Ka Oiaio, Volume VI, Number 20, 18 May 1894 — Page 4
| This text was transcribed by: | Betty Yang Green |
| This work is dedicated to: | Awaiaulu |
Nupepa Ka Oiaio.
"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"
HONOLULU , MEI 18, 1894
HE MOOLELO KAAO HAWAII
- NO -
LAUKAIEIE.
Ke Kino Kamahao Iloko
O KA
Punohu Ua-koko.
Ke Kahulileole’a o ke Kuluaumoe e na Pali
O
Waipio Hawaii.
Unahiia e Mose Manu no “KA LEO.”
Ka lua o ka Makanikeoe huakai me kona wahi hea hele me Awioi. Hiki hou oia ma
Kahoolawe me Mani, Molokai, Oahu Kauai a me Lehua.
I ka hala ana o ke anahulu hookahi ua hoa koakoa ia mei na waa o Niihau me ke kila mau kanaka me na wahine me ko laila mau moena pawehe a me na huawai ihiloa me na umeke i hana maiau ia e ko lai’a poe maiau nui wale ma ko lakou mau ike noeau. Ke ma ia mea i kaulana ai na kanaka me na wahine oia mokupuni i ka oleloia; ma Niihau na ipu me na moena maikai loa. Auhea la ia mau mea maikai ola aina i keia au hou? Ke manao nei ka mea kakau, me he mea la; ke hele aku nei e nalohia ia mau mea i keia wa, minamina wale ia me amaikai a ia poe, a he nui no hoi na waiwai e ae i lawe ia mai me na lehulehu o na manu o Kaula a me na Ahuula.
I ka holo ana mai a pae ma Kauai, ua paa popo ke kahakai o Mana i na waa o Niihau a me ko Mana a o na waa e ae a puni o Kauai, ua hiki aku lohe ia poe e houluulu ae ma ke one o Alio a me Wailua, a ua hookeia ia leo kauoha a ua piha pu kela one i na waa a hiki i Kapaa.
I ka hiki ana aku i ka po mua o na Kanaloa oia hoi ka po o na Kaloa, he mau pop i keia o ke au iluna, mamua ae o ka makaukau ana o na mea a pau no ka hele ana, ua ui mua ae la o Kawaihoa ia Makanikeoe, e manao ana oia e lawe i mau poe kilokilo na lakou no ka nana ana i ka ino a me ka malie o ka holo ana, a pela hoi me na poe hookele.
Ua pane aku la o Makanikeoe; oia mau mea a pau ao e olelo mai nei ia’u, na’u ka hana ana ia mea a hiki i ko kakou pae ana i ko mana aina, o oe me kau wahine a me na poe e ae a pau e manao ana e hele pu me maua, ma keia huakai au moana, ano, e makaukau iho no oukou a pau e kau mahina o na waa a holo aku, mai kali no kekahi manawa hou aku.
I ka pau ana o keia mau olelo; ua haawi ae la na leo uwe me ke Aloha hope no ka poe e noho ana, a ua pane aku la na waa no ke kai a kau iho la na mea a pau, a o Puakaakuli ke kaikamahine i kau mai maluna o na waa kaulua, a ua kau pu oia me Awini maluna o kela mau waa kaulua, i kohukoho kulana ahi nui no Kauai, a ua holo po mai ia na makua o Kaohaula, a me ko Kaulaaihawane mau makua kekani.
Ia lakou i haalele aku ai ia Mana ua hala mai la o Makanikeoe mauka o ke kuahiwi, aole he mea hoo kahi i ike iki i kona hele ana mai kela poe mai, aole no hoi he mea hiki ia lakou ke hoohuoi iaia ma na ano a pau, oiai he mana kupua kona, e like no me kona ano mau.
Ma keia huakai hele ana mauka ua hiki aku oia maluna pono o kahi nona keia mau wahi lalani mele. Kaulilua i ke anu Waialeale e-a He makahalo ia i Kalehuamakahoe He lihilihi kuku ia no Aipo
O ka huluaa ia o Hanailiki –
Iaia e nana ala ia kuahiwi kanlana a me ea wahi kaulana e ae oia uka a i na paha e noho ana ko laila mau alii me Kaihiauokekoa ua mea nona o Pihanakalani, ina paha ua loa ko ia nei mau kamaaina.
Ia makanikeoe e ku ana maluna o kela wahi, ua hala mua iho ke kaikamahine alii oia oka i kekahi la me kona mau makua i kai o Wailua, oia hoi o Kalehuamakanoe oia nei ka mea nona ka nalu hoe ma Wailua i ka paia o ka nalu o Kalehuawehe a me ka wai halau o Wailua, a he ui maopopo keia no ia wahi, a oia paha keia mau wahi lalni mele:
Auhea wale ana oe
E ka ui o Wailua
Aia ka pua hau
Ke lana la i Hauola
Ma ke alo o Nounou
Nou iho nei ka makani
Hamo iho nei ma Pona
Ka makani anu a he kiu
Lau ki kiahehae
Moe aku i Kawelowai.
O keia ke kaikamahine o Kalehuamakanoe i holo pono i ka manao o kona mau makua e hele ma keia huakai, a he kaikuahine ponoi hoi no Kawelonaakalailehua, a oia kona mea i makemake nui ai e hele ma keia huakai a oia no ke kumu nui o ko Makanikeoe mea i manao nui ai e hiki mauka o Pihanakalani, oiai, ua loaa iaia ka haupu mua no ua kaikamahine ala, oia no ka ui nani oi kelakela o Kauai i like pu aku no me kona kaikuahine.
Ia Makanikeoe e ku nana nei maluna oia wahi, ua ike mai la oia i ua ui nohea la, aia iluna o kona mau waa kauina e lana ana i ke kai mawaho aku o ka nalu o Kalehuawehe ma Wailua, aia hoi ne waa e hoonoho papa ana na waa mai me mua, a mawaena na waa kaulua, a mahope aku na waa e ae a pau, o keia mau hana ana a pau aia no ia malalo o ka Kawaihoa mau lawelawe ana, aia ma kela manawa i hiki aku ai o Makanikeoe a hono pu me kona wahi hoahele mai Hawaii mai, oiai oia e noho po ana me uakaakuli oia ka Makanikeoe i olelo hoomakeaka ae ai no kona wahi noa.
Kohukohu maoli no oe e noho pu nei la, pono oe o kaua la.
Na keia mau huaolelo i ho hauoli ae i kona mau helehelena me ka minoaka ana iho me ka hoomahie a oia ka ua wahi Awini la i pane ae ai i keia mau olelo kuio.
Ke ike la oe e kuu haku; o ko’u la kanaka maikai ne hoi pahaia?
A no keia mau olelo a laua, me he mea ala e i aku ana o Makanikene i keia mau wahi lalani mele:
Hookohu ka ua iaka
Noho mai la i Nuuanu.
I keia manawa e makaukau nein a waa he haalelel i na kapakai o Kauai me kona mau makalae, oiai na waa e pohai ana maluna o ka ili kai, ua ninau aku la ke kaikamahine alii o Kalehuamakanoe i kekahi poe.
Auhea ka mea nana kakou i kii mai e holo i Hawaii?
Ua hai ae la o Kawai aoa, eia ae iluna o na waa kaulua o makou me Puakaakoli a me kona wahi hoahele no, oia ke kane a Kaohaiola ko hoahanau.
A wahi a ua ni nei o Kauai i pane ae ai, e olelo iaia e kau mai oia maluna o ko’u mau waa kaulua nei i hai mai ai oia ia’u i na mea a pao o kuu kaikanane me o’u hoahanau ka mea hoi nana i kii mai nei ia kakou e holo i Hawaii.
A noe keia olelo ua hai ia aku la ia Makanikeoe, a ua ae mai la oia i ka manao o ke kaikamahine alii; nolaila, ua hele aku la oia maluna o na waa kaulua o ke kaikamahine alii iloko o kona puloulou ahi me na kahili e paa ana ina ko laua mau lima me ka nani nui me ke aia pu o kona wahi e noho ana.
A e like hoi me kona nani nui 5 oi ae mamua o na kaikamahine a me na keiki kane a pau o Kauai, aia hoi, ua hoike piha ae la hoi ka eueu olali o Hawaii i kona kulana ma kona ano, he keiki oia no ka lala kamahele, a i oleia he Ulu, no ka wekiu he lou ka mea e loaa ai.
I ka ike lihi ana mai no o ua ui nei o Wailua auwe! I ka lihilihi no oe, lawe o Lehua i ka la, aole oia i pane mai, aia nae, ua mae iho la kona mau helehelena, me he mea ala o kona hanu hope loa ia; ua hina aku la ua oi nei iluna o kona wahi e noho ana, a na ia mea i hoanoe ae i na noonoo maikai o kona mau kahu, a oiai laua o lomi i ko laua haku ahi, ua hookau iho la o Makanikeoe i kona lima akau maluna o ke poo o na ui nohea nei, emoole ua owaka ae la kona mau maka, a oia ka manawa i aui pono ae ai ua kaikamahine nei i kona mau maka imua o ka malihini, a haawi ae la oia i kona leo aloha me na waimaka, a o kana olelo mua i pane ae ai oia hoi keia.
E noho pono iho me a’u maanei, ua noa keia kino ia oe a me na mea a pau au e makemake ai maluna o ko’u mau waa kaulua nei.
A no keia mau olelo a ua ui nei o Wailua, ua ae aku o Makanikeoe me ka hai pu ana aku i kona manaoio maoli imua o Kalehuamakanoe. E oluolu mai e ke kaikamahine alii o Kauai nei, ka mea hoi nona kela uka e noho mai la me kona mau pawehi o ka ulamahiehie nui wale me ke onaona, he mea maikai ia’u me oe e launa kaua ma na olelo ana, main a aekai aku nei o Kanai a hiki liko kakou pae ana aku ma na ka
He alo Waipio he kua Hamaku – a
He kawa lele iho Mahiki na ka ino
Ino ua kukele hina ka lau Akolea
E hooke ana i Kawiliwahine
Lea ka huikau i kaeleawaa
He waawaa ke kanaka hele i ka welowelo
Hehi hewa ke kipu me ka malana
Ua piha haku loko i ka makemake
E nea mai ka pono malaila kaua –
Mahea hoi au-e-ma ko oe alo no au?
I ka pau ana o keia mau olelo a Makanikeoe, ua pane mai la ua nohea nei o Piahnakalani me na huaolelo o ka maikai.
E ke kaikunane kane; ua ike au ike au ia loko o kou puuwai, ua hoike mai oe i ka mea, aia he makau wale iloko ou. Pehea hoi oe ii ae aku ai i ka manao o ko kaikuahine haku alii, e lawe hoi oe i ku hoahanau ia Kaohaiula i wahine nau?
Pane O Makanikeoe. Oia wale no ka mea i ae ia na’u, aole o kahi mea e ae, he kanawai paa ia mawaena o’u me ko’u mau makua.
Pane hou aku la ka ui o Kauai ma kea no hoopapa ia Makanikeoe. Auhea oe e ua kane nei a mana, ua manao auanei oe ua mau ka noho kupaa ana o ko kakou mau makua me ko kakou mau kupuna mai aole loa. O ka Haku o ka malama ka mea e ike ia mea, nolaila, he ana huna ka umauma no na manao a pau o ke kane me ka wahine a he mea hoi i mauna ia ke kino me ke ola mamuli oia mea iloko o na kino o na kanaka a pau loa, a paha ka mea i olelo ia la aohe loewea i ka wai Oopu. Nolaila, e ka mea heluhelu, ke ike nei kaua i na olelo a ka ui nohea o Kauai, ke hoolauwili ia nein a manao o ka makani puahiohio o Hawaii, aka hoi, e nana aku no hoi kaua iaia ma kona mau ano a pau. Ma keia mau olelo a pau a’Kalehuamakanoe ua pane aku kona hoa papa leo.
E ka wahine, e waiho pela i kou manao a hiki kakou i ko’u aina, a e hai pololei aku oe imua o ko hoahanau Kaohaiula, nolaila, aole e nele ana kou manao no’u nei, aole hoi e hana ia kekahi mea pono ole ma keia huakai au moana.
Pane hou ka ui o Kauai me na olelo wiwo ole.
Oia kou ike ole i ke ano o ka hele ana o nei mea he huakai hele; i ka hale e noomaopopo ia ai ka noho ana o ke kane me ka wahine, a me ka ohana, a hele i ka huakai me na hoahele he ua kaulana ia no kau aina – a i lohe oe, e puana iho oe e ka mea heluhelu:
Hanohano Hanalei i ka ua nui
E pahee i ka limu o Manuakepa
I luhea i ka wai o Lumehai
Ka lehua makanoe o Luluupali
Alai o Naue paa i ka noe
Eena Haena i ka ehukai.
Aole paha oe e ike aku ii ka noho hale, a pela hoi ka noho hale ia oe; nolaila, eia mai ka papau au mai, ike oe i ka nani o Aipo, eh ana ka i’o i ke anu o Hauailiki.
Ma keia mau olelo a ua nohea nei, nolaila, ua noonoo o Makanikeoe i mea e pau ai kona kamailio ana mai iaia, a ua olelo aku oia imua o ua ui la o Kauai, a e like me kona ano mana kupua, ua pane aku oia, e hoopau i keia mau olelo kaua, a ma e hoomau loa ia ana keia mau olelo ana a kaua, e hoihoi no au ia oe i kou aina oi kokoke mai, aole oe e hele pu i keia huakai.
A no keia mau olelo a Makanikeoe, ua haawi mai la ua kaikamahine la o Kauai i kona ae, a ma ke ahiahi oia la, ua haalele aku la ua huakai nui nei o na waa ia Kauai, aia hoi ke huli pono mai la na aheahe laumakani malualua mahope mai, o ka ama, e hoonee ana i ka holo o na waa imua, o Oahu nei ka ihu a lakou e holo mai nei ia po, o ka moana kaulana o Kaieiewaho ua hamau kona mau ale kualoalo, aia ke hoomalamalama ia ala e na ihoiho kukui o na manowaa ekolu mai mua a hope, ke hele ala a kaaluwela ka moana i ka hele a kela kaikamahine o Kauai, a e like na me kea no mau o ka huakai alii ke hele, ua lawe pu lakou me na poe ike i ke oholi me ka poe hula a oia ka lakou e lealea nei iluna o na waa kaulua o ua nohea nei o Pihanakalani malale o kona puloulou, a he mau mea hoonanea keia no ia au kahiko.
I ka oili ana mai o ka Hoku hookelewaa – a he Hoku kauopae kekahi inoa, ua ike ia aku la e ka poe o Kalaeokaena me ka moena pawehe o Mokuleia i ka malamalama o kea hi iwaho o ka moana o Kaieiewaho, nolaila, ua manao lakou he nui na kanaka maluna o na waa, e holo mai ana e kaua me ko Oahu nei poe alii me na makaainana, pela na manao koho wale aku o kela poe kanaka ma Kaena ia po, nolaila, ua kaulono no lakou nana ana a hiki wale no i ke kaalo ana ae mawaho o Kalaeokaena ia po, a i ke kaa pono ana ae o na manawaa ekolu ma waho o Keawaula me ke one opiopio o Makua, ua hoolana malie na waa malaila a hiki i ke ao ana aole paha oe i poina e ka mea heluhelu i ko laila nohea Koiahi e noho
Ma keia hoolai ana o na waa me ke kaikamahine alii o Kauai me na kanaka he nui, aia hoi, na ulu ae la na manao uluku me ka nune nui i ka poe o uka mai o Makua me Keawaula me Ohikilolo me na Keau no ka nui hewahewa launaole mai o na waa e lana mai nei ma ka ili kai, nolaila, ua like no na manao o ko laila poe me ko Kaena a me ko Mokuleia na manao kohe wale, a no ia mea, ua hoouna ia mai la kekahi mau kanaka ekolu maluna o kekahi waa e holo mai e ninau pono i kea no a me keia huakai nui o na waa, ina he huakai no ke kaua aole e pae iuka, a ina he huakai no ka makaikai alaila e pae iuka, he ai me ka ia ke uka, he kappa he hale e moe iho ai, alaila manao aku ka huakai hele, oia ne ka hana aloha a ka poe kahiko.
I ka manawaa i ike ia aku ai ua poe kanaka nei e holo mai ana malana o ka waa ua waiho mua ae la o Makanikeoe akana olelo kauoha ia Kawaihoa e hai mua aku i ka lohe i na mea a pau aole e olelo i kekahi mea pili i ka lakou huakai, na ke kaikamahine alii Kalehuamakanoe e hai aku i ka huaolelo i ua poe kanaka la ke ninau mai, a ua hoolohe ia keia olelo a Makanikeoe, mahope iho o keia mau olelo ua hiki io mai la ua poe kanaka nei, me ka manao pu ana mai.
Owai ka mea nona keia huaka nui o na waa e lana nei, a mai hea mai nei a e hele ana ihea?
Ua pane koke aku la ke kaikamainoe alii e like me ka ninau. Owau o Kalehuamakanoe a me ko’u mau poe makua alii me na makaainana ka mea nona keia mau ma nowaa a oukou e ike mai la.
Wahi hou a ua poe kanaka nei; Heaha ka hoakai?
He huakai makaikai mai Kauai mai, e holo ana i Hawaii e ike i ko’u kaikunanehanau mua me ko’u mau hoahanau.
No keia mau olelo a ka ui o Kauai, ua kono ia mai la ua nohea nei me kona poe a pau loa e pae inka o Makua, a’ua huli ae la ua ui la a ninau ia Makanikeoe no ka manao o na kamaaina e pae iuka.
Ua ae aku oia ia manao maikai, nolaila, ua huli hoi aku ia na poe kanaka nei a hiki iuka, a ua hai aku lakou i na olelo a pau i hai ia mai ai e ke kaikimahine alii, nolaila, ua hai koke ia aku la ka lohei ke hi o Kana, e noho ana ma Waianae ma i Puukahea ma Pokai o Kumaipo kona inoa me kana wahine o Laehano na laua hoi na keiki kane elua o Kapuni me Malae a nie ko laua kaikuahine o Maunalahilahi.
I ka hiki ana mai o keia lohe imua o ua alii Okana la o Waianae ua hoouna koke ia ka lohe i na alii malalo aku ona, a me na makaainana a pau mai ka lae o Kaena ka palena o Waianae me Waialoa a hiki i Kapiliokahe e pale ai o Ewa e kalua ka puaa me ka ilio me na mea e ae he nui i makemake ia a pela no me ka ai.
Ma ka nana ana mai o na poe a pau o Kauai mai luna mai o ko lakou mau waa, ua po i ka uahi o uka o Waimea holookoa mai kela kihi a keia pea o ka aina, ua hele a kauluwela ka aiha i ko ahi o na hale, a oia hoi kau e ka mea heluhelu e hoomanao ae ai i keia wahi lalani mele pule a Hiiakaikapoliopale, mahope iho o ka make ana o Panaewanuimokulehua iaia, a huli aku ai oia a ike i ka a mai o kea hi a kona kaikuana iaka o Kilauea
Po wale Hilo
I ka nahi o ku aina
Ola ia Kini
Ke a mai la kea hi.
Aia i keia manawa, ua hoounaia mai la e ke lii Kumaipo i kekahi o kona mau kanaka ponoi me kana kaikamahine o Maunalahiiahi, no ua kaikamahine la ka mookapu mai Waianae aku a hiki ma Kua loa ma Oahu nei, a oia kela wahi puu kalali makai o Makaha e pili pu ala me Kamaile ma Waianae.
A o ua kaikamahine ala ia e hoouna ia la me na kanaka ponoi o kona makuakane maluna o na waa kaulua e helo aku e hui pu me ka mea nana ka huakai hoiomoana he mea oiaio ua hiki aku oia me kona mau kanaka ma ka makamua o na waa mawaho pono ae o Makaha, a ua ninau aku la ua kaikamahine la i na kanaka o Kauai i ka mea nana ka huakai, a ua hai ia mai, aia o na waa kaulua me na puloulou alii iwaena konu o na waa, i kupono mawaho o ke one o Makua, a o ka hope o na waa, aia no ia mahope aku o ka lae o Kaena.
I ka hiki ana aku o ua puuwai hamama la o ka makani kaiaulu o Waianae a hui pu me ka ui nohea o ka mokupuni nona ka mea i olelo ia he hemolele; e like me na lalani mua o ke mele a ke alii Kaisara Kapaakea i make:
Maikai Kauai Hemolele i ka malie Kupukelakela ke poo o Waialeale –
I ko Waianae ni hoi i pili aku ai o kona mau waa kaulua ma kahi o ka nohea malihini o Kauai mai, ua haawi ia aku ke aloha me ke ohohia nui me ke kono pu aku e pae iuka o Waianae, ua hookoia ka manao o ko kamaaina, nolaila ua nee main a waa a hiki ma Waianae ponoi. O ke kaikamahine Kalehuamakanoe me Puakaakuli me Kawaihoa ma, a ame kekahi poe e ae aole i nui loa ka poe i lele aku iuka o Waiauae, a o kahi Awini kekahi, o Makanikeoe hoi, aole oia i kela wa, aia aku la oia iuka o Makua i kela wa, kahi i hakilo ai i na makua o Koiahi, a ua ike au oia i kekahi wahine e noho ana mawaho o ka hale e kaula: kuina kappa Paiola ana me na Pa-u Paiula i hele a puia i ke ala o na mea hooluu aala oia au kahiko, a ka noeau nui wale a ua loaa no i ka eueu o Hawaii he ike ma kona ano mana i ka wahine ana e ike nei, nolaila ua hoike aku la oia iaia iho me ka olelo hoomahualau ana aku a ua wahine la, a oia kana i pane aku ai.
Auhea la na makua ponoi nana kela kaikamahine ui – a kaulana o Makua nei, oia o Koiahi?
Wahi e ka wahine i pane ae ai – owau no hoi e noho aku la, a no ka nui o ke aloha me ka minamina oia ia e kaulai ae la i ke kuiua kappa me ka pa-u ana e kaku ai, a hookahi no ka hoi la o ke keiki o ka nalowale no ia, a me he mea la nae ua ike paha oe.
No keia olelo a ka wahine, ua hai pololei aku o Makanikeoe i na, mea a pau loa mai ka mua a ka hope aia ma Waipio Hawaii kahi i noho aia ma waipio Hawaii kahi i noho ai me kona ohana, nolaila, e hoomau oe me kau kane me ko olua mau ohana, aia a ike pono i na helehelena maka a pau o ka olua kamalei aloha he keiki, alaila uwe pono ana hoi paha, aole e uwe ma nei; oia no ke kuleana o keia mau manowaa e holo nei no Hawaii me ka nui hewahewa o na kanaka e hele pu nei me ke kaikamahine alii o Kauai, nolaila, e hoolohe i keia mau olelo a’u me ke kanalua ole.
Ma keia mau kukai olelo ana ua piha loa ia kela wahine i ka olioli nui no kona lohe pono ana i ka moolelo o ka laua makalei Koiahi i nalowale honua ai, a oia kaha i ka hea aku ai i kana kane ua moa ka puaa me ka ilio, a ua hooko mai la kana kane ia mea.
Me ka nui eleu ua pane ia mai la na mea ai a pau imua o Makanikeoe a oia kana i hoau mua ae ai i ka lokomaikai o ia mau makua a pau kana ai ana, ua hai iho oia i kana olelo e hoomakaukau no ka nolo i Hawaii, a ua holo like kela manao, a e hui pu no lakou ma kahi o ka ui o Kauai e hookipa ia la e na keiki alii o Waianae. Iaia nei malaila e noho ana, aia na Makaainana a pau o Waianae ke lawe ala i na mea ai a pau ma kahi o kea hi Kumana a ke lawe ala kekahi poe kanaka iluna o na waa a pau o Kauai mai, a ke haupa ala i ka lokomaikai o ko laila poe kamaaina ua hoolawa ia na mea a pau me ka hemahema ole, a o ka ui nohea o Kauai me kona mau hoa aia no la kou ke walea nei me na kamaaina e lai ana ia Makanikeoe, aole no i liuliu iho, ku ana ua eneu nei ua hele no hoi a wehiwehi i na owili maile laulii o Makua a iaia no hoi a noho iho ma ka aoaoa o ua ui nei kikaha ana hoi keia kupueu mai luna mai o ke kuahiwi o Kaala me kana mau lei Mokihana i awili pu ia me na lau aala o ka mauu nene me ke kupupu o Lihue, aole no hoi o kanamai o ke ala e keia mau owili lei a kela eueu hoi o kela uka aole no iloko o ka hooponopono iho me ka manao wiwo ole oia i hele mai ai me kana makana a hoolei no i ko Makanikeoe poo me ka a-I me ka haawi ana ae he muki papalina ana me ka keiki kaulana o Hawaii, a oia ka ua ui ia o ke kuahiwi o Kaala i pane iho ai me ka hopohopo ole.
E oluolu mai e ka malihini maikai a me keia mau nohea e noho nei he mea ma’u i ike ole mamua i ko oukou mau hiohiona nani, ua loaa ia’u ka haupu a me ka ike e hai aku la oe i kou inoa, aole anei o oe o Makanikeoe?
Oia no, wahi a Makanikeoe i hai aku ai me ka popolei.
Pane hou mai la ua kaikamahine la i ka lua o kona manao. He mea hiki auanei ia o eke nana mai i kahi i nalowale ai o ka’u kane he mau la loihi ae nei ka nalo ana?
Olelo aku la o Makanikeoe, aole aku i kahi e ko kane i nalowale ai; aia no la i kela pali e huli nei ma ka huli maanei, he lua e hamama pono ala iluna, oia la he wahine moo a o ko hale no kai luna e ku mai la, aia iho no ilalo ia e moe ala ua hele a nananakea, a ke hele aku la e wiwi a kohu kanaka ole, nolaila, e kali iki oe maanei me lakou nei ke kaikamahine o Kauai.
I ka pau ana o keia mau olelo a Makanikeoe, ua nalowale koke eia me ka ike ole o ka poe a pau e noho nei i kona wahi i nalo ai.
Ua hala aku la oia no uka o Waianae, ahiki oia ma uka o Puhawai ua huli pono iho la keia e nana i kekahi lua e hamama pono ana kona puka iluna, a iaia i leha pono iho ai kona mau maka, ua loaa iho la iaia ke ike no ke kane a kela kaikamahine i olelo mai ai iaia e moe ana me kela kupueu oia uka. E like me kona mana ma na ano a pau e i e-ole ia mai ai e kahi mau mana kupua e ae ua hiu ia mai la ua kane ala me ka ike ole o kela wahine moo o Puha kona inoa, aole no hoi laua nei i emo noho ana i kai o kahi a ke anaina nui a pau o Kauai e noho ala me na kamaaina aole no hoi he wahi me aa ike ae o keia kanaka i lawe ia mai ai, aia nae ia laua i hiki ai i kai ua olelo aku o Makanikeoe i ka mea nana i kena iaia.
Aole auanei o kau kane keia?
Oia no, wahi a ua ui la o Kaala.
Mahope iho oia wa, ua hai aku o Makanikeoe i ko laua wahi e no ho ai a hiki i ko laua mau la hope oia hoi e hele pu ma keia huakai a ka poe o Kauai a hiki ma Hawaii: ua ae koke aku la ke kaikamahine nolaila, ua hoihoi mua ia aku la laua maluna o na waa kaulua o Puakaakuli me Awini.
Mahope iho o ka ai ana o na mea a pau, ua liuliu ae la ka huakai no ka holo moana ana, i hui pu ia me ko Waimea poe me na makua po moi o Keiahi.
A ua lilo hoi ke kaikamahineahi o Kauai i mea akena nui ia e na kamaaina no lakou ka lokomaikai, ma ia la a po, a ma ia poi ho, ua haalele aku la ka huakai nui ia Waianae ponoi; a mamua ae o ka hoonee ana o na manowaa i kahi a ka makani e pa mai ai, aia hoi, ua hoa ia na ihoiho kukui a pau mai mua a hope o na waa,
Ma kei holo ana, ua haohao iho la o Kalehuamakanoe ho ka makani nihi aumoe o na pali o Waipio a ua ninau ae oia i na poe o luna o kona mau waa kaulua aole nae he mea nana i hai mai, aka, ua hiki loa aku nae keia loha imua o Awini a na pane ae oia.
(A uwila hou aku)
NA LETA.
Aole o makou makemake e lawe i ke koikoi o nah ala no na manao i hoopuka ia malalo o keia poo e ko makou poe kakau manao.
MR. LUNAHOOPONOPONO.
Aloha oe:
O makoe o ka poe nona na inoa mamalo nei, he poe kupa no ka aina, a o makou ka poe i onou poo ia e na Luna Aupuni o ke aupuni P. G., e komo poo iloko o ka hoohiki koho elele hana kemukanawai, me ko makou ae ole, oiai, o ko makou kahua e ku nei, ola ke aloha Aina, aloha i ka Moi i hoonele ia me na pono pilipia, aloha i ka Nohoalii, aloha i ko makou ili hookahi, nolaila, ke u aku nei makou a hole me ka oiaio loa, aole i ae makou e kakau ia ko makou mau inoa ma na ano a pau loa. Nolaila, owau o H. Aea, he kupa a he ewe a he kamaaina; owau ka inoa i kakau ia i ka la Sabati, oia ka la 15 o Aperila o keia M. H. no, me kuu kamaihoaku no e nana mua au i ka moolelo o kena palapala. I ka wa i paa aku ai o kuu inoa, haawi ia mai la ka pepa ia’u, a nana iho la au i ka manao o loko; e olelo ana e kupaa mamuli o ke Aupuni Kuikawa, a e kue loa ana i na hoao ana e kukulu hou ia i Aupuni Moi ma na ano a pau loa, i kuu ike pono ana, ua kamailio hou aku la au, aole le maikai o keia kakau ana iho nei ou i keia palapala apuka, a manao ino mamuli o keia hana a oukou, alaila he kipi maopopo au i ko’u Moiwahine, a me ko’u aina, ka Nohoalii a me ko’u mau makamaka a me na noaloha. Nolaiia, na hana ia makou me kea no ino a maikai ole a i hoohalike ia me ka puaa, ka ike aku no i kona ima e a mai ana. O ka mea nana makou i hoopaa i ko makou mau inoa oia no o D. Namau Jr. Me ka lana o ko makou manao, e oluolu pilia mai ana ka Lunahooponopono i kona aho nui e hookomo iho iloko o kana nupepa wiwo ole, i ike pono iho ua poe pakaha aina ala a kipi alii, nolaila, o ka pono ke hana ia a haule mai ko na Lani, oiai, o ka mea i hole i ka ke Alii, ua hole i ka ke Akua, a pela lakou nei i hole ai, aohe o lakou Moiwahine, aohe he aloha i ka aina a me ka Nohoalii, no ka mea o ka poe keia i hoohalike ia me Iuda, ka mea nana i kumakaia i ka Haku, oia kana i kamailio aku ai imua o kana poe haumapa, o ka mea e ai, pu ana, me A’u ma ke pa hookahi, oia no ke kumakaia mai ana Ia’u, a pela no lakou nei o ka poe no keia i ai i ka momona o ke Aupuni, i hele na opu a leholeho, a o ua poe opu nunui ala no kai kumakaia i ka Moiwahine Liliuokalani. Nolaila, owai kai hoohalike ia me Iuda? Haina. O Alapaki; Pololei maoli. A pehea o mea ma ae nei, he minamina apana palena, no ka mea, he makau i ka hana o na lima i ka honua, o nahu ia ka e ke koe, o ka poe ia e uku ia mai ana ma keia mua aku, he mau kamaa buti he 30 kapuai ka loa, a he ilio makapaa ka makana. Pomaikai wale no ka hoi ua hiki, no ka wela ana o na maka i ka uwahi he makana nui hewahewa o ka hanau ana no iloko o Kaaona, nohea no hoi laki ole.
Ma ka la 2 ua pii aku nei ka inoa mua e wehe i kona inoa mai loko mai o na paa lupuwale, a ua ae ia mai e ka Lunahoomalu, aka, ma o Dr. Namau Jr. a me Mr. Haili i hoaopau ia mai ka Lunakanawai ae. Ka inoa ekolu, aole oia i hale, ne ka inoa elua, ua hele no oia e kakaku i kona inoa, oia inoa no ana i kakau ai, oia no kana i koho ai o kona inoa ponoi no. nolaila, me ke aloha no ia oe e ka Lunahooponopono a mau loa aku no. Amene. A eia ko makou mau inoa malalo iho nei.
H. AEA.
S. KAIPO.
W. H. JOHNSON.
Keauhou, N. Kona, Mei. 3, 1894.
Ke kauoha ia nein a Luna a pau a paa ana he mau heiu o ka NUPEPA KA OIAIO ma ko oukou mau lima, mai ka helu 1 mai a hiki i keia helu hope loa, e hoouna koke mai i keia Keena; oiai ua makemakeia e keia Keena kekahi oia mau helu. Mai poina i kei, e ua maka maka.
Leo Paipai.
Ke hoike ia aku nei ka lohe i na Luna lawe Nupepa o ka NUPEPA KA OIAIO a me ka poe lawe pakahi a pau i hookaa ole mai i ke ola o keia pepa; e paaia ana ka lakou mau pepa ke hookaa koke ole mai lakou i ke ola o keia pepa, a mai haohao e ka poe lawe ma ka owili pakahi a me na Luna i hookaa ole mai, i ke ola o keia pepa i ka loaa ole aku o ka oukou mau pepa.
JOHN K. PRENDERGAST.
Puuku NUPEPA KA OIAIO.
Keena o ka NUPEPA KA OIAIO a me KA LEO O KA LAHUI, Mei 10, 1894.
Olelo Hoolaha.
Mai keia la aku, aole loa au e ae e hookaa i na aie i hanaia ma ko’u inoa, ke ole he kauoha mai a’u aku.
GEO. MCNAMARA.
Wailuku, Maui, May 5, 1894. 4tm.
Hale Kuai Lako Hale Nui!
E Hanaia no na Lako Hale o na ano a pau
Na Lako Hale I Makaukau mua main a Aina e mai.
Na Bela Moe o na ano a pau.
Na Moe Oka a me na pono Lumi Moe e ae o kea no hou loa o ka
HOIKEIKE NUI O KIKAKO.
Na Uluna Hulumauu i uhuia me na pale Silika o na ano like ole a me na Ulana Manu
O Kela a me Keia Ano.
Na Pela Moe Lauoha, Luna, Huluhipa, a me na Bela Moe Manu i makaukaa mua i na manawa a pau.
Na Noho o na Ano a pau.
He mau noho hoolimalima no kekahi no na anaina hoolauloa a ahaaina paha, he oluolu loa ka uku hoolimalima.
He oluolu loan a kumukuai o na pono lako hale o ua ane a pau e waiho nei maloko nei e ko mana HALE KUAI.
ORDWAY PORTER.
Alanui Hotele ma ka Hale Pohaku o Rohikama maaka mai o ka Mele Kolauna Hou
Telepona Bele 525 Telepona Miutala 645.
ian 12-1 dhr