Ka Oiaio, Volume I, Number 1, 24 May 1889 — Page 2
This text was transcribed by: | Mae Takeda |
This work is dedicated to: | Awaiaulu |
KA OIAIO.
J. e. bush, lunahooponopono a he luna hoopuka.
KEOKI MAKAMU, PUUKU AHE MEA OHI AIE NO KEIA PEPA.
POALIMA, MEI 24, 1889.
O ka poe e makemake ana i ka Helu mua o "Ka Oiaio;" e loaa no ma ke Keena Pai ma ke Alanui Paipalapala, ma Kawaiahao, a i ole ia ma ka lima o na Luna Pepa no ke dala kuike.
Ke Alo Alii.
Ua hauoli ia makou i ka olelo aku i na makaainana, ua maikai ke ola o ko kakou Moi a me ka Moiwahine. He maikai no hoi ke ola o ka Hooilina Moi, a ua oia mau ke Liiwahine Poomaikelani, a me na Pua'lii Kawananakoa a me Kalanianaole.
Ua wawa ia e holo ana ka Moi no na Aina e iloko aenei o Iune. Ina he oiaio keia lono, alaila, ua minamina makou i ko ka Lani hele ana, no ka mea, aole i moe na maka o ke kolohe, eia iho no ke houpuupu la imua o ke alo. Eia aku no ua manawa.
Me he la ua hiki aku la ke Kama'liiwahine Kaiulani, ma Kapalakino i keia manawa. E ukali ia ana oia e na kiai a hiki i kona hoi hou ana i ka home nei.
Mamuli o ke kono ia ana mai o ko makou manao aloha lahui a manao aloha aina, e na hana i hoohana ia maluna o ka lahui iloko o keia mau makahiki i kaa hope aku, e na aupuni o ke au mamua pono iho o keia, a me keia hoi i komo mai mahope ona, ma ka hookahulihia ia ana o ka mua, ma na hana kipi a kue kanawai hoi i @[column unreadable] maikai, ka holomua ka hoi hou a me ka lanakila ana o ko ka lahui kulaiwi mau kuleana i lawe ku-ia a i pa'ipa'i ia hoi e na mana lima nui i au hele mai ma na ale o ka moana, a i puhi ia mai hoi e na makani a pae oluolu mai maluna o ka ilihonua o Hawaii lokomaikai a ahonui. O keia na kumu nui a kahua o keia nupepa e manao nei e hooikaika, aole me ka manao kue a imi hala wale aku, aka e kamailio, e pale a e paio no ka pono o keia lahui, malalo o kona kuleana paa, kona pono, a me ka manao kaulike no hoi mawaena o na mea a pau e noho nei maluna o ka aina. Malalo no hoi o keia mau kumu makou e hoolala ai i ko makou mau manao, i mea e alakai ia ai ka noonoo maikai o ko makou lahui ponoi, imua, iluna, e haalele i na hana a pau e hoowahawaha ia ai ka inoa lahui Hawaii, a e imi i ka pono a me ka pomaikai o ka noho ana e like me ke ano o ke kulana naauao a kanaka makua. Mamuli o keia mau kumu, ke manaolana nei makou e holala ia ka noonoo akahai a me ka lokahi iloko o na hoa a pau o ka aina, e moe nei i ka Ikhu, e ike mai i keia elele e hele aku nei imua o oukou, ma kona inoa "Ka Oiaio."
Ke poloai aku nei makou i na makamaka a pau o ka Lahui Hawaii e hui, mai me makou iloko o keia hana aloha no ka pono a me ka pomaikai o na kanaka a pau o keia aina. Iloko o ko makou mau la opiopio, o keia ka makou hana i ao ai, he hoonoho huakepau, a he hoolaha nupepa, a he aneane he iwakalua makahiki i hala ae o ko makou lawelawe kino ana; a mahope mai o ko makou haalele ana i ka hana, aole makou i manao e hoi hou aku ana e lawelawe i ka hana o na la ui iloko o keia mau la oo o ke kino. Aka, pela iho la no ko ke kanaka ano iloko o keia ao; i keia la oia iluna, a i kekahi la ilalo; he waiwai hoi i kekahi la a he hune i kekahi, e noho ana me ka hanu o ke ola, e nalo ana i ka make iloko o ka manawa pokole. Ia makou e haku nei i keia manao hoolauna hou aku me oukou ma keia mea he kalai manao a he hoopuka nupepa; ke kaalo mai nei imua o ko maka na hoahana o ke ao pu ana i ka hana; -- o Mr. Holo ka haku, o Moanauli, o Kamohai, o Hewahewa, na hoa hoonoho huakepau i hala aku i ka hiamoe lolii o ke kau; o na hoa kalai a haku moolelo hoi, Hale Kelekona, Hapakini, Aberahama, Moehonua, Kimona, Kapena, Kamakau, Kalama, Koii, Hoapili, Kaauwai, Pilipo, a he mau hoa e ae ua hala ma ia ala hookahi no; a o ka poe i koe e ola nei hoi, oia no ko kakou Moi i alohaia, o Kaunamano, o Kaaukuu o ka poe kahiko, a komo mai nei hoi i ke au o ka poe e noho nei i ke kahua ulele kepau a haku manao nupepa. Ua hala ka nui o keia poe i ka make, aka, eia no kekahi poe he lehulehu iwaena o ka lahui, i makaukau e kokua i na hana e alakai ai i ka lahui i ke kulana o ka pomaikai. He nui no hoi na alanui a kakou e kokua ai i keia hana, ka hoike ana mai i na manao maikai no ka nupepe, oia hoi ka hoolawa ana mai me na mea hou o na kuaaina, ka paipai ana i na makamaka e heluhelu i ka kakou nupepa. E ala lokahi mai kakou e na makamaka.
@[column unreadable] nei ke Kuhina Kalaiaina e hoonio wale aku ko kakou Moiwahine i kona kuleana, ma ke koi ana e manawalea mai no ka pomaikai o ka lehulehu (paha), maluna o Puowaina, a e hooliloia i paka. He mau hana ano e nae hoi kai hana mua ia mamua o ka oluolu ana mai o ko ke kuhina kiekie e noi mai i ka mea waiwai, oia hoi kona hana mua ana i kona makemake me ka lohe mua ole ia. I ka hoomaopopo iho, o na ouli hana no keia i koe a lakou o na la kanawai ole i hala, a he haawina no hoi i ku ia kanaka. Ua oleloia o ka naau hookiekie ke kumu o ka anela uhi, a me na hookiekie e ae mahope aku ona, i kipakuia ai mai ka lani mai, a lilo he poe uhane aea haukae ma ka honua nei. E noonoo no paha ke alii i ka mea kupono mawaena ona a me na makaainana, ina io hoi no na kanaka, e like me ka hanehane i hiki aku i ke alo o na'lii.
Ua hookaumahaia makou no na lono i hiki mai e pili ana i na kuee a me na hana ino ia o ka poe Moremona, oiai he poe Hawaii kekahi i holo aku a e noho nei ma Loko Paakai. He mau hana ku ole keia i ka mahaloia, ke kii wale aku no e hoinoino a e hoehaeha i ke kanaka no ka like ole o kona hoomana ana me ko kekahi aku. Ua mahalo nui ia ke kumukanawai o Ameerika, ma ke ano akea o kona kahua, a o ka oi loa aku hoi ma ka papa loa ia ana aole e hui mai ka mana o na hoomana me ka mana hookele aupuni. Ua olelo ae o Wasinetona i kona manao kalaiaina naauao i ke akea, no ka hookaokoa loa ana i na mana ela i oleloia, penei: "Ina he wahi manao iki kekahi o'u, e hookele ia ana ke aupuni nui i mea e hooweliia ai i ke kuokoa o ko ke kanaka lunaikehala, ke nonoi aku nei au ia oukou e hoomaopopo iho, aole he mea i makaukau mamua aku o'u e hooponopono a e hoololi hou ia wahi o ke aupuni, i hiki ai ke hoopioia na hoomainoino hoomana. Ua hiki no paha ia oukou ke hoomanao, me ke kanalua ole, ua hoike pinepine aku au i ko'u manao, ua ku na hana a pau a ke kanaka, e hookele pono ana ia ia iho he kupa maikai, imua ona a me ke Akua hookahi wale no no kona mau manao hoomana, a he kupono no hoi e malamaia oia iloko o kana hoomana ana i ke Akua e like me ke kono ana a kona lunaikehalal." Ua ulu ae keia pane hohonu a ke Peresidena mua o ka Repubelika Amerika, no kekahi ui ia ia i ka manao o ke Kumukanawai. O keia iho la no na manao o na mea nana i haku ke kanawai, a o ka mea e pili ana mawaena o ke Akua a me ka mea oi aku ana i hana ai, oia hoi ke kanaka, oia ka lakou i makaala loa ai, no ka mea, no na hoino a me na hoomainoino a na hoomana i hiki ai ko lakou mau kupuna i Amerika mai Europa mai. He mea nui keia e ho'a liilii ia mai la i Ameerika, a i ike ia ma Europa mai ka makahiki AlD. 538 a ka A.D. 1798, na makahiki he hookahi tausani elua haneri me kanano e hoomainoinoia ai o na haipule e like me na olelo wanana a ke Akua i ko ke ao nei ma o Daiela, ke kaula, a me Ioane, ka haipule. Aka, he mea ehaeha ka ike ia ana o na hoao e kinai i ke kuokoa o ke kanaka ma kona hoomana ana. Aia wale no ia mea mawaena o ke kanaka a me ke Akua, a he kuleana ole loa no ko kekahi kanaka, hui, hoomana, a lahui kanaka paha, e hoinoino a e hoomainoino paha i @[column unreadable] ma ia mea. Me he la ke ulu mau nei keia mau hana hoopilikia ma Amerika, a kakou e ike lihi nei ma na palapala hoopii a na hoomana pope a hoole pope, makuahine me na kaikamahine. No keia kumu makou e hopohopo ai i na makamaka e noho la ma Loko Paakai, oiai ke pahola ae la na manao kuee i hoala ia e na hoomana, e like no me ia i ike ia maanei nei, a e punohu malie nei a ka la no e lapalapa hou aku ai ma keia mua aku.
HE oiaio ka makou i lohe ai e pili ana i ka mea i olelo ia, oia ke alakai kaulana a wiwo ole o ka poe kipi o ka la 30 o Iune. He mea hilahila no hoi, ua me la, aneane no e puua ka hoike nana i hoopuka mai, a ua oleloia, ua holo kekahi hoaloha a hoalike, he lunakanawai, i kona lohe ana i ka olelo, no ka haumea o na hana a ke Konela me ka Magadalena, a o ka lunakanawai hoi e hoolohe ana i ka hihia ua kulou iho la kona maka ilalo, no ka hilahila. O keia iho la kekahi o na kanaka i hoopunahele ia e ka poe kipi, a i pulama ia hoi e ka Aha Kuhina o ka Moi. O keia puhi ino no hoi ka keia Aha Kuhina i hookohu a i paakiki ai e noho Konela no na koa imua o ka ka Moi hoole ana. O keia ka hoailona o na lima hana o ka poe hipa maikai na lakou i lawe mai ka hua o ke ola.
Mamuli o ka ulu ana anenei o ka poe kaahele ma ke alahao no ka Paka me na aekai iho o Waikiki, ua hoomahuahua ia na hale hou e kuku a ia nei malaila, he mau wahi hool@ana no kamahele.
Na Hana Hoohuihui.
He mau makahiki loihi ae nei i hala ko makou hoomaka ana e kakau a e paipai no keia ano hana iwaena o ka lahui Hawaii. Aole makou e olelo aku ana, he paionia makou ma ka noonoo ma i keia kumu hana; aka ua ike makou i ka hoike e pili ana i na hoao mua ia ana o keia ano hana ma Enelani, a kekahi poe he uuku loa ko lakou heluna. I ko makou hoomanao ana, ua hookumuia keia mea, he hoohuihui e kekahi mau kanaka eha ma Enelani. He poe ilihune lakou, a no keia kumu ko lakou mea i hoao nui ai e hoopau aku i ko lakou mau pilikia, a e hoomama mai i na luhi o ka imi ana i ke ola o ka ohana. Ua like loa iho la no keia me ke kuiana o ka lahui Hawaii. Eia keia lahui ke komo aku nei, e like me ka pii ana mai o ka malamalama, a me ke komo ana mai e na lahui e i ko kakou aina nei, iloko o ka emi mau o ka lehulehu i ka ilihune. Nolaila e hoohalike kakou e like me keia poe. He eha wale no lakou i hoomaka ai e hoala i ka hui, a elima dala pakahi ka lakou hookupu mua. Mai keia waihona lakou i hoomaka ka aku ai e kukulu i wahi hale kuai mea ai no lakou, me ko lakou hoopaa ana e kuai iloko oia hale, aole mawaho aku, a o ka poe no hoi i aloha, ua komo pu mai no e kokua. Pela iho la lakou i hoomaka liilii ai, a i hoonui ai i keia hui, ma ka haokomo ana mai i na hana hou, ke kuai bipi, a me na hana e ae, a me ka hookomo ana mai no hoi i na hoohui hou. Me keia iho la lakou i hoomaka liilii ai a hiki i ke ku ana o ko lakou mau hale kuai lole, hale kamaa, mea ai o kela me keia ano, kuai bipi, keena hooluana, rumi bilioki, na mea no a pau no ka lako kino a me ka lako ai, a me na mea a pau e hoonanea ai a e hoonaauao ai i ka noho @[line unreadable] ka hana ole, i ka hua o ka lakou mea i hoomaka ai.
He hoailona maikai loa no ka lahui Hawaii, ko lakou ike ia aku e lawelawe pu ana i na oihana imi loaa. O kekahi keia o na hana e pono ai ka noho'na o ke au hoomalamalama. Ina e hoomahuahua ia na ao ana a na lamaku o ka ike i na Hawaii, e like me ka lakou i ao ai i ka lakou ponoi iho ma na kalepa ana, i ko makou manao aole hoi e pau loa ka waiwai o ka aina i na mamo a na kumu a koe ka malo i ka mamo a na haumana.
He mea kamahao hoi i na maka o ke kamahele i ka ike ana i na ki mohaha e ulu ana ma na ae kai, a e ku olohelohe mai ana iloko o ke kai o Waikiki; e hoole ana paha kekahi poe i ka oiaio o keia mea; aka he oiaio no, a i pau ai ke kuhihewa ea, uhene iho ua ui iluna o ka kaa alahao, a hoononoho ana a hiki i waho o Waikiki, hoi aku a luna o ke kae o ka uwapo, alaila e ike ana no lakou i ke ku olohelohe mai o ke ki nunui a me ke ki liilii no hoi, o kekahi e paialewa ia ana e na nalu o ke kai.
HE 140 ka nui o ka poe o Alasase i hoopaiia, he 600 maka pakahi, no ka haule ana ma ko lakou hoike ole mai no na hana o ka oihana kai a Geremania.
Ua hooholo iho ka Ahaolelo o Michigana i kekahi kanawai e papa ana aole e hanaia, kuaiia, a haawiia ka paka kikalika. He kanawai kupono loa, keia no Hawaii nei, oiai ua pau ka nui a aneane me na keiki i hanau ia e puhi ana i keia mea ino, a kumu mai. O na haipule no kekahi.
Na Moremona.
He mea minamina i ko makou naau, ka ike aku i ka holomoku ana o na kanaka Hawaii ma na moku e holo mau nei no Loko Paakai ma Kapalakiko aku. Ke olelo nei ka Hope Luna Kiai Awa o Kapalakiko, i kona kanalua i ka oiaio o na hooaniani ia ana o na kanaka Hawaii e na alakai o ka hoomana Moremona. Ma keia mea, ua hiki ole ia makou ke olelo ae i keia manawa, aka, ua lohe iki mai no hoi makou, he nui no na kue mawaena o ka poe Moremona a me na luna aupuni ma Loko Paakai, a he mea no ia e hoopilikia ai i ka poe i lana ko lakou manao oia ka palena hope o keia ao nei, a aia malaila e ike ia ai ka luakini o ke Akua i hana ole ia me na lima kanaka. E akahele no kakou, e kiai makaala i ike pono i ka oiaio o na mea a pau. Wahi a ka olelo a ke Akua, o ka "Oiaio," oia hoi kana olelo ma ka Baibala,, ke ana e ike ia ai ka pololei ona ao ana a kanaka.
Aha Hookolokolo ma Hilo.
Mai ka Advertiser mai keia malalo iho:
Ua hookuu ia o Lipine no ka pepehi kanaka no ke ano hopulepule. Ua hoomalu ia no ka Hale Pupule.
Hookuuia o J. W. Kekoa, e ke Jure no ka hoeha me ka pu panapana i kekahi Iapana.
Ua hookuu ia o Kekahuna a me Kaaanui no ka launa hewa, kaikunane me ke kaikuahine. Ke ane like aku la me ka hihia iho nei o ka umiumi nui la pai.
Ua hookuuia o Kealakakaula no ka hoopii aihue.
Ua hoopaiia o Kulinui no ka hoomainoino holoholona.
Ua hoopai ia Kaluna no ka ai ana i ka lehelehe o kekahi wahine, oiai oia ka inai ia o kona uwala awaawa.
Ua hoopaiia o Yagi a me Yauchi, mau Iapana, no ke oki ana i kekahi Pake.
Ua hoopaiia o Jack, he cha makahiki no ka hookuli, a hoomau i ka aihue.
He poe aihue a mau hihia e ae kekahi i hoopai ia, a he poe kuai waiona.
I ka haalele a @[words unreadable] o ka moku, e hookolokolo ea @[words unreadable] kanaka o Aki.
He maikai no ka Aha a me na Loio. No ka luhi loa o ka L. K. Kiekie, ua hele pokole aku oia i ka makaikai i ke alanui o ka luaopele, a ua pai he mai nani.
Ua kamaaina no oukou ia Waila ma, aka aole ia he mea no oukou e hoopoina ai i ke kipa aku e ike i na mea hou no ke kukulu a me ka hoonani hale ana.
Ua hoike mai kekahi ike maka i knoa ike ana i ka hina ana o kekahi lio me kana ukana nui koikoi launa ole, i ka la pule aku nei, ma ka huina o Alanni Punahou a me Beritania. I kana olelo mai, na maopopo ole iaia, owai la ka nui o laua, o ka lio paha o ka mea paha e holo ana ma ka lio. I ka lua o ka hookukulu ia ana o ua wahi lio nei, ua kau aela kona haawe nui kino ka-ha maluna o ua wahi lio nei, a me hookahi peku ana o na hila koikoi koi, a he hookahi u! ana o ua wahi lio nei, pii ae la ka huelo o ua wahi lio nei, a i kona alu ana aku ua nalo aku la ua kfno nui nei me ua wahi lio nei, mai Waialaemai. I lio kauo kaa no ke kupono no kela kino nui.
He elua mau kaa kaulana i olelo nui ia ma ke kaua, ko Santa Ana, a me Bonebati. I ke auhee ana o keia mau Kenerala, ua haule iho ka wawae kui o ka mua iluna o kona kaa no ka awiwi loa o lilo pio, o ka lua hoi ua haalele okoa iho i kona kaa me na mea a pau, koe aku kona kino, a lilo iho la i ka poe Perusia. I nei mau po aku nei hoi, he mau bataliona kaa ko na wahi koa i hoolimalima ia e hele e hookahakaha me ki, la, a me hi, a he mau wahi kauna koa paha ko ua bataliona hele wawae. Ua ano pohihihi ko makou kiu itamu no ka hihiu o na hana hou o keia manawa.
Mamuli o ka hookuia ana o ka hana o ke alwai oki o Panama, na noho ilihuue he @,000 poe paahana m@ ka make pololi, a ua make maoli aku no hoi kekahi o lakou.
Ke hoolala nei kekahi mau mokuaina kuokoa o Amerika Waena o hoolilo ia lakou i hookahi Aupuni Hui. He mau kanawai hoohui kekahi i hoolalaia a me kekahi mau hana e ae, a malalo o ia mau kumu e hoomalu ia ai lakou.