Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXVI, Number 53, 1 Kekemapa 1927 — HE MOOLELO No KALOKE a i ole Ka Mea i Kapaia ka Moiwahine o na Puuwai Kupaa. [ARTICLE]

HE MOOLELO No KALOKE

a i ole Ka Mea i Kapaia ka Moiwahine o na Puuwai Kupaa.

i,ī ■ w MOKUNA XLir. "O keit iho li anfc? ke ano mau o kāu miu nteaai ē lawe Wai ai, ua ka wahine a kuu kaikunane, ka mea nana e mākaili mau ndf i kona pono i ke ao ame ka po, kēla wahine i hele a omiH kona kino, e noho mai la ma ka hale maluna?" me kona ku* hikuhi ana iho 1 na apana palaoa elua, hē ttiātf iiala kahikl, me na apana pipi lahilahi elua ame ke kiaha wāiu. Namunamu wale iho la ho ke kauwa me ka puka pōno 61<i mai o na olelo, i kau a mea o ka piha mika'u ia Ane, a ia wa f poha hou aku ai ka leo o ke kaikamahina opio i ka i aila akU: "E hoihoi hou oe 1 keia mau mfeaai ilōko ō ka halēkukē, a ē olelo aku i ke kuke, e haawi mai i m*u meaai maikai, na meaai, a ko'u mau makua amē a'u e ai ai, aole 6 kēiā niāu mēaai i kupono na na ilio wale no e ai. Ma kfcia hope aku, o ha mēāii e laweia mai a haawi} ka wahine a kuu kaikunanē, o ia rtō nā meaai maluna o ka makou pakaukāu, ā e haawiia aku iāiā, i ka wa wela a pumehana." Huli aku la ke kauwā hele no kā hoihoi hou āna i iiā m6āāi noloko o ka halekuke, aia hoi ma kona helehelēna kā hoka ame ka hoopepe; no ka hiki ole iaiā ke liookiēkiē māi māltina 0 kēla kaikamahine. Mai kela manāwa mai, ikē maoli iho o Kaloke f ka lawēia mai o na meaai kupono nāna, a ike okōā iHo lā no hoi oia i ka ono ke ai āku, aole hoi elike me hiamua aku, ua hoohalike maoli ia mai no oiā, me hē wahitte haahāa loā lā>i at i ole he wahine ilihune paha. 4 £ makaala mau ana o Ane i na māniwa «pāu mah<spē māi, i ina ka nana anā i na mēaai i R6bākā e liwē ā! lia Kalōkē, h6 oiaio, aole e hiki i ke kuke a i ole i ke kauwa lawēlawe pāha, ke pale ae i ke kāuoha a keiā kaikamāhine, no kā mea uā nana aku na kauwa apau maloko o kela home iaiā, mā ke anō he Jeo mana nui kona ma na mea apau. Ua pii maikai mai ka ikaika o Kalifoda, mahope 6 ke!i huli lioi ana mai o Ane. He mau maiiaWā no kēkāM o kā «tiāēhs| e hoea mai ai maluna ona, me ka hiki 6lē iāia ke uumi Ihō i *kela pilikia; a. he mau manaWa lio ho| kētyhi ē oluolu ai, a iloko nae o kona manawa ēha ole, ē hoomaopopo mii āī 1 na mea e hoopuni ana iaia. Ua hoopiha loa ia aku ke kanaka ōplo 1 kā loāā ānā 6 ka ike iaia, 5 ka pipili 6 na manao aloha mawiena 6 kona kāikunhine aae Kaloke, aka nae no na hana a kona māu mākua i kana wahine, elike mt ia ana e hoomaopopo māi ana, ua lilo ia i mea hookaumaha aku i kona noonoo. Ke hoomaopopo pu la no hoi oiā, aole he kamāili6 Wile 6 laona mau makua ia Kaloke, koe wale no a hiki ole ia lāua kē ilo ae i kekahi manawa; a i ka pii mahuahua mau āna aē o faona maikai, me ka hoea mau aku o kona māu makua e ike saia; ua hooi loa ia ae kona ik«, i ke kulana oiaio maoli o kona mau makua no kana wahine, o ia no ka piha o ko laua naau i lea. hoowahawaha ame ka makemake ole. Aia lloko o ke kanaka opio ka makemake ole maoli, no kela lioohaahaaia o kana wahine, ua kakali malie nae oia i kon* manao, ahiki i kekahi la, I ka manawa o kona mākuakane i hoea aku ai e ike iaia, a oiai o laua kokoolua\wale no koloko o ka rumi, ia manawa i hoomaka mai ai o KaHMā ē kamailio: M Ke pii mau ae nei ko'u maikai iloko o keia pule, i ina peāei iho la ko'u maikai mau, malalo o na kiai na makaala ana, e loaa nei ia'u alaila aolē e loihi na la i koe e kakall aku &i, o ka hiki no ia ia'u ke holoholo. Ua nui maoli no kau mau hooikaika ana e papa, no ko'u pono'." -'Pehea auanei e hiki ai ia'u ke alp ae, mai ka hana aha aku 5 na mea apau e palekana ai kou ola, no ka mea ua pākele ko ? u ola ma kau hooikaika ana," i pane aku ai ka makuākahē, mt ka leo haalulu, o ka mea e uumi ani i kōna manao kāUmāha «e ka ehaeha, mamuli o kona hoomaopopo anā i na ano k(!a* kila o kana kēiki ma ka hoopakele\na i kena ola, oiai nae uā -nanakee aku oia i kana keiki ma kela hālawai ana o iāua tfti lea hale hoōlulu kaaahi. "Ina ua hoomaopopo oe i ka'u mea t hana tku ai nou aia iloko o kou puuwai ka manao hoomaikai, no ka palekana ana 0 kou ola, ma o'u nei, alaila hookahi a'u mea i mak«?na&e ai ia oe e hana mai no'u," alaila nana pono.l<>i nui la o Ka|ifo<U ma na maka o kona makuakane. "Heaha ia mea au i makemake ai e KaliMa keiki? l«a me ke dala e hiki ai ke loaa mai kau mea i makemake ai, aiailā ua makaukau au e hooko aku i na manawa apau/' "Aole ma ke kuai ana aku me ke dala, e !oaa ai ka mea a'u ē makemake nei," i pane ae ai o Kalifoda me ka leo kaumaha. 4t O ka mea a'u i makemake ai, o ia no kou nana ana aku maluna o kuu wahine me ka oluplu, a e hoikeike aku hoi i kou manao aloha nona, me he mea la, ua hana mai oe ia m$U mea maluna o kau keiki nei." "E pono kaua e waiho malie i ke kamaiiio ana no ko waliine/' i pane ae ai ka makuakane, me ka hoike okoa ana mai 1 kona ano okalakala. "Ma kou māu makemake e ae apau, ina no ia he mea e konoia mai ai au e ho«ōlilo iku i ka hapalua o ko'u mau waiwai, ua makaukau loa au e hooko āku; aka nae-o kou koi ana m»i, e nana oluolu aku au, māluna o keia kaikamahine o ke kulana haahaa, ka wahine au i mare āku ai, me ka maliu ole mai i ke ka-uā aku a kou nēi, kē hoole loa aku nei au i ka ike ana iaia, ma ke ano oia kekāhi o ko'u ohana." Me ke kakali ole aku e lohe i ka pane a,kina keiki, no kēla mau olelo ku ino ae la o Mr. Vjnf iluna, ihe ka haj|lele ā«a aku o ka rumi o kana keikl, a pani ino mai la i ka puka. , I kela hala ana mai o ka maku&kane, ua noho hookahi aku la o Kalifoda, me ka noonoo nui ana, i na olēlo i kamailioiā mawaena ona ame kona makua, a i ka hoeā ana mai o Kauka Walaka ma kel aahiahi, kauoha okOa aku la Oia i ke kāhu malama ma'i, e haalele mai ialoko o r ka rumi, i hiki ai iaia ke kamailio i kona maiiao imua o ke ka.uka wale ka lohē

ole mai o kekahi mea okoa aku# koe walē no o Kaloke. "Pēhei, ua manao no anei oē ē kuU kāiika māikal» hē mēi ktl66rto nō'u ka hdi arii āku nO kēkihi wahi okoa e noho āi Lēhi ākii li ki nini itti a kē kauka maluna o i iiia i ikē aku ti i kē ktil6u 6 ke p6ō a ki Wahlhē opio ililō, hoomiopopō kokēihd ii fto dli { kē kuhiii tiul, 0 kēli Hinau ā Kallfodt i Waiho iku ai iiiā, no ki hooiiēe aiiā i Wihi Okdi 6ii ē 6dho ai, a o ia kina 6 ki HOomaōē ini mii: "Rē makēfftiKē ii€i iilēi 6ē ē hēē ftO kēkāhl wahi okoa āktt ēftdhdii t» '3fta hOi paha no k«u kp6vtō *fti! ililli, ui mikēMīki au e hoi a lioho malōko o kēla niāu rumi ā'u i hoōiimilima āi, ā i hoonahī ai» no kuu i#ihihē nēi, hē miu pulē aku nēi i hila," i hoākāka iē ai o Kalifodā, hia kē ihō hdo|>dk6iē. lvfāna hou māi la kē Kauka Wālāka māluni 6 Kālokē, i no ka hēlē a nanānakēi māoli koni ē hooiia, āku ai ka pilikia o ki wāhinē opio, ke loihi k6 Kālōkē iioho ana hii* loko o kēli hāle, nolāila haawĀ kokē māi ii oia i kani paiie i kā i anā mii." ! "Iha o k6u liiikēmāke maoli n6 ii, 6ki hōi ikii hiil6kd 6 kēlā miu rUhii ē n6h6 āi, ālāilā kē h|iiifri aku nēi iu i ka'u apōno ho kelā manao; ā ē hāilēiē kokē oē iāloko hēi 6 kēii hoihe, elike mē ka hikiwawē e ioia anī?" Ua hookahaha loa iā ākii kō Kāli(ōdi niinid, tiō kēii pinē a kē kauka, a o Kāiōkē pu no hoi kēkihl ilōkd o kēla ri66ho6 hōokahi, mē ko lāuā nai\a likē aha hiāi iAilnAi 6 ke Kaukā Walaka, a o iā kā kē kāiiki o ki hoōmāu ānā aku i kā«a kāmāilio āiia: "Aole e kāla i komo āi ka noonoō ilokō 6*U, ē kamāili6 iku imua 6 ōlua i kēkihi mēi ano hui, haē āhiki i ka hō6koia ani o keia o ia Hōi ua kukakuka iu me Kāuki Hihiona, ā uā hoohoio maua me ki iainio lōkihīi hē liOOkahi wālē hō haha pōho, ē iāwēiāwēia māluhi oii e KaliMi, <6 ii kē kāhā | ana i kou kirto, i maopopo pono āl ni piliMa apāli I loaa iā oē." ; Ua like pu kēia māu olēlo ikē kiuka, mē kēkāhi pāhl i houiā aku mi ka puuwāi o Kālokē, a ua Hoia pU ho hol ii mahao hōpohōpo hookahi ia KiHfōdi hd kona pi!ēkāha« aka hāe hoike ok6a jnai la ōia i koiii maHio, i ki i āha mai: "Ua noonoō hiua iio au, ē hoēi māi ārti hē hiahiWi ē laweliwēia ai nā hāha kahi Ihaiuhi 6'u; ho ka mēā iiā ikē mioll iho nō au i ka niii o ka poino i lōai i ko'u iwikuimoo, ā i kekahi niahawa, e ikē hiiōli anā iU i ka nlaēēlē o ko'u hiau lima." « ! "O kou pilikiā hui hookilil Wilē rt6 kēli \ k6e; hō kou māu wahi e aē i ēha, kē milkāl āē hēi, ē ōli iī i ka mānāwa ku« pono. tta hoopohiiiihi loi 'iā ko'u ftōbnōo fto kēii ēhi ma kou iwikuamōo, ma)ia ui poinō kēkahi mau mēi piāhanā, a no ii poino, i holo ai ka māēēlē iU ē hoākiki rtui hēi." "0 ka fhi«ā w a hēa ki Wi kupd«lo au i mihiō ii, ki rta* ni ani i ko'u Wāhi piHkU ifti kē kua?" "Aōiē ē hikl ii'u ke hoikē akU i kēli māniwi, aki malia pihi iiōko o rta pulē ēlui hiii kēii MiliiWi iku, i ka wa i'U ē ike ai ua iōaa ka ikiikā kupono i* oē, ē hlki ai kē hoomana* wanui, i na hopina o ki hani kihi ē liWēliWēii iku ini ffti* luna ou. u Ui hookāhāhi loi ii iku ki mifti6 6 KiUki WiUki» īiii {ikē aku il i ki hoihoi mi ka hēlēhēUhi o Kitifodi, o kani { manao mua al, ē lilo ina kona kimiilio aku no ke kaha ana iiia, i mēi ku*e rti kē kanika opio, a i 6iē* I mēi hōihēi ole piha» a o ia ka ua o Kalifoda o ka pāne ifti mil'. "E Uwe kōke aku ia'u miiloko iku o k«ia hilē no kēkahi wihi okōi, kē mihio nēi au, hē oi iku kd'u noho ana miloko 0 fti rumi i'U I hoomikiukiu ai, owau wale no me ka'u wi* hine, mifttui o ki noho ana mi keia home. E loaa hē manawi no miui e hoohiuoli ai ii maūi iho, no ki mēa aolē i loaa ia miuā h« hiuōll «0 ko maua mihīftimēii," iliiU huli mai li «sU ImUi o Kil6k«, a kamailiō hou ie la: ''Ui lokihi inēi kou nlihiō ē kuu Lede Kiiōkē, «o kēli hoi āku o kaua ē noho maloko o Joō kaua mau rumi ?" "Aolē a'u mea hauoH i iē» o ki ike w»le aku rto i ka hookoia 0 kou miu mikemikē apiu," J pine aku ii no hōi o Kilōke aia nae ilōko o kona n*au» ka hiuōli p|hi> n& N koni kiiwilē mailoko aku o keU Home, a ka ime ke iioha ole i noho ii. "AU «6 I kau miniw# kupono i ikē ai e ke kiuka, o ki wa iho U iā e iawe aku ii ia'u mailoko aku nēi o keii halē, a mai hoōhakālia, no ki mea ui hēlē iu i uluhua i ki noho ani maanēi nei." "I ki U mahope aku o ka le apopo, e UweU ai oē no kela wahl hōu; i mi ki U ipopo, e hoōUU ii i ni mei »piu e pili ana no kou Uwēia aku," wih| a Kauka WaUki* me kona hoo* nanea apa aku i ka mta ma'i, mi ke kamailio ana ma na kumuheha like ole, a UU no ka ike, i6ie he mau m£Uo piholho? iloko o ki mēi mi'i» hiiUlē mi* U oia ia Kaioke, me ki hoo? maikai iloko o kona niiu, no ke kaa ana mi ka aoao o Kalifoda kē koi ina mit ē h6ihol (aia no kahi okoi, oiii n6 niē, *o ka ffni nui nō ia iloko o Kauka Walaka, no ki pono o Kiloke. Mi kēkahi kikahiaka ana ae, l>oike mai U o Kalifoda i kona makuikine no kōfti manāo āna e hiiUU iho i keU home, a hoi aku miloko o kēkihi tAiu rumi afti i hoomikiukiu mui ai nona amē kāna wahine ma ke AUnui Ēiwa, me ka hookahaha loa ii o ka manao o ka makuākane, a o U ka Mr. Vinl o ka ninau ana mM, iiii o ka hoei ana aku imui o Kalifoda: "E hoihoiii aku in* iftēi oi no k« AUnui Eiwi? rt wihi i Mr. Vinl, māhope iho o ke akakuu ina mii o k6na māu manao pihoihoi. "Hē hin* hiki ole loa ia'u ki ae ana aku e hooko i kela manio ou, Hēihi ke kumu nui o kou manao ahi e hoi no kēU wihi?" rto kumu nuf o ko'u mikemake ine e hoi no keli wahi, no ko'u makee i kuu Wihiliē, e kiawile ilfU oia mi kahi e hoohaahaa ole ia aku ai oii." , "Ui hoohiihiiU iku inei kau wah|ne, me k* hoopilikia otē aku ma kekahi anoi" "Auhēi oe e kuu mikuikane, ua haiii aku ōe i kēkihi o na hoohiahae ino loi» ma ka hookipa ole ana aku iaii, ma ke ano oia kekahi o kou ohana.' O kou hana ana peli i kuu wahine, ua hoole mai oe ii*u, aole au he keikl nau." "Aha, ke puni wale iku nēi inei oe i ka manao o ko wahine e huki ia oe mailokō aku o 'ka home o k6u mau mikua, kahi e loaa ai it oe na mea apau e pono ai kou noho ana iloko o ka manaw* o kovj pōino, a |ioi aku o ni rufti hoōlimilimi, kihi i kupōno ole nou ē n£ho ii?" me ki hoike okoi *na ae o Mr. Virti, i koni miiha aole m* na olēlo wale no, aka ma ke ku'iku'i ana iho kēkihi iluna o koni kuii. "Aole loa he hookahi huaolelo a kuu wahine i kamailio mai ai U'u no ka nee ana mii kaia wahi aku, no'u ponoi no kfia manao ujl lawa ko'u noho ana maloko o kēia home. Aole loa he manawa a kuu.wahine i kamiilio mai ai no na mea i haniia aku iaia, a i ole no ka oluolu miikii ole paha o kona noho ana maanēi nii, aole Ua. Mē kuu mau maka oonoi, i hikilo aku āi au, a ike i ke ano o kau miu mea i hana aktf wahine, a pela pu hoi na hkna ma ka aoao o kuu makuihine; a ia oe 1 ma| ai i kou minio ia u i nehineL e tilj ani

ttb kuu wahine, ua hooholo iho la au, ua lawa ko maua noho ani mlanfci nei, ua oi aku ko maua kaawale ana mai ko olua ilo llliii Wamua o ka noho ana mai o kuu wahine e hoopilikia I ko olua ndonoo." "Ade o'u makemakē e ku oe e Kallfoda ā hēlē mailoko aku 6 feēU wahi a Vini # me kona ikte niaoli ahā iho i ka kUihlia ilokō otiāj ina nei no kfc ku o kāna keiki a hoi akii hē Wahi okōa e noho ai. "Ō kā iini ahii kā makemakē nui iloko 6'U, ō ia ho kou īiōho mti, a hani aku au i na mea apau ē loaa ai ka oluolu maikai ia oe, no ka ūa\Jkē miōli iho no au i ko'u aife nui ia oe e ĪC*iifōda/' "AōHē 6ē i aiē ia'u mā |cēkahi artō, aōlē lōa. Ke hoike aku rtēi aii ia oē i ka mea oiaio loa* aole loa ati e ae ana e lawe niāi i kēkahi mea m&i ia 6ē mai no kō'u pono Wstlē īho hō, ke olē la ē holo like āku maluha ō Kālokē, ka mēa i oi aku ko'u pUlami iaia iloko ō kuu puuWai* maiilUā o ko'u ola iho," i pane nia{ ai 6 BCālifoda mē ka pāa 6 kona manao, e hiki ole ai ke ! māliu mii i kona makuākane, a mahope o l|pha hoomaha liiiii ārtā iho, uā hoomākā Hōu mai la ōia e kamailiō: "Ua Hōikē 6kōa mii nēi o Kauka W.alaka i manao, ma kā Iā māhōpē akii ō kā la apopo, ē haālēlē iho ai au i keia hothē, a ua hōōiālā oiā i nā mēā apaū e pili inā tto ko'u laweia | ;tku iiō kō'U māū rumi hōū, a ilōko o na pule ēlūa o ko'u nōho ana māiāilā, e lawēUwēiā āi nā hānā kaha maluna o kuu kino, ā'u ē mānāo īiēi* ua lōāa hiua āku ka lōhē ia 6e no kēla hātia." Hē ōiālō Uā hōikē mūā ia itiai kā lōhē iā Mr. Vini ē Kauka Wālākā no kē kāiiaiā akū b kāna keiki, niē ka lilo o kēla hāna i mēā hōopilikia lōa aku i kpna hoonōo, 0 ka mea āpiiei nae, iāia i lōhē fflāi āi i ko Kālifōda kāmailio aku no kona kahaia uā hookāhaha k>a iā āku ūā kāhaka nēi, nō ka pihoihol ole o kā niāhaō o ke kanāka opio, inē hē mēa lā, aolē ōna maka'u a wēliwēli pahā i kēla hānā dki. Hookahi naē ihēā a kēla kānākā i mākēfhakē olē āi ē haaWipio o ia nō kōna ike aku iā Kalokē liiā kē āho he wahine hā kāna kēiki, ūā paa māōli no kona manao, aole e hookipa hiai i kēla wahinē opiō mē ka manāo maikai; ana no e ike la, āolē ia hē haha kwpoiiō mā konā aōāo, ka makuakane o ke kānē ā Kālokē, aka rtāē elikē me ke ano ō ka poē hanohano a waiwai, āōlē ō lakōū ikē wālē iho i kā pōē haahaa a ilihune, pelā nō keia kanakā i nāna aku ai ia Kālokē. No ka haha hoōpākēle nāe a Kallfoda i kōna ola, ua makēWākē ō Mr. Vihi, ē hāhā aku i na mea apau e pono ai kana kēlki i ākā iloko ho o iā hiahawā hōokahi āōlē oia ē haawipio āna i hookahi iniha o kdna kāhua i kū āi, no ka hoōkipa āna ttiāt ū Kāloke ttiē kā manāo maikāi iloko 6 kona puuwai, me kōhā ikē hō naē uā 6i kela āku nā ano o kela kaikamahine, i k6rtt ānō āiiie na ano ō kōiiā ohahā. Mt ka hūnahuni ōlē iho* hoike okoa akū la o Mr. Vini 1 ka ō kōha kāumaha nō kēla hāalēle māi o'Kalifoda i kona, ā hele ākū nō kalii ōkōā t noho ai, me kōna au'a okoa ana aku iā Kaltfoda, e «oho mai, aolē nae he maliū mai o kē kanākā ōpiō, ākā hoike tttāi la ōia i ka pāa o kōiia manao me k6 Kāt6kē * hāāiēie ihō Uūā i keU hale ma kekahi la mai. "£ēhēā e hiki āi iā oē ke noho kāāwalē ma kēkahi wahi koa?" I hōikē ākū ai ō Mr. Vfni i kona manao, mahōpe iho 6 ke akakuu ārtā mai o kōnā mahāō pihōihoi, i ka lohe āna i ka manao ō kana keiki. "Auhēa kau dala ē hiki ai ke ukuia aku kou maū hoolilo apāu o ka nohō ana?" (Aolē i p®ū.)