Ka Oiaio, Volume VI, Number 16, 20 ʻApelila 1894 — Page 3

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

Kekahi o ka Luna Senatoa Frye mau Olelo.

 

E hoike ana i ke ano o ka Aha Kuhina o ka Moiwahine.

 

            “Ua hui aku o Mr. Blount me ko ka Moiwahine Aha Kuhina; oia o Colburn, Peterson, Samuel Parker a me Cornwell. “O lakou nei ka ka poe kanaka i ka wa a ka Moiwahine i manao ai e kukala i Kumukanawaihoa, no ko lakou makau wale, e like me ka lakou i olelo @i, e poino ko lakou mau ola; auhee lakou mai Kona maina aku, a hiki kino aku la imua o ke Komite Malama Malui ia; a nonoi aku la i palekana no lakou, mai ua komite la; a huai pau aku la ia la kou, i na mea huna a pau loa o ko lakou Moiwahine. A i ko lakou wa i ike iho ai, aole he wahi hookahe koko iki ma ka aoao o ke komite; h@i hou lakou i ka Moiwahine a hoao hou e hana onumu e kue aku i ke Aupuni Kuikawa.

 

            E ike mai ka lahui Hawaii; a e hoomaopopo iho; ua pili pono ka olelo a Luna Senate Frye i haiolelo ai ma ke Kapitala o Wasinetona, i ka Aha Kuhina poolua kipi, a ua komo poo hoi ilako o ka Hui Hae Eleele, a ka Holomua e kakoo mau nei.

 

            Ua maopopo loa, mai mua mai ma na ano a pau loa; ua ohumu ino ka Aha Kuhina o Paka—Colburn ma e hanaino, a e powa maoli no i ka Moiwahine; a pehea ia lakou e pono a@ k@p@ho Kuhina hou aku? Aole e hiki i ka Lahui Aloha Mo@ ke ne aku, e noho hou lakou me na mamo o ohuwu o hoopoino i ko ka Moiwahine ola a me Kona Aupuni Moi  He mea hiki ole malalo iho o ka la, ma na Lahui naauao e ae aku i ke kipi e noho iloko o ka Mana Hooko Kiekie eka nina

 

            Pela makou i manao lana ai, e kapaeia na poe ha@aino mai ka noho poo Alakai no ka Lahui Hawaii

 

E Ho@panee Ia.

 

(Mai ka Holomua Enelani mai o Apr. 14.)

 

            Ua hooholo na kupa kupaa, e waiho malie aku i ka Aha Elele Kumukanawai Ua kakau makou, kamailio, a ua paio kue aku i ke aupuni i onouia mai, ma ke ano i hoolala ia e ka P. G. ma na kumu e ala mai ana e lilo ai ia i mea ao mai i ka lahui holookoa, e huipu aku ma na manao o ke kukulu ana i aupuni, ina aia il,oko o kona mau kahua hana he kahua aupuni ohohiaa, e hoomania ana ma ke kulana o ke Auhou, a me na manao maikai loa, o na poe alakai kalaiaina o keia keketuria.

 

            O na kakoo o ka Aha Kuhina o ka P. G. aole lakou i apono i na hana o keia koho Aha Elele; he nui loa a he koikoi hoi na kumu kue. Aole ka Aha Elele he hoike ana no ka lahui ia, no ka mea, o ka hapa nai kai kapae ia. O na mikanele mahiko, a me ko lakou mau paalalo ke noho mana nei maluna o ka Aha Elele.  O ka Mana Nui o ke kumuhana, paa-hana emi, oia auanei ka Mana Nui hoonee. O ka hoohiki uahoa, e hookikina ana i ka poe koho balota, he mea ia e kaohi ai i ka lehulehu i ke komo ana aku iloko o keia hana.

 

            Ua makaukau mua no ke Kumukanawai, a e hooholo pupuahula loa ia ana iloko o ka Aha Elele, me he holo ana la o ke kaa mahu he 60 mile ka mama. O ka hopena aku; e hoea hou mai ana he hookahuli aupuni hou, i hoalaia a i kukuluia e na poe democarata manao kaulike e kokua nei i ke aupuni P. G. a i kakoo ia mai hoi e ka hapa nui o na poe Hawaii.

 

            I mea e paleia aku ai keia mau kumu ino, ua manao makou, he mea pono e haawi hou ia mai he manawa kupono; a e ae ia na hoakaka manao piha, a me na pomaikai kuio o ke kalaiaina oluolu; mamua o ke komo hou ana aku o ka aina, ma na pali nihinihi o ka hookahuli aupuni, ke kalaiaina a me na hui ohumu ino.

 

            He hiki i na Hawaii ke huipu ma na ano hana a pau, e kupaa ai ka pono o ko lakou aina; aole loa hoi e kiola i ko lakou mau pono civila, aka, he mea i maopopo ole loa e like no me na poino no lakou, ke kuilima pu me ka hapa uuku, e like me ko lakou ike ole loa i ka manao o Amerika, e pili ana no ko Hawaii nei mua aku.

 

            Ma ka hoopanee ana aku i ka Aha Elele ina no elua mahina, no ke aupuni e kuahaua mai ana, e kakoo ia ana no e na poe owaho mai a me ko loko nei, ma ke kulana maikai loa, no ke kukulu ana i aupuni paa, a oia ke aupuni ohohia ia, a i apono ia no Hawaii nei

 

            Ano ma keia e ike mai ai ka lahui Hawaii, ua hoea ae nei ko kino o ka Holomua haole, e hoikeike i ke ano o ke aupuni a ka Puali Hae Eleele, i kukulu halawai ai ma ka po o ka Poakahi o ka pule i hala aku nei. Ua pololei loa ka makou i koho ai, aia he aupuni poolua kai upu ia e hoea mai ana maluna o ke kahua hana a ka Hui Hae Eleele; e kokua ana ia i ke aupuni poolua a ka P. G. i manao ai e kukulu malalo o keia kahea Aha Elele hana Kumukanawai, a i ka wa e hoohui ai i keia mau aupuni poolua; ua loaa aku la ke kino hookahi o Aupuni Ripubalika Hawaii!  Kupanaha loa! Mahea iho la ke kulana aupuni Moi, a ka Poai Hae Eleele i moe ai na maka?  Ua ahuwale loa ka oukou mau hana holopee, a hookamani lua ole e Kaulukou na!  Ke hoike mai nei ko oukou mau manao, he aupuni no ka lehulehu ka o ikou i makemake ai, oia no ke Aupuni Ripubalika, aole he aupuni Moi. Aole loa.

 

            Aka; ke kue loa nei na alakai o ka Hui Aloha Aina, ia ano hana a oukou; noka mea, he Aupuni Moi ka ka Lahui Hawaii aloha aina i makemake ai; aole loa he aupuni e ae. Aole loa!

 

“He Pukuniahi Nui.”

 

            Ua hoao ia ka Pukuaiahi ikaika o Enelani, aua holopono, Ua hoao ia kekahi poka he 380 paona ke koikoi, a na lele aku hoi he umikumamalua mile. Ua lele kapio aku keia poka, a o ke kiekie o kona pii ana a hoomaka oia e iho, he 3 1-5 mile ke kiekie. Aneane 3,000 kapuai ke kiekie ae o keia lele ana maluna o kahi kiekie loa o Mauna Loa. O na hana keia a na Karistiano hoopunipuni e olelo nei ua kokoke mai @a milenia.

 

KA PAPA INOA O KA POE I LAWE I KA HOOHIKI. 

 

            O keia papainoa malalo iho, oia ka papainoa o ka poe i lawe i ka hoohiki no ke koho elele hana kumukanawai a ke Aupuni P. G.

 

            Jno. W. Akana, J. Akina J. Apio Keoki Alika, Kimo H. Boe, Keoni Ena, J. A. Hakinika D. Haumea Keoni D. Holo, C. P, Iuakea D K., Hae, J.N. Iosepa D. K. Kaaiaka, mana, S.K. Kaaikaula, D. Kaapa, W. Kaao, J. Kaaua, S- Kahiapo D. Kahookano, Joseph Kaumihau D. Kaiole, S. Kaiwi, Chas. Kakalia  S. T. Kalama, D. W. Kalepo, S. Kaiuna D Kamaka, H. Kamana, Wm Kamana, J. Kanae, Henry Kaulua D. Kum Kaumiumi, Hart Zawaauhau J. Kawaaohau, W. B. Kawahahee J. U. Kawainui, J.U. Kea J. P. Keanini, Kekku, S.L. Kekumano , L. D. Keliipio, J. N. K. Keola, P. K. Kini, D. P. K@r, Hairama Kolomoku, J. Kupihea, P. K. Kuamoo, Wm. Laa, S. Laanui, D.W. Lokana, S.A. Macy, D. Makaila, “Keoki Makamu, G. Moau, J. K. Naholo. D.Naholowaa, K. Nakea, J. Nalua, D.L. Naone, Nohanohu, P. J. Naone, Sol. D. Nuuhiwa, S K. Oni, D. Paakaula, Jno Paaluhi, Beni Pakeekee. Ione Paaniani, J Peahi. J. Poai, D. K. Puni, Joe Samnoa, J. Wahinemaikai, J. Waiamau W. J. Waiamau, Keoki Waipa, Lobaka P. Waipa, Kale Wilikoki, W, L. Wilikoki, a me B. P. Zablan.

 

            He kanahiku ka huma o keia poe i lawe i ka hoohiki no ke koho Elele hana Kumukanawai o ke aupuni lahui o Hawaii, a hiki i ka Ponono, April 6, ke unihiia ae ka inoa o kekahi mau haole ai waiwai o ke Aupuni Moi i komo pu ma keia papa inoa. Ua koe nae kekahi poe hapahaole i maopopo pono ole ko lakou mau inoa makua, aia paha ma kahi o ka umi ko lakou nui. Eia keia poe a pau ke hana nei malalo o ke aupuni P. G. He hoike maoopo loa keia o ka ohohia oleia e na Hawaii o keia maunu ekaeka i manao ia e na welo mikanele e puni aku ana ka poe Hawaii makee alii a aloha aina i keia hana hoowalewale a lakou.

 

            O Kunuiakea a me kekahi poe kanaka Iuda e ae kai lawe i ka hoohiki iloko o ka pule i hala, he poe o ka oihana makai o Honolulu ka hapanui a ua hiki paha i ke 30 a oi aku ko lakou nui. Wahi a ka mea i hoikeia mai, he aneane e 150 ka nui o na Hawaii i lawe i ka hoohiki, a hiki i ka Poaono o ka pule i hala, Aperila 13. O ka huina nui nae o ka poe i hoohiki a hiki i ka hora 9 o ka po Poaono i hala, ke huiia na haole pakaha aina, na aea haukae, na Pukiki hupo ike ole i ke kakau, a me na lahui e ae, ua hiki aku ka huina i ka 950, a oi iki.

 

            E hoike mau aku ana makou i ka poe i lawe i ka hoohiki, i kela a me keia manawa e loaa ai ia makou he mau inoa a makou e hiki ai ke hooia aku imua o ke akea no ka oiaio oio mea.

 

HUNAHUNA MEA HOU O NA MOKUPUNI

 

MOLOKAI.

 

            Kamaloo Aperila 13—Ma ka Poaha Aperila 12, ua noho aela ka halawai o ka Papa Nana o ke Aupuni P. G; ma ka hale halawai ma Kamaloo n ei no ka hoohiki ana i na Iuda kumakaia o keia Apana. Ua noke nui mai la i ka hookani i ka hele a hiki i ka pau ana o ke aho, a molowa nui, a pau ana i ka hoi, no ka hele ole aku o kanaka

 

            He ekolu wale no wahi kanaka Hawaii i hoohiki, a o lakou iho la no na wahi Iuda kumakaia o kiea Apana. Aloha Aina a makee Ahi o Kamalo nei. Eia ko lakou mau inoa. Mahoe (k), he puhipu hi O—pipi kana hana, Kaluaaha, he kela waapa, a me Kameekua, he makai no ke Aupuni P. G.

 

            Pukoo Aperila 12—Ma keia Poaha i noho ai ka Papa Nana o ka poe P. G. ma ka hale Hookolokolo o Pukoo nei. Eia no na wahi Iuda Hawaii i hoohiki, Hikiona (makai) Kalawaia (makai Wilike) Hapipa (makai) Abela Kukamana (Loio hapakue) Haiku, Mahoe (Luna Helu a Ohi Auhau) Rev Manase (Kahunapule) Mahoe Liilii; S. L Ailuene, Kimo Opunui.

 

He umi ka ka nui o keia poe a he elima haole like me umikumamalima ka huina pau loa. Aole i lohe ia mai ko Kaunakahakai poe i hele ae a komo iloko o keia hana hoohaahaa ia oe e Hawaii Ponoi.

 

            O ka hapanui o na kanaka o Molokai nei, aia mahope o ka Moiwahine, a me ka Aina i eha ai ka ili o na Kupuna, no ka imi ana i ka po no no ka lakou mau hanauna e noho nei i keia manawa.

 

OAHU.

 

            Waianae Aperila 13—Ua haalele ka Hope Makai a me na makai o Waianae nei i ka oihana makai no ko lakou ae ole e hoohii, a koe ka Lunakanawai e noho nei.

 

            Waialua Aperila 13.—Ua hiki mai ke lii o Maui ma Waialua nei. Oia o Kakaalaneo, ma na la i noho ai ka Papa Nana koho balota Elele hana Kumukanawai, hui pu hoi ma kahi makani kaulana o ua lai nei he Inuwai, pamaloo loa ka papa nana. O keia haawina like no ia e lohea mai nei ma na Koolau.

 

KAUAI

 

            Hanalei Aperila 18—He ne@ ka mea loaa i ka Papa Nana o Hanalei nei, no ka hoohiki kakauinoa no ke kohobalota elele hao aina. Aole he ike ia aku o ka maaloalo ae o na kana ka i kahi hoohiki. Koe nae na wahi anee haole, a paa ipukuha o na mikanele. E kupaa e na makaai nana o keia Apana mahope o ka Moiwahine Liliuokalani, a me ko lakou onehanau. Ina e ninau aku oe i na hoa, ua hele mai paha oe e hoohiki? Eia ka pane: Aole o mokou makemame e hana i keia hana kumakaia i ko makou Moi a me ko makou aina.

 

            Ma ka Poalima Aperila, 6 ^th ua waiho aku o S. P. Kaleikini i kona kulana he hoa no ka Papa Nana o Hanalei nei.

 

            Waimea, Aperila. 13.—He kaka ikahi loa ka poe i ae e hoohiki o ka Rev. Lilikalani Kopa nae kekahi oia poe, ke Kahunapule o ka Ekalesia o Waimea nei. He oia mau ka paa o na hoa makaainana o keia Apana mahope o ka Moiwahine Liliuokalani a me ko lakou aina. E hoike mau aku no i ua inoa o ka poe e ae ana i keia hooniki.

 

Maui.

 

            Kaupo, Aperila, 11.—Ua noho iho nei ko makou Hui Aloha Aina, ma Puuomaiai. Kaupo, ma ka la 8 o Aperila, hora 3 30 minute, a ua nui na hoa i hiki mai me ka @anao lokahi e kakoo i ke Aupuni Moi a me ka aina  Eia no olelo hooholo i hooholoia ma ia halawai.

 

1. Aole ae e kakau inoa malalo o keia kanawai hana kumukakawai.

 

            Aole ae o kanaka e hele e koho balota, ma ka la koho balota.

 

            Aole e ae e hele i ka lakou mau hui hookahuli Aupuni Repubalika aole no hoi ma na ano apau. Ua paa ka manao o ka kanaka mohope o ka Moi a me ka aina a hiki i ka lanakila ana.

 

            Kula Aperila 11—Ua noho iho nei ka halawai o ka Hui Aloha Ai na o Kula nei; a ua hoohololu kahi ia aole e ae e hele e kakau inoa a lawe i ka hoohiki malalo o ke kanawai hana elele kumukanawai a ke Aupuni P. G. e hoao nei e puni aku na kanaka.

 

            O keia haawina hookahi no a puni o Mauai nei.

 

            Keanae Aperila, 7—Ua hiki mai o Iosepa o Hana maanei nei, a ua hoohoka ia aku e na kanaka, ma ka hoole ana aku i ke kakau inoa ana no ka Hui Uniona a lakou. O ka poe hoohui aina, kakaikahi wale no ka i kakauinoa aku, ma kahi o ka 6-8 paha.

 

            Eia no ka hapanui o na makaainana mahope o ka Moiwahine Liliuokalani a me ka aina; a e ku ana lakou ma ia kulana a moe i kauwewe.

 

            Wailuku, Aperila 13.—Ua noho iho nei ka papa nana o Wailu@u nei, a he kakaikahi loa ka poe Hawaii i lawe i ka hoohiki oki pu; o ka poe Hawaii hoohui aina no keia. Eia na Waieha mahope o ka Moiwahine Liliuokalani, “Ka Poowa Hao kila o Hawaii,” a me ko lakou aina kulaiwi u uhi kapa eleele. He oia mau ka lana o ka manao no ka la kamahao o Hawaii e hiki mai ana e haaheo ai ka lahui holookoa a me ka lakou milimill,  Ke`hi A@moku o Hawaii.

 

HAWAII

 

            Kailua Aperila 11—He elua no wahi kanaka i hoohiki o keia Apana, oia no Ka Lunakanawai a me ka Hope makai.

 

            Ke pahola aku nei makou i na mahalo an @ he nui i ko kakaou lawe ana i keia kulana hanohano, a he hana kaulana hoi na ka lahui Hawaii holookoa.

 

            Kapalilua, Aperila 11.—Aole he ae o na makaainana o keia Apana e hele e lawe i ka hoohiki kanu ola ia Hawaii Ua oi ae ke aloha i na iwi e moe mai nei. E aho no e okia kekahi wahi o ke kino, a i ola e make iho, mamua o ke kakau inoa ana me ka lawe ana i ka hoohiki kue loa i ke Aupuni Moi.

 

            E ku ana makou ma keia kahua a hiki i ka lei ana i ka lei o ka lanakila.

 

            Kau, Aperila 11,--Aole he nui o na kanaka i hele e hoohiki malalo o ke kanawai elele hana kumukanawai  O ka poe Hawaii hoohu aina kakaikahi wale no ka i kaka uinoa. Eia no ka hapanui o na makaainana mahope o ka Moi a me ka aina. Hauoli no hoi ka manao i ka ike ana i ke aloha io o na hoa i ko lakou aina.

 

MELE KANIKAU ALOHA NO MR. KAHEANANUI.

 

Kanikau aloha nou la e W. Kaheananui

He uwe belu mai o Master Kalawaia ko pokii.

Kuu kaikuaana i ka uka anu o Halii,

Halii paa mai e ka ohu i na pali,

I ka uka la o Makalewa,

Ua lewa ia uka ia kaua moe aku o ka Hale Lani.

I mahana i ka leo o ke Kahu@i,

Huii ae nei au aole oe, ua hala me na Mana Lani,

I lani nui ko aloha no makou e noho ia,

Kuu kaikuaana i ka ia noho i ka ehu kai,

E hononana nana aku e ke ola la i,

Na palie e Poelua elua no kaua,

I ke kula loa la e Kalahale,

I hale malu ko aloha la i kuu houpo,

Kuukaikuaaua i ka wai kau i ka pali

Oia wai hoi a ke kupua i aloha ai,

Aloha ko kino wailua,

A na ka Ilaku no e kokua i kona kau`a

Auwe kuu kaikuaana

            MASTER KALAWAIA

 

He uhane alol a kei nou e W. Kaheaanui,

He uwe helu mai o Mrs Kaiwa k@ mama,

Kuu keiki i ke one wali la o Kahului,

Hao Waimanalo i ka ehu kai.

Na aie hanupauupa o Mokuhia,

Na ka leo o ke oeoe i hai aku,

Kia W. Kaheananui e ike hope ana,

I na pali o Wainali halia ke aloha,

Paa i ke kino i laila la kuluko waimaka,

Kahea Lapahone mahope,

E pau ana kou luhi kou ana i ka aipa,

Alo aku o ke kai anu o Pa@eio

Alo ana Leahi i ka @ai,

Lai Honolulu i ka ua Tuahine,

Oia wahi au i niau hookahi ai,

Hele hookahi aku o ke kula o Puuhale,

Noho o ka hale makua ole

Pau ka ike makua na,

Hookani makua o ke Aupuni,

Puoihei i ka leo o ka Papa Ola,

Hanu hope loa o ke Lahui, Auwe kuu keiki.

                        M. D. KAINOA

 

Kulanakauhale Kahiko i Loaa Hou!

Hakuia e Frank S. De hass

 

KA IMI HOU ANA MA NA AINA I KAMAILIOLA MA KA BAIBALA

 

MOKUNA III

 

O HELIOPOLIS A ME NA PILAMIDA

 

            Ka ona o ka Palapala Hemolelo—ka Luakini Nani Nui o ka La—ke kahua Kahiko o ka Hoonaauao—ka moolelo kaao o ka Phoenix—Hookahi wale no Kia Pohaku e ku nei i koe—Na Piremida o Fhizeh—Ko lakou kumu ua hoopuni ia e ka Pohihihi—Manao wale ia he Hale Ilina no na akua a me na 2lii—Na manao kohokoho Hope loa—Ua like o Cheops me Iosepa, ka hebera—Ka Piazzi Kamika wehewehe ana—Ke Kiikalai Poo kanaka Nui—Na Moolelo KaLiko—Na Manao Noonoo iho.

 

(Hoomauia.

 

            He nui na manao koho i waiho ia ae e pili ana i ke kahiko a me ke kumu i ku ai keia mau piremida. Ua manao o Iosephus a me kekahi poe kakau moolelo e ae ua kukulu ia kekahi o keia mau piremida e ka poe Hebera i ko lakou wa e hooluhi ia ana, a lie mea ano pololei no hoi i ka nana iho, oiai kekahi mau kia e ku kokoke nei ia memepe ua kukuluia mai na pohaku kawili mai i hana ia me ke pili ole.

 

            O kekahi olelo hoi ua kukulu ia ka Piremida Nui o Iosepa i kona wa e kiaaina ana no Aigupika. Ua loaa aku no hoi i ke kanaka kaula a akeakamai, Colonela Howard Vyse kekahi mau hua kahakaha ia i ku like i ke ano ka inoa o Shoofoo—i unuhiia e Herodotus ma ka inoa Cheops, a ma ka Menetho unuhi ana, o Suphis, aka o ka pololei maoli o Iosepa, ka Hebera.

 

            Nolaila, ua manao wale ia ua hoohana ia na kanaka e Iosepal iloko o ke kau wi loihi o ka aina i ka manawa ona i hoakoko ai i na kanaka iloko o na kulana kauhale, a ua kono ia hoi e ka pilikia o ke lehulehu e hanai aku a e hoolako i hana na lakou, a o ua hana ala oia no ke kukula ana i keia mau hoailona kia hoomanao kelakela, malia paha no na hana kilokilo i na mea  ka lani, a i ole he wahi malama paha e maluhia ai na moolelo o ka lahui a me na ike i loaa ia lakou; a mamui hoi o ke kauoha a Parao ua kanu ia o Iosepa ma keia kia hoomanao ano e, a i ka wa i hoi ai o kona mauhoahanau no Kanaana mahope mai, ua lawe ia aku hoi kona kino i aloha ia, e like me kana i kauoha ai, a oia ke kumu i loaa aku ai o ka pahu alii e waiho la iloko o ka rumi mahala ulaula nani maloko o ka Piremida o Cheops, aole he kino, aole he pani, a ua pani paa ia hoi ka puka komo a hiki wale i keia mau makahiki i ikea ai kona hemo hou ana ae nei.

 

            Eia hou no hoi kekahi ano nui o ka like o ka hoike ana a Herodotus i kakau ai no Cheops me ko Iosepa ano ka pili pololei loa; ka mea hoi wahi a Heredotus nana i pani na luakini o na Aitgupika, a hoihoi ia hoi lakou e kukulu i keia piremida; a o ka like loa hoi o ka lei—alii kau poo o na `lii i loaa aku maluna ae o ka rumi i waiho ia ai a loaa aku ai ka pahu sakopaga (pahu o na `lii) ma ka piremida me ka lei-alii oia ano hookahi loa no i loaa aku ma Wady Magharah me ka inoa Suphis ke alanui hele o na Iseraela i hele ai ma ka Waoakua o Sinai.

 

            Ua kamailio hoi o Iosephus e pili aha i ka poa ka hiko i ko lakoukukulu ana he elua kia-hoomanao no ka malama maluhia ana o ka moolelo mua loa o ka honua nei, a me ko lakou ike i na mea o ka lewa; hookahi he pohaku, oia paha keia piremida nui; a o ka lua ho kia i kukuluia me na pohaku kawili i hana ia e like me ka na Iseraela i hana hooluhiia ai, “ma ka aina o Siriad.” Ka mea paha e kuhikuhi ana oia ka Luakini o Belus. A oiai hoi ua hoouhi paa ia iho ke kino maoli o ka Piremida o Cheops me ka pohaku mabala a i kahakaha ia me na hoailona kii, hua olelo, a pela aku, aole anei e hiki ke manao ia aku ua kukuluia hoi no na mauao palua he hale ilina a i wahi e waiho ia ai na palapala a mea e ae e hoopaa ai me ka maluhia i na moolelo a me ko keia lahui i ike maa na mea moolelo kahiko a me na mea o na hoku o ka lewa lani a me na ike i loaa aku hoi ia lakou o na mea maamau,-a iua hoi e luku hou ia ke ao e ka wai a me ke ahi paha e koe iho no hoi kekahi mau mahele e na moolelo o ke ao nei a me na mea i hana ia e kanaka? O na piremida e ae ua mea i kukuluia he wa mahope mai, me he la ua kukuluia ma ke ano hoopili aku i ke ano o keia piremida, a ma ka ike ia iho he wahi ili@a no na `lii.

 

            Aka, o ka manao noonoo iho i waiho ia ae o Piazzi Smyth, Porofesa o ke ao k@o Hoku ma ke kula Nui hoi o Edineboro, a me ka poe i lawe a hooia i keia manao oia ka mea ano e loa, mai kekahi mau hoouluulu a imi ana maluna o kekahi ohuku o kekahi e ua pohaku garanita ma ka rumi e hole aku ai i komo iloko o ka rumi alii, ka mea a lakou i hoomaopopo ai oia ke ana kumu o ke ana iniha a me ke kubita, ua hooholo lakou ua kukuluia keia piremida malalo o ke kuhikuhi a ka Uhane Hemo@ , e like me ke alakai i kukuluia ai ka Luakini o Solomona, a me ka Halelaua o Noah, malalo pono o ke alakai a ka Mea Kiekie nana i hana ka honua a me kona laui a me na mea o ka lewa e hoopuni ana iaia; a ua haawi ia mai i ke kanaka e hana no ua mea i hoike ano o na mea o ka lewa lani a he hoike ana hoi ona mea pili i ke ano o ka honua—i hiki ai ko loaa pono na manawa o ko ka la ku ana i ka lolo o ka honua i kona wa e oniu a e kaahele ana, ko ke ana averika mamao mai ka honua nei na ana o ko ka honua mau kiko waena e kaa niniu ai ka manawa mawaena o ko ka honua kukuuia ana a me ka hiki hou ana mai o Karisto, a me kekahi mau me apohihihi lehulehu aku e pili ana i ko ke ano hoopono a me ke ano maoli o ko na mea o ke ao nei.

 

            He hoailona ano hoi kekahi i pili aneane i na wahi a pau o keia hale kia ano e kukuluia. He ano kai loko o na mea he nui iloko o keia kia hoomanao. Ua unuhi ia ae ke ano o ke ala hele loihi ololi, au e komomoaku ai he hoike i ke ano o ke au o ka noho ana o na Iudaio; o ka rumi nani loihi hoi, ke au o ka hoomana Karistiano; ka rumi oi ke aupuni o ka lani; a o ka pahu i like me ka holowaa kino o na1`lii e waiho ana maloko, ka noho o ka Mea Mau Loa. Ua olelo ia no hoi o ke ala lua e iho ana ilalo a ke kumu o ke kahua o ka piremida he hoike ana hoi i ke ala o ka make mau loa;l o ka lua malalo oia ala iho ilalo, oia ka ihona hele i ka luakupapau; o ka paia hio, ka hoopai a ke Akua e kau hooanoano mai ana i ko ke ao; a o ka ilina o Cheops, i manao wale ia ai, i lalo loa iloko o ka pohaku kumu, oia ka lua paahao o ka poe e hoino ia ana. He mau mea keia i ku ole i ke ano o ko ka mea i hoike maopopoia ma ka olelo hemolele; me he la he ano kohokoho wale aku. I na e ae ia ana kekahi mea e kukulu iho i kana ana kaupaona a me ke ana helu loihi, a ana e ae paha he mea hiki no hoi ia mea ke hooia i na ano mea a pau ana e makemake ai mai ia mau nea ae; a o keia mau mea i oleloia e Porofesa Piazzi Smyth, na kanalua nui au i ka pololei a e hoomanao ana hoi ia`u i ka mea lalau kohokoho wale e pili ana i ka “Pohaku Kia Hoopaa” e waiho la maloko o ka noho ana o ka Noho Poni Moi o Enelani.

 

            He elima miuute e hele aku ai mai keia kia ano e, moakaaka ole o kona ano, aia hou aku hoi kekahi hana kamahao i like no me ka piremida ke ano e. E kamailio ana makouno ke kii i kalai ia mai kekahi pohaku nui, i kapaia “ka Sphinx.” O keia hana kohu nane o kona ano o ko ke ao moolelo, ka mea i hoike ia mai, ma na mea hou i ike ia uo keia kii i keia mau la hope nei, he hana i oi aku ke kahiko i ko na piremida, he poo kanaka kona a he kiuo hoi o kekahi liona ma ke kulana e moe ana ilalo—he mauhoailona ano i hoohui ia e hoike ana he naanao nui ma ke poo kanaka a he ikaika nuima ke kino liona.

 

            E like me ka mookaao, ua hele aku hoi keia kupua i kekahi mau kulanakauhale, a waiho aku la hoi i kekahi mau naue ia lakou, a ina aole e loaa i na kanaka o ke kulanakauhale alaila na lukuia iho la lakou me ko lakoukulanakauhale. Ma ka hope loa o kana huakai hele, na hiki mai la oia i Aigupika me kana olelo nane, oia keia: O ka holoholona hea la ka mea e hele ana maluna o eha mau wawae i ke kakahiaka, a maluna o elua i ke awakea a maluna o ekolu i ka aluna ahiahi. Ua ka hea ia ua kilo@ilo, na kaka olelo a me na kanaka naauao a pau e wehewehe i keia nane a ua hai mai lakou i ka pane—he kanaka; ka mea e kolo ana maluna o kona lima a me ka wawae, i ke kakahiaka o kona ola ana; e hele ku ana iluna o kona mau wawae, i ke awakea, ae hilinai ana iluna o ke kookoo i ka aluna ahiahi o ka hopena o kona mau la i ka wa i loaa ai o ka pane, o keia nane, wahi aka mookaao, ua hoololi a e la keia kupua iaia iho a kuapohaku, e like me ia e ike`a nei ma Aigupika i keia wa.

 

            O keia kii pohaku kohukupua, ke akua kii o na Aigupika o ka wa kahiko loa, oia paha ke kii ka@ loa e ku nei o ke ao i hoomaua ia. He hookahi haneri a me kanalua kapouai kona loihi, me ka hui pu ole ana mai i kona maukapuaiwawae mua e waiho aku ana he kanalima hou aku mau kapaai mamua ona, a mawaena hoi o keia mau mawae i ku ai ka lele kahi e puhi ia ai ke ahi o na mohai a mailaila ae e pii ae ai ke ala o ua mau mohai la a na puka ihu o keia kii akua pohaku. O ke ana poepoe o kona poo a me ka mahiole, he hookahi haneri a me elua kapuai, a o ke kino ma kahi mahope iho o ka ai he kanaha kapuai ke ana hohonu. Ua kalai ia keia kii mailoko ae o hookahi pohaku e ku ana ma ke kua o kekahi kuamoo pohaku puna e oili ae ana mailoko ae o ka ilina honua o ka waoakua.

 

            He helehelena Aigupika na ano a pau o keia kii, a he hiki no ke ike ia ke pena ulaula maluna o kona mau helehelena maka a me a-i. A he nui na mea i hoohana ia imua o ka nana ana a keia mau maka ike ole e kau aka ana me he la he ike me ke ano nanea o na hiona, me he la aia iloko ana kekahi mea pohihihi koikoi e waiho ana: Ae ina he hiki i kona mauhelehelena ke kamailio, he mau buke moolelo lehulehu ke piha ana! He mau mea hana lehulehu ke lohe ia ana! He malamalama nuike pa@ ia ana maluna o ka moolelo o ko ke kanaka noho ana i na la kinohi! Eia nae, ua paa, ua sila, ia aole koua ho lehelehe kanaka, aka he mea lwo ole i kala@. Maa nei keia kii kiai o na @ o na @ kahi i kaai ai no  eha tausani makahiki me k@ kaakaa mau o kana maka maluna o ka lehu o @ kaulana e moe lepo mai ana malalo o kana @ make. Ua hiki ole hoi i kekahi mea ko nana aku i keia @ ka @ ole e kona eehia, no keia kii i kaa@ kanaka kapaa la o ke au o ka wa kahiko@ hoomaopopo ana hoi ke kanaka ua ike ia oia @ a me ka hiolo ana hoi e na @ ae nei, he Kahiko hoi ia mamua @ na piremida, aka oia no oia ke moe la maluna o kona @ pohaku i keia la, mai ka wa mai mamua @ o ko @ kekahi huaolelo o ka palapala @ ka wa hoi a ka poeleele uhi ana i ka pouli maluna o @ wa a ka muli wai Nile. Ma @ hoohanini ana i na koko o kanaka @oe he kahena ana a ka wai.  (Aole i pau.)