Ka Oiaio, Volume VI, Number 3, 19 Ianuali 1894 — Page 4
This text was transcribed by: | Joanne Ha'o |
This work is dedicated to: | Joseph Kamae Ha'o (KS1939) & Dora Naumu Ha'o (KS 1940) |
Nupepa Ka Oiaio.
"O KA PONO KA AIALII E OLA AI KA AINA"
NUPEPA KA OIAIO.
HONOLULU, IANUARI 19, 1894.
He Hookamani Maopopo.
Nui ko makou ike i ka hapai ia inai o ko Sam Demona inoa, he kanaka aloha ina Hawaii, a he kanaka hookamani ole, a pela aku, ua loaa ole i makou ma kana mau hana ke kuaiu e hiki ai ke hooia ia keia mau mahalo nona. He mea oluolu loa ia makou, ke oiaio na kumu, e komo pu aku e mahalo ia Demona, a i kona mau hoa e opu nei iluna o ke kulana a lakou e noho kanawai ole a kuleaua ole no hoi me ka hilahila ole. Ke ike nei makou oia kekahi poola naau ekaeka loa i na kanaka Hawaii e noho nei. Ma kana mau kamailio ana he like ole me kana mau hana. Oia kai hoole aole e ae i ke koi ia mai e hoopau i ka poe Hawaii mai ka oihana, aka o ka poe o kona oihana a me malalo mai o kona mana oi hana ke hoopau ia nei. Oi hele aku nei ka hoopau a ia Kuala, ke ke keiki elele o kona keena. O W. O. Kamika ka olelo @oolea ma ka halawai ana, me ka hookamani ole oia i hoino ai i na Hawaii, aka, aole oia'i alelo-lua ma ia mea; aka, aole ona mahalo ia, e like me Demona. E kamaiho ana makou i ke ano o keia poe ma ka lakou mau hana ana ma ka oihana, a ke ku i ka wa kamailio no na hana hookamani, ua hiki ole ia makou ke kokua a k mahalo kumu ole o kekahi mea.
HE AUPUNI LIMA NUI.
O ke aupuni lima nui, oia no ke aupuni i kukuluia e like me ka mea i hoao ia e kukulu iloko o na malama he umikumamalua i hala, ma Hawaii. He aupuni koko ko kakou e ku nei, he lima-koko na alakai, a me na koo e ku nei, a e like me ke ano o ke kumu i ku ai, pela no i noho uluaoa ai kona hookele ia ana, a hiki wa'e i keia la. Ua aneane, na alakai a me na hui nana e kakoo nei e mahae loa, oiai a he mokuahana nui ke ku nei mawaena o lakou, no ka hao o na misionari i na wahi kiekie ma na oihana, a haawi wale no ma ka lima o na mamo e olelo ana he poe misionari a he poe haipule.
EIA AE KE KAI HOOEE.
Ia lakou nei ae e ai a e inu-ona ana, e mare ana a e hoopalau ana, eia ae hoi ko lakou kai-a-kahinahi ke hookokoke mai nei. Nolaila, he kupono ia kakou, e like me Noa a me kona ohana, e noho meha, e noho haipule; e kuu aku ia lakou, ka poe i hoopaakiki ia na naau, e na koko, a i hoopouli ia na ikena mamuli o ka hoowahawaha i ka olelo ao a ke Akua, e hauoli no na hana kue i ka pono, o lilo pu aku anei kakou iloko o ka mimilo ana a ka wai a me ka ino--e kahoaka mai nei ua kokoke mai maluna o lakou. O ka hoolohe a noho pono oia ke oia, a e ka hookulu a kue i ka pono oia ka make.
HE HOOKAHI MAKAHIKI I HALA.
Mai ka hulihia ana o ke aupuni Moi a hiki i keia la, akahi no a hiki mai he hookahi hoolaha aupuni mai ka Aha Kuhina mai. I kekahi poe he mea keia e manaoia he kupono ia makou e hoomaikai aku no keia hunehune i lelehune mai nei mai ke aupuni noho manawa. He oiao no oia ka hana kupono mawaena o ka mea i hoopomaikai ia o ka hoomaikai aku aka nae ma keia hana ana a ke aupuni noho manawa i keia nupepa no ka wa mua kona hoolaha ana he la kulaia ko lakou ma ko ka Leo o ka Lahui mau kolamu laahia i onaona i na manao aloha aina a i kue aku hoi i ke kumu o ke aupuni P. G. i kukuluia ai, ua hookahuli ia na rula maa mau o keia mea a o ke aupuni P. G. kai aie ia makou ma ka hoolaha ana i na hoolaha polai a Mr. Dole ke poo o ka poe nana i hookahuli ke aupuni Hawaii no ka manawa. Ua kukuluia keia la i hoomanao no ka piha ana o ka makahiki o ka hulihia ana o Hawaii, a me ka hoo koia ana o ke kuko o ka ohana kamalii a na makua misionari i hele mai e kuai i ka olelo a ke Akua i loaa ai he manawa e hookahuli ia ai he aupuni holoukoa no kekahi manawa e like me Isaraela i lilo pio ai i ke aupuni hooma@a kii o Babulona a bal@ he wa kupono hoi hoi hou ia ai ko lakou mau pono a pau.
Mai kuhihewa mai nae na hoa ua hoolaha makou i keia hoolaha i mea e alakai ai i ka lahui e hahaiia Babulona a me na lii o Belehazara aole no ka mea e like me ka keia mau hana hookelakela a hookiekie ma kana papa-aina, e kue ana i ka hana pono a e inu ana i ka mea naumia iloko o na kiaha laahia o @ihana hoomana o ke Akua o Iehova a hookau ia mai ka olelo ma ka paia o ka nale e i ana MENE, ua heloia kou noho aupuni ana a ua pau; TEKEL, ua kaupaona ia oe a ua hiama PRRES, ua maheleia kou aupuni, a ua haawi ia ia hai a ia po no hookoia keia mau olelo a lukuia iho la o Belehazara a lilo aku la ke aupuni ia hai. Ke manaoio nei makou he aupuni make ko-ka P. G. e noho nei a e hoihoi hou ia ana ke aupuni mua ma kona wahi, i ka manawa a me ka emoole i ike ia ai i ko Belebazara au.
Na Hana ma ka Repubalika.
Iloko o keia mau la i hala aku nei, e lohe ana kakou i na hana hoinoino a ka poe hoohui aina i ka Peresidena Cleveland a me ka aoao Democarata o Amerika Huipuia, no ka hookohu ana i aMr. Van Alen o ka Mokuaina o Rhode Island i Luna Nui no ka Papa Oihana Kuwaho o Amerika Ua hui aku nei ko kakoi poe Repubalika ake aihue aina, me ko Amerika poe i ka hoino ia Cleveland a me ka aoao Demokarata O ke kumu o keia imihala, no ka mea, ua haawi o Mr. Van Alen, i kekahi puu dala nui no na lilo o ke koho balota ana ma ka aoao Demokarata. He mea kupanaha keia i ka poe repubalika i ka ahewa aku i ka lulu a haawi ana o kekahi mea i puu dala kokua no na hana koho balota ana, a olelo iho, he mea hewa loa ia, a n@ ia kumu, aole he kupono e haawiia kekahi oihana ia o Mr. Van Alen, oiai, ua hookohu ia o Mr. Wannmaker e ka Peresidena Harrisona o ka aoao repubalika, i kona wa e noho poo ana, i Kuhina nona, ma ka oihana Leta, no kekahi puu dala nui a Mr. Wannmaker i hookupu ai no ke kokua koho balota ana. Aka, ua like no ke ano o na Repubalika a pau, he maemae olelo, he piha popo nae ma na hana, e ahewa ana no kekahi mea i hana ia e hai i kuluma no ia lakou a oi loa aku. Aole he aoao popopo ma ke kalaiaina ana e like me na repubalika; he maikai kinohi wale no. O ke kulana ilihune a w@ o ka lahui Amerika, a i hooulu ae ai i na hana uluaoa kanawai ole, pepehi kanaka, powa, aihue, hookamakama, a me na hana ino e ae, e holo@apa la ia Amerika i keia manawa, a lilo ia aina he wahi weliweli o ka noho ana, ua ulu mai no ia mamuli o na kalaiaina kokua monopole a ka aoao repubalika i na hui o ko la kou aoao, a me ka lawe ana i na kipe, ma na tausani dala, i ka Aha olelo o ke aupuni nui a me ko na mokuaina. Ua hana ia keia mau hana mamua i ka pono o ka lehu lehu i kumu hoowaiwai i ka poe @ hookupu ana i puu dala no na@ na holo balota, a i hoihoi @ aku ma na oihana a ma na @ pole. Ua like ka hana a na repubalika me ka na misionari i hookaika ai no ke kuikahi panai like na hoopae limahana, na uku kukulu kaa alii, na monopole hana kukui uwila, a pela aku Aole makou i poina i ke kokua ana a Kakina i ka Hui Kaa Ahi o Ewa, i ka haawi ana i kekahi kuleana o ke awa i kekahi hui ma ka hoolimalima malu ana no hookahi dala no ka makahiki. O keia ke ano o na hana a ka aoao repubalika ma na wahi a pau. O kekahi hana kipe pilau loa i ike ia, oia no kela hana a ka Ahaolelo o ka Repubalika o Farani, i ka haawi ana i kekahi mau kokua i ka Hui Alahao o Panama. Aole keia i ike ia ma na aupuni moi i hookeleia ma na kumu kalaiaina demokarata o na hookele demokarata ana ma ke aupuni repubalika paha. Ke hookukuia na ano aupuni ma na hana i ike ia, ke ike nei ko ke ao poe naauao, aole he kalaiaupuni popo mamua o ka ka poe repubalika, a aole no hoi he ana-aupuni helelei mau, a hoomokuahana i ka noho ana o kekahi lahui e like me ia. Ua ino na hookele ana aupuni a pau, ke kukulu ia maluna o ke kahua o ka limanui, aihue, kipe, a pela aku e like me na mea e ike ia nei ua hana ia e ka aoao repubalika i oi aku mamua o na hui hookele a kalaiaupuni e ae, a oia ke ano aupuni a ko kakou poe pakaha mana i kau nui ai, a oia na ano hana a lakou i manao nui ai, a e mahalo nei. O ke kumu o keia ua like ko lakou ano, ke hululike lakou i hapala ia e ka wai-ka o ke kaina like. Ua like ke ano o ka repubalika o keia au o ke ao me kekahi hale hooil@a o na mea make, he maikai mawaho, he hauna nae o loko ke honi ia aku.
He Manao Huahua me ka Lili,
Ua ike iho makou i ka manao huahua o ka nupepa Advertiser, a na mamo mikanele hookamani, e koi ana e papa loa ia, a e hooki a hoopau loa ke puhi ana o ka Bana Lahui Hawaii. Heaha ia ke kumu? Eia no; he huahua loa lakou nei, no ka pii mau o ke hohia o ka lehulehu, e nunua mau ana i kela a me keia wa e hoolahaia mai ai no ke puhi ana. He mau mele ho@ ka lakou i puhi ai, a ke huipu me na mele @imeni ku i ka lealea a me ka hoihoi o ka poe hoolohe aku. Aole loa pela ka puali puhi ohe o ka Pigi. He kohu pakini ke kakani mai, kuawili aku a kuawili aku na wahi leo mele. Eha ka pepeiao ke lohe aku, a makehewa no hoi ka luhi o na waewae ke hele aku e lohe. O keia ka oiaio i lohe ka poe mika nele hookamani.
Pau Ole no hoi na Manao Kuamuamu
Ma ka nupepa Advertiser makou e ike pinepine nei, i ka hoopuka mau ia o na olelo kuamuamu i ka Moiwahine a me ka lahui Hawaii pu. Ua hoopuka ia na olelo o keia ano, i mea e mau ai na hoomanao ana ae, he ino haalele loa o ka Moiwahine a me Kona Lahui.
E na poe keiki mikanele hookamani ! Ua haule maoli kekahi poe o oukou iloko o ke kiolepo haumia loa, a ua nunui na maka, eia ke hele nei i ke ao nei, a i ka laula a me ka palahalaha o ka honua nei. Ua makemake anei oukou e hue ae a kaulai ia oukou i ka La? O ko hai hewa ka oukou e kokala nei, me ka oiaio ole paha, aka, heaha ko oukou mea huna i ka hana hewa a kekahi mau keiki mikanele o oukou ? Eia na moopuna moekolohe a kekahi mau ohana mikanele ka hanaia mai nei. Heaha ia e Bihopa ? mahea ko oukou mau maka e Rev Olesona ma i ike ole iho ai ? E na keiki Emesona i ike ole iho ai ? Noonoo pono iho ka naau, i na hewa ua hana malu ia e kekahi poe ponoi o na ohana mika nele o oukou, a mai noho a nana aku i ka pula iki iloko o ka maka o ka Lahui Hawaii. E unuhi i ka pula o ko oukou mau maka iho. O keia kekahi kumu hookuia ina hana Karistiano a oukou e paianuu nei.
NA HUNAHUNA.
Ua holo aku kekahi poe wahine Hawaii e ao i na haole i ka @oahikui, ma ka hoikeike ma Kapalakiko. He hula poahi no ka na wahine haole, ma na hale keaka nae hoi ia.
O ka hula Can-Can a ka poe Amerika, he oi aku ia o ka hula huleilua a ano ino mamua o na hula a pau. He hookamani wale no ka hookamaeoiae a lakou nei.
Ua papa ka o Kakina aole e ae ia na wahine Hawaii e hooi aku i ke kaiue ana i ua ki o Wahine kapu mamua aku o kanahakumamalima degere ka paewa ma ka hula ana, ina e oi aku o Keaka Ailau ka mea nana e hoopai ka poe hahaki i keia rula.
Ua olelo ae ka Avataisa e holo ana o Mr. Hoapili i Kahunapule no na hana a Kakina i lawe ak@ la no ka Hoikeike. He lilo loa ak@ koe o Kakina a me ka hunona @ Ho@ i hui hana keaka, a Ale@ede @ ke akua keaka hoomakea@.
Ua manao ia e na alaka@ aole e @ ka koke ia na hana e hik@ ai ke @koo ae i ka Ekalesia Kal@wina o Hawaii wahi a lakou, e pau ana paha i ka helelei ia Kekipi ma. O ka laau lapaau, wahi a ke alakai, e pahele ai, oia no ka hoihoi hou ana o na Ekalesia malalo o na kahuna haole. Ua olelo hoi kekahi poe he hana maalea wale no keia e hoopau ia ai na kahunapule Hawaii, e hoi nou ka papaa palena o ka ekalesia ia Oromela ma i hele auana aku hoi mai Hawaii, a e noho kuko la e hoi hou mai, oiai, ke manao nei lakou e pau na oihana o keia ao me ko kela ao ia lakou na hoahanau.
Ua wawa ia ae, aia a lele mai na koa o America ia wa e holo ai na hoahanau i ka Halepule Hou ma Alanui Beretania, e pule anaana ai, a o na koa hoi ke kuu ia aku e like me Uraia imua o ka maka o ke kaua.
He olelo kanawai keia: Ina aole he leo o ke kanaka ma ke aupuni, alaila, aole ona kuleana e uku auhau ai a malalo oia kumu, he nui na haole e hookaa ole nei i ko lakou auhau.
Ua unounu ia mai nei o Rev. S. E. Bihopa e Mr. Theo H. Davies, o ka hui o Davies & Co., no ka hahaki ana i ka pauku umi o ke kanawai o ke Akua, ana e hoike hoopunipuni nei oia kona Akua e hoomana nei.
E hoopii karaima ia ana o W. H. Kamaki, ka Luna Alanui, e Kale Baker, wahi a na nupepa haole, Nui ka pilikia o ka poe hapa haole Akua a hoahui aina. Ka hopena iho la no ia, a eia nou a @u.
Ke maka'u e waie nei no na kahunapule kumu e pau ana ko lakou mana maluna o ka lahui Hawaii, maloko o ka hoomana. He kumu no ko ka hopohopo ana
Ua hiki mai ka manawa e paa ai kela Hawaii a me keia kanaka Hawaii i kona mau kuleana a pau, aole e puni wale i na ao ana a ka poe i ike maopopo ia ka hoopunipuni,
Ua hiki mai ka manawa ia Laha ma a me Hilo, a me n@ apana kua aina a pau, e ku nei ka Ekalesia e hoakoakoa ae ia iakou wai ke alakai ana a ka poe hookamani punikoko a me na alakai hoopilimeaai o ka Ekalesia o lakou. E aho no kahi apana ai uuku n@e ka hoopono mamua o ka ai nui e make ai ka uhane.
Ua h@opai ia o Uilama Kamaki no ka hakaka ana me kekahi wahine ma Kalihi, he $10 e ka Aha Hokolokolo. Ke pule nei ua wahine ia e hoopau ia oia mai ka oih@na aku. He mea maopopo loa ka pau ina he aupuni kanawai ko kakou e noho nei.
He mau pu kai lawe ia mai ma ka puka Kaahumanu o ka Hale Kuni o Hyman ma a kau ia ma ke kaa o M. Kati, na na koa P. G. Ua pau iho nei ka nui pu mamua i ka huna ia.
Ua poloke ke keiki Liwaikaika, oia ke k@mu i hoi m@i nei i Hawaii. O ke kanaka maikai aku la kai make ke mahalo ia ala a ke aloha ia la e ko Amerika poe. He oki loa keia. O keia Liwaikaika ka Moreno i olelo ai ua like me ke kanaka kahiumiumi ka ike ole i ka rula, a he kalua puaa o Kale Kauka.
Ua lohe ia he mau hana nukee kai hana ia iho nei i na limahana alanui, e kekahi, mau Iuna alanui. He mea pono no i ka Papa Alanui e imi aku i ka oiaio o keia mau olelo e lohe wale ia nei.
He eha poe hou i hui mai ma ka ohana haipule a Rev. J. Kekipi, o ka Hoomana Lahui Hawaii. Nui ka manaolana ia ma keia hana, he mea e kinai ia ai na ao hookamani ia ana o ka olelo a ke Akua i ike ia a e ike ia nei i keia mau la mawaena o na kumu Kalawina.
O. J. Kauhi no a W. O. Smith i kipaku ai ma ka Ahaolelo aku o 1887, no kona manao ua hana hewa oia, o keia Kauhi no ka keia Kamika i ae aku la e lilo i makai nui no Ewa. Ua hiki mai ka milenia, ke launa pu la ka iliohae me ka Alapeka, a he hoailona ua kokoke mai na la hoopai i ka poe hana hewa.
O Makanani ka mea nana i hoopaa aku o Mr. A. P. Peterson i kona wa i makemake ai e holo no Kaalakiko e kokua ia Samuel Parker, kona hoa Kuhina. Ka nana hoomanao keia a ka poe o ka aoao "P. G." i ka poe aloha aina.
KA MANAO MA KAPALAKIKO.
O ka manao o na kanaka ma Kapalakiko, e hoouna hou ia mai ana kekahi moku lawe kauoha i Hawaii nei. Ua manao wale ia o ke Corwin no, a i ole o ke Thetis, no ka lawe ana mai i na kauoha mai ke Aupuni mai o Amerika i Hawaii nei.
E nana aku nae hoi kakou iloko o keia mau la e nee nei.
UA HALA O F. S. PRATT.
Ma ka hora 4 a oi iki o ke awakea Poaha nei, i kuu mai ai o F. S. Pratt Er@ (Palaika) i keia ola ana. He Luna Buke Helu Waiwai oia no ke Aupuni Moi o Hawaii no kekahi mau makahiki lehulehu wale, a hiki i kona manawa i lawe ai i ka oihana Kanikela o Hawaii nei ma Kapalakiko i ka 1892. Mahope iki iho o kona huli hoi ana mai, ua hoomaka mai la ke kaumaha loa ana o kona mai a hiki i kona haalele ana iho la i kana wahine a me ka laua hanai e u aku nona. He Keonimana oia i ikeia a i kamaaina nui i na kanaka apau o keia Paeaina.
Ke komo aku nei makou e u pu me ka wahine a me ka laua hanai i hoonele ia i ke kane a me ka makua ole.
KA HOOLEWA O F. S. PRATT
E manele ia aku ana ke kino make o F. S. Pratt Esq (Palaika), ma ka hora 3 o ke awakea ia Sabati e hiki mai ana, mai kona home aku ma ke kihi o Alanui Puowaina a me Alanui Paipalapala, no kahi mau o ko ke kanaka hopena. Aole i maopopo loa kahi e malama ia ai kona anaina haipule hope loa. Ua manao wale ia ma ka Hale Pule Pelekane.
Ka Hipuu Gula.
Ua hoohuiia ma ka berita maemae o ka mare ma ka la 30, o Dekemaba ma ka home o ka Luna, kauawai Kapuniai, o Miss Emile Kealoha me Issac H. Hart, e Rev. G. L. Kopa. Ua hiki ae ma keia ana ina mare ka Hon J. A. Akina, a me kana Lede, Mr. me Mrs Spenoer (Benikila) Rev J. A. Kaukau, H. R. Holi a me kekahi mau makahanohano e ae o Waimea nei.
He mea maikai ka mare no na mea apau, i na e hookoia kona ano nui.
Nupepe Puka La Kuokoa.
Ma ka la 28 o Decemaba i lele loa ae ka hanu o kahi nupepa wahakole i ka lahui Hawii a me ko lakou aina. Ua hala, ua nalo, ua pau kona waha a ana a ua lohe ole o Iehova o ua kaua i ka pule a na Opakahelu laua o Aisupa, a me ko laua mau paalalo. O ka make ana o keia wahi apana pepa kiloi wale ia mai luna loa m@i no ia.
He hoowahawaha ke akua i ka poe hoopunipuni lapuwale o ke kulana haahaa loa.
Ke uwe paiauma nei na makuakane a me na makuahine, a me na wahi anee haole, o ka oi nae o ka poe kaumaha loa oia no o Opakahelu, Kinipiula, na Aisupa, a me na wahi luna nana i hii hele iho nei au wahi keiki ala a iakou.
He hookahi no kanaka nana i, lawe nui keia wahi apana pepa e heluhelu oia o Halehoomaha, hookahi Okana-aina o Hamohamo ma Waikiki, a me kahi Ahupuaa nona kahi wai kaulana - ma uka ae nei o Kalihi.
Ua koi ia aku keia poe e uku mai i ka uku o na wawae luhi o keia wahi keiki hoohui aina, ua hoolemau ia mai ia, a no ka hoi nele mau aku o kahi keiki me ka waiwai ole, ua pii ino ka huhu o Kinipiola a kahea koke ae la ia Opakahelu a me Aisupa e halawai lakou; ma keia halawai @humu malu a lakou ua hooh@lo nui ih@ la, @ pepehi i na wahi keiki nei ke hiki i ka la 28th o Dekemaba 1893. Eia ka papa hana o keia pepehi kanaka, na Kinipiula poalo na maka na Aisupa mae hoopiha ka waha i ka welu me ka paa pu ana i na lima a me na wawae, na Opakahelu e oki i kaipuu me ka pahi a kaawale ke poo, na ka poe anee haole e lawe e kanu i Hamohamo.
Ma ka la i olelo ia ua hooko ia keia ohumu a keia poe a pepehi ia iho la a make loa o ua wahi keiki nei a lakou.
Eia ke kuouou nei iloko o keia mau la, me ka mihi mau ana no ka lakou mau olelo ino i hailuku ai maluna o ka lahui Hawaii
O ka make ana o ka aia me ka lakou mau hana i kukulu ai mai ke Akua mai no ia. E make ana lakou iloko o ka ehaeha.
HE HANERI MAKAHIKI A OI.
O John Baradale he kanaka Pelekane, he 105 kona mau makahiki eia oia ke noho nei me Charles Nelson, e kokoke ana i Feranadela. Hamabolodo. Geremania. Ua hooiaio mai ka pololei o keia mau makahiki auo kupanaha o keia kanaka. Aole o Baradale i mare wahine a hiki i keia manawa. He pololei kona kino a me ka maikai o kona kulana, he maikai ka ike o kona maka, a i na ia apau e ike ia ana oia e hana ana i kekahi hana ma kona wahi noho.
He lauoho keokeo loihi i like me ka hau o ke kuahiwi ke kuuwelu ana maluna o kona mau ki poohiwi me ka umiumi keokeo loihi. Ua olelo oia ua kanaka makua oia i ka nanawa i haawi pio ai o Napoleona ma ke kahua kaua o Watalu, a ua hiki iaia ke hoomanao i na mea oiaio apau oia manawa, Ua hanau ia o Baradale i ka 1788.--Nupepa Manawa o Hamabolodo.
Na Mea Hou o Molokai.
Mr. Lunahooponopono: -- Eia na wahi mea hou o Kealokahi nei. K@ipaku nei na hoahanau o ka @ Kaluaaha ia Rev Mana@ @ona noho kahu ana no lakou
Na ka Hon S. K. Kupihea i wai ho mai he olelo hooholo no ko Rev Manase waiho ana iho i ka Ekalesia oiaie aole he ai'e o ka Ekalesia iaia.
O kona uku kahu ua oi aku ia mamua o ka mea hiki ia lakou ke hookaa, nolaila ua makemake ia oia e kaawale aku i ka manawa i ko like ai. Ma ka halawai ana o ka Aha Luna o ka Ekalesia o Kaluaaha: Aole e ae o Manase e hele.
Ua waiho iki ia kona kipaku loa ia ana a ka pule mua a Feberuari, 1894. Pua ka uwahi i ka aha luna @ me na hoahanau o ka Ekalesia o Kaluaaha.
He kau no nae ka hilahila ole o keia kahunapule, i ke kipaku ia e ka poe nana oia e hanai. I na ua ike keia poe aole e hiki ke hanai hou iaia, e noho mai no nae keia i wahi ai'e ai no ka Ekalesia a lilo i mea hooponopono me keia kahunapule hoohui aina.
I mua e na haipule oiaio o ka Ekalesia o Kaluaaha a lele kena moo ai leop mai loko aku o ko oukou kihapai, i loaa ai he kahu no oukou e hai pololei ana ma ko ke Akua olelo; no ke oia o na uhane ma o ke Kalahala ala o ke ao nei.
He kahunapule olelo kikoola mau keia i ka Moiwahine Liliuokalani a he hana hoi i ku ole i kona ano a me kona kulana. Ua mahalo nui a'u i keia hana a me na hoahanau e makemake nei e oki i keia kikania, a kiloi aku iloko o ke ahi o ka hoowahawaha mau loa ai.
KEALAKAHI.
Molokai Jan. 12 1894.
UA HALA I KEALA HOI OLE MAI
Ua hala akula ma keia aoao mau o ka houna, o Lus Koko Kahoalii, ma ka la 1 o Ianuari, 1894.
Ua haulele mai oia ia'u a me ka maua mau keiki e paiauma a'ku nona ma keia aoao o Kalua ana ole
He maka@naka maikai oia no ka poe apau i kipa mai ma ko maua ho@ h@ mea nui na malihini iaia
He makua no na keiki makua ole he haipule oiaio oia a hiki i na minute hope loa o kona ola ana, a kuu hope loa ana i hookuu maoli aku la oia me ka oluolu loa. Ua hanau oia ma Honokua Kona Hawaii, i ka M. K. 1840 a ua loaa iaia na makahiki ma keia ola ana he 54. Ua hoohui ia hoi mana ma ka pelike o ka mare e O. H. Kulika ma Waiohinu kau Hawaii ma ka la 18th Fepeluali, o ka 1865. Ua hanau ka maua keiki he umikumamaha, ua make alima koe eiwa, hookahi keiki hana hui umi e ola nei. O ka nui o ko maua mau makahiki o ka noho ana ma ka pelika o ka mare he 29.
Ke noho nei au me ka maua keiki me ke aloha nui n@na.
ELDER J. W. KAHOA@U
Kamaoa Kau Hawaii
Ianuari 8 1894.
Piha pono ka Bana Lahui i na makaikai o na lahui like ole ma ke ahiahi Poaha nei ma ka Hotele Hawaii. O ka Maui Girl ka oi o na himeni makemake loa ia, a ua palua kona himeni ia ana.
Ma ka mokuahi Manowai o keia la i lawe ia aku ai kekahi o na pa kaniahi ekolu a ka Moi Kalakaua no Kaleponi, a ua kau ia i ka pepa hoailona me na hua palapala mo@kaka. "Midwinter Fair" California oia hoi hoikeiki nui ma Kaleponi
Ka Palapala a Iosepa ke Kumakaia Aina.
Kona nanahu ana i kona elelo ponoi iho ; a hoole iho la i ka mea a kona waha ponoi i olelo ai i ka Moiwahine maloko o ka Rumi Bolu o ka Hale Alii Iolani.
KE ANO O KONA KULANA, A ME KANA PALAPALA HOOKANO LUA OLE; A ME KA HIKI OLE E HILINAI I-KANA OLELO ME KA HANA A KONA LIMA PONOI I HANA AI:
Ma ka Nupepa Advertiser o ka Poakahi nei Ianuari 15: ua ike makou i ka palapala uahoa a kahi Hon. J. K. Iosepa o Hana, e hoole ana i ka oiaio, o na@mea a ka Moiwahine i hoike ai ia Mr. Blount, e pili ana no kona ao ana aku i ka Moiwahine, e kukala ma@i Kumukanawai hou. I mea e hoomaopopo ai ka Lahui i ke ano o ka palapala hookano a keia wahi kanaka, nolaila, ke unuhi ae nei makou i kana palapala, mai ka olelo Beritania mai, a hoihoi hou iho ai i kana olelo i kakau mai ai; penei: --
E ka Lunahooponopono o ka Advertiser: Aloha oe.
Ua ike au ma kau nupepa, i ka hoike a ka Moiwahine, i ke kumu o Kona manao ana, e kukala i Kumukanawai hou; a ua hoolaha Oia i ko'u inoa, owau kekahi o ka poe i ao aku Iaia, e kukala i Kumukanawai hou. Mamuli o keia hoike oiaio ole a ka Moiwahine hoopunipuni; Ano, ke kue nei au i ka oiaio, Aole loa e hiki i na Legiona o ka lua-@o o Satana, ke hooiaio ma ka aoao o ka Moiwahine, aia o J. K. Iosepa Lunamakaainana o ka Apana o Hana na hele aku, a i a ao aku i keia Moiwahine hoopunipuni, e kukala i Kumukanawai hou
Aole loa e hiki i ka pahukani o ka Moiwahine nona na pepeiao elua, e hooiaio i kekahi wahi huaolelo, ua hawanawana iki aku o J. K. Iosepa ma Kona mau pepeiao.
Aia ka hoike oiaio no ko'u kue i ke Kumukanawai a ka Moiwahine i hoomakaukau malu ai me Kona poai; ka mea hoi a'u i lohe ole ai mai ka Moiwahine mai, ua hoolaha Oia e hana i Kumukanawai hou
O keia no --Iloko o ka Hale Ahaolelo, ua haiolelo ikaika aku au ma ka aoao e kue ana i ka Bila Kanawai @ kahea ana i Aha Elele hana K@kanawai: a o ka'u haiolelo, ua @ ia ma ka moolelo o ka Ahaolelo o ka A. D. 1892, a ua hoolahaia ma na nupepa.
E like me ka pinao e hookui ana i ke amani o ka pukaaniani, pela ka Moiwahine e hookui ikaika nei, e loaa kekahi kokua ana no Kana mau olelo hoike, a e loaa ai hoi he pono ma Kona aoao.
Nolaila, ke hoolaha akea nei au i keia, i mea e maopopo ai neia mau hana a ka Moiwahine hoopunipuni.
J. K. IOSEPA.
Lunamakaainana o ka Apana o Hana, ma ka Ahaolelo o ka A. D. 1893.
Ke hoomaopopo mai ia no oukou e ka Lahui, i ke ano o ka palapala a ke kanaka lauwili o ka naau, a kumakaia i kona aina, kona Lahui a me ka Moiwahine. He hookano ke ano o na olelo o kana palapala, aole ia he palapala na ke kanaka naauao, aole hoi na ke kahunapule o ke ano Karistiano, aole hoi na ka hoa hanohano o ka Hale Ahaolelo, i ka Moiwahine o kona Lahui.
Ke hoike nei makou, ma ke ano no o ka olelo ana e maopopo ai ke ano o ke kanaka, e like no me ka olelo o ka Baibala a Iosepa ma:--"O ke kanaka maikai, lawe mai no ia i na mea maikai noloko mai o kona naau; a o ke kanaka ino hoi, lawe mai no oia i na mea ino noloko mai o kona n au ino."
Aole o ka pane me na olelo koikoi, hookano, a ano hailiili i ka Moiwahine, he mea ia e mahaloia mai ai e ka lehulehu. Aole loa pela. O ke kanaka, a kahunapule, a Lunamakaainana e hana ana pela, ma na Aina naauao, he kulana haahaa loa kona e mahalo ole ia ai.
Pehea la keia e Iosepa:--Aole anei, ma kekahi ahiahi auinala, ua kipa aku oe me elua mau hoa o ka Ahaolelo o 1892 maloko o ka Rumi Bolu o ka Halealii Iolani a imua: ua hoi o ka Moiwahine Liliuokalani?--Aole anei mahope iho o ka pane ana a kekahi o oukou imua o ka Moiwahine e olelo ana: --"E pono oe e kukaia i Kuniukanawai hou." O oe mai kai hoopuka mahope o kaua olelo ana:--He mea pono ia oe e ke Alii e kukala i Kumukanawai hou ?--
Aole anei o keia ka manawa mamua iho o ke kohoia ana o ka Aha Kuhina o Barauno Wilikoki ma @ Aole anei he pinepine kou komo ana aku o ike kino i ka Moiwahine Liliuokalani, mamua aku o kou ho ikeamaka loa ana ae ia oe, aia oe me ka poai hookahuliaupni @ Nau keia e Iosepa e pane mai.
AOHE HIKI KE HILINAI KA LAHUI IA IOSEPA, HE MUWEE HOI OLUA.
Ke hoolaha aku nei hoi makou i ia Hon. J. K. Iosepa palapala i ka kau ponoiia me kona lima ponoi, ma ka Nupepa Advertiser o Kapalakiko o Novemaba 1892, a penei na leta @epa nei: ---
"Aole loa o'u makemake i ka hoohuiaina me Amerika; a i kekahi Aupuni e ae paha. O ka @oanao no ia o ko'u mau haku makaainana."
J. K. IOSEPA.
Lunamakaainana o Hana.
E ka Lahui, ke ike mai ia oukou ia Iosepa; ua pelu ke alelo: a ke olelo nei, ke hana nei, a hooikaika nei no ka hoohuiaina me Amerika, ka mea ana i haole ai ma kana palapala maluna ae; -- "aole o'u makemake i ka hoouiaina me Amerika."--
Heaha ko Iosepa ano a me kona kulana i keia la ? Heaha ko Iosepa ano ? Aole: he lolelua, he pelukua, he hoopunipuni loa oia.
Ina e hookukuia oia nie ka Moiwahine, owai ka mea lauwili, a ano hiki ole ke pauleleia kana olelo ? E loaa ana o Iosepa no o Hana, oia kona ano maoli.
KE AUPUNI HOOPONO
Ma ka hoomaopopo ana i ke ano o na aupuni e ku nei, a me ka la kou mau hana, o ke pookela i keia wa, oia no keia mana aupuni o Beritania Nui, nona na aina i ike ia ka napoo ole ana o ka la a i lohe mau ia hoi ka leo kapalulu o ka pahu hookani o na puali koa kaua. Ua hoomanao ia mai makou i keia mau olelo i ka ike ana i ka hana a keia aupuni oia na wahi a pau o na aina a me na mokupuni i kau ia ai kona hae. Ua lawe oia i na aina malalo o kona malu, mai inia a na Mokupuni o ke kai, aole e hoohiolo i ko lakou noho lahui ana, ao lakou noho aupuni ana e like mai kumu mai, ko lakou hookele ponoi ana i ko lakou mau noho ana nooponopono aupuni. Aole, he ole loa, eia oia ke noho hoomalu nei, ma na wahi a pau i lilo maoli mamuli o na kumu kupono a me na kumu maikai, i mea e pono ai na lahui kanaka, i maluhia ai a i holomua ai ko lakou noho ana. He noho poo wale iho no ko Beritania Nui, me ka hookaumaha ole i ka poe malalo o kona mana makua, me ka ae ole ana aku i kekahi lahui e, a komo wale mai e holapu e hao a e hookahu li i ka noho hoooponopono aupuni ana o na kamaaina o kela e me keia wahi i hoohui mai malalo o kela hae pio ole o E@elani. Ua ike ia ka pono a me ka pomaikai o kana mau hookele ana i ka pono o na aupuni nui a me na aupuni liilii i komo he la la hui no kela aupuni moi demokarata kamanao o Beritania Nui e pahola nei i kona eheu hoomalu i ko ke ao poe a pau, i lilo ai lakou a pau i poe kanaka hookahi malalo aku hoi o na alakai hookele aupuni kaulike o keia noho ana, a hoopono no ke aupuni o ke ao e hiki mai ana.
Ka La Kulaia o Lakou.
Aole keia he la hauoli no na pulapula o Hawaii ponoi a me ka lakou mau mamo, aka, he la keia e poina ole ai i ka Lahui Hawaii ma keia mua aku, a no ka manawa pau ole, ma na moolelo o ke ao nei.
O keia la 17 o Ianuari 1894, o ka puni ia o ka hookahi makahiki, o ka hao ia ana o ke Aupuni Moi, e na poe o ka poai Kaili Aupuni, a oia keia a kakou e kakali aku nei no ka Amerika e hana mai ai no kakou.
E hauoli ana lakou, e inu ana ma ia la, a e kalokalo kuhihewa ae ana i na mapuna olelo iloko o ua kiaha hope o ka make alaila pau iho la.
O ka makou e kau leo aku nei i na Hawaii a pau, na poe Aloha Aina a pau ioa o ka Lahui Hawaii; mai komo aku a huipu me lakou ma ka lakou mau hana hoomainoino. E hookuu aku ia lakou e hana i ka lakou mau i ana hauoli, no ka manao alunu a nakaha.
KA HOOKAMANI O NA MIKANELE.
He mea hiki i na mamo a ua mikanele, ke hoike akea ma na nupepa o na Aina E, i ka ino, i ka pelapela, ka haumia, ka hookamakama, ka hoomanakii, ka pegana, a pela aku, o ka Lahui Hawaii, aka, i ka lakou mau hana hookamani iho nae, aole loa lakou e hoike iki ae ana. Ua ahoua ia mau hana, ina na ka poe Hawaii a lakou e olelo ino nei, he nupo, a he pegana a pela aku; aka, he oi loa ka hilahila o keia mau hana pelapela a na mikanele i hana ai, a lakou e kaena nei, he poe Karistiano oiaio." -- O na hana anei ia a ke Karistiano. O oe ke ao aku ia hai, mai aihue (Aina) oe; E aihue (Aupuni) no anei oe ?--
O oe ke no aku ia hai, mai moekolohe oe, e moekolohe (malu) no anei oe ? -- a hanau na keiki moekolohe a me na moopuna moekolohe e oia mai nei ?--
He nui wale o na keiki ponoi a na poe mikanele, a me na moopuna a lakou, e noho pu mai nei no me na wahine manuahi; a ua luna hookahi, a elua, a ekolu keiki pooele a kekahi, a mahope noho hou aku me ke ahi wahine hou, loaa hou ke keiki, haalele i ka wahine mua me ekolu keiki. Eia ae no keia wahine opio Hawaii ke malama mai nei i na keiki @ ka ohana mikanele i hana iho ai @ haalele.
Pehea la keia e na mikanele hookamani ! Ina keia no ka Lahui Hawaii, ke kukala leo nui la ua poe mikanele nei, i ka moekolohe o ka Hawaii. Eia iho na elua keiki kamehai a kekahi ohana mikanele e oia nei. Ua nunui hoi na keiki a kekahi ohana mikanele a @lemakule, akahi no a mare ka mikanele i ka wahine, aka, ma ia noho manuahi ana nae a ke keiki mikanele i lilo ai i mea hoopuukahuaia e na poe Hawaii e nana aku ana, a olelo ae la makou, he hookamani loa ka mikanele.