Ka Nupepa Puka la Aloha Aina, Volume I, Number 9, 11 ʻOkakopa 1893 — Page 2

KA NUPEPA PUKA LA ALOHA AINA.

Ua Mau ke Ea o ka Aina i ka Pono.

 

NA RULA ALAKAI

--o ka --

 

NUPEPA PUKA LA

ALOHA AINA

 

E hoopuka mau ia aku ana ma kela la a me keia la ka nupepa puka la Hawaii ALOHA AINA.

 

E hoopiha ia ana kona mau kolamu me na manao kalaiaina naauao mahina o na ninau lehulehu o ka la, na moolelo, na kaao, na nuhou kuloko ahuwaho, na manao alakai haauao o na makamaka i kakau moa ia.

 

E hoopuka ia no na olelo hoolaha, na mele, na kanikau, no ka uku loaa mua.

 

E hoounaia aku no na pepa  ka poe kauoha mai, ke hooili pu mai i ka uku pepa.

 

O ka uku pepa, he hapaha ko ka pule, hookahi dala o ka mahina, umi dala o ka makahiki a heumi keneta no ke kope hookahi.

 

KEENA HANA

 

MA KA HALE O KILIKINA.

 

Alanui Papu, Honolulu.

 

Aloha Aina.

 

J. k. Kaunamano

Ona, Luoahooponopono ame Puuku.

Poakolu, Okatoba 11, 1893.

 

He Maikai Ke Ola o ka Moiwahine e no@e nei, he mau nanalua ma kai ko Kona mau helehelena a ke nonoi, haahaa nei makou i ua Mana Lani Noua.

Ka Lei o ke Lii.

E Liliulani e,

Moi aloha nui;

Nu'anu'a kolei nani

Ua haku ia a paa,

Ei aku a hiki mai

Na haku lei o ke Lii;

Papahi ia ma ko po@.

He iako kini lehu no

E o iko lei nani,

No liliu ka Lanakila.

 

E Wehe I na Alu Maka.

 

            He makemake makoa e hoike aku i ke kuokoa me kona mau paalalo i ke kulana ikaika ma na huahelu o na lahui like ole a pau e noho nei ma ko kakou mau kaiaulu, ko lakou kulana kalaiaina a me ko lakou huina WaiWai i'o e uku nei i ka auhau, me ka loii ano e ana i kela a me keia makahiki, i hiki ai ke wehe ia na alu maka nana e hoopoWehiWehi nei i ka i ke i'o o ka maka, me kaena haakei ana i ka nui o ka auhau a me ka WaiWai e uko ia nei i HaWaii nei. Mamuli o keia mau hoikeike ana, ua aie nui makou i ka Hon. A. Maku@sa, i kona hooma kaukau ana i keia mau papahelu me ka noeau a me ka makaukau. He kakaikahi loa ka poe e hiki ke hana i keia mau huahelu ma HaWaii nei, a ua manao makou, ua hiki ke kaena ia o ka Hon. A. Makuisa ka oi ma keia ano hana, mamuli o kona haawi ana i kona manaWa e hoolauwili ia e na kuikau he nui wale o ka luhi ana aku a loaa ka mea oiaio i hiki ai ke hookaakaa i ka maka o ka poe i puni i ka haakei o ka hookiekie o ka hoomakapo wale iho no ia lakou me ka maopopo no nae o ka mea oiaio.

 

            Oiai, ke kokoke aku nei kakou i ka pahu hopu o ka hooko ia o ka makemake o ka lahui mamuli o ka lavve ana o kela a me keia kanaka kupa maoli o ka aina a hookoino i kona balota no ka ninau e pili ana i ka hopena o Hawaii nei o keia mua aku, he kanalua ole ko makou, o ka makou hoike ana aku ma ua huahelu, he kumu alakai maopopo le'a ia e alakai ia ai ka lunaikehala o kela a me ke ia kanaka Hawaii e ike i ka mea oiaio a e hoomaopopo hoi nona iho i ka haakei a me ka hoopunipuni maopopo o ka poe e kaena nei ia lakou iho no lakou ka hapanui o ka auhau e hooholomua nei i ke aupuui Hawaii.

 

            O ka hoomaopopo aua iho o ka lahui i ka makou mau huahelu, he hiki loa ia lakou ke ike iho i ka hoopunipuni haahaa loa a na Komisiaa a ke aupuni Pi Gi a me na nupepa hoohui aina e pili ana i ka heluna nui, ka waiwai a me ke koleana o na wahi Amerika ma Hawaii nei. O ka makou i makamake ai e kamailio no keia helu, oia hoi ka hoike ana aku i ke koi haakei a ua poe uei, ua loaa ia lakou he huina nui o eiwa-hapaumi o ka waiwai i'o ma Hawaii nei, aka, ina e hoohalikelike ia me na lahui e e ike ia ana @o ko lakou haule hope, me ko lakou ake nui hoi e onou aku i keia mau lahui malalo o ka h@omalu ana a ka hoku a me na kahakaha o ka hae Amerika.

           

            I na e nana ia ma ka helu kanaka o 1890, he huina nui o 1,928 ka nui o na Amerika ma Hawaii nei, e komohia pu ana na kane, Wahine ame na keiki iloko o ia huina hookahi, he emi mai hoi mai ka helu kanaka mai o 1884 o 138 ola uhane i hoi i ka opu o ka honua, a o keia e@i ua hoomau mai no ia a hiki wale i keia wa. Iloko o kela makahiki, he 2.14 pa-ke-neta wale no ko lakou kulapa i loko o ka huina @@i o ka helu kanaka a pau o ka Paeaina, a o ka huina nui o ka poe koho he 637 wale no, a i ole ia, he 4.66 pa keneta o ka huina nui o ka poe kupono i ke koho balota.

 

            Ae, i ko makou wa i heluhelu ai a i hoomaopopo iho ai i keia mau huahelu, ua ulupuni makou me na manao o ka hikilele no ka mahaoi maoli no o keia poe o ka hookahuli aua i ke aupuni o ka aina a pakal aku la i maunu e hoowaiwai ia ai ko lakou mau pakeke po noi iho. O ka huakai a na komisina a keia mau wahi kama Amerika i Amerika Huipuia ua hoomaikeike aku lakou me ka wale waha o ka hookamani a me ka hoopunipuni no ka nui hevvahevva o lakou e nono nei ma Havvaii nei. Aole wale oia, aka, ua hoike akula lakou o na hui mahiko a pau loa eia maluna o na hokua o ka poe Amerika ke koikoi o ka lavve ana i ua aa vvikani o ka hana a me ka makaukau, oiai nae o ka mea oiaio maoli,--he 101 vvale iho no vvahi Amerika @ hooha na ia nei ma na mahiko a puni ka Paeaiua, a o ko lakou mau makalua ina lakou e haalele ana, he hiki no ke hoopiha ia e kekahi lahui e.

 

            O ke kumu nui nae o ka haakei o keia poe, oia no ko lakou waiwai, a oia ka ke kumu e hiki ai ke hoole ia ko mana o kekahi lahui no ke kuka ana i ka hooponopono ana i ka opena o HaWaii nei. Aka, heaha ka makou i ike ai a i hoomaopopo iho ai hoi i na huahelu e pili an i ka huina helu WaiWai i'o? Ua hoomaopopo iho makou he 177 wale no Amerika i ona i ka WaiWai paa ma HaWaii nei; 3,771 kanaka HaWaii; he 226 Pake; he 234 Pukiki; a he 169 Pelekane . He omio he huina nui o $139,998.30 ka auhau e keia poe Amerika e uku nei i ke Aupuni ikela a me keia makahiki, a i ole 26 pa keheta o na aunau a pau. A h@ h@ina nui no hoi $155,416.05 auhau e uku ia nei e na kanaka Hawaii i kela a me keia makahiki, a i ole he 25.3 pa keneta o ua auhau a pau.

 

            Nolaila, ea ala mai keia ninau mua o makou, mahea h u ae ke koi a keia poe Amerika no Hawaii nei? E hoomaopopo pu ia no hoi o ka auhau o ka ona mi'iona Claus Spreckels eia kekahi i awili pu ia iloko o kela huina e 26 keneta e uku ia nei o na Amerika, a o ka auhau o keia kanaka hookahi ua ei aku mamua o hookahi hapalua o ka mea e uku ia nei e na Amerika, e waiho iho ana he wahi huina uu@u e hiki ole ai i ka popoki ke ola me ua wahi auna Amerika nei e makemake nei e kuai i ke kuokoa o ko kakou aina. O ka auhau nae e uku ia nei e na Hawaii ma ke ano Per Capita, he huinawale no o $9.95, ciai hoi e uku ia nei e kela a me keia Amerika he huina $105.26 ma ka hoohalike ana, ake ao e @@@ makou i manao e lawehou mai ana u@ @e nei a oia ka lakoa kumu pale, a @@@ aka lakou k@mu pale, alaila, e weho hoe aku makou i na alu o ka maka o lakou a e kau@ha aku e @ @ e i ka haina h@2@@@@ e @ku ia h@i e na Pelekane, oia hoi, $106.16, he huina oi aku mamua e ka na Amerika.

Nui ka kookano a me ka haakei!

 

Ka Bana Lahui Havvaii.

 

            Ma ko kakou pepa o ka la mehinei, ua hoike aku makou, e haavvi ana ka Bana Lahui he Puhi Ohe manavvalea no na ohua o ka makuahi Australia e nuii hoiaku ana i ke avvakea o keia la.

            I ko makou hoea ana aku mamaa iho o ke kuea o ka Hotele Hawaii, aia hoi e haiamu ana na ano kanaka like ole me ka hiaai nui o ka poha mai o ka ee hone o oa ohe a na milimili o Havaii, ka poe no lakou na umauma i kuni ia me ka moto onipaa o ke Aloha Aina; "Mahope makou o Lilia@@@@@ A kau hou oia i ke kula@@@@

 

Ua lavva no makou i ka p@@@@ I ka ai kamahao o ka ai@@@@

            I ka wai i poha ae ai o@@@@ hoene o na ohe na keiki o ke Aloha Aina, ua ho@ ka manao o kela a me k@@ hauoli nui, e haavvi ana mahalo he nui vvale n@ poe keiki puuvvai kup@ oia ka makou e hauoli kahi o ka pono, ma ka@ pono e hahai no ka pom@@

 

Ka Oihana Lo@

 

(Hoomauia)

            Ua nui ka makou mau ana i ka hanohano o ka i@h@ ma na helu mua o ka kak@ a ke hoolawa hou nei ma@ kamailio hou ana noia k@@@@

            Aole pono makou e oi@@ he hapai i ko na l io k@ lan@ nei no ke kumu loi a mai, ka manao, aka, e hool@@@ ka mea, o ko makou H@le i@ hale ka makou ai a me ka m@ na la apu.

            @ kulu nok@lana ike l@ iloko o ka @ihana loio l@@@@ @awai, 2--Ka ike han@ p@ 3--Ka ike kamai ie, oia ka p@ kie loa o ka oihana loio a o kai oleloia na loio o na aha @

            Ua pili poao ka ha@a o k@ loio i ka hoon honohe ana @ kanawai o ke aupuni e noho @  ma i @w.

            Olaio loa kamakou e h@ @@ e kokoa nui mai ana ka papa@ na lanakanawai e @a @h@

            Ke h oia o nei @@ @@ @@ ka opio Akahele, oia ke @@@ pono no ka oihana @@@@ i @@ an@uao a m@ ka noi@@, @ @ @ @kahele elike me na l@@@ L@i@, no na elemakule, a @ no l@a, ua l@hi a kaumaha @@ @@@ ui aa h@a@.

            Oiaio, o ka oihana loi@@ oihana hauohaao o loko @ @ elike me na mak u @ h@@@@

            O na Aha o ke au k@@@@ no na aha apana, ah@ h@@@ waiwai, aha k@ikoi, i n@h@ Aneru, J. l@me Lee.

            Malaila makou i ike ai @@ aole me kalohe pepeiao i @@ no oiaio maoli o ka oiha@@ kula @@ @ na loio i@@@@@@ koi ola manawa.

            Ua lohemai makou @@@  mai o Dole ka Pereside@@ aup@@i P. G.

            Ke pau mai nei i k@ puia ka poe si-fa a me@ hana bia.