Ka Oiaio, Volume VI, Number 7, 16 Pepeluali 1894 — Page 2

Nupepa Ka Oiaio.

 

John E. Bush, LUNAHOOPONOPONO

 

John K. Penikalaka, Puuku

 

"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"

 

POALIMA, FEBERUARI 16, 1894.

 

Ohaoha na hiona o ka Moiwahine Liliuokalani.

 

            Me ke ohohia o ka hauoli makou e oili aku nei, a pahola aku imua o oukou a pau e na hoa makaainana i ke kulana o ko kakou Moiwahine i aloha nui ia.  He ola kino maikai kona, he hiohiona ohohia he wai nohia ke nana aku a o kona Home Wasinekona, ua haiamu ia e ka nani me ke onaona.

            Nolaila, e ka Lahui Hawaii oiaio, e hoomanao kakou o ke kulana o ko kakou Lani Moiwahine, he oia mau ia i ke alo pali ma na ano a pau.

            Ua like oia me ka mahina piha o Mahealani, e hoolei pau ana i kona malamalama maluna o ka ili Honua.

            A oia ka manao Aloha oiaio o ko kakou Moiwahine i aloha nui ia, ia kakou apau kona mau makaainana, a pela kakou apau iaia.

            E oia o Liliuokalani ia Iehova ke Akua Kiekie Loa.

 

HOU HEWA.

 

            Ua hala ka la o ka hoopii ia Mr. Blount.  Ua moe na olelo o na aoao imua o ke aupnni [aupuni] Amerika.  Nolaila, he hamapaga ke ao ana a kekahi mea e leoleo hou aku i ka mana hooponopono no ko kakou hoopilikia kumu ole ia.  Ua ike no na hoaloha o ka lahui he nupepa "KA LEO" e waiho ole ana i ka poe e alakai ana i na i hana ma ka aoao o ka lahui a ma ka mana o na hui, ke ole e hana ia me ke akea, a i ole me ka lohe pu ana o na luna o na Hui a o na Komite Hooko paha.  No ka mea e lilo anei i mea pane ia a he mea hoi e ninau ai na hoaloha o ka aina kulaiwa.  He kiai "KA LEO" no ka pono a me ka pomaikai o ka Lahui Hawaii, mai ke Poo mai a ka makaainana haahaa loa, maluna nae i na wa a pau o na hana ana i ka hana pono, me ka hookaawale loa ana i na manao pono kino iho.  E lawe kakou i ke ano o ka "Aloha Aina" Oiaio, aole me ke ake a me na kuko, aka me ka naau hemolele i ke aloha no ka pono a me ka pomaikai o na mea a pau i kuleana io iloko o Hawaii nei, i keia wa, a ma keia hope aku, a mau loa aku.

 

He Hana uso Ole.

 

            Ua hana uso oe iho la ko Mr. Keo Kaaka ia ia , ma kona hoopau kumu hewa ole ia ana koe wale no, kona ike ia he kanaka hoopono, hopo ole i ka ahewa ana ke hewa ka poe hana hewa.  No keia kumu ua pepehi ia iho oia e like me Paulo, no ka wiwo ole e hoike no ka oiaio a Kiloi ia ai ia Karistiano oiaio e lilo he mea ai na na iho, aka, aole nae me ia, ua ala hou ae la o ua [na] Paulo nei, a me ka leo piha aloha o ke Akua hoomaikai ae la, ma ke mele ana, no kona hoino ia ana no Ke Ahi o ka Pono.  Pela iho la o Mr. Keo Kaaka i haha ia ai, a pela no oia e hoomaikai ai i ke Akua, a hoomau aku no e hana i ka mea pono.  Ua maopopoia makou, o keia hoino e lilo ana no ia he pono no Mr. Kaaka a no ka Lahui Hawaii.

 

Na pu Ki-ki poohiwi.

 

            Ke lako ai aku nui na kuaaina i na mea lawe ola, mai ke aupuni P. G. aku.  Oka [O ka] poe lawe i ka mea make, e ike ana no lakou i ka make, wahi a ka olelo hemolele.  Nolaila me ka poe wale no ia e ake ana i na mea make o ke Akua wale no ka mea nana kakou e hoopololei.

 

Ke Apuepue Nei.

 

            Ke apuepue nei na hui o ka aoao P. G. owai la o lakou e komo pono iloko o ka maheleaina o ke aupuni hou.  I kekahi manawa, ua halia wale ke ana o keia mau hana ia makou, me he la he kapu nui ke aupuni i hoopiha ia i kela a me keia, a ua hoopuni ia e kekahi ohana manu kaka, a i ole e like no paha me ke ohana maona ole.  Hu no hoi ka aka ia lakou nei ae.

 

He Maunu Pahele

 

            O keia mau hana a ka Hui Hoohui Aina a me ka Hui Amerika, e pili ana i ke koho ana i ka hoa panihakahaka o ka Aha Kuka o ke aupuni manawa, he maunu pahele ia i na poe Hawaii, e koi ana ia lakou, e komo iloko o ka Hui Hoohuiaina, i loaa ai ka mana koho balota.

            E makaala kakou, a e kupaa hoi i na hana a keia poe maalea.

 

Ka Maemae.

 

            Ma ka Alapaki Kauka hoike ia Komisina Blount; ua olelo aku oia ua nele na wahine Hawaii i ka maemae.

            Ua hoakaka o Alapaki i mua o Mr. Blount i kona wahi i hanau ai, ka nui o kona mau makahiki a me kona ano kamaaina i ka Lahui Hawaii a me he la, ma ia ike akea ana ona ua hoopuka oia i kona manao, no ka maemae ole o na wahine Hawaii.

            O ko Alapaki manao no o na wahine haole wale no ka poe i loaa ia haawina, he maemae.

            E ninau pololei ana makou ia Alapaki Kauka:  a nana no e hoakaka mai me ka hoohunahuna ole iho maluna o keia mau ninau.

            O ke kukulu akea ia o na Hale Hookamakama no na wahine haole ma America Huipuia, he hoailona anei ia o ka noho maemae o na wahine haole?

            O ka hoomau ana o kekahi mau tausani wahine haole ma ka noho ana ai-loaa hookamakama ma Amerika Huipuia he hoike anei ia, ua maemae na wahine haole o ko oukou Lahui?

            O ka lawe ana mai o kekahi poe wahine haole o Amerika, a hookuene iho i punana hookamakama a ua kukulu iho no nae i kekahi wa ma Honolulu nei i ka hana hookamakama he hoailona anei ia ua maemae na poe wahine haole?

            Nau keia e Alapaki e pane mai a na makou e pane hou aku ia oe, mahope o ka loaa pono ana mai o kau pane.

LAHUI, HAWAII

Honolulu Feb 15 1894.

 

            Ua ae ia kau mau pane e Alapaki Kauka e hookomoia maloka o na nupepa, KA LEO O KA LAHUI, a me ka Nupepa KA OIAIO.

L. H.

 

O Limaikaika no hoi.

 

            O ke ano o ka huaolelo Limaikaika, oia no he limalawenui he limapakaha he limakoko he limaanai, he limahooweliweli.

            Ua hoea ae nei o Limaikaika m ekona ano io maoli, ke ano o ka manao uahoa lokoino e kahea ana, e pono i na poe haole Amerika e lawe ae i ka hookele ana o Hawaii nei.  Aole loa e ae aku na na pae iliulaula e noho rula mai maluna o lakou.  E hoole loa i ka ae ana i na poe Hawaii e koho balota no na pono o ko lakou aina.  Auhea ke ano Karistiano o Limaikaika?

 

He Leo Kahea!

 

            "A no hoi, wahi a Iehova, e hoi hou mai oukou ia'u me ko oukou naau a pau, a me ka hookeai [hooke ai] ana, a me ka uwe ana, a me ka kanikau ana, a e haehae i ko oukou naau, aole i ko oukou nahu, a e huli hou ae ia Iehova i ko oukou Akua; no ka mea, he lokomaikai, a he aloha Kona.  ua lohi mai ka inaina, a he aloha nui Kona, a ua hoololi hou ia i ka manao hoopai, " Joela 2: 12, 13

            Iloko o ka wa hooluolu, ua hoike ia mai la ia'u kekahi kuhikuhi ma ka moeuhane, a ma ia moe ana, ua kuhikuhi mai la kekahi mea ia'u, e imi aku i ka Buke Hemolele, ma Ioela, ke Kaula, a ke Akua.  Ia'u i hoi ai ma ko'u wahi moe, o ka mea nui a'u e hoomanao ana a kuu aku la ko'u luhi i ka moe, oia no ka mea i hana ia i ko kakou aina.  No keia kumu, ua loaa mai ke alakai a ka poe i keia wahi a ka olelo a ke Akua, oia keia maluna ae.  No ko'u kaumaha a aloha i ko kakou one hanau a me ka Lahui, a me ka Moiwahine, ua kaumaha ia ko'u naau, a ua manao ua, i na i'o he mau olelo keia i manao ia e hoike aku i ko'u lahui, mai ka Lani mai.  alaila, o ka hana kupono wale no ia'u o ko'u hoike akea ae i kumu e pau ai ko'u kaumaha, oiai, ua manaoio maoli no ko'u uhane, he hana keia na ke Akua e kahea ana i keia lahui e mihi, e uwe, e kanikau, e hookeai [hooke ai], e like me kahi ana i hoike ai ma ko'u moe ana.

            Eia hoi ke Akua ke olelo mai nei, "he lokomaikai, a he aloha Kona, he lohi i ka inaina, a he nui oluolu hoi, a ua hoololi hou ia i ka manao hoopai," a e i mai ana e mihi aku me ko kakou naau a pau.  Nolaila, e pono no ia kakou, pakahi, ohana, a me na anaina haipule, e hooko i keia kuhikuhi a ka Uhane Hemolele, e like me ia i hoike ia mai ia'u, e like me ko Ninewa poe i ao ia ai a hoolohe, o like auanei kakou me kona kulanakauhale o ke Kula i luku ia ai.

            Owau no me ka naau haipule, ko oukou kauwa paulupalu.

SARAI.

            Makiki, Feberuari, 11, 1894.

 

Ka Rev. Hon. Esq. J. K. Iosepa Muhee.

 

            Ma ke Kuokoa nei o ka la 3, o Feberuari 1894; ua ike iho makou i ka pane a kahi Kahunapule--Honebala--Esikuea o Hana; a ma ia pane ana, ua hooiaio mai oia, me ka olelo ana mai:--"Mamua, he kue loa oia i ka hoohui-aina, aka, i ka wa a ka Moiwahine Liliuokalani, i apono ai i ka Bila Loteri, a me ,a bila Opiuma, a hoomaka hoi e kukulu i Kumukanawai hou; oia kona wa i huli ai a apono i ka hoohui aina."--

            Nolaila, ua pololei ka makou hoike aku ai; he wahi kanaka lauwili oe, a he @@uhee maopopo hoi  Aole o makou hilinai ia oe;  Aia ka oiaio, ma ko ka Moiwahine aoao; a ke ku nei ia oiaio, me ka hiki ole e hoohioloia, e kau mau olelo hookano, e ke ano pakike kuaaina.

            Ua maopopo ia makou kou ano a me kou kulana, a me kau hana, mamua he kahunapule oe; nolaila, loaa ia oe ka hoaila Rev:--Mahope mai nei, lilo oe he Lunamakaainana loaa ka hoailona Honorable; a i keia wa, he hope Makai hopuhopu lawehala kau hana, loaa hou ia oe ka hoailona Esquire;--Alaila, he lauwili no kou kulana oihana; oia hoi; he Reverend--Honorable--Esquire.  Pela makou i hoomaopopo iho ai nou e Iosepa:  Ua hoea mai oe mai ka poeleele mai o Aigupita ua komo iloko o ka waonahele o Zina, a mahope, ua komo iho la ka uhane ai kaukama iloko ou a lauwili iho la kou manao, a ua hoi hou oe i hope i loko o na oihana aihamu dala o keia noho ana.

            Ke olelo mai nei kekahi mea kakau o ka apana o Hana:  ua olelo ae oe; ua haawi makana ia he he $400 e ka mahiko o Hana, no kau hana maloko o ka Hale Ahaolelo?  No ka hana hea?  Aole anei no kou hoololi ana i kau mea i kakau ai ma ka Nupepa Examiner o Kapalakiko, e ole ana, Aohe ou makemake i ka Hoohui aina.  Oia no ke kauoha o kou poe makaainana nana au i koho.

            Heaha hoi kou mea i kupaa ole ai mahope o ka leo a me ke kauoha a kou poe makaainana nana oe i koho?  Heaha la e Iosepa?

            Aole anei o kela puu dala nui au i lawe ai ke kumu, ina ka oiaio ka hoike ana a ko oukou poe?

            O ka mea oiaio maole, o na poe hoa a pau o ka Ahaolelo i kokua ia e na poe Mahiko ua kikoo @@au@ no lakou i na puu dala uku mahina oiaio lakou e noho ana he hoa no ka Ahaolelo ai i kupaa hoi mahope o ka makemake o na poe mahiai ko.

            Ke lohe la oe e Iosepa.  Ke Kahunapule haalele i ko Akua a lilo i ka Ma@mona o keia ao.

            He hana maikai ka oihana Kahunapule:  aka pehea e hiki ai ke pule i ke Akua e aloha mai i ka poe hewa, a e hoohuli i ko lakou naai i ka malamalama oiaio o Iesu Karisto no ka mea e noho ana oe he Hope Makai e hoopii i ka poe i manaoia ua hana hewa; a e hooikaika ana oe i hoopaiia ka lawehala, i mahaloia mai oe e kou Poo?  A loaa ia oe na dala he $50 e kou uku mahina?--

            Mai Malama i na haku elua o hiki ole ia oe ke hooko i ka pono a me ka pololei.

KA OIAIO.

 

Owai la ka poe mikanele.

 

            Ke olelo hoopunipuni nei o Limaikaika i na haole o ka Hui Amerika; o ka manao o na poe Hawaii; o na poe haole a pau loa, oia ka pae mikanele!

            Aole he hoohewahewa iki o ka Lahui Hawaii i ka ike ana i ka ohana a me ka poai o ka poe mikanele, aole loa.  O ka manao laulaha akea iwaena o ka Lahui Haawaii [Hawaii], oia no keia:

            O na mamo a pau o na poe haole mikanele, a me na poe haole hookohukohu paa Eaibala, e ku mai ana iluna o na awai, a me na haole kumu ao kula Sabati alakai, hookamani; a me na ano haole a pau i aahu iho i ke koloka hookamani o ka poe mikanele; o lakou ka ka Lahui Hawaii i kapa aku ai:  he poe mikanele.  Oia ka oiaio.

            O oe e Limaikaika, he mikanele hoi oe:  a o Mr. Numman; aole ia he mikanele.  O Kakela; he mikanele hoi ia; a o Mr. Marquis hoi, aole a he mikanele.  O Hanare Walakahauki, he mikanele hoi oia, o Mr, Campbell nei, aole ia he makanele, a pela wale aku.  He ike no na Hawaii i na haole o ka paoi mikanele; a he maopopo no ia lakou na poe haole o ka po i aeahaukae a pela aku.

            O oe e Limaikaika, he kanu olepe kau hana ike, ma na kapa muliwai--kaikuono halailai o Delaware a me Chesapeake:  a no ka pau o ka olepe i ka auwana, nolaila, poho oie ia ha@ia; a oia keia auana ou a hoi hou ia Hawaii nei, i loaa kahi hana e ola ai ka noho ana o na la hapauea.

 

EIA HOU NA OLELO HOINOINO A BIHOPA.

 

            Ma ka Nupepa Independent o Nuioka  o ka la 4 e Ianuari 1894; i ike iho ai makou i na olelo hoinoino a S. E. Bihopa i ka Moiwahine a me ka Lahui Hawaii, penei kana mau olelo:--

            He elua mau aoao (kalai aupuni) ma Hawaii nei o kekahi (o laua), oia no ka aoao o ka pegana, a me ke kala ana i ka hewa.  Ua hoike ia ae o ka Moiwahine i hoopau ia, ka mea nana i hoao e hoopau i ke Kumukanawai, a kukulu iho i ka Loteri o Lusiana ma Honolulu.

            Ma kona aoao na kahuna kilokilo a me ke ano hoomanakii, a me ka poe haole hana hewa a pau, a o lakou ka poe i makemake e hoolilo ia Honolulu i kikowaena no ka hana ana a me ka hoolako ana aku i ka opiuma, me na hana haukae pu, a o ka hapa nui o na poe Hawaii e noho akea mamuli o na loaa hookamakama o na wahine a lakou, i na poe Pake a me na Kepahi wahine ole, ma kahi o ka huina o ka 25,000 ia 11,000 o na wahine Hawaii.

            Ua hui pu aku me keia poe @egana o ka aoao pili Moi, he hapanui o 1,500 mau poe Beritania noho paa he poe i kue i ka mana alakai o Amerika, a i alakai ia e ke Kuhina Beritania.

            He keu no hoi a ke ana ole, o ka poe kuamuamu nui wale a o na mikanele; palolo ka waha o ua o Bihopa i ka poe Hawaii e kukala ai ma na nupepa, pehea kela wahine haole hookamakama i noho ai ma ka alanui Liliha?--

            He hiki i kanaka Hawaii ke elekei ae a kau iho iluna o na wahine haole la hoonana iho no ka hapalua dala wale no

            Pehea na poe wahine haole o oukou e malama mai nei i na hale auau, ma na aekai o Waikiki?  E hele oe ilaila i na po mahina konane i pau ko kuhihewa e Bihopa.

            Nawai kela wahine haole i wehe i kona kino a ahuwale ka piko hene waiolu o Himela, alaila, pai aku ka mea @aikii?--Aole anei oia ka wahine mare ponoi a kekahi o ka mamo a ka mikanele?--  Ua hana anei ka Lahui Hawaii pela?--  Aole loa!  No kamea, he ike lakou he mea hilahila ia.

            Nawai kela kaikamahine haole opio e moi ia ana ma na ae-one kahakai o Waikiki, e kekahi ohana haole puaa, a hoopuohoia ai e kekahi kanaka Hawaii lamalama?--  Ea!  E Bihopa hookamani, huna i ko oukou ino!  Ua ike makou i ka oukou mau hana hookamani ino loa ole.

            He hapa loa keia, o ka oi aku no ma Amerika!  He nui wale na hale hookamakama akea malaila, he mau tausani poe wahine haole, e naauaua nei i ko lakou mau kino no ka moekolohe, i loaa mai @@ dala e ola ai ka noho ana.

            Hiki anei ia Bihopa ke hoole mai?  Hiki anei i na poe mikanele ke hoole i ka makou e hooiaio aku nei?  Hiki anei i na poe wahine Karistiano haole hookamani o Honolulu nei ke hoole mai?  Aia kela poe wahine haole o oukou ke ai la i ka loaa hookamakama i ola ka noho ana, a heaka ka oukou e nana nei i ka naonao, me ke ale okoa ana i ka Kamelo?  He mea makehewa ka Bihopa Hoinoino i ko makou Lahui a me ko makou Moiwahine.  Ua oi aku ko makou maemae imua o ko oukou.

LAHUI HAWAII.

KE ANO O KE AUPUNI.

           

            He mea kupono loa i ka lahui kanaka maoli o ka aina i keia wa e hoomaopopo pono i ke ano o ke aupuni, ko ka repubalika a me ko ke aupuni Moi, oiai, ke hapai ia nei iwaena o kakou i keia wa na ahahui repubalika, a ke ao ia nei hoi ka Hawaii opio e noho ana ma na Kuia hanai a e hele ana i ke Kula la, a me ka poe e hele ana i na Halepule, i keia mea, he repubalika, me na olelo pahee i kumu e huli ai ka naau o ka mea e lohe ana i keia euanelio hou a na misionari e ao nei, a me na haumana i huli i keia ae hou e pili ana i ke ano o ke aupuni a lakou e manao ai, oia ka hooponopono aupuni ana i kupono a i oi aku ka maikai no kanaka.  No makou iho, hookahi no aupuni pololei, oia ke aupuni e hiki mai ana, ka mea i ao ia e ka Haku, i kana mau haumana, a o ke ano oia aupuni, he aupuni Moi, malalo o ke Alii o na 'Lii, ka Haku o na Haku.  Mamuli o ka haule ana o ke kanaka mai kona kulana mua, kona wahewa ole, he oiaio, e noho ana oia malalo ponoi o ka ke Akua alakai a hooponopono ana i ko ke kanaka no noho ana.  Aka, ua komo mai la ke kipi mua, ka hookahuli aupuni mua, ka mea i hoao i keia mau hana ana i manao ai ma ke Aupuni Hemolele o ka Lani, a nana i hookahuli i ke ano o ke aupuni o ke kanaka malalo pono o kona noho hoomalu ana.  No ka hapaono mua o ko ke ao noho ana, ua noho ka lahui kanaka, malalo o ka ke Akua alakai ana ma o na Kahiko, a ma o na Lunakanawai, a me na Kaula, a mahope iho o keia ma o na Moi, e hoomaka ana me Saulo.

            Ma ka hoomaopopo ana i ka moolelo pololei a piha hookahi o ke ao nei, oia hoi ka Baibala Hemolele, ua noho ohana mai no ka lahui kanaka malalo o ka noho hooponopono ana a na makua o kela a me keia ohana, me ka launa pu mai no o ke Akua m o Kona mau anela, e kokua i ke kanaka a e ao i ka mea kupono ana e hana ai.  Ua hoomaopopo loa ia keia ma o ka moolelo o ka lahui Isaraela a me ko lakou mau makua mai, malalo o Noa, Sema, Hama, Iapeta, Aberahama, Isaaka, Iosepa.  Mahope o keia, ua noho mai na hooponopono ana a na Kaula, mai ke Akua mai no keia.  Pela no hoi i na Lunakanawai mai, a hiki wale i ka wa a ka lahui i nonoi aku ai i ke Kaula e haawi ia mai i Alii a lakou e ike maka ai e noho mai maluna o lakou.  Ua koho ia o Saulo no @akou a o Davida, a ua mau keia mau hoonohonoho ana a ke Akua, a hike wale i ka wa i kuu akea ia ai ko ke ao e hana aku e like me ko lakou makemake, a pela no hoi i lakou e kuu akea ia ai a ka hopena o keia ao.  Ia wa e hoi hou ai ka hooponopono hou ana o ko ke kanaka noho ana, ka poe i ike ia ua kupono ma ka lakou mau hana e noho i ke aupuni e hiki mai ana, e like me ka mea i olelo ia ma ka pule a ke Keiki a ke Akua, malalo o ke Alii o na 'Lii.  Ia wa e kukulu hou ia ai ke Aupuni Hemolele a ke Akua i hookumu ai, a i hookahuli ia ai hoi e ke ki@i mua.  Ia wa e hoi hou mai ai ke aupuni i kukulu ia ma Edena, mahope iho o ka hoopio ia ana o na enemi a pau o ke aupuni hoopono o ke Akua.  Ia wa e puhiia ai na opala a me na h@a kakalioa; a ia wa e maemae hou ai keia honua, a e hoihoi la iho ai ka lehulehu o ka hoopono i make iloko o ka pono a i lanakila maluna o ka make, oia o Satana, a me kona hai ua ahao, oia ka kuakupapau, kahi hoi e hooko ia ai kela olelo l@@@l@ma ia kakou, e hooikaika e lanakila a e lilo i Isaraela oiaio ma ka hoohalike ana me Karisto, ka maka mua i hoike ia ai keia olelo nona, a ma ona la no kakou a pau e hoohalike ana me ia, oia keia:  "E ka make, auea kou huelo awa?  E ka @uapo, auhea kou lanakila?"  O ka haawina keia o ka poe e malama ana i ke ano o ke aupuni maluhia a me ka lokahi, e like me ko ke Akua makemake mai mua mai a mau loa aku, a o ke ano aupuni mokuhana a kanaka e like me ka misionari e apuepue nei e hoopaa no ka lahui, o ke aupuni ia o ka hoohaukae nui o keia ao, a no na misionari ka olelo ia, e lanakila ana ka luakupapau a mau loa, a o ko lakou aupuni e puhi la a lehu a na ka makani nui lakou a pau e hoopuehu aku, a lilo lakou me he la, aole lakou i ike iki ia mai kumu mai!

Aole i pau.

DAVIES KUE IA KAMIKA.

 

            I keia mau la aku nei, na polosi aku hoi o W. O. Smith ia Theo H. Davies, e hele aku i ke Keena o ka Loio Kuhina.  Ua hooko aku o Mr. Davies.  He halawai kino wale no keia, aole hoi he hui ana ma ke ano he mea hoolaha ia.  O ke kumu o keia halawai ana o keia mau keonimana, na manao ia, eia o Mr. Theo H. Davies ke hui nei me kekahi poe waiwai e aku e hoouna mai he poe koa ma Vanekouva mai e hookahuli i ke aupuni P. G.  Ma keia halawai ana ka Ilamuku Hikikoki.  Mahope o ka halawai ana, ia ahiah [ahiahi] iho no, ua laha ae la ke ano o ka halawai, a ua oi aku hoi na olelo, ma ka nupepa hoohui aina ka "Hoku."  Ua manao o Mr. Davies, he kupono o Mr. Kamika e hoopono i na olelo lalau a ka nupepa, oiai, nana a i ole na ka Ilamuku malalo ona, i hai aku na mea i hoike ia ma ka Hoku.  No ke pale ole o Mr. Smith i ka hoopuka pololei ole ana a ka Hoku, kakau maoli aku nei o Mr. Davies ia Mr. Kamika, a pane mai nei hoi kekahi, aole nae he hoopololei ia o ka mea i hoolaha akea ia me ke kumu ole.  Nolaila, hoopuka ia ae nei na leta a pau e Mr. Davies, a ea hou or Mr. Kamika imua o ke akea, e kuee [kue e] ana me keia hoalauna.  Mamua me Mr Keo Kaaka a hala aku nei ia, a o Mr. Davies hoi keia.  Kokoke e hiki ke ike ia iho na olelo, "you nozzing," ia Kamika mai a Mr. Davies mai, a "Mi no Sabe" hoi wahi a Mr. Kamika mai.  Heaha keia o na Luna Kiekie o ka P. G.  O Mr. Dole hoi, ua hauhili aku nei i ke Aupuni Amerika, ka Peresidena Cleveland, a me Mr. Willis, a o Mr. Kamika hoi keia e puupuu nei i kona mau hoalauna.  Mamua iho nei, ia Hanale Walakahauki a me Emeluka ka haikaika ana ma ka aoao P. G.

 

Ke Hoala Kipi mai nei ma Maui.

 

            Ma na palapala i hiki mai nei, ua hoikeia mai nei; (aina hoi he oiaio) aia ke hoala ia la e na poe hoohui aina o Maui, he puali koa kaua, ua manao ia, o ka hana a keia poe, oia no ka lawe ana ae i na Hale Aupuni a me na lako Aupuni a pau loa o ka Mokupuni o Maui, ma ko la(kou) [lakou] lima a paa iho, ke apono ia mai ka hoihoi hou ana i ka Moiwahine Liliuokalani.  O ke Kapena o ua puali koa nei, oia ka o Mr. Bele, a o ka Lutanela, oia o Mr. Down, he 15 poe koa i loaa i keia wa.

            E haalele ana ko Hana poe haele nui mai no Wailuku i keia pule no keia hui kipa a lakou e hoolala ala.

 

KE LULU MAI NEI.

 

            Ke lulu nei, a ke kanu nei na poe keiki a na mikanele, i na hua awahia o ko makou lokoino.  Ke lu hele nei i na pepa e pili ana i na olelo no ke okipoo; iwaena o ka Lahui; aka, ua huna iho nae i ko ka Moiwahine ae ana e kala piha aku i ua poe haole kipi nei, mamuli o ke koi a ka Peresidena Cleveland.  He hoihoi ole ka Lahui Hawaii i ka hana a ka poe keiki mikanele hana (ino) ia makou.

 

"E Noonoo no Lakou"

 

            Wahi a ka P. C. Avataisa aole o ke koho lokahi ia ana o D. B. Smith he mea ia e hoopaa ia ai o ka noonoo ia ana o ka inoa o kekahi mea e ae imua o ka Aha Kuka P. G. no ka hakaka iloko o ko lakou aha.

            He hoao keia o ka wahaolelo o na "misionari" e alo i ka hua o ka lakou mau hoolala ana @ mea e ike ia ai owai la ka mea a na hui i makemake ai e komo ma kahi hakahaka.  Aka, o ke ano iho la ao ia o na "misionari"-- o ka olelo ia lakou he mea ole ia, me he ala, ua hookumuia iloko o ka hoopunipuni.

            Aka, me lakou no ia, hookahi no a kakou hana o ka hoomanawanui i na hana ino, na hoino a me na hoopunipuni.  E like me ka olelo no, e hoohaahaa, a e akahai pela kakou e lilo ai no ke aupuni o ka Haku, a e waiho hoi kakou no ka aupuni o ko kakou Haku o keia poe "misionari" e hookamani nei me na hana a ko lokou [lakou] haku o ka hewa.

 

Ka Hewa o Davida.

 

            Ma ka hoolohe aku i ka moolelo o na makua haipule i hele mai e ao i ka euanalio, a ma ko makou hoomaopopo iho i ka mahalo ia o ka oiwi o nawahine Hawaii na la e piha ana ka aina i na wahine i hoano e ole ia ke kino e na pakana puliki a me kaliki, ka hele a ma--io maikai, aohe ki-na, aohe kee, ua hu wale ae hoi ko makou aloha ia lakou (na mikanele) i ko lakou hoopilikia mau ia e keia mau kii nani e ku kanela ana ma na kae o na ae kai a ma na kiekiena [kiekie na] lele kawa, me he kii ia e hoom e ana i ke kino a me na kuko anoe o ua makua kahunapule haole o kakou.  Homanao ae la makou ia Davida, i ka wa ona i ko mohia ia ae e ke kuko, iaia i halo aku ai mai ka ipuka aniani aku o kona Halealii, a ike aku la i ka oiwi nani o ka wahine a Uria e auau ana ma ke kiowai, a hoohalike iho la makou me ke ano o na kumu i haule i ka hewa e like me ko ke Ah@ o ka Iseraela; a e like no hoi me na makua, pela no ka hoi ka ewe a ke kua@ha.  Ua hu ae la ko makou aloha, i kekahi kahana haole i no ma Ewa i na la hala, i kaulana ai keia olelo i ka ana ae e ke koolua o ka hana hewa ana.  "Ea, auhea ka noi ka uku a kapuahi."  La Emale Kauai ka hue pau ia i ke kal@aone o Niihau a ke eha kani o Hohili, e kekahi @@a anela kanaka i haule e like me Davida.  Ia Alika o Maui i ka iho ana iho ia kuahine Helekunihi-iwi aoao.  Ia Kauhaa me kahi haole nana kapakahi o ka aina moku a Hina.  He olelo kaulana na na kamalii o kekahi Kula o Makawao, i ka unuunu ia o lakou a poe ia e like me ka hana rula ole a ke Kamapuaa i na ke Kula.  Pela iho la ka hana a na makua, a na keiki, a hiki i ke kuakahi a me ke kua-ha, eia nae, wikiwiki ka lima i ke kakau i ka hewa o ka lahui a lakou i hoikeike ai i keia mau hana.  He lahui hoopono ka Hawaii ma ka launa ana, he mau kanawai oolea ko lakou, aka, mahope mai o keia mau hana, he okoa ke a ana, he hana moekolohe nae ka lakou, (na mikanele) a mamuli oia mau hana alakai, a me ka hoonoa la ana o ke kanawai, he hoino nei i keia lahui i oi aku ka maemae ma na ano a pau mamua o lakou.

 

HAUWAWA MAI ANA.

 

            Ua halawai ae na Hoi American League a me Hoohui Aina America ma ka Hale paikau ma Haimoeipo, e balota no kekahi pani hakahaka ma ka noho o kekahi mea i hoopii ia aku ma ka oihana o ko na aina e, mai ka Aha Kukakuka.  Ma keia halawai, ua waiho ia mai ka inoa o D. B. Smith, Luna Hooponopono o ka Hale Kuai Kamaa o ka Hui ma Alanui Papu, a ua koho ia oia.  Mamua o ka hooholoia ana, oia ka inoa e waiho ia aku ana i ka Ahaolelo o ke Aupuni ma ka mana hapauuku, o na kanaka o na aina e mai, ua hoao ae ka "Annexation Club."  Ia Mr. McChesney, na awauwa ia iho la @a inoa e ke anaina e halawai ana, a nalowale loa.  Pela iho la i kiuakinai ia ai ke "Club" e ka "League."  a lilo he mea ole na hoao ana, a ku a huhu maoli na hoa o ka Hui "Club."  Ua nui loa ka ehaeha o ke "Club" i ka opaopa ia e ka Hui "League."  Ua rula mai o Mr. Hatch, ka Lunahoomalu o ka halawai, aka, ua hoonoho ia iho la oia ilalo e ke anaina me ka leo lokahi e kue ana ikana rula ana mai.

            Nolaila, ke ike nei kakou, ua mahae ka poe e kako@ nei i ke aupuni, e like me ka poe powa, a i ole e like paha me na ilio, ke apuepue nei lakou i ka iwi oihana e ka ana kahi e lilo i kekahi, a pela iho la lakou e hoomokuahana @a ai, a ka la o lakou e hoohilahila ia ai, a e uhi ia ai e ka poino e like me ke kai h@ee i na l@ o Noa.

 

NA LUNAHANA.

 

            He kanahakumamawalu ka n@i o na ano mai o ka maka i ike ia i keia wa.

            He 9,000 ka nui o na home o ka poe noho mai ma Delewea.

            He kumu laau hokiokio o Nubia

            He 360,000 ka nui o na hale kuai o Enelani, a he 30,600 na kauka.

            Ma Farani, he hookahi no loio wahine.          

            Iwakaluakumamawalu tausani ka nui o na hale--wili pa@@a.

            Ma Kina, he 124 ka nui o na alanui hao.

            Aia ma Felorida he 600.000 ka nui o na kumu niu.

            He 100 ko Vitoria mau kauwa hana.

            Ke ole e kanu hou ia, e nau ana na laau o Amerika i ke keneturia hookahi.

            Elua miik na ehiku haneri tausani ka nui o na hale o Beritania Nui.

            Me ka ipukukui uwila e hoomalama ia ai na kai-alahao o Enelani.

            He $30,000,000 ka lilo oe ke kukulu ia ana o Bakinihama Hale Alu, ma Ladana.

            He $60,000,000 ke kumu waiwai o ka hua ana o ka niu no ka makahiki.

            Ma ka Baneko o Nu Ioka, he $475,000,000 ka haina nui o ko lakou waihona.

            Ua ukuia e kekahi kanaka waiwai o Nu Ioka, he $10,000 no kekahi mano.

            He 45,000,000 ka nui o na pahu alani o ke kikina ma Felorida.

            Ua lilo ia Geremania, he 2000 o na makana o ka Hoikeike Nui ma Chicago.

            He hookahi wale no papahele ke kiekie o na hale ma Nu Z@lani.

            O ka nui o na hale kukui o America Huipuia, he 1,233 no ia.

            He $35,000,000 ke kumu waiwai o na hale pule o Amerika.

            He 13,000 ka nui o na ano poolela [pookela] o ke ao nei.

            He 50,000 paona ke kaumaha o kekahi pohaku na [contents unreadable] o ka lani mai i haule iho ma Aina On[contents unreadable]

            Elima tausani mi@o ka nui o na alwai hoo[contents unreadable] no na malakanu ma Waiomina, U. S A.

            Ka nui o na waiwai o na mea kana o na mahina kana Wisconsina, he $105,000,000.

            He bau stila ano oi aku o ka maikai ke hana hou ia nei ma Iapana.

            He 29 paona ko-paa ka nui e ai la [aila] ana e ka mea hookahi i ka makahiki.

            He 686 ka nui o na moku Lalepa o America Huipuia; ma na Kalepa kuwaho; he 5,968 noi ko Enelani.

            O ka uwalakahiki ka ai hoo@nu o na Geremania, e hiki ana i ka $@80,000,000 ko ka makahiki.

            He $1 ka uku mahina o na koa ka Emepela o Kina.