Ka Oiaio, Volume VI, Number 10, 9 Malaki 1894 — Page 4
This text was transcribed by: | Roy A Newton |
This work is dedicated to: | Maluhia Church |
Nupepa Ka Oiaio.
"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"
HONOLULU, MARAKI 9, 1894
HE MOOLELO KAAO HAWAII
NO
LAUKAIEIE.
Ke Kino Kamahao Iloko O KA Punohu Ua-koko.
Ke Kahelileole`a o ke Kuluaumoe o na Pali o Waipio Hawaii.
Unuhiia e Mose Manu no “KA LEO.”
Hiki hou o Maka@keoe makai o na pali hulaana—Hui hou oia me kona mau hoa auk—Haawi oia he papaaina nui na na Mano,
--Hoolilo oia ia lakou i mau kino kanaka maoli—Nui ka hauoli oia poe eepa—Hookaawale oia i na poe malihini me kona kaikuahine.
A oia ka ke `lii nona ka moku i olelo ae ai, kai no hoi o laua nei wale ae nei no la hoi na mea lealea eia no ka hoi neia mau mea hoonanea a oia ka ua alii ia i lawe aku ai a hookuu aku ia i na kupee anuenue ma na pulima o Pupukamoe ma me ko Maunaloa mau kaikamahine, a ia Lihau hoi me Kaohai@ula ma he ma@ pulehulehu maka@ me na kinohinohi o ka nani nui, a he niho mano i kamaaina me Kaala, i kapa ia kona inoa he Leiomanu, ua haawi makana aku oia ia Kaana a he lei momi hoi kana i manawalea aku ai ia Kawelo@aakalailehua.
O ke ano o keia mea he momi, he lelo maikai oia ke nana iho, a he ano like kekahi me he puupuu daimana la, a he melemele ano polu kekahi a he mau ano e ae no kekahi o keia mea he momi, ua ike nui ia keia mea he momi ma ke kai kuono ae nei o Ewa ma Oahu nei, mai kela i a mai he Pipi aia ma kona lihilihi e kau ai ua momi nei, he mea makemake nui ia e na `lii i ka wa kahiko i lei, oia ka ka wahine eueu o Hawaii i olelo iho ai:
Kuu i a hamau leo—e
Mai walaau oe o makani au@ nei.
no ka ua poe ala o uka mai o Kohala e olelo nui mai Oia ke kaulana o Ewa, i ka i-a hamau leo a hiki i keia au hou.
O keia lei momi kana i makana aku ai i ke lii kaili la o Lehua, a ia Makanikeoe hui, he wahi lei hua limukala kona, he wahi lei ano ole paha kona ma ka nana aku, aia nae me au awahua kona me ka mulea, a i kupono ai no hoi e like me ko Makanikeoe ano hihiu ma kona mau hana mana a pau, he mea ole iaia na mea a pau.
Ma keia mau makana a Kamohoalii i haawi aku ai i kana mau malihi@i, nolaila e hoomanao iho kaua e ka makamaka.
O keia ka mua loa i ike ia ai na kapee @ i haawi makana ia aku ai e na alii ala, a lilo i mea kapee mau ia ma na lima o na `lii a me ka poe hula a pela pu no me na makaainana.
I ka pau ana o keia mau makana, @ hookuu ae la hoi na lealea @ a Maehelaia ma, a luana iho @ no ka @@@ hope loa me na kaka olelo ana, a pau ko lakou pa@ @, na hookuu ia na kino laau @@@ o Maunaloa e hoi me ko lakou mau pawehi lei lehua, a pela no hoi na owi@ papahi lehua o Lihau mai, a ua ano like ae la no hoi me ko Koiahi me Kauhiula.
A no ka manawa e kokoke mai ai o Makanikeoe @a e haalele mai i ke lii puuwai hamama nona ka Molulolulo, ua ku ae la o Makanikeoe a noi aku la i kona oluolu @ hookuu mai ia makou e huli hoi aku no Hawaii, oiai aia ke kau mai la ua maka o ka mau nana ka hoouna ia laua e hoi no ka loaa me ka nele. ua ae oluolu ia mai la keia mau olelo me ke aloha, a oia kan@ i olelo ae ai i kona mau elele oia o Kealakoiula a me kona lua o Kahakauakoko, he mau mano mahoe keia elua, oia ko Kamohoalii mau hope nonoi ma ka noho ana a me ka hele ana.
A o na Pukaua ia ma kona alo ponoi, a he mana piha ko laua e pepehi i kahi mano a mau mano e uhai ana i ke Kanawai a e kaula`i ia na iwi i ka la ma ka aina maloo.
A oia keia i olelo ia aku la e ko laua haku alu, a oia ka laua e hoolohe mai la o ka pane ia aku, a ua pane aku la ko laua haku alu.
Auhea olua e ko`u mau hope a elele hui o ke kai uli kai lipolipo hohonu o ko kakou aupuni moana ano, e liuliu, e hoomakaukau, e hai aku i na Niuhi me ka heluna nui hewahewa o ko kakou mau hoa like he mano a ke manao nei au e lilo ia olua a me na Niuhi ka hoonoho papa ana ia lakou ma ka ili kai o ka moana o @@@ ae nei maluna aku nei o kakou @ ai ia @aku a hiki o Hawaii, wahi a na mamo i pane mai ai aole e pau kulia i kahi au i makemake ai e ko makou haku.
Pau keia mauolelo aia ke oni la o Hoolalekaimu me Puakawiliwili nanahu ka mano, me Makamakaole, Kulukapii, me ko lakou ma kaukau a ano @ apau me ka hakalia ole, ua hiki ia lakou ke pulumi i ka manawa pokole i makemake ia.
A oia no ka ka mea i maai ka Lahua Hawaii nei i ka malama i ka leo, aole he makemake e haule ka leo, ua m@a mau no mai ka poe kahiko mai.
E ae iho e ka mea heluhelu i kou iini no na hoohiluhilu a na mano me ka haaheo nui o na kamahele, a penei ka hoonoho ana, o Hoolalekaimu me Puakawiliwili o laua na @@@ mamua o ka huakai me Makanikeoe, a mahope aku o laua ua pa kanaha ia ka nui o na mano ma ka lalani hookahi, oia hoi, hookahi kaau ia ma ka helu o Hawaii nei, a ua olele ia ma keia moolelo aole i laua mai ua poe Pipi huhu nei o ka @ai, ua hookoi aku la lakou no kahi i pae aku ai ma Haena.
Ua ike ae la no kaua e ka mea nana e kilohi iho ana i keia nanea, aia no ka kaua kamaeu o ka aina mamua o ka huakai me na Niuhi kae`ae`a o ka moana, a mahope mai ona, o ke alii o Kahakauakoko me ke alii kaili la o Lehua, oiai e pipio iho ana na anuenue maluna pono me na kilihune ua liilii e koiawe ana i ka lewa, a me ka papa lalani mahope iho ona, na Pupukanieo elua.
Mai poina oe e ka mea heluhelu i kela inoa a Makanikeoe i kapa iho ai ia Kaulaaihawane, aia ma ka lalani elua o na mano o Lihau ko Maui nohea, a mahope aku o Kaaana me kona mau kaikuahine elua, a na K@hi me kaohaiula panai aku ka hope.
I ka makaukau ana o ka poe malihini e hele aku no kahakai ka manao, ua haawi ia ke aloha hope me ko alii nona o Kanaloa, oia ka inoa mua o Kahoolawe i ka wa he @@@ akua wale no na poe e noho ana maluna o keia mau mokupuni he 12.
E loa no na hoike oiaio o ua ku nikuhi me na wahi pana a puni keia Pae Aina maloko ona moolelo kahiko a me na Pulo, na mele Koihonua me na Kumulipo, me na oki a mahelehele, aia mai loko mai oia mau mea e loaa ai ka olelo kumu o Hawaii nei.
I ka wa hope loa o na puili aloha ana, he oiaio, ua ko o ae la ia mawaena ae o ke alii me ka malihini a ua hookuu aku la oia ia lakou e hele e like me ka olelo a Makanikeoe.
A ma keia huakai a na malihini maluna o na mano, ua hoomaka aku la ka maka mua ma o Hoolalekaimu ma aia me kona mau hoa, aia hoi o Makanikeoe ke kilohi ala i ko laua mau oni ana, me he kahe ana ala a ka wai nui e holomoku ana ma ke kahawai, a ke panee like aku nei hoi na mano a pau mahope aku, aia hoi na waa pupu o Makanikeoe me ka auwaalalua ke olali ae la hoi mamua opono o ka huakai moana, me ka pohu lai malie o na hiona nanaina o ua la nei, ua kalae ka lani, ua papuhea ke ano o ke lewa, aole he mau okuku @ opua, ua hoi ka ohu a ke kumu o na mauna, aia nae iloko no oia malie maikai a puni ka lewa, o ka mea kamahao nae i ike ia, oia no ka halii mau ana o ka ua-koko me ka pipio mau ana o ke anuenue maluna pono o Kawelo`naakalailehua me kona mau hoa au moana a pau, he mau hoike keia e maopopo ai, ua ike ia keia huakai hele e ka poe o ka po mai.
Aia ka maka mea o na mano ke hele ala i ka hapa@ua like o ka moana o Alanihaha, a o ka hope mai aole ia i laua mai, aia no ia i Kahoolawe, a ke kalali ala na lala o na poe mano nei iluna o ka ilikai, aia hoi ke nana pono aku nei na poe malihini i ka oni maia Maunakea me Maunaloa a me Hualalai@ a oia ka ua poe malihini nei e ninau malu nei ia Pupukanioe, a ke hahai mai la oia i na inoa o na wahi a pau o Hawaii ma ka aoao o ka huli a lakou e nana aku nei, aia hoi ua wahine noho mauna ke kahiko ma; la i ko laua kapa hau, a ke honola mai la hoi i ka pili laau, a oia paha keia la: “Maemae i ka hau kaluna o Maunakea. Opu iho la iluna ka ka hinahina, Ke pua luhiehu a ka Mamane, He lama wale ala no ke ike aku, Aloha mai nei hoi ka aina, Me kuu kaikaina o lau@ o ke kaha.”
Aia hoi ke kuahiwa kaulana o Maui ke kunihi ae la i ka makani nona hoi ka olelo ia: “Akaka wale no Haleakala, Ka uwe a ke kini o Koolau.”
No keia wa a Pupukanioe e olelo nei i na hoahele, aia lakou ke hele me ia mawaho o ka lae o Upolu a ua hoohuli ae la lakou no ka aoao lulu, a ke nana ia mai la e ka poe o oka o Kohala, keia pipio o ke anuenue me ka ua koko e h@ p@ nei iluna o ka ilikai, a ka hookani uwa mai la na kanaka a pau o uka o ka aina, a ua maopopo no nae ia lakou ke koho ana mai; ma ke ano o keia mau hoailona, he alii nui ka mea nona ke anuenue me ka ua koko, oiai, @ @@ @@ ou i ka ike ana i na ouli kupanaha he nui wa le, aohe he mea pohihihi ia lakou, a he Lahua pookela ko Hawaii nei ma na ike lehulehu wale he nui i ka wa kahiko, ua like ko lakou ike me na @@@, ka poe nana i ike i ka Haku, a oia ka lakou i hoomanao ae ai, ua hanau ia ka Mesia.
Pela no na kupuna o ka lahui Hawaii nei, a oia la.
Ia Makanikeoe ma i kokoke aku ai ma Haena, ua hoopaa iho la oia i ka oni ana o na mana, a lai—ku iho la lakou a pau ma ke kai. O Haena keia i olelo ia ma ke mele. “Auhea oe e kaeha, Noonoo pono iho oe, I ke awa ku e ka moku, Ku aku la i Haena.”
Ma keia kalewa ana a na mano ma ua wahi ala me na poe malihini, ua hoopuka ae la o Manaikeoe i kana olelo imua o kona kaikuahine Pupukanioe, e hoomaka ana oia e haalele ia lakou malaila no ka manawa a hoi mai, a no keia olelo, na hoolohe ia kona leo kauoha. Ka hele hou ana o Makanikeoe ma ke ano kiu a hoi hou mai-- Kona lawe mua ana ia Kawelonaakailehua.
Ma keia huakai kamahao a na kamahele maluna o na mano, mai ke kowa aku o Maui me Kahoolawe, a ua hiki aku lakou mawaho mai o ke kai o Haena, nolaila, o ke keiki kaulana o Hawaii ka mea o lakou e pae e aku ana iuka o ka aina ma ke ano he kino, a i kona mau hoa e huli pono mai ana ko lakou mau nanaina iaia, me na helehelena e hoike mai ana i ko lakou manao ku i`o o ke aloha hoahele o na alanui pahaohao a lakou i hele mai ai maluna o ka ilikai o ka moana nui akea, ka mea nana i lawe mai ia lakou.
Ma keia mau manao kuka olelo ana, ua hiu koke ai la no ua makani haukawewe nei o na pali o Waipio, ua hiki aku oia mauka o na puu haelelua ma Kalahikiola, a ua hala ae la o Nunulu mahope ona, a ke hele aku la mauka o Honokane Kohalaloko. a ua keehi mua aku la oia maluna o Awini, a @aia i huli ae ai a ike aku i ka home o ko laua haku alii Laukaieie, ka ui nohea o ka noe o Waipio.
A iaia i hiki aku ai malaila, aia no ua ui hilu nei me kona mau hoa e noho ana, e like no me ko lakou ano mau he hiehie ma na ano kulana a pau, a e hamumu ana no lakou no na olelo a Puaohelo i hai e ai i ola honua, aia nae, ua pa-e aku la he wahi leo aheahe, me he wahi makani ke hau ala no ka pili o ke ao.
Ua papa pono aku la keia wahi leo ma na pepeiao o Laukaieie e hai aku ana. E ke alii wahine iloko o ka malu o ke aloha, ano, ua kokoke mai ka hopena e ike ai oe i na hiona liula o ka la, ka mea au i hoouna ai ia Pupukanioe, eia oia ma na aekai o Hawaii nei, nolaila, e liuliu oe nou iho.
I ka pau ana o keia olelo i maopopo ole ka mea kino kanaka, a @ hoomanao ae la oia na Hinauluohia ma no ia mea nana i hai mai iaia, @ oia hoi kana i pane ae ai i kona mau kahu hanai ia Kaukini me Pokahi.
Auhea olua e o`u makua aloha?
E-o-, wahi a laua i pane mai ai.
A wahi a Laukaieie i pane aku ai, he wahi leo keia i pa-e iho nei ma ko`u mau pepeiao e@ae o Pupukanioe a hoea mai me kana ukana waiwai nui he aloha, aole i pau pono keia mau olelo a Laukaieie, ku ana o Hinauluohia mawaho o ka puka o ka hale, me kana mau hua olelo:
E Laukaieie, o ka mea au e olelo nei i ou mau makua, o Makanikeo ia, oia ko Pupukanioe kaukunane, ka mea nana i alo aku la ke kai loa, a loaa ko makemake i ka palena o na moku, a he mau hoahele kona, eia la iluna o ke kuala o na mano ma kai o Haena ma Kohala ae nei, nolaila, mai pihoihoi oe no kou ike ana aku iaia, a na maua ka hoohiluhilu ana ia oe no kou launa ana me ia.
I keia wa e olelo nei o Hinauluohia me kana mau hoakaka piha ana imua o ka mea nona keia moolelo, ua hala e aku la o Makanikeoe i kai o Haena me kona kaikuahine Pupukanioe.
Ia Makanikeoe i hiki ai malaila a ike i kona kaikuahine a me kona mau hoa, a he mea hauoli mai ia no lakou i ka ike ana mai iaiai, a ua olelo aku no h@ oia i kona muli kaikuahine e hoi ae no lakou ma ke ala kai a hiki ma ko laua wahi i hoomaka aku ai e kau maluna o na waa pupu; aole nae e wikiwiki lakou i ka lele ana mai iuka o ka aina, aia a hoea aku oia malaila, ua ae mai la o Pupukanioe i keia mau olelo a kona kaikunane.
I ka pau ana o keia mau olelo @ hele mai la o Makanikeoe me Kawelo`naakalailehua no uka o Kahuwa, a mailaila aku no ka aina ua kipuupuu o Waimea, kahi keia o ka hole, a mailaila aku la ma ka pea o na kuahiwi mauka o Waipio me Waimanu, a ua hiki loa aku laua no Kaauwana ka home paa mau i ka ohu o ka ui nohea a hiapaiole oia uka, aia hoi, ua hoike aku la o Makanikeoe i na helehele na o ke keiki kaili la o Lehua i mua o Laukaieie a e he a ka ala i maalo ae a nalo aku.
Ma keia maalo ana ae o ke kino o ka mea nona na kulana kilakila imua o ka mea nona keia moolelo ua hooiaio oia i na olelo a pau a ke kupua Hinauluohia.
I keia maalo ana ae o Makanikeo me kana malihini mamua o Laukaieie, ua ahai loa aku oia iaia maluna o ka piko o Maunakea ka hale noho hoi oia mau kupu@ ho@@@@.
He Hoomaikai i ko Lahaina
Mamuli o ko ke Akua lokomaikai, a ia` i kipa aku ai ma Lahaina, a mamuli hoi o ke kono ia ana mai e ka Hui Aloha Aina o ia Apana, i malamaia ma ke ahiahi o ka Poaha Maraki 1, 1894, ua loaa ia`u na mea e hoike aku ai i ko`u mau manao mahalo a hoomaikai hoi ia lakou.
Mamuli o ke kulana Aloha no ko kakou aina, ua loaa ia`u he mea e hoike aku ai imua o ka Lahui Hawaii no ke kulana o ko Lahaina Hui Aloha Aina; a oia hoi keia: 1. Ua hoike mai ka heluna mahuahua o na poe i hiki kino ae ma ia halawai, i ka manao ulumahiehie o ko Lahaina no ke aloha i ko lakou aina. 2. Ua lilo no ka loihi a me ka poeleele o ia po halawai, he mea ole ia lakou mamuli o ko lakou iini e lohe i na lono no ko lakou aina. 3. O na helehelena maoli, a me ka ouli o ka hakilo ana aku o ko Lahaina poe ua komo maoli ke aloha oiaio, a ua silaia ia mea a paa loa maloko o ko lakou puuwai no ke aloha i ka aina hanau. 4. A oiai, ma ia halawai ana, ua hooholo lokahi ka Hui Aloha Aina o Lahaina, e haawi mai ana i ko lakou Aloha, i ka Hui Aloha Aina Nui o ka Pae Aina o Hawaii, a mamuli o ko`u kuleana, he kauwa na ka Lahui Hawaii, a he Peresidena hoi no ka Hui Aloha Aina o ko Hawaii Pae Aina, ke hoike aku nei au, a ma keia, ke pahola piha aku nei i ke aloha o ko Lahaina Hui Aloha Aina i na lala a pau loa o ka Hui Aloha aina mai Hawaii a Niihau.
I ka hoopau ana i keia, ke haawi aku nei au i ko`u mau manao mahalo a aloha nui no hoi i ka poe o ka Hui Aloha Aina o Lahaina; a i na hoaloha a me na makamaka a ke aloha i noho ai. Owau no me ka haahaa JOSEPH NAWAIII. Peresidena o ka Hui Aloha Aina o ko Hawaii Pae Aina. Honolulu March 3, 1894.
NA LETA
Aole o makou makemake e lawe i ke koikoi o na hala no na manao i hoopuka ia malalo o keia poo e ko makou poe kakau manao.
MAI HILO MAI.
LANAKILA O MISS K. NAILIMA.
Ma na la 25 a me 26 O Ian. i ninaninau ia ai o Miss K. Nailima imua o ke Komite, no kona makaukau e lilo i kumukula Kuikoa no na keiki ma Olaa, Puna, e like me kana palapala noi, i kakou ia e na makua mea keiki oia uka. O na inoa o ke komite o Miss Josepine Deyo. poo-kumu o ke Kula Nui, a me C.O. Smith oia kula no; a o Hariata Coana, o ke kula haole kuokoa. He poe kiekie wale no keia o ka ike, imua o lakou keia opio Hawaii maoli o ka aoao palupalu, nona na makahiki he 18, kahi i ninaninau ia ai; a ma ka la 27 ae, loaa mai ia ka lakou apono iaia e lilo i kumu kula kuokoa no Olaa; a ke lawelawe nei oia i kana oihana, me na haumana i aneane e piha ka iwakalua.
He Aihue Dala ke ano.
Mailoko mai o Ianuari, ke hoomau nei no ke kaikamahine a ka luna kula T.E. Eia. i ka malama ana i kana kula me elua wale no haumana, a hiki i keia wa, me ka ike no o ka luna ku`a i keia kulana pono ole, hoomau aku no nae i kana kaikamahine e noho kumu kula aupuni no elua haumanja wale no. Heaha ke kaona o ke ano hana a keia naaupo? He Aelike Hookaumaha.
Ma ka nana pono ia ana o kekahi palapala aelike a ke komisina Aina Leialii me na kamaaina o Olaa, he mea ku i ke kahaha he ano o kela aelike i hanaia. Aia ke kaumaha a pau ma ka aoao o na kumaaina o Olaa, ua olelo aku o Iaukea iaia, “aole no na lakou i hahna ua aelike nei, na ka haole i hana.” Make no la o ka haole, @ he oiaio kela pane a Iaukea i kekahi kamaaina o Olaa, alaila e hiki mai auanei he manawa pono e hoomaopopo ia ai keia ano hana powa a ka haole, ma o ke komisina Aina Laealii ia, a holoi loa aku. Ke Kumu @ Lawe nui ai.
Nui na haole, Kepani a me Pukaki, i lawe mai i mau apana Aina Leialii o Olaa no lakou, ma na wahi e pili ana i ke alanui o ka lua o Pele. He mau haneri eka ko kekahi poe, a he tausani hoi ko kekahi. O ke kumu o keia lawe nui ana no ko lakou manaioi no, e lilo loa ana na Aina Leialii i aina au puni, e like me na olelo o ke ano aihue aina a W.D. Alekanedero, ma kahi buke hoohui aina kumakaia, aoao 14, e olelo ana: “Ua kaa kela poe aina (Aina Leialii) iloko o ka mana o ke aupuni.” O kekahi mau haole nae, ua kuemi hope a ke hoomaka nei e hoohuli ae i kahi e nee aku ai, no ka hookuonoono ana iho.
Na K@ Lapuwale.
O W.C. Bogana, ka mea hoopunahele loa na kii lapuwale; oia hoi na kii hoohenehene a hoinoino i ka Moiwahine, ma ke kapili ana i ua mau kii la ma ka puka aniani o kona Halekuai, a hiki i keia wa Ahuwale no hoi o loko o ke kumu naau ekaeka o keia wahi haole.
Kekee na Lepe.
Ma ke ku ana mai o Hawaii i Hilo nei i ke ahiahi Poalua nei Feb. 20 i loaa mai ai na nupepa manawalea o KA OIAIO a me KA LEO, a me na leta maloko oia pepa i ike ia ai ke kalo paa, nana i kaniu iho na poo o ka poe pepehi Moiwahine a me Lahui, a kekee ana na lepe na poe moa lepe kiekie nei; ma 177 inoa kue ia 75 inoa kokua powa, ma ka ninau pili ia Hawaii nei. Auwe ka make e! I ka aku nei hoi ke aho e ola na iwi a e hauoli hoi na uhane ia Amerika, eia ka he hoopololei loa mai ka Amerika. Hewa o Amerika i ka hoopono, ina he hookapeke ae, maikai a hemolele loa ia lakou nei.
Lolelua.
Ma ka halawai mua ana o ke komite o ka Hui A.A.o Hilo nei me ka luna kula Severena, no ka hoike ana aku i ka mana o na makua mea keiki o ka Hui A.A. e like me ka hooholo ana. Ua ae oluolu mai ka luna kula Severena, me ka @ai pu mai no i ke komite: “he ohana maa no kela i ka olelo ino, a pela aku;” a olelo hou mai no oia: nana e kamailio me ke kumukula nui Miss Josephine Dyro, a nana e olelo aku i ua kumukula olelo ino nei. Mahope mai nae, olelo hou mai la ua luna kula nei i ke komite: e kakau ka hui ma ka palapala i ka manao, alaila, waiho aku iaia, a nana e hoouna @ Kahiki, a malaila ae no Kalalau. Lolelua maopopo keia ai dala.
He Pane Pauakaaka.
Ma ka la 31 o Ianuari, ua leta akua ka luna pa aupuni hoopaa holonolona i ke Kuhina Kalaiaina, no ke noi ana aku iaia, i mea e loaa ai ka laau e paa ai ka pa; oiai ua nahaha. Eia ka pane pauaka i loaa mai i ka l@pa pa aupuni D.K. Kapili: E @@ aku oe me W.H. Shipiman no ka hana ana i ka pa a paa, a o na lilo a pau o na pa aupuni a puni ke aupuni, maluna no ia o na luna pa aupuni. Pauaka maoli no. Hilo, Feb. 22, 1894.
Pane ia Stephen M. Hoaupuni
E ka nupepa Ka Oiaio: Aloha oe;
Ma kou helu 5 aoao 3 o ka la 2, o Fed. i hala iho la, ua ike iho wau i ka manao imihala a me ka lili piiikino o Sam Maluna, ka mea i kapa iho i kona inoa o Stephen M. Hoaupuni ma ke ano hoohewale ma kona manao mua i hoailona ia C. E olelo ana @ hoole ka Lunakanawai J.K. Kupau i ka hoohiki ana i ka @@@@ Hopu i kekahi mea i hele mai i mua o kona alo e hoohiki ai.
He hoopunipuni ino loa keia ou e ka makamaka me kou manao imihala o ka hoohewale. Penei e maopopo ai; - Ma ke ahiahi poaha Jan. 11, 1891 mahope iho o ka napoo ana o ka la, ua hiki mai o Kolailai kau keiki ponoi a me Kanaauao he makai ma ko`u hale ma Hoolanakio Waianae nona ke kaawale he 1 mile a oi mai ko`u hale noho makai o Waianae, me kekahi palapala mai ka Lunamakai mai e kauoha ana e hoopaka aku wau i palapala hopu: ua pane aku wau i ka makai, aole @u mau palapala hopu o uka nei ua pau iho nei, aia no na palapala hopu i kai ma ko`u hale a kauoha aku wau ia Kolailai a me Kanaauao ka makai, e hiki ae ma ko`u hale makai ma ke hora 7a.m. o ka poalima ae, a e loaa no ka palapala hopu malaila
A ma ia poalima ua iho aku wau i kai a e kali mai ana o Kolailai ia`u ma ko`u hale, ua hele loa aku la au a hiki i ka ha@e kelepona a hoi @@ a hiki ma kou hale a hoopiha i kekahi mau luna o ka palapala hopu, a hoohiki ia Kolailai ka mea hoopii: a kauoha aku la au ia Kolailai e kii ia Kanaauao; A mahope iho o kona hala ana aku ua hiki mai la o Kanaauao ma ko`u hale a oiai ka palapala hopu aole, i makaukau, oia kekahi hana a`u i makemake loa ai e hooko koke ua kauoha koke aku la wau ia Kanaauao e hoi aku i kona hale a na`u no e lawe aku i ka palapla hopu a haawi iaia. Ua hele koke aku la a`u e hooko i ka`u hana apau i loko o 15 minute paha a hele aku a hiki ma ka hale o Kanaauao a haawi aku i ka palapala hopu iaia, o ka hora 8 paha ia o ke kakahiaka mai ia manawa mai a hiki i ka hora 5 p.m. Aia no na makai me ka mea hoopii ia ke nohopu la, ma ka halekuai bibi o Waianae nei, me ka lawe koke ole ia ma kahi paa: i na nolaila kou lili ana. A ma ka Poaono ae hora 9 a.m. na hookolokoloia ka mea hoopii ia, a malalo o na olelo hoike lawa ole i waiho ia mai imua o ka Aha e ka aoao o ke Aupuni, ua @ koke mai ka mea hoopii ia e hookuu ia oia, aole i lawa ka olelo ike ma ka aoao o ke Aupuni. Ua ae aku ka Aha malalo o keia kumu naauao a ka mea hoopii ia. Ina paha i hoopau aku wau i ka hoopau ia, ina paha ua olioli loa ae: Aka, no ka hemo ana, imihala oe.
O keia hoopanee ana aku anei o`u i ka oohiki ana i ka palapala hopu a kekahi la, ae mamuli o na kumu kupono; He hoole anei ia i ka hoohiki ana i ka palapala hopu, e like me kau e hoolaha aku nei iaia i ka hoohiki ana i ka palapala hopu, e like me kau e hoolaha hoopunipuni nei ma kou MANAO MUA I HOAILONIA C.?
He hoopanee wale aku anei i ka hoohiki ana i ka palapala hoopii, e like me kau HOOLAHA I HOAILONA IA D?
He ana a pukui ana ole anei ia i ka palapala hopu e like me kau e HOOLAHA I HOILONA E?
O ka hookuu ia ana o ka mea a ko keiki i h@ @ai ai mamuli o kau hookonok@: A mamuli o ka naauao o ka mea hoopii ia ua waiho mai oia i kekahi noi i ku i ke kanawai, a ua haawi ia ka pono nona
Ua hewa anei ia, a ua kui a nei ke kanawai a me ka noonoo maikai o ke kanaka e like me kau e hoolaha i hoailona ia I?
Aole! Aole loa!! Ua piha loa kou mau manao a me kou mau hoa kakalalo i ka lili pilikino a me ka imihala wale, no ka hanohano o ka oihana a`u e paa nei iloko o ka maluhia.
MA KOU MANAO I HOAILONA F. Ua kue i kahi mau hoopii i noi ia iaia e hooponopono ka na wai eet. Heaha ia mau hoopii au e olelo hoopunipuni nei?
He mea pono ia oe e hoike moakaka no ia hoopii; ke haohao nei au.
MA KO MANAO I HOAILONA G. E hoopuka mai ana i ka olelo hooholo o kana Aha, no kekahi hihia i hooponopono mua e ia a a palakai mawaho ae o ka mana oia Aha.
O ka hihia hea keia au e hoopunipuni nei i mua o ke akea?
He mea pono ia oe e ka mea imihala e hoike i na mea apau me ka oiaio, i ke ano o ka hihia ka mea hoopii a hoopii ia paha; aole me na mamala ole o huna ka hohewale.
E hoomanao oe, o na hihia hewa a pau o ka Lunamakai ke mea ku ka mua me lakou no ke koi aku e ae a e hoole paha, e like me kana i manao ai he pono.
Pela ka mea e ike ia nei. Aka, o ka Aha he mea ia i maopopo mua ole ke ano @@@@ o ka hihia, aia wale no malalo o na olelo hoike. Nolaila ke ao aku nei au ia oe mai imihala hou oe.
MA KOU MANAO I HOAILONA H, Ua hookuu aku ka Aha i kekahi mea i ae mai i kona hewa. Ua hookuu ia ka mea i hoopiiia, mamuli o ke noi a Mr. W.S. Wond Lunamakai o Ewa a me A@. Kaleikau Lunamakai o Waianae nei.
Oiai, wahi a laua ua lawa ka hoopai mamuli o ka noho ana o ka mea ona iloko o ka halepaahao mai ea @ a ao, a ua mihi mai no hoi ka mea ona imua o W S Wond Lunamakai o Ewa, no kana hewa i hana aku ai iaia. A no keia nei a na kokua elua oia ka aoao o ke Aupuni, ua hookuuia ka mea i hoopiiia. Ua manao anei oe ua hana aku ka Aha me ke kumu ole? Aole, aole loa!
MA KOU MANAO I HOAILONA J. Imua o kana Aha, o ka mea i maopopo kona hewa mamuli o na olelo hoike lawa i kuikahi me ke kanawai, ua hookuu aku oia.
O ka hihia hea keia au e olelo hoopunipuni nei? He mea pono ia oe ke hai ae i ka inoa, aole o ka huna ma ke ano hohe wale. Ina oe i hoike mai i ka inoa o ka mea hoopiiia au e olelo nei, ua lawa na olelo ike, a ua hookuu ia nae.
Ua makaukau au e hoakea ae i kou noonoo, a na`u e hoakaka aku ia oe i na kumu a pau; A na ia hoakaka auanei e paluku aku i ko pukomahi pepa o ke hohe wale.
A ke olelo hou nei oia ke kuilima pu nei ka lehulehu, na lakou i omo na lolo maikai, ka hoopono a me ka naauao, a i hoolale i na noonoo kiekie ect.
Ke puana ae nei au. ua kuilima pu ko`u poe enemi me oe, me ka lehulehu o na poe i hiki ole ke hilinaiia e like me oe, na lakou @ @@ lolo haahaa loa o ka hohe wale, ka poe ma ka lehelehe wale no ka pono, kahi ike moowi@ a i hoolaleia e na noonoo o ka hohe wale.
Ua puni wale kekahi poe ia oe a me kou mau paalalo i ka hooounipuniia.
A ke olelo hou nei oe, o na hana e ikea nei ua hele ae ia maluna o ka mekia i hookaeia, a ke pulama ia nei ia e ka lima hema o ka Lunakanawai, o “kona manao iho oia ke kanawai.”
No kou piha loa me ka manao ino, ke imihala wale noi oe i kumu e hoino ia ai ka inoa maikai o J.K. Kupau.
O na hihia a pau e hookolokolo ia nei, o na kanawai @ a ka Ahaolelo i kau ai a me na kanawai hou o ke Aupuni Kuikawa.
Aole e like me kau e hoopunipuni nei, “o ka manao o ka Lunakanawai” oia ke kanawai. Malia nae paha, no ko`u hoopiiia @@ ole aku mahope ou a me kou mau paalalo.
Aole loa e lilo kekahi hapa o ko`u noonoo maikai no ka hoapili meaai a ano e ae paha e like me kau i koho wale ai. A ke olelo hou nei no oe, he alunu au a me ka hookiekie.
He alunu anei a me ka hookiekie na mea a pau i hoakaka ia ma keia pane, no kau hoolaha hoopunipuni a me ka imihala, o ke ano hohe wale? Aole, aole loa. ua ha@aia na mea a pau me ka pono a me ke kaulike.
Me keia mau hoike oiaio a pau, ke waiho aku nei au imua o ke akea, a aole au i makemake hou e hoopau wale i ko`u manawa ma ka pane hou ana aku ia oe e S.M. Iloaupuni oia hoi o [S Maluna] no kau mau hana imihala a pau.
Me ka mahalo i na keiki @ai a me ka Lunaho ponopono. Owau iho no me ka oiaio. J.K. Kupau. Waianae, Oahu Feb. 5, 1894.
HE NINAU LAHUI!
E KA LEO O KA LAHUI: Aloha oe.
Ua loaa ka hanohano i kou Lahui imi ola, e waiho aku maluna o kou kino lahilahi, a mau ia e lawe aku i ike mai na kini o na lahui aloha aina makua, a me ka lana Hauoli e loaa ana no keia ninau. 1. Heaha la ke kumu o ka @ ana o keia Lahui. 2. Heaha la ka laau lapaau o ka poe i lawe ia i Kalawao a me ka poe i koe iho. 3. Pehea la e hiki ai i ke poe ke hoi a pili i kona kino ao ka wawai a kona wahi mau. Kuailo ia mai.
HUNAHUNA MEA HOU O HANA
Ma ka Poakolu nei i huli hoi mai ai na Komite Hoohui-aina a kuai hewa o Hana nei mai Wailuku mai me na puna @@, no ka holopono ole paha o ka l@@@ a lakou i hele aku nei e hoopala no ka uku ole ia mai paha o na lilo o lakou o ka Hui .
Ua aihue ia ka halekuai o ke P@@ o M@@ i ka po Poakolu nei, a ua lilo aku kekahi mau @@ @@ kalakoa, mau paa lole wawae manoanoa, he mau paa kamaa kane, a he mau dala maoli no hoi kekahi i lilo mai loko aku o ka pahu @@ o ka halekuai. Aole i hooholo ia aku ka meheu o ke kolohe e na Kaiko o ka Aupuni Hemolele.
Me na keiki @@ @@ @@ ke aloha o na Pukuniahi, KA LEO O KA LAHUI a me ka NUPEPA KA OIAIO, na waha olelo wiwo ole o ka Lahui Hawaii oiaio.
MAKAI @@@@
@@@@, Maraki 2, 1894.