Ka Oiaio, Volume VI, Number 10, 9 March 1894 — Page 3

Nupepa Ka Oiaio.

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

KO KAKOU KULEANA E HIKI AI KE
KOMO AKU E AKEAKEA I NA HA

NA PILI KULOKO MA HAWAII.

 

          O ke kumunale wale no ma ko Dole aoao e hiki ai paha ia kakou ke k@lohi iki iho oia no ke kumupale oopa a me ka hapakue a Dole i waiho mai nei no ke kuleana ole o Peresidena Kalivilana e komo aku e akeakea i na hana pili kuloko o ko aupuni. He mea oiaio, ina o ke aupuni P. G. aole i kukulu ia e ke aupuni Amerika alaia, aole io no o kakou kuleana e komopoo aku ai e akeakea ia lakou, aka, oiai ke aupuni P. G. na kakou i kukulu mamuli wale iho no o na manao ake o ka haakei e loaa ka hoohui aina aole loa he mea hiki ke olelo mai ua hiki ole ia kakou ke hoohio’o i keia aupuni a e kukulu hou i ke aupuni kumu o ka aina. He mea oiaio, o ke Kuhina Noho Amerika me kekalii mau wahi Amerika hoopukapuka kakaikahi, @a lawe ae lakou me ka ikaika a hoonele aku i ka Moiwahine me kona nohoalii, a kukulu iho la i kekahi aupuni—a e like @@i me ka lakou e kualehelehe nei,--e ku a hiki i ka wa e lumai ia mai al iloko o kekahi aupuni okoa, a lakou i moeuhane nalaualelo ai e hiki ana ke hooko ia ko lakou mau manao uahoa iloko o kekahi mau pule helu wale no.

          Aole loa he hana nui a kupilikii ka hooponopono ana i kekahi hewa i haoa ia a ina e nana ia o Enelani ka mea mua loa i hooko i keia mea maluna o ua mau mokupun@ ala.

          A o ka lawe aua mai i keia mau mea a nana iho aole loa e hiki i kekahi mea me na maka elua ke hoo hewahewa i ke kii debolo hoakaaka a keia poe kipi e kamailio nei no ka hiki ole ke komo aku e akeakea i na “hana pili kuloko” o keia mau Paemoku. O keia Peresidena, ua loaa ‘iaia keia kulana—a e a oia m@ ke poo o kekahi poe kakahiaka—mamuli o kekahi ano hana i kulike loa a i ano e ole ae hoi mai ka poe maau aihue a me ka powa o ka po. A o ka poe no lakou ke kuleana kuloko maoli eia lakou a pau ke kue nei iaia. A o na kanaka a pau loa malalo o ke alakai ana a keia kanaka, aole loa lakou he poe kupa no ka aina. a o ka lakou puhi ana i ka makani ao ka holomua o na hooponopono kuloko ana, he hiki no ia ke ike ia aku mamuli o ka ae ole o keia p@e P. G. e waiho aku @ ka ninau na ka lehulenu e koho.

          Ua kamailio hou ae o Dole @a ua hana hewa kakou mamuli o ko kakou Kuhina ‘la, aole loa he mea pono e hana ia ia hewa mamuli o ka hookahuli ana i keia aupuni i kukulu ia e kakou me ko kakou mau mea kaua, a o ka kakou hana kupono ka, wahi ana, e waiho malie aku no pela. A nolaila, e pono kakou e lawe mai a noonoo iho i keia ae la maluna.

          Ina paha he agena kou, a @@ kou inoa ‘ia ua @ele aku oia a h na pu me ko Kamika mau enewi n@ ke kinaku ana aku hei ia Kamikamailoko aku o kona hale ponoi, he mea pono anei, a i olei he ku anei i ka pololei noa ke olelo aku oe ia Kamika, ina ola e hoopii mai ana ia oe no ka hewa i hana ia e kou agena, e Kamika, @a ike no au na hana hewa aku kuu agena ia oe, aka, aole e hiki ia’u ke kokua aku ia oe, no ka mea, mamuli o ia hana ana, e komohia aku ana @o me ke akeakea ana aku i na hana “pili kuloko” a kou mau enemi i lilo aku ai o kou hale.

          A e naue mai ana o Kamika ia oe, ina aole oe e hana aku ana i ka mea pono nona, alaila, e hoopii ana ia imua o ke kanawai. A aole e nele na ke kanawai no a@anei e hoihoi hou mai ko Kamika hale.

          A ka aole nae he uha @ahui a @ Moiwahine e hiki ke hoopii mai koe wale iho no kona hoomanawanui i ke kulana o ka hoopono o ka lahui Amerika.

KA DOLE PANE HAPAKUE.

          Ma ka hoomaopopo ana iho i ka Dole pane ia Kuhina Wilisi, ua hoomaopopo ia iho ke ano maoli o ka Alopeka e hoo o ana e alo ae ma na ano a pau i waui e pahele ai. Ua hoao @uaoli no oia e hoolauw ii i na kukai kamailio aua ana a me Kuhina Wilisi i kumu e loli ae ai ke ano a hoomaopopo ia aku eia ka Peresidena ma ke kulana o ka lunakanawai uwao mawaena o keia poe kipi a me ka Moiwahine. Ua hana oia i kela mea me ka waiho mai o ka paiapala a ka Peresidena i nua ou i no ka hoihoi hou ana i ke aupani kahiko a ku ma kahi ona i hookahuli ia ai eKivini, mamuli o kekahi kumu k@ikoi o ke koi ana mai i ka manao kauike @ ka poe na lakou e hookelo nei ke aupuni o keia wa. He kanaka ano Alopeka maopopokeia i kona wa i ninau aku ai ia Wilisi i ka wa hea la e noho ai ka aha awao. Ua hono pu ao @ia@e hoaiai i ka hoolele ia ana o na Marina o ka Bosetona no ke kakoo ana i ka lakou mau hana kipi ma ke ano hohe wale. Aka, ua nele nae oia i ka hoike ana mai ina ua loaa i ua aupuni la ka ikaika o ka malama ana no lakou iho me ke kiai ole aku o na kanaka o ka Bosetona. A ua haawi mai nei oia i ke koikoi o ka ahewa ana o ka hoolele ia ana o keia poe koa maluna o keia aupuni, a ina ua ike keia aupuni ua hana hewa o Kivini a ua kue aku oia i ke Kanawai Lahui, alaila, me ia no kakou e hooponopono ai, aole hoi me ke aupuni P. G., a i ole, me ko lakou mau kakoo paha. A ma kekahi ano paha, ua makemake oia e olelo mai ina no paha ua hana hewa o Kivini a oia ke kumu nui o ka haule ana o ke aupuni Moi, alaila me Kivini no na hoahewa ana, a aole hoi e hoao ma ka hoihoi hou ana i ka Moiwahine. Ua hoike hou ae la o Dole, e kali ana no oia a hiki i ka wa e loaa hou ai ka lanakila i ka aoao Repubalika, alaila, ua manao ia, oia iho la ka wa e hoopololei ia ai kana mau hana hewa haahaa loa. Ua manao waie ia o Kakina ka mea nana ua leta pane ‘la ia Wilisi, a ua loaa mai hoi keia mau manao ia Kakina mai a Hoa, Farai, Hila a me Butele mai.—Stockton Mail, Cal., Jan. 16.

KA DOLE HAKUEPA O KA HOOPAILUA.

          Mamuli o na kukai kamailio hope loa i hoouna ia ae nei i ka Ahaolelo i hiki mai nei mai Hawaii mai e Peresidena Kahwalana, ua huai ia ae nei na iwi o Dole a maloo i ka la, a e aiakai ana hoi i na mea a pau e ike aku i ka malamalama olaio o na mea i hana ia ma Hawaii. Ua hoaiai maopopo loa ia i keia wa o ke aupuni P. G., ka punana o na moelolo keaka o ka hoopunipuni a na nupepa Repubalika e noke mao nei i ka hae a puni ke Aupuni. Ua loaa ia Dole ka manao o ke kamailio ana me ka moakaka lea no na mea e pili ana i keia mau hakuepa. A mamuli o ia mea, ua hoike maonopo lea loa ae la keia poe i ko lakou kukulu ana i kekahi hale hana a o ka hoopunipuni a me ka hakuepa ka mea e hana ia malaila, a i ka wa e pau ai o keia mau hakuepa i ka hoike ia, hana hou iho la no i na hakuepa e hiki ai ke wahakole, Aole wale oia, aka, ua hele loa aku ke ano o keia kamailio ana a makemake maoli no e koi aku i ka manao maoli ko kakou aupuni. He mea makehewa wale no paha ke kamailio ana ua hoao maoli o Wilisi e hooko aku i keia mau “manao” o ko kakou aupuni e piha kuineki nei i ka umauma o ua poe hoohui aina kipi nei. Aka, i ka wa e Mr. Wilisi i hele aku ai e koi ia Dole no keia mau mea, aole loa e hiki iaia ke hooia mai, He mea oiaio no paha o kana mau koi no keia mau mea ua hana ia no ia me ka manaoluna i loaa ai iaia he wa e hoohana ai i na hakuepu ana i keia aina, a o ka mea oiaio maoli no nae, o kana leta kekahi o na leta mahaoi poemuku maopopo me ka hakuepa o ke kahua i kukulu ia ai. Ma@na nae o ka hiki kupono ana a me ka loaa ana hoi ia Dole he wa e pane aku ai i ke koi a Wilisi na pane koke mai la eia ua makemake oia e unuhi hou i kana leta. Ua hikiwawe nae na nupepa e kakoo ana i ke aupuni P. G., ia manawai i ke kukala akea ana no ko W lisi ake e unui i i kana mau leta a pau. Aka, o ka mea oiaio nae, o Dole ka mea i nei mai e hana pela. O na koo a pau o keia aupuni P. G., a@@e ko lakou mau agena ma Amerika nei, eia lakou ke hana mau nei me ka hoolaha akea ana ae ia na moolelo hakuepa o ka waiwai ele. A o ka Kakina mau hana apuka nae a keia mau hoopunipuni a me ka hakuepa, ua lilo i mea e liki nui ia ai e na nupepa o ka aoao Repubalika, a e loaa ai hei i kumu na keia poe ilio kawau o ka meeau e hae ai i ka Aha Kuhina a me ka Peresidena. A o ka mea oiaio mai li, o na mea a pau i kukai ia mawaena o kakou, aia no ia ma ke alahele o ka polelei a me ka rula, mamoa hei o ka hoolehe ana i na ano olelo ahiu o ka lapuwale e kalewa hele ia nei e ka poe i hoopaakiki ia ko lakou mau naau me ka ekaeka o ka makameke e hana hewa. O ke kumu wale no paha a lakou i hooikaika ai ma keia mau hana hakuepa, oia no ko lakou ake nui e hoolelo mai i keia ma@ i aemoku no Amerika nei, a nawiho ae o ia, o na hana a kahi hapauea Kiwini i hana ai e lilo ana i ke puhi ia e ka puahiohio a he opala ka mea e hopu ai.—Oakland Times, Cal., Jan. 22.

Mai Hoolohe iki ka Lahui

Hawaii . i ke Alakai lalau

a ke Kuokoa.

          Ua maopopo i ka Lahui Hawaii ke kumuhana a ka Peresidena Cleveland, oia keia [1] E hoihoi hou i ka Moiwahine Liliuokalani. [2] E hoahewa ana i ka hana a ke Kuhina Stevens. [3] E hoole loa ana i ka hoohui ia Hawaii nei me Amerika.

          Ua ike pono ke Kuokoa, ua kakooia keia kumuhana a Cleveland e ka Ahaolelo o na Makaainana. ma ke koha aua o 177 poe kakoo ia 75 mau wahi pee kue; oia hoi, he 102 ka oi aku.

          No keaha keia makemake ana o Kuokoa lalau, e kahea ana i na poe kue i ka hoohui aina. e hele ae, e kakau inoa ma ke kokua i keia aupuni Nanawa, a e kue i ke Aupuni Moi, ke kahua Aupuni hookahi wale no, a ka Lahui Hawaii e a ke nei e hoihoi hou ia mai?—

          No keaha ka hoike apa ae, o ka poe kokua i ke Aupuni Manawa, o lakou wale no ke ae ia e koho balota?—

          O keia anei kei Aupuni no ka Lahui, a na ka Lahui, a ma o ka Lahui la? –

          O keia ke ano a me ke kulana o ke aupuni alonu mana, a kauwa kuapaa o ka honua nei.

          O ka makou e kau leo aku nei i na poe Hawaii a pau loa i aloha i ko lakou aina, ka Lahui a me ko lakou Moi; mai ae iki oukou, e hele a komo pu me na poe haole aihue aina mai hui pu ma ka lakou mau hana hoowalewale; no ka mea, ua pau ke kuhihewa i na hana lokoino a na haole. Ua ao ia kakou iloko o na la @ hala aku la i ke ano io maoli o na poe mikanele hoopunipuni, a pakaha Aupuni.

          E hookuu aku na kanaka Hawaii i na haole hookahuli aupuni, e kukulu i ka lakou mea i kuko ai, ina paha he Aupuni Repubalika, a aupuni e ae paha. ia lakou ia hana. E ku kaawale loa  mai kakou alaia, aole e ili mai maluna o kakou na ho@na poino no ia mau hana. No ka mea. i ka wa a kakou e komo pu aku ai, a hana pu, a kokua paha ia lakou, alaila, ia wa lakou e olelo mai ai; O! ua ohohia mai no na poe Hawaii e kokua i keia Aupuni, a ua haalele aku lakou i ke Aupuni Moi.

          E noonoo e ka Lahui Hawaii, a mai puni ia Kawainui a me Wini he mau kanaka kumakaia laua.

Hoea Hou ke Kupueu

MAKA

Nuku o Mamala.

Moku Okuhola Hariota ME

Eono Mai Hebera

          O ka moku Okohola Hariota, Kapena Donalasona, ua ku mai ma ka nuku o Mamala ma ka Poaono o ka pule i hala, a e kau ana ka hae lenalena maluna o kona kia. Ua holo aku la ka luna nui o ka Papa Ola e nana i ke ano o ka mai maluna o keia moku; i kona hiki ana aku, na hoike mai la ke Kapena, ua loaa ia he 15 o kona mau huina i ka Hebera; he ulua i make. I keia manawa nae, he eono wale no pee luina i loaa i keia anomai.

          Ua haalele aku ka moku Okohola Hariota ia Kapalakiko, ma ka la 23 o Novemaba, 1893, no ka holo ana i ka pepehi kohola. Ma ka Mokupuni o Hawaii kona wahi i kalewa ai. Aia no keia moku mawaho o ka nuku o Malama kahi i ku ai, ma ka la Sapule nei i hoihoiia ae ai keia poe mai 6 ma Kanakaaulana.

          Ua hoikeia mai, o ke kumu o ka loaa ana o keia moku i ka mai, mamuli o ka anau ana o kekahi mau kanaka Hawaii i ka wai huihui.

          Ua hoomaluia o Kahakaaulana i keia manawa, a mai hookokoke aku malaila e na makamaka.

          E hoomaemae loa ka noho ana e like me ka hiki i kela a me kaia ohana a mea hookahi paha ke malama i ke kulana makaala o ka noho ana.

          He kulana pale aku keia i ka laha ana o keia mai weliweli iloko o keia kulanakauhale. O ka Ka Leo keia e hoike e aku nei i ola honua, no ka pono a me ka pomaikai o ka lahui. Aia ma ko oukou aoao ka hana, i koe no ka hooko ana i keia leo. Aohe malama i pau i ka ilio.

KA IPU ALABADA NO HAWAII

LANAKILA

Mr. Lunahooponopono:

Aloha oe:

          Ua loaa mai ia’u ka manaolana e launa aku me oe ma na kolamu o kau mau nupepa. no ke kumuhana i kalana e kekahi poe naauao, e hiki ole oi i kekahi poe alohe o kakou nei ke alualu aku. a nona hoi ke poo e kau ae la maluna, ka mea i hoopihaia i ka uwila o ka naauao, a oia ka’u e noi aku nei i kou oluolu e kala mai i ka’u peni no keia kumuhana kupaianaha a me ke pahaohao o kona mau aoao a pau.

          KA IPU ALABADA.—He 42 o’u mau makahiki, ua mare au i ka wahine. O ka buina o ka’u mau keiki he 23, ua hookomo au ia lakou a pau i ke kula kiekie o ka naauao. (oia paha ke kula a Lo Maine i ao ia ai, a kau ai ka weli ma na kakai mauna o Denemaka). a e loaa no malalo iho nei ko lakou mau helu, a me ka loihi o ko lakou manawa like ole o ka noho ana ma ke kula, a e akahele iho kaua e ka mea heluhelu ma ia wahi. no ka hoomaopopo ana i ko lakou mau helu. oiai, o ke ki no ia e komo ai i ke Kawaenahonua, a loaa ka laki i ka moana Iniana, a pepei ko lakou papa kuhikuhi mai ka pe mai:

          Keiki          1       he      8       Makaniki

          “        2       ‘        4       “

          “        3       ‘        8       “

          “        4       ‘        8       “

          “        5       ‘        8       “

          “        6       ‘        4       “

          “        7       ‘        8       “

          “        8       ‘        4       “

          “        9       ‘        1                 Mahina

          “        10     ‘        3       Mak. 11 “

          “        11     ‘        4       “

          “        12     ‘        1       “        4 “

          “        13     ‘        2       “        8 “

          “        14     ‘        4       “        1 1/8 “

          “        15     ‘        4       “

          “        16     ‘        4       “

          “        17     ‘        3       “        10 2/3 “

          “        18     ‘        8       “

          “        19     ‘        4       “

          “        20     ‘        6 ½             “

          “        21     ‘        3       “        5 ½ “

          “        22     ‘        4       “

          “        23     ‘        5       “

          Nolaila, ua maopopo ae la ia kaua e ka mea heluhelu ko lakou manawa like ole i noho ai i ke kula, a me ko lakou mau mau huahelu la lani, pololei, nolaila, e kukulu kaua e ka makamaka heluhelu i mau wahi ninau i waiwai ai ko kaua heluhelu ana i keia wahi nanea hoohauoli manao, a penei na ninau:

1.     O ke keiki e moe ana malalo iho o ka pahu mabala ma ka helu 16, owai kona inoa? Kau na kaumaha na luuluu.

2.     O ke talena gula e pulumi ana i ka Hale Alii mai kona waha aku e ku kiai ana ma ke poo o ka hauoli, ma ka huahelu 22 e lalapa hele nei e like me ka uwila. owai kona inoua. Ike i ka n@u mai ka po mai.

3.     O kuu keiki aloha i hanau makapaa ia mai e kona makuahine e kukuli ana imua o kona haku ma ka helu 23, owai kona inoua? Pauakaaka kumuhana a ka Emepera.

4.     Mai ke keiki mua a hiki i ka 23, hookahi o lakou i komo hou i ke kula, a i keia hora o ke pookela ia nana i kukulo i ka oiaio maluna o ka mau loa, a maluna o ka ili o ka wai a me ka moana, eia ka makemake me ka uwila, owai keia e makau ia nei?

Me ka lana o ka manao e kui like mai kakou a pau no keia wahi nanea mai Hawaii a Kauai. Me ka Lunahooponopono ku’u aloha, a me na keiki omu hua metala ko’u welina pau ole.

Me ka oiaio

GOE. W. Kalohai,

North Kohala , March 1 ^st , 1894.

KA AIE LAHUI.

          Ua pu ae nei ka aia Lahui a ka $400,000, a oi aka, iloko okeia mau malama he 13 o@ ka noho hookele ana o na mamo mikanele, me ka hiki ole ia lakou ke hoikeike mai i kekahi hana ano nui i uaua ia no ka pomaikai o ka lehulehu iloko o keia manawa o ko lakou hookele ana i ke aupuni.

          He mea hiki ae nei ke olelo ia he Aupuni maikai keia i na e pii mau ana ka aie. Ke hoole aku nei makou! Aole.

Kulanakauhale Kahiko i Loaa Hou!

Hakuia e Frank S. DeHass.

KA IMI HOU ANA MA NA AINA I KAMAILIOIA

MA KA BAIBALA.

MOKUN I.

Ko Kakou Waiowaihooilina ma. Aigupita.

Ka Mehele Honua Kahiko i hoonaauoao mua ia –Ua Kakauia ka Moolelo Baibala maluna o kona mau Kiahoomanao—Ko Aigupita Moolelo paa manawa—Aole i kue me ka moolelo Moseica—Ka haule ana o ka moolelo iloko o ka Pohihihi—Ka “Pohaku Roseta”—Ka Hoomana a ka Poe Kahiko o Aigupita.

          Ke hoomauia nei no na imi aua i na mea kahiko ma ialo o kela kanaka kaulana ma ia mea, Mariette Bey, a ua hoolako mai hoi ia kakou i na mea hou mai e pili ana i ka noho ana o na Iudaio ma ka aina o Aigupika, a me ka hoomana o na kanaka o keia aina, e hoike pololei ana aole he ike maopopo o keia lahui i ka hopena ola mau o ke kino uhane, a hoola hou ia ana hoi o ke kino maoli paha, a me kekahi mau ano e i ka baibala, mamua o ka noho ana o na Hebera iawena o lakou. Ua loaa pu no hoi he like loa keia mau lahui ma ko laua ano hoomana, ko laua piha noonoo mau i na mea pili i ko ka uhane, e noonoo mau ana i na mea mamua aku o keia ola ana a ma na mea e ae nae ua like ole ioa hoi.

          He poe manao na Aigupita i na akualehulehu, a aia e lakou iloko e ke ao holookoa. O ka nui o ko lakou mau Akua he mea haku wale iho no na ko lakou naau, a o kekahi o lakou he mau ano lapuwale loa. Osiris, he bipi kane kekahi akua, ma ke kii i kapaia o Apis; o Athor, he bipi wahine; Thoth, me ke poo o ka Aibisa; Anubes, me ke poo o ka holoholona jackal; Kneph, me ke poo o ka hipakane; Pasht, me ke poo o ka liona a me ko ka popoki kekahi wa; Sevak, me ke poo o ka moowai o ka Nile; Hours me ke poo o ka manu; Typhon, ko lakou kapua ino, he iakake, a he lehulehu aku. Ua hoomana ia e lakou na holobolona a pau, no manu, na mea ola, na mea ulu, malalo o ka manao kuhihewa aia na ak ua iloko o keia mau ano a pau.

          Ma kekahi aoao hoi he hookahi no akua o ka poe Hebera ke akua ike ole ia, naauao piha a mau loa. Iwaena o ka poe Aigupita, ua piha pono hui ko lakou mau heiau i na kii kaleiia, a o na paia a me na kaupuku o loko o na hale ua paa i na kii i okiia, pena ia, a kahakaha ia, a me na olelo mai luna a lalo, maloko a mawaho i hana ia hoi e hoonani ana i ko lakou mau Akua. Pela hoi na kia kelakela a me na kii liilii loa o na ano ukulele ua hana wale ia no i mea hoonani i ko lakou mau akua. Aka iwaena o na Iadaio ua ao wale ia no na mea a pau e na mea ano pili uhane, noonoo kelakela kanaka maoli, a he hoailona hoi o kekahi o na ano maemae, kelakela a mea oi aku o ka mau.

          He mea mua ke Akua iloko o ko lakou noonoo a me ko lakou manaoaloha. Aole hoi na Iudaio i hoomanao ma na mea ike ia, aka ma ka manaoio, me ha la e ike, maoli ana no i ka Mea Ike Ole ia aole kii kalaia, aole kii pena, aole na kii a olelo i kahakaha ia i loaa iki maluna o na kia hoomanao o Iseraela, ka aina Hemolele. Mahope o ka lilo-pio ana o Palestine ia Alekanedero, ua loa iho hoi kekahi mau hiohiona o na mea kalai a me na mea kahakaha ia a na Helene, aka ma na mea hana a ka Hebera kahiko aole hoi kekahi mea ew hoike aua i ko lakou mau inoa, mau makahiki, a me ke kumu hoi, kekahi hoi o na mea i hiki ole ke minamina ia e kakou oiai keia mau hoailona kahiko ke ku nei aole he inoa a aole hoi he moolelo.

          Mahope o keia mau olelo hoakaka ano nui e pili ana i ka moolelo i ka heluna papa manawa a mea ka hoomana o keia lahui kanaka kahiko e hoomaka aku no makou e kamailio no kekahi o ko lakou mau hoai. lona hoomauao e waibo nei e koike ana hoi i ko lakou pili me ko kakou hoomaua, ka manao io a me ka noho malihini ana o Iseraela maloko o “ka aina o Hama.”

MOKUNA II.

Alekandria Kahiko –Kahi I Hookahua ai ka Naauao

o Helena a me ka Ike Hoomana Karistiano.

Ke Kulanakauhale Alii o Alekanedero ka Nui—Kona Nani o na au kahiko—‘Ka Pares—Kukulu ia ana o ka Hoomaka Karistiano i na la mua malaila ke kia hoomauao i kapaia Ke kui a Kaleopata—Ke Kia Hoomanao a Pomepe—ke Kulauakauhalahale Kahiko—Ke ano o na kauaka a me ka nehe ana, apelu aka—Ka haule ana o ka hoae a ke Alii Khedive e lawepio ia Abysinia na Iosepa i hoolala mua i ke oki o Suez.

 

          He olelo o ka maluhia ka enahelio a Karisto, o haawi ana i ka oluolu i ka uhane i pilihaa i ka hewa. I ka poe e hele aku ana i ona la, na olelo mai oia: “He aloha kau, e waiho aku ai ia oukou, o kuu aloha ka’u e haawi aku ai ia oukou, aole e like me ka haawi ana a ko ke no nei ka’u haawi nua aku ia oukou.” O ko kakou hoaloha oiaio oia, wahi a ka apokeia. No ka mea, ma o Iesu Karisto hookahi wale ne kakou i oluolu hou ia ai e ke Akua.

          Nui ka eluelu o ka poe e malama ana me ka aloha i ko ke Akua kanawai. A o ke alanui e losa ai e keia oluolu aia ne ia ma ka malama ana i na kauoha a pau a ke Akua ma o kana Keiki Hiwahiwa Ne ka mea o Karisto no ke ano o ke kanawai hemolele o ke Akua i hoike ia ma kana mau hana ana, a o kana mau hana oia no ko ke Akua aloha. Nolaila, i ko kakou wa e olelo ai ua aloha kakou ia Karisto ua like no ia me ko kakou olelo ana na aloha kakou i kona kanawai. E hoomanao hoi kakou, o ka olelo ana ua aloha kakou i ka Hoola, me ka malama ole ana i na kauoha a kona Makua, ua hoopunipuni maopopo kakou, oiai ua olelo mai oia o ka mea e olelo ana ua ike no au ia ia, a malama ole oia i kana mau kauoha he mea wahahee ia aole oiaio lioko ona.

          No ka hahaki ia ana o ke kanawai o ke Akua i hoouna ia niai ke Keiki a ke Akua i mohai panai e na ai ke kanawai. Nolaila ua awili pu ia ke kanawai iloko o ka eunelio o ke aloha o Karisto, e like me kana olelo lokomaikai nui. O kuu aloha ka’u e haawi aku ai ia oukou, aole nae e like me ka haawi ana a ko ke ao nei, no ka mea aole a kakou kumu waiwai e panai aku ai i keia lokomaikai nui o ka Haku e like me ke aloha piepiele a na kanaka o ke ao nei. O ke kanawai oia no ka euanelio o Karisto i waiho ia mai ma kana mau hana i ko ke ao nei e alakai ana i ka kakou hana a pomaikai ai kakou a e hoike ai i ko kakou aloha ia ia ma ka hoohalike ana me ia me kana mau hana ana.

          E pae mau ana ka poe kaahele honua mai America a mai Europa mai i ka hapanui o ka manawa, ma Alekanedero, ke kulanakauhale i kukuluia e ke Generala kaulaua nuna mai kona inoa i ka A. M. 332. Ua hoolalaia keia kulanakauhale e Dinocrates, ke kalaihale o ka luakini kaulana o Diana ma Epeso, ka mea i olelo hoi ma kekahi manawa e kulaia ka Mauna Athos a lilo i kii nui no Alekanedero ka Nui, e paa ana hoi he kulanakauhale ma kekahi lima a e nini ana hoi i ka wai o kekahi muliwai ma kekahi lima. Ma ke ku ana o keia kulanakauhale i ka nuku o ka muliwai Nile, e kokoke ana i Asia a me Europa ua manao nui ia o ka hope ponoi aku o ke kulanakauhale imeperialo o Roma, a ke mau nei no hoi oia ke kulanakauhale nui a hiki no i keia wa ma Aferica. Aole nae hoi ia o ka makou i manao ai ma keia moolelo, e hoao e kakau i kekahi moolelo piha o ke kulanakauhale kahiko o Alekanedero, me kona mau hale-alii he eha tausani ko lakou nui, na luakini kelakela, ua malapua nani na halekula lehulehu a me na waiwai hoomanao i ohi ia a hooululuia mai na aina a pau ma kona mau hale waihona kaulana. Ua kuk@lu maoli no keia alii kaulana, me kona ike kilokilo e lilo keia kaulanakauhale, i wahi makeke e launa kalepa ai na lahui a pau o ka Hikina, a ma kona moeana poepoe, me he la, ua manaoio maoli no ka Ampera Alekanedero, keia koa o ka lanakila nui, e hoouhi aku i ka honua holookoa me kona aahu he hoailona mau loa nona. Ma kona ano he kiko kahua kaua maikai ua manao nui ia keia wahi e Napoleona ka nui, a ua hooliloia oia i wahi hookumu aku no kana mau hana ana i manao ai e hoolilo pio ia Asia holookoa.

          O keia kulanakauhale ke kiko waena kiekie o ka oihana kalepa, o ka ike, o ka waiwai, a me ka mana no na makahiki loihi. Maanei nei i noho alii ai na Ptolome, na Kaleopata, a me na Kaikera me ko lakou mana a me ko lakou nani kelakela maanei na lala a pau o ka akeakamai, ka ike palapala a me na ike pili hoomana, i noho alii ai; maanei mua i unuhiia ai ka palapala hemolele mai ka olelo Helene aku, A. M. 280. Maanei pu no hoi i ku ai ke Paros, kekahi o na mea kamahao kaulana ehiku o ke ao nei, he hale kukui le elima haneri a me kanalima kapuai ke kiekie i kukuluia e Ptolome Philadelphus, e pahola ana i kona malamalama no hookahi haneri mile ka mamao maluna o ke kai o ka po pouli. Ua kukuluia keia hale kukui me ka mauaoia i kia hoomanao no ke alii nana i kauoha e kukuluia, ka mea i kauoha e kau ia kona inoa maluna o kona kahua i ku ai, aka hoi ua kolikoli mua iho la ka mea naua i hahau ua hale la i koua inoa maluna o ka mabala- paa, a hookau’iho hoi i ua olelo hoomanao no ka moi maluna iho, ma ua puua uhi aku mawaho o ka mabala, oia hei ka inoa o Ptoleme, ka mea i helelei iho mahope aku iloko o kekahi mau makahiki pokole, a lilo ke mea okaoka a waiho wale ae la ka inoa o ka mea nana i kapili keia la’e, oia hoi o Sostratus, ka inoa i ku mau ma ua hale la no na au mahope ma keia kiaa hoomanao nani lua ole, he hale kukui

          E like me ke moolelo a kekahi poe haku moolelo, maanei kahi i kukulu mua ia ai o ka hoomana Karistiano e ka Apokelo Petero.

          Ua manaoia, o Meriko ka Bihopa mua o ka hoomana, a ua make hoomaewaewa ia oia no ka manaoio ma keia wahi. Maanei hoi o Clement, Athanasius, Origen Cyril, a me kekahi mau haipule oiaio e ae, kahi i hoonaauaeia ai a o kela kanaka kaulana i ka pahee ma ka haiolelo, o Apolo, ma keia wahi no kona hanau ana Mai Aigupita Lalo i pahola aku ai ka hoomana Karistiano a Cyrene, Libia Aigupika Waena a me Aigupika Luna, a pela hoi i ka hiki ana aku i ka waena o ka keneturia okolu aole i emi iho malalo o iwakalua ka nui o na mahele hoomana mololo pakahi o ka bihope a ma kekahi auo i koano e ia n@u nei na ka Hoomana iwaena o na Dopts na kamaaina kahiko loa o ka aina. Ua emoole loa a lilo iho la keia kahua kahiko o na aoao hoomana pegana a me ua hana hoopahihihi i kahua no ka ike kakau o na mea pili Karistiano a ua helu ia o ke Kula o Alekanedero, oia kekahi @na kula Karistiano kahike loa o ao ana i ka ike ma ka Hoomana Kumu. Aka he mea uuku wale iho no @a e waiho nei o kona auo nani kahiko. Aneane no ka hapa o ke kulauakauhale kahiko ua uhua malalo o ka oue ao o ka muliwai Nile a me ke one hoi o ka waoakua. Ua puhiia hoi i ke ahi kona waihona palapala, nona na palapala waiwai lua ole o 700,000 kope kakau ia me na kope e na ano buke a pau i ike ia ia manawa a i ehi ia hei me ka nui o ka luhi a me ka lilo, mamuli o ke kanoha o Calipa Omar, mahope iho e ka haulepio ana ke kulanakauhale i ka A. D. 641.

Aole i pa @