia i na Elele, e luu e ohi mai i ka momi iloko o ka moana hohonu, ka mea hiki ole ia lakou ke hana a ke hooko aku iloko o ka naau o ka Lahui Hawaii naauao.

H. P. ****

 

Hewa ka I'a a Umiamaka !!

HE OKEA OLOKO.

            O keia ke ano maoli o ke Kumukanawai o ke Aupuni Repubalika a Mr. Dole i hoomakaukau ai; a i waiho ia aku imua o ka Aha Elele hana Kumukanawai, ma ka auina la Poalima nei, Iune 1st 1894.

            O keia ka lua-huna o na manao kalai aupuni, i ohumu ia, a i hoolala ia e na mamo a na mikanele, no ke kaili ana i ka aina mai na poe Hawaii aku, a mai ko lakou Moi aku; iloko o na makahiki he kanaha i hala iho nei; akahi no a huai pau ia mai nei; a ike maka iho la na Hawaii, i ke ino, a me ka lepo-uli ekaeka o ko lakou mau naau hookamani loa.

            O keia iho la paha ka manao aloha o ua poe mikanele nei i na Hawaii ?  O keia iho la paha ka pomaikai a na hoohanau o na Ekalesia Hawaii i loaa mai ia lakou ?

            Mai mua mai a ka hope, ua ike makou, ua piha keia kumukanawai me na manao lili, na manao kaili pono, hoohaiki mana, alunu oihana, a me na hana aloha ole i ka lahui oiwi o ka aina.

            Ua akeia e pau, a e nalowale koke aku ka lahui Hawaii, mailuna aku o ka Paemoku o Hawaii, aka, ua hoole mai ke Akua ia manao o na poe naau kolohe, a eia no ke ola nei he 40,000 a oi o ka lahui Hawaii ponoi.

            Ane, ma keia Kumukanawai, ua makemakeia e lilo mai na poe malihini, na poe aeahaukae, na poe hana karaima i ho@ pee mai @a aina e mai i poe kupa no ka aina.  Hookahi makahiki e noho ai ma Hawaii nei, ua lawa anei ia manawa, e hakilo ai i na kinaunau a me na hana karaima ino a ua poe nei o na aina e mai ?  He hana keia a ua poe mikanele nei e ake ana, e holopapaia, a e wailana @ o Hawaii nei, me na poe malihina aea o na aina e mai; e like me ka uhi paa pu ana o na uhini maluna o ka aina e Aigupita, a ai iho la i na mea uliuli o ka aina, a lilo i waoakua oneanea.  O ka hoemi ana i ka manawa e lilo ai i mea kupono i kupa Hawaii, he hoomahuahua ana aku ia i ka nui o ka poe malihini hookupa; a he kumu anai aku ia i ke ola ana o na oiwi ponoi o ka aina.

            Eia kekahi:  O na hana koh@ balota pili i na Senate a me na Lunamakaainana; he mau hana poholalo ia, i akeia, e hookoia ka moho a na poe mikionali, oiai; ma ke koho Senatoa ana, he hookahi wale no balota no ka mea hookahi, a ma ke koho Lunamakaainana ana hoi, he laulima ka balota e haawi ai, he 2, 3, 4 a me 6 balota no ka mea hookahi.  Aole keia hana mamuli o ka hoopono a me ka rula o Amerika, aka, mamuli o ka manao alunu mana keia mau hana ana.

            Pela no, he nui wale na mea lauwili e ae o keia kupuino; a ma kekahi wa e hoike hou aku ana no makou.

 

HE MEA POHIHIHI IA ?

            O keia kekahi o na hopunaolelo maoli i puka ae maloko o ka Haiolelo a Mr. Dole, penei na olelo ana:

            O ka ninau e pili ana i ke ano o ka Aha, i kaheaia no ka hana ana i Kumukanawai hou, he mea pohihihi ia, oiai, ua makemakeia e loaa pono ka leo o ka lehulehu ***

            Ke ninau nei makou; Heaha ka pohihihi o ia mea, he Aha i kahea ia no ka hana ana i Kumukanawai ?  Hookahi mea i olelo ai o Dole, he mea pohihihi, oia no ka loaa ole ana o ka leo apono o ka lehulehu o na poe Hawaii, ma keia hana ana iho nei a Dole ma.  O keia ke kumu pohihihi; no ka mea, ua ike no o Dole ma, aole loa e hiki ke aponoia, a ke lilo i mea mana maluna o ka Lahui, na mea i hanaia a i kukuluia e ka hapa uuku loa o ka Lahui Hawaii.  Oia ke kumu o ka hopohopo, no ka mana ole o keia Kumukanawai a lakou e ake nei e hooholo i Kumukanawai no ka Lahui.

            Ke kukala aku nei ko makou ike noiau kalai aupuni, he mea ole ka hana al@nu mana a ka poe uuku e kukulu ai.  Ina i hoole ka Lahui Hawaii ia ha@a; ua pono a ua pololei, no ka mea, mamuli o ka hana hoohaiki a hooweliweli ke kuleana i komo ole ai na poe Hawaii iloko o ka hana maa ma ke Kumukanawai mua o ko lakou aina hanau.

            He hoahewa makou i na hana i kukuluia maluna o ke kuko, a me ka manao hao a kaili lima nui o keia ano.  He like ko makou kue a hoino a hoopailua ia mau hana, e like me ko ke Akua ao ana ia makou e kue mau aku i na hana e hoopoino ai i ko makou mau makamaka a me ko makou mau hoaloha a oi loa aku hoi i ko makou Lahui ponoi mai na kupuna mai.

H. P. ****

 

Na Lono Wale Mai.

            Ua olelo wale ia ae; ina e kukala pupuahulu ae ana ke Aupuni Kuikawa i ke Kumukanawai o ke Aupuni Repubalika o Hawaii; alaila e hoolele koke mai ana na aumoku kaua i ko lakou mau pualikoa, me ka hoohakalia ole; e pale koke aku ia hana, a hiki i ka wa a ke Aupuni o Amerika e hoike mai ai i kana olelo hooholo no Hawaii nei: - Pehea la na P. G. ?  Hooulu no paha e kaua ?  Oia ka wa e ike ia ai ka ikaika a me ka hohe wale.

 

            Ua haule loa ke noi a na Pake, e loaa pu ia lakou ka pono koho balota, a ua olu hoi na Iapana, ua loaa iho la o guru hanahana ia lakou.  Pehea la oukou e na keiki o ka aina pua ?  Imua a lanakila, oi kau ka la.

 

Ka Lono Laua@ea.

            Ma ka Holomua o ka Poaono nei, Mei 2, 1894; ua loheia mai na poe P. G. mai; ua hoike aku la o Kuhina Willis: aole ke Aupuni Amerika i apono aku i na hoohana ana aku o ka Aha Elele hana Kumukanawai.

            He poe e ae no kekahi i olelo mai, i auo like loa na manao me keia, a no ia mea, ina he oiaio ia mau lono; alaila, he hookahi wale no kumu o keia hana ana o ke Kuhina Willis; oia no ka loaa a@a aku o ka Palapala Kue (Protest) a ka Hui Aloha Aina, iaia; e koi ana i kona oluolu, e hooko koke aku oia i ka papa ana aku i ka P. G. a hiki i ka wa e loaa mai ai ka olelo hooholo hope loa a Amerika no ka ninau o Hawaii nei; no ka mea, iaia ponoi i nonoi ia aku ai e hooko aku, ma ke ano he Luna no Amerika e noho kokoke ana ma Hawaii nei.

 

KEKAHI MAU PAUKU O KE KUMUKANAWAI O KE AUPUNI P. G.

            Ke hoopuka aku nei makou i kekahi o na pauku o ke kumukanawai e hana ia nei e ka Aha Elele, i ike mai ai ka lehulehu i ke ano o keia kumukanawai i manaoia e na welo mikanele e pani i ka leo o ka lehulehu a me na nupepa e kamailio akea nei i ke kulana o keia poe.

PAUKU 3.  LANAKILA O NA HAIOLELO A ME KA PAPAPAI.

            Koe nae na mea i hoakakaia mahope nei, ua hiki no ina kanaka apau ke kamailio akea, kakau, a hoolaha ana paha i ko lakou manao maluna o na kumuhana a pau, aole hoi e kau ia kekahi kanawai e papa ana i na haiolelo akea ana, a pela pu hoi me na papapai; a e kau no ke koikoi maluna o kela a me keia mea, e hoino ana i ua pono ala; aole loa hoi kekahi mea e paipai ma ke kakau ana, pai ana, a i ole kamailio ana, no ka hoihoi hou a i ole kukulu ana i aupuni moi maloko o ko Hawaii Paeaina; aole hoi e paipai i ka hoohana a@a i kekahi mana i mea e helopono ai kekahi ano o ka hoololi ana i ke kahua a me ke kulana o ke aupuni e ku nei i keia manawa; aole hoi e imi, a i ole paipai ana e hana kekahi aupuni mana kuwaho no ua hana ala, koe wale no me kekahi kuikahi i hana ia e like me na mea i hoomakaukauia ma keia kumukanawai.

 

KUE LOA IA O KAKINA.

            Mahope iho o ka pau ana o kekahi mau hana o ka Aha Elele ma ka Poaha o ka pule@ i hala, ua heluhelu mai la ke Kakauolelo, he palapala mai ka Hui Amerika mai i hoohui ia, i waiho pu ia mai me kekahi olelo hooholo a ia hui e noi mai ana e ae ia ka Hon. L. A. Kakina i ke kuleana o ke kamailio ana ma keia Aha Elele.

            Elele Kaaka i noi mai e apono ia keia olelo hooholo, me kona mahalo nui ana ia Kakina @o kana mau hana iloko o ke kau Ahaolelo i hala.

            Hoa Kuka Baraunu, ua like kona manao me ko Kaaka ma na mea a pau, o pili ana no Kakina, aka, o kona manao no keia olelo hooholo aole he pono e h@oholia.  Ua hoohikiia na hoa a pau o keia Aha Elele, a aia maluna o lakou ke kaumaha o ka hana ana i Kumukanawai.  Ina e ae ia ana o Kakina e komo mai e kamailio, alaila, heaha ka mea nana e papa aku i ke komo ana mai o kekahi poe eae e ao mai i na hoa i na e mana ia ana he mea waiwaiia.

             Kuhina Kamika; aole i manaoia e hoolilo ia Kakina i hoa.  Aole no hoi ona mana e koho ai, aka e loaa ana nae i keia Aha Elele ka pomaikai nui o ka loaa ana mai ia Kakina mai o kona ike a me kona naauao.

            Elele Robikana i hoakaka mai i ke kupono o Kakina a pela aku; a wahi ana, i na i maopopo mua i ka Hui Amerika Hoohuiia, e hoole ia ana keia olelo hooholo, i na ua hookomo lakou i ka inoa o Kakina no ka noho i ka hakahaka o ka Aha Kuka.

            Kuhina Damana ma kona manao he mea pono ole ka lawe ana mai i na mea pilikino e pili aua ia Kakina.  Aia no he wahi maopopo loa o ke komo ana mai iloko o keia Aha.  Oia hoi he hoa no ka Aha Hooko a Kuka, a i ole ua hoounaia mai e ka lahui.  Ua kue hoi lakou i ke kohoia ana o ka makai ku huina, a nolaila aole oia i ike i ka like ole o keia mai ke kanaka mai e ku ana iluna loa o ke poo o ke alapii aupuni.

            Elele Balauwina ua kue loa oia i keia olelo hooholo, oiai @e hana keia e hoopoino mai ana, i na e komo ana kekahi mea ano e maloko o keia kumukanawai mamuli o kekahi ae ia ana, alaila e kau mai ana ke kaumaha oia hana maluna o lakou mai ka poe uana lakou i koho.

            He lehulehu loa na hoi i kokua mai i ke kue ana i keia olelo hooholo, e kue loa ana ia Kakina.

            Ua k@hea ia na ae a me na hoole a @a haule ke noi e hooholo ia keia olelo hooholo, o ka poe i koho ma ke kokua ana oia o Keaka.  Robikana a me W. O. Kamika.

            Ua haule ko Kakina manaolana no ka lohe ia o kona leo ma keia hana ano nui a lakou.

            Ua lohe wale ia mai, e kali ana a loaa he wahi hakahaka hou ae o ka Aha Hooko a me Kuka alaila paha @ aku.