Ka Oiaio, Volume VI, Number 17, 27 April 1894 — Page 3

Nupepa Ka Oiaio.

                      "O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

                                    He Kahua Onipaa ko ka
                                         Hui Aloha Aina.

                                     Oia no ke Aupuni Moi

                              He one ke kahua o ka Hui Hae Eleele.

                                KULANALANA ! A HANEE !!

    He nui na poe i puni a ma kahehi i ka nani o na mea i uhi ia me na aahu olinolino o ka hookainani; aka, he nui no nae na poe i nana pono aku i ua mea pahaohao la, a ike pono me ke hoomaopopo maoli ana: aole no ia he mea oiaio.
    Pela no makou i ike pono ai mamua loa aku nei, he hookahi makahiki a oi aku no ke ano a me ke kulana maoli o ka Hui Pono Kivila i kapaia ka Hui Hae Eleele.
    He nui na olelo hoinoino o ke nupepa Holomua ia Nawahi ma, no ko lakou hupo a ike ole i na manao maikai, a hemolele hoi, o na hana a ka poa@ o ka Hui Hae Eleele! e like me na hana o kela halawa makaainana i weheia ma ka po Poakahi, Aperila 9, 1894.
    Ke hoike aku nei makou ia hupo, ia ike ole, ia makapaa a ili pono aku iluna o na paalalo a me ke Lunahooponopono o ka Holomua: a e hoike aku ana o Nawahi ma imua o ka lahui Hawaii holookoa o ka Pae Aina o Hawaii nei i ko lakou ike e ana i na hana poholalo a na alakai o ua Hui Hae Eleele nei, a e ike oe a me na poe paalalo o ka Holomua i ke ino o ka i’a a Umia-maka.
    O keia malalo iho ke kope o ka palapala a ke alakai o ka Hui Pono Kivila (Hui Hae Eleele) i unuhiia e Hon. J. E. Bush:
                                    KA HUI PONO KIVILI.
    HON. JOS. NAWAHI
                  LUNAHOOPONOPONO O KA LEO:
    Ua manao nui au e ike poao oe i ka laula a me ke kumuhana o ka makou Hui Pono Kivila.  Ua makemake keia hui e hoakoakoa a lilo i hookahi aha Hui nei,m o na hoaloha a pau o ka noho lanakila ana ma Hawaii, a me na mea a pau i kue i ka haawi ia Hawaii ia Amerika Huipuia, me ka na@iiia a me ka nakii ia a paa me ka pakahaia o ko kakou mau pono kivila, a onou ia maluna o ka manao aloha o kekahi Ahaolelo (Congress) i ike ole i ko kakou mau pilikia, a me ko kakou mau manao.
    No ia mea, ua hoonainai ia iho hoi ko makou makeu ake, no ke kumu ponoi hookahi, e koi mai ai i ko makou mau papa, i na mea a pau i manao i ka lanakila o ko kakou Aupuni, i na paha ko la kou makemake, i na ano aupuni la, malalo o kekahi Aupuni Moi, malalo o kekahi Aupuni Repubalika a malalo paha o ka hoohui me Amerika Huipuia.
    Aole makou i ike i ke ano o ko kakou aupuni o keia mua aku, aka, aole kekahi kanaka i kohu ka mea kanaka iaia, e ae ana i kekahi ano aupuni, i kapae ia ka noho ana hooponopono aupuni lanakila.
     Nolaila, e ka ae ae kakou i na mea like ole e ae o kakou, a e hana lokahi no ka lanakila ka mea mua loa, a i ka wa e loaa ai o ia moa, ua hiki no ia kakou e mahelehele iloko o na hui e imi ana i na kumu e aku a ano aupuni e aku, e like me ka Rak@n e manao nui ai.  O ke Aupuni Moi ka Repubalika a me ka Hoohui-aina ua apo like ia ma ia e ko makou Hui’ aua like hoi ka manao nui no kona hooholo mua ia.
                         Kou Oiaio.

                                         C. W. ASHFORD.

    O keia ka palapala kono mai a ke Alakai o ka Hui Pono Kivila, a alakai hoi o ka Halawai Makaainana o ka po Poakahi, aperila 9, ’94 ia Nawahi.
    A ma kela palapala e ike iho ai ka Lahui; aole loa he kahua paa o ka Hui Hae Eleele maluna o ke aupuni Moi; aka, he kahua lewa wale no kona a A@peka e olelo nei, aia no i ke ano o ke aupuni i manao nui loa ia, ina he Aupuni Moi, a ina he Aupuni Repubalika, a ina paha he hoohui aina me Amerika Huipuia oia iho la no.
    O keia ka Nawahi ma i ike ai, a hoole, aole e ae i keia ano hana poholalo; a e apuka aku i ka manao paa o ka lahui Hawaii, e koi ana; e hoihoiia mai ke aupuni Moi o Hawaii nei, malalo o ka noho ana Poo o Liliuokalani, ka Mea a ka Lahui Hawaii i ulumahiehie nei ai.
    E ike mai ka Lahui Hawaii, @ me ko’u mau hoaloha o ka Hui Aloha Aina i ka pololei o ko makou kue ana i na hana a ka poe iliohae, e hoao nei e pepehi i ka Lahui Hawaii.  Oia no ka Poai a me na paalalo o ka Nupepa Holomua e alualu nei mahope o ka Hui Hae Eleele o ka i oeleele mau loa.
    Owau iho no ne ka haahaa ka oukou kauwa hoolohe.
                                            JOSEPH NAWAHI.
                       Honolulu, Aperila 21, 1894.

                             KA OLELO HAWAII A ME KA
                                    OLELO ENELANI.

    He kumu manao koikoi keia i paio manao koikoi keia i paio nui ia iloko o ka Hale Kau Kanawai i kekahi mau makahiki i kaa hope aku nei.  O ka Hon. J. K. Kaunamano ka mea nana i lawe ae i kekahi bila kanawai iloko o ka Ahaolelo i ka 1882 e hooliloia ka olelo Hawaii i olelo kumu a mana ma ke Kanawai no keia aupuni; a haule wale mamuli o ka nui o ka poe kue i ua bila la.  O J. Komoikeehuehu kekahi mea i hooikaika, o J. W. Keawehunahala kekahi, o Mr. Kaiue kekahi, he pae ioea kiaiaina wale no kela.  Aka, no ka lilo o na hooponopono aupuni ana iloko o ka lima o na haole i hooka hua ia maluna o ka olelo Enelani malihini, ua opa pu ia ka ikaika hoohana o ka poe i hooikaika maoli no ke aloha i ka aina a me ka lahui kanaka Hawaii e ka mana o ke dala a me na wahi oihana i haawii ia i kekahi poe lunamakaainana ma ke ano kipe, a e like no me ia i hoohana nui aku nei me na milio na dala iloko o ke aupuni o Amerika Huipuia.  Iloko o keia hora a’u e kakau nei i keia kumu manao, eia iloko o ko lakou mau kanawai kahi i noho alii ai, a noho poo, nono mana ua olelo Enelani malihini nei maluna o ka aina a me ka lahui kanaka.  A penei na olelo o ua kanawai la.  Ina ua ike ia i kekahi manawa ua like ole ka olelo Hawaii me ka olelo Enelani, alaila e paa no ka olelo Enelani.  Ma keia kanawai i kapae ia ai ka olelo Hawaii, ka olelo kumu o ka lahui, mai ia Papa laua o Wakea a hiki ia kakou i keia manawa.  Pela no i lilo ai na hooponopono ana o ko kakou aupuni mai ka lahui aku nona ka aina, a hiki ai ia Alapaki Lunakanawai Kiekie ke olelo hookano, aole he wai ai o ka olelo Hawaii, a e nalohia loa aku ana ia olelo.
    Ma ka nana ana, a makaikai ana i ka noho ana o na aupuni mana nui a kaulana o ke ao nei, ko lakou noho ana lahui, hooponopono ana i ko lakou aina, e ike ia no me ka moakaka lea a panalonale ole, aia no maluna o ka olelo lahui ponoi a kela a me keia aupuni pakahi malalo o na kanawai ma na ano no a pau.  A o ua oi lo e ae, he mau mea kokua wale no ia mamuli o kekahi mau wehewehe naauao ana a kekahi poe loea kalaiuna a wehewehe ka na wai no ka pono o ko lakou mau aupuni pakalu.  Aole loa i hooli’o ia ka olelo Farani i lelo kumu ma ke kanawai no ke aupuni o Enalani, aole hoi ko E@@@@ no Farani, aole hoi ko Italia no Geremania a pela aku.  O Hawaii wale no ke aupuni malalo iho o ka la a malalo iho hoi o na lani, iloko o keia ao malamalama loa o ke ao nei, i ka ili ku ia kona kuleana a pono pili paa o ka noho na lahui mai ke alo ponoi aku o ka lahui kanaka Hawaii ponoi nona ka aina.
    He mea oiaio, i ke au e noho Moi ana o Kaleiopapa Kauikeaouli, ua ao nui ia ko lakou mau haku kanu i ka olelo Enelani me ka manao maikai o Mr. Kuke ka lakou kumu ao, a pela pu no me na Hawaii iloko oia mau la, ma ke Kula Alii a ma Kapunahou.  Ua holo mua ka ike o ko kakou mau alii: A. Liholiho, Lota Kapuaiwa, W. C. Lunalilo, D. Kalakaua, Mrs Pauahi Bihopa, Ema Kaleleonalani e ola nei, me kekahi mau alii e ae no .  Ua holo mua no hoi kekahi mau keiki Hawaii, Aberahama Kahai, Iosia Kaaukai, J. Kapena, E. Kalauao, W. Kalonalona, A. Rosa, a he poe e ae no kekahi.  Ua hiki loa ia’u ke olelo ae, ua lilo ko lakou holu mua loa ana i pula kaumaka no na haole e noho poo ana maluna o ke aupuni ia wa, a me ka nui oko lakou maalea kalaiaina, ua lawe ia ae ka bila kanawai a’u e kapa ae ai i keia wa, he bila kanawai okipuu a C. C. Hairasi, e hoolilo ana i ka olelo Enelani i olelo mana ma ke Kanawai a hiki i keia la.
    Na keia kanawai i kau o nui aku i ka lahui kanaka Hawaii e ao ia i ua olelo kaulana nei, me ka manaolana nui e ike maoli i ka olelo Enelani malalo o ka bila kanawai a A. P. Kapaehaole i hooholo ia ai, e hookuu akea ia na keiki e ao i ka olelo Enelani maloko o na kula a puni ka pae nina me ka uku ole o na makua.  Aka, me ko lakou la nui akamai, ua lawe pu ia ae no kekahi bila kanawai hoonaiki no ka lahui Hawaii ilihune, e kaupalena ana i ka manawa no ke ao ana, aole e oi aku maluna o umi@umamalima makahiki, ka manawa hoi e pii ikaika ae ai ka noonoo o ke keiki ma na mea hohonu o ka naauao e like me ke au o na Kamehameho.  O ka Papa Hoonaauao kekahi mea nana i hookaiki i na kumu ao malalo o ka lakou mau rula i kau ai no na kula kumu mua, aole e hiki i na kumu ao ke ao i na keiki i na lala koikoi o na mea helu a me na buke heluhelu kiekie koe aku na kula kuokoa e like me Sana Lui a me kekahi mau lula a ae.
    He mea oiaio, e olelo mai ana paha na loio e lawelawe nei i ka lakou oihana imua o na Lunakanawai Kiekie a me na Lunakanawai Kaapuni, a pela pu no hoi me na Lunakanawai i olelo ia ae la; aole i lawa ka olelo Hawaii e ku maluna o ke kahua o na kanawai kumu a me na wehewehe kanawai hohonu ana a ka poe hohonu o ka ike o na aupuni nui e like me ia e paa nei iloko o na buke kanawai a me na olelo hooholo lehulehu.  No’u iho ke olelo nei au me ke kuoo, he mau olelo wale no ia na o ka hoohaahaa, a me ka alunu.
    Ma ke kanawai o 1876 a Mr. Preston ka loea hohonu a makua hoi ma ke kanawai, i@@ ai kekahi mau hoakaka kanawai naauao ana i na Hawaii i mahuahua ole ko lakou ike olelo haole e lawelawe nei imua o na Aha Hookolokolo o keia aupuni.  Oia kanawai a ia kanaka i hana ai a unuhi ia i ka olelo Hawaii, ua lilo ia kanawai i enemi no lakou nei ae.  Heaha la na kumu e hiki ole nai i ka lahui Hawaii ke hooponopono i ke aupuni malalo o ka olelo Hawaii kumu o ka ai na mai ka po mai? No ka puku anei o ka lolo o ke poo o ke kanaka Hawaii, a nui hewahewa loa ka lolo o ka haole?  No ka ulaula anei o ka ili, a keokeo ko lakou la?  No ka ilihune anei o ka Hawaii; a waiwai lakou la?  Aole loa pela.  Aole loa he mole e hiki ai i ko keia ao ke hoahewa aku i ka ke Akua mau hooponopono ana no ka pono pili paa o kela a me keia lahui kanaka a puni ke ao nei: o ka poe wale no e noho ana me na manao hoomakaulii kaili kuleana me ka maalea o Satana, o loakou ka poe nana e kau o nei me ke akamai nui, a lilo ko kakou mau pono pili paa ia lakou.
    He mea oiaio, i ka manawa o kekahi kanaka Hawaii i manao ai ua lawa ka ike haole iloko ona, ua hiki iaia ke noho Lunakanawai Kiekie a Loio Kuhin paha, e olelo mai auanei lakou ala, aole i lawe kou ike olelo haole e noho ma keia mau wahi.  O ua mau wahi ala nae he hiki wale no ke malama ia ma ka olelo Hawaii e like me Keoni Ii.  Kapena: ke unuhiia ka olelo Enelani i ka olelo Hawaii.  Ma keia mea ke nana mai nei na aupuninaauao mana nei o ke ao nei i ko kakou poine, o noho hoopili wale malalo o keia olelo malihini i hookumu ia maluna o ko kakou aina.  Ke ole wau e kuhihewa, i ka wa a ko kakou Moi Kalakaua i halawai kino ai me ka Moiwahine Vitoria o Enelani, na kauoha ia mai oia e hoonoho na lii hanau o ka aina ma na oihana o ke aupuni e lika me kona.  A e palapala pu ia na olelo pane mai keia aupuni a kona aupuni me ka olelo Hawaii pu. ka olelo kumu o keia lahui mai ka po mai.
    Aole wau i manao ma keia kukulu manao ana, ua waiwai ole ke ao ia ana o ka lahui i kaolelo Enelani; o ko’u manao e lilo ka olelo Enelani i olelo e kakoo ai i ka olelo Hawaii, a o ka elelo Hawii ke lilo i olelo kumu a paa ma ke kanawai a me na hooponopono ana ma na oihana aupuni e like me ko na aupuni nui o ke au nei.  Ke manaolana nei au, i ka manawa e hoihoi hou ia mai ai o ko lakou aina, a pu hou ko kakou Moiwahine maluna o kona noho alii, he mea pono loa e loaa i ka lahui Hawaii ka mana maluna o ko lakou aina ma ka hookomo aua iloko o ke Kumukanawai na mea i kamailio ia ae nei.  Ina e komo ka olelo Hawaii iloko o ke Kumukanawai, oia ka olelo paa ma ke Kanawai, a malalo oia olelo e hooponopono ia ai na lawelawe oihana aupuni m akeia mua aku, alaila, e helelei wale mai ana no na ulu aaiole i lalo o ka honua.  E hooho mai auanei o Enelani, Farani, a pela aka:  Ua malamalama io ka lahui Hawaii.  Ua lanakila mai ka paa pio ana malalo o ka mana alunu, ka mana pakaha, a me ka maua aihue aina.
                                                   HAWAII OIAIO.

                                   HE HOHE WALE MAOLI.

    Ua lawa ko Nawahi ike hehohe wale ka Lunahooponopono o ka Holomua:  A me kona mau paalalo, mamuli o keia mau kumu:---
    (1)  Ua hiki ole ia oukou ke kue mai i ka oiaio o na mea a Nawahi i hoike aku nei.
    (2)  Ua auhee wale oukou mai ke kahua kalaimanao aku o E. C. Makapolena i onoonou mai ai.
    (3)  Ua kukulu hou mai nei @@@ kou he kahua hou o ka Opiuma a A. Rosa i noho Lunahoomalu ai no ke Komite Opiuma o 1890.
    (4)  He hele e a pili ole na wehewehe ana maluna o ke kumuhana i kukuluia ai.
    He mea makahewa , a he hoopau manawa wale, ka hoakaka ana aku i na mea oiaio, e pili ana no ka ninau a Makapalena.  E nana pono, a e heluhelu me ka hoomaopopo i kau mau hoakaka ana ma KA LEO O KA LAHUI o Aperila 23, 1894.  Hookahi no olelo ana i ka mea naauao loaa no ka ike.
    He minamina au i ka laweia ana mai o ka inoa o A. Rosa, a woili pu ia iloko o ka oukou mau kalaima nao hawawa loa, me ko oukou manao o Nawahi ke paa iloko o ka umii, aka, o oukou no ke paa iloko o ke koko a Makalii !---
    E hoolohe mai oe e ka Holomua lalau:---O Mr. A. Rosa ka Lunahoomalu o ke Komite Opiuma mua o ka A. D. 1890.---O ka hana; e huli i loaa ka mea nana kela mau hana kolohe  pili ana i na pahu opiuma elua i hoounaia mai ai mai Kahu lui mai, nona hoi na tini he 300 ka nui, @ lilo pahaohao ai i mau pohakuula, uinihapa a i mauu maloo, ect.
    Haohao io no o Nawahi a me na hoa e ae o ka Hale no ke ulolohi loa o ka hana a ke Komite Opiuma Huikau a maopopo ole, nawai la i hana ia mea?---Ua haawi p@ia no hoi i ua Komite la ka mana e huli a e ninaninau no na mea pili i na opiuma e ae, aka, ua haohao na hoa, a ua hoouoi no keia hana houlolohi a ke Komite.
    No keia mau mea ua hoike o Na wahi a me na hoa e ae e ka Hale Ahaolelo i ko lakou manao, e haawi aku na kekahi komite kaokoa e imi hou ia mea;  Ia wa, ua koheia o Nawahi ma e hooko aku i ka huli pono ana i ka mea nana kela mau hana kolohe i hana, e pili ana i ka nalowale ana o kela opuuma o Kahului mai:---a me na opiuma e ae.  Ua hooko o Nawahi me Mr. White a me Mr. Hoistead i ka hana, a ua hoike mai makou imua o ka Hale Ahaolelo o 1890, i ka makou Hoike; a ma ia Hoike, ua kuhikuhi pono aku makou i ka mea nana ia hana mamuli o na olelo hoike i loaa ia makou; oia no ka Ilamuku o ke Aupuni ia wa.  Ua loaa iho la ia Nawahi ma ka mea nana ia han kolohe !  He kupaianalia ka loaa ole ana ia Rosa ma?  Pehea ihola ia?  Aole anei i pololei no o Nawahi ma?  Auhea la ko Nawahi huhewa? Heaha ke kumu e hoolauwili wale ae ai o ka oukou olelo maluna o Nawahi ma? He pono e noho malie ka Holomua, mai walaau ka waha o ka poe ike ole.
    No ko a Hoolomua hoopuka ana i ko A. Rosa inoa, a me ka hookomo ana iho i kana mau olelo na Nawahi;
    Ma ia mea, ua loaa ia Nawahi he kuleana e hoopuka maoli aku ai no ke kumu o ka hana houlolohi a ke Komite Opuma, i noho hoomaluia e Mr. A. Rosa oia keia:---Ua hoopuka ae o Hon. J. E. Bush i na huaolelo oolea loa no ka Lunahoomalu o ke Komite, iloko o ka Hale Ahaolelo o 1890; e olelo ana:---Ua lohe oia, ua kipeia ka Lunahoomalu o ke Komite (A. Rosa) he $8000 no ka uhi ana aku a nalo ka poe nana i hana ua hana kolohe la.  Ia wa ua ku mai o Mr. Rosa, aninau ia Bush i kona mea nana i hai mai, ua pane aku o Bush, na Mr. Kanuka i hai mai.
    Ia wa no, ua ku ae o Kanukia a olelo, ua haiia mai no oia e kekahi mea pela.  Ia wa ua noho iho o A. Rosa ilalo a pau kona kamailio ana.
    Pehae iho laia?  He kumu koka hoohuoi ana no ia mau hana haoulolohi a A. Rosa ma !---  Pela o Nawahi i hoohuoi ai, a nonoi e hali kokeia keia mau hana, kolohe.  He $8000 i kipeia ia i ke Komite Opiuma a eia no ia poe ke noho nei i lohe oe e ka Holomua.
    Aole e loaa ia oe he wahi hohono Opiuma maluna o Nawahi, aka, ua ku ka maea a me ka paku o ka hohono Opiuma maluna oi na poe paalalo o ka Holomua.
    Eia hou mai ka eleu o Nawai ma.  Ua hoomaka koke makou e huli i kahi i oleloia ua kaulana no ka maauaua ana aku i ka Opiuma, iwaena o na Pake, mai na poe haole mai.
    Mai paa i ka hopuia he huina Opiuma nui o 2500 tini mai kekahi Hui Pake mai ina aole i kumakaia oiai noloko mai o ua Hui la i loaa mai ai ia makou he 39 mau tini Opiuma i ke ahiahi mamua ae o ka po i manao ia ai e paa ai i ka hopuia.  O ua mau tini Opium la he 39 na ua hoihoiia ma ka lima o ke aupuni Moi ia wa, a oia no ka palapala no ka loaa ana aku o ia mau tini Opiuma mai iau aku, ke paa nei ina kou lima.
    Pehae i i e ka Holomua lalau?
    He olelo wale anei ko Nawahi me ka hooko ole i kana hana i manao ai e hooko?—Aole anei, ua hoike pono aku o Nawahi i ka mea nana i kolohe kela Opiuma?  Aole anei hoi ua loaa no he 39 mau tini Opiuma maoli mawaho ae o 2500 tini i nalowale i ka poholalo a na poe kokua i na hana kolohe?--- Oia ka oiaio !
    Ke olelo nei au ina o na paalalo o ka Holomua ke huli, aole no e loaa no ka mea, ua komo mua na kamaa o ia poe iloko o ka naele o Alakai.
                                Owau no
                                            JOSEPH NAWAHI.
                               Honolulu Aperila, 25” 1894.

                                Na kahua o ka Paio Lanakila.
    O ka hahai pololei mamuli o na kauai o na manao hooulu kalai manao, me ka hoaui ele ae mawaho o ke kahua paio, a kalai manao.
    He mea mau nae i kekahi poe ka haalele wale ana i ke kahua hana a lele wale aku e lalau i ka lepo, ka opala, ka pohaku, a hoomaka e hailuku i ka hoa paio, me ka manao kuluhewa, oia kona mea e pio ai; aka, he kuhihewa loa ia; oiai, oia ino no kana e kauo ana iloka o na kuiana hauhaa loa o ka mahalo oleia.
    Pela makou e ike nei i kou la Lunahoopuka o ka nupepa Holumua, kaualako ana ia ia iho, a hiki loa i ke kulana haahaa loa o na olelo nelapela i hoopukaaia ma ia nupepa.
    Ua loaa mai na leta mai na kuaaina mai, e hoike ana, he uuku loa na Hawaii o ko Iuda kuinakala ana, i ae e hoohiki kue i ka lahui a me ke aupuni Moi o Hawaii.
   
                                 Ka Manao o ka Hui Amerika?

    He mau lono lauahea mai, i na e lilo ana ka hookele ana o ke kulana Ilamuku i ke Alakai o ka Hui Amerika; alaila, e hoopau ia akuana na poe Luna Makai, a me na Kapena Makai Hawaii, a e hoopiha ia ko lakou mau hakahaka me na haole.
    O keia ka hopena e hiki mai ana, maluna o ka pe i kumakaia i ko lakou aina, ki lahui, a me ko lakou Moiwahine.
    Ua lilo ka ae e hoohiki, no ka manao e mau ana ma ka oihana, a mau ka loaa ana o ke kala.  aka, i na e hoopauia mai ana ua pono no; oia ka mea e lolo ai ka poe kanaka poo noonoo ole.  O ka mihi iho ka hopena; aka,m ua hala loa kawa pono.

                                        HE HAUOLI NUI.

    Hauoli nui makou i ka lohe ana mai, ua hoole o Hon. Noa Kepoikai, Lunakanawai Kaapuni o Maui, i ke kakau e hoohiki koho Elele i ka wa a Hatch i koi aku ai e hele e hoohiki.  Ola kakou ia oukou !

                                        HE WAHI LEO.

    Ua kipa ae kekahi Keonimana o Wasinekona e ike i kekahi o na Keonimana i hiki aka ma Wasinetona, mai Hawaii aku nei, a eia na olelo pokole i kukaia.  Aloha oe e Mr.----------, i kipa mai la wau e ike ia oe, no keia mau wahi ninau a’u i makemake ai e ninau aku ai ia oe, i na oe e oluolu ana e pane mai i keia mau ninau.  Ua oluolu wau e pane aku.
    He oia mau auanei ka paa o ka manao o ka lahui Hawaii, mahope o ka Moiwahine Liliuokalani a me ko lakou aina.
    Ua oi aku ka paa o ka lahui Hawaii i keia manawa mamua o kela manawa mamua o kela manawa mua o na hana kakauinoa o ka hoohui aina.
    Ke hauoli loa nei au i ko’u lohe ana i keia nuhou maikai mai ia oe mai, a o keia wale no ka a i ake ai e lohe pono.
    Ua maikai na mea a pau ma Wasinetona nei ma ka aoao o ka la hui a me ko lakou Moiwahine Mai hele mai oukou e hoao e hoohana i kekahi mau nana hou maanei nei o lilo auanei ia i mea e hoolauwili hou ai i ka hana ma Wasinetona nei.  aloha oe e ke Keonumana maikai.

                   NA LUNAKANAWAI I HOOHIKI OLE.
    Hon. N. Kepoikai, Lunakanawai Kaapuni o Maui.
    W. H. Daniels a me Mr. Coopp na Lunakanawai Hoomalu o Wailuku a me Makawao Maui.
    J. M. Kauila Lunakanawai Apana o Puna Hawaii.
    Sam. H. Mahuka [paha] Lunakanawai Apana o Molokai.
    Sol Kahoohalahala, Lunakanawai Apana o Lanai.
    J. Kaluhi, Lunakanawai Apana o Koolauoloa Oahu.
    Mr. Kupau, Lunakanawai Apana o Waimea Oahu.
    Mr. Papuku, Lunakanawai Apana o Lihue Kanai.
    Mr. Puiki, Lunakanawai Apana o Hanalei Kauai.
    J. Kapuniai, Lunakanawai Apana o Waimea Kauai.
    Huina nui o na Lunakanawai i hoole i ka hoohiki koho Elele; he 12, Nui no keia poe.

                                 Haunaele Ewa i ka Moae.

                        AOLE E HOOLOHE I KE KAUOHA A KE
                                  KOMITE KUWAENA

    Ua malama ae ke Komite Hooko Hui Uniona Amerika o ka Mahele Ekolu i kekahi halawai ma ke ahiahi Poakolu nei, no ka noonoo ana i ke kauoha a ke Komite Kuwaena, no ke koho hou ana i Elele hou no ia apana, malalo o ke kumu he luna aupuni o A. G. M. Robikana, ka mea i koho mua ia.  Ua hooholo iho ke Komite Hooko o ka Apana Ekolu: i kekahi mau olelo hooholo e kue ana i na kauoha a ke Komite Kuwaena, no ke kahea ana e koho hou ia ona Elele hou; a e apone ana me ka hoopaa ana ia Robikana oia no ka moho o ka Apana Ekolu.
    Ua hoouna ia aku ka lohe i ke Komite Kuwaena no keia mea, a ua noho ka halawai a ia komite, a ua hooholo, aole e ae aku i ka hana a ke Komite Hooko o ka Apana Ekolu.  Aole i maopopo ka hopena e puka mai ana o keia hana, mawaena o keia mau hui P.G.

                              HUNAHUNA MEA HOU O NA
                                        MOKUPUNI.
                                         MOLOKAI.

    Kalaupapa Aperila 19.---He elua no wahi Hawaii o Kalaupapa nei; i ae e hoohiki kue i ke Aupuni Moie, a hiki i keia la au e hoike aku nei eia ko laua mau inoa Keanu, a me Kalawela.  aia ka poe kupono i ke koho balota mahope o ka Aina a me ka Moiwahine Liliuokalani, a makou i aloha nui ai iloko o na kahawai kahi inoho ai, no ka makemake ole e hoohiki.  Ke kali aku nei me ka hoomanawanui me na manaolana ulumahiehie no ka hoihoi hou ana mai o Amerika i ko kakou Aina aloha.
    Kaunakahakai, Aperila 20.  He ekolu wale no poe o keia Kaha i hoohiki, no lakou keia mau, inoa: J. Nailau, H. Peelua [makai] a me Kaui.  O lakou wale iho la no ko ua Lai nei, a o ka hapanui, aia no mahope o na iwi e waiho mai nei.
   
                                         OAHU.
    Honolulu, Aperila 25.  O ka nui o ka poe i hoohiki a hiki i ka hora 9 o ka po Poaono i hala, ka manawe hope loa hoi a ke kanawai i ae ai e noho ka Papa Nana; he 1507 ka huina pau loa, a penei ka mahele ana:

Apana Ekahi....................321.
   “   Elua......................303.
   “   Ekolu....................476.
   “   Ena.......................233.
   “   Elima....................174.
                          -----
             Huina.     1,507.

    Eia ka heluna nui o kela a me keia lahui.

Hawaii a e na Hapahaole                    185.
Haole i hanau ia ma Hawaii                101.

Na kupa Amerika                                390.

Na kupa Pelekane                               195.

Keremania                                           120.

Pukiki                                                  418.

Huikau                                                            98
                                     -----
                            Huina   1507.
    O keia ka huina pololei loa i loaa mai ia makou mai ka Papa Nana mai.
    Waialua, Aperila 23.  Ua noho ka Papa Nana o Waialua nei a he 10 paha a emi mai mau wahi ka naka Hawaii i hoohiki, o keia poe nae a pau aia malalo o ka Mahiko o Waialua nei kahi i hana ai.

                            KE KOHO BALOTA O MAUI

    Ma ke Kaludine mai o ke kakahiaka Sabati nei, ua loaa mai na palapala e hoike ana penei:

    Ua h@i ae aku mamua o 150 na poe hoohiki koho balota mai Kahului a Wailuku a Honuaula, a iloko oia huina he 30 paha poe kanaka Hawaii maoli.

                               MA KULA ME MAKAWAO.
    Kupaa na poe aloha aina o ia mai Apana; eono wale no wahi poe i hoohiki; oia keia:---
    Daniela Nahaku; Napeha; William Suffery; George Forseyth; W. E. K. Maikai D. H. Ankai.

                                   KEANAE HANA.
    Ua kupaa mau ke aloha aina ma ia Apana; Ua haalele aku la o W. K. Halemano i kona noho Luna Nana ana no ko laila Papa Nana koho balota.

                                KA APANA O HANA.
    He oia mau ke kupaa o na makaainana aloha aina, e like no me na hoike mua ana mai o kela mau la aku nei.

                      KA OLELO HOOHOLO A KA HUI HAE ELEELE.
    Aia ke lu hele ia la na anoano a ka Hui Hae Eleele ma ia apana iwaena o na lala o ka Hui Aloha Aina, a ka Holomua e kuamuamu ai:---
    O na hana a ka Nahesa keia e hele hoowalewale la i ka lahui i puni mai lakou, aka, aole e hiolo ka oiaio, i ka hookamani a me ka muhee poholalo a ke Hui Hae Eleele.

                           HUNAHUNA MEA HOU O KA
                              MOKUPUNI O HAWAII.

    Honaunau Aperila. 22.--- O ka hoohiki no ke Koho elele hana kumukanawai, aole he hoihoi ia e na Hawaii Aloha Aina ma keia apana eia iho no na wahi inoa o ka poe i ae e hoohiki o keia Apana!  T. H. Wright, W. Wright, he mau hapahaole keia, Kaapuni a me Napoliona.
    Apana o Kiilae he hookahi wale no oia e Hoopii.
    Apana o Kealia he eha no poe, oia o S. Hoonahohano, Puhipau, Abela a me Mose Kaaipuaa.
    Apana o Hookeha, Rev. G. W. Waiau, Samekona Waiau, Geredoma, Lazaro, Kanui, Daniela J. Kauwe M. Kauwe.
    Na Apana o Kapalilua, Keei, Napoopoo, Keokea he kakaikahi loa.
    Apana o Kalahiki, hookahi no o Kino, huina 18.
    Kau, Aperila.---He kakaikahi oa na wahi Hawaii, i hei iho nei i ka upena pono a na wahi mikanele i hoolala ai.  Aole he ae o na kanaka e hoohiki.
    Maui, Lahaina, Aperila 23.---Eia ka papainoa o ka poe i hoohiki no ke koho balota Elele hana kumukauwila hotu o Puukapole.
    Eia na poe hauau wawae o Lahaina nei i hoohiki.
    D. Kahaulelio, Noa, Kahaulelio, Kapena makai i hoopauia i lawe i ka waiwai kipe, A. L. Kamauu, Pilipo Pali, Hanapono. G. Kalilikane, D. Kaiwikaola. A. Pali.  Na poe malalo o ka wiliko i hookikina ia e kakau.  Henry Smith (Hapa nika) Lunawai, Kinomakani, (Wiliki Kaa Ahi.) Uiha (Kahu Lio) o C. F. H. Maikaaloa (Lunawai), Kaohie (Kahu kaa lawe ko), R. P. Hose (Pikao), Uhaiaholo, C. Blake, Kumu kamana o Lahaina Luna, Kapohakimohewa, Simeona Dias [Hapanika] Capt. Pohee, Kimokeo. C. Gohier [Luna Nui o Kaanapali] Plantaiona, Jno Kaapana [Karaima] Kaanapali. August Reimann, Jacop Taylor, Haili Keahi. David Taylor Kumukula o Honokohau, David Kapaku Luna Leta o Honokohau. He 26 ka huina o na Hawaii mai Lahaina a i Honokohau, @ole o Owalu.  A eia ka papainoa @ na haole.
    R. C. Searle, H. Dickeson, C. Forsyth, L. M. Baldwin, Townurend S@@ Horner, W. Decota, C. F. Horner, Wille Horner, Balentine, Syar Boilar, W. G. Horner, Jno. Caun, F. Clark, Geo. White, Lahaina Sch. Master, D. Daylor Sr., Antone Kahalepuna, Antone Fritas, Geo Dum Aey. Haneberg, Ascherler, Hallswarth, Luna Haole o Olowalu, Parteyiuse, J, K. Miller, E. Reinuana.
    Olowalu Aperila, 20.  Ua noho ka Papa Nana maloko o ka Hale Kuai o Ah Heen, ma ka hora 10 a hiki ika hora 2 o keia la, no ka hoohiki ana ika poe kue loa ana i ke Aupuni Moi o Hawaii nei.  Aole he hookahi oiwi pono o ka aina i hiki ae imua o keia Papa, a hiki i ka hoi ana o keia poe, me ka laau kaulana a Kelii.  Kupaa na keiki papa o na mau Konohiki nei mahope o ka Moi, a me lakou mau oiwi.
    Apana o Kailua Kona Akau he kanakolukumamaha @@@ wale no wahi inoa, ke hui ia ua wahi Pukiki a me na wahi haole kakaikahi.  O ke ia ka huina e kau nei ma ka papa moa i kau ia mai mawaho o ka Hale Hookolokolo.