| HE MOOLELO -No- KALOKE a i ole Ka Mea i Kapaia ka Moiwahine o na Puuwai Kupaa. MOKUNA XXXIX. Hakalia no a pau ke kamailio ana a Mr. Vini me ke kauka, o kona kau ae la no ia mamua o ke kaa me ke kalaiwa, a hoo- maka aku la ka holo malie ana o ke kaa. Iloko o ka pokole o kela wahi o ka holo ana aku o ke kaa, he keu aku ka nauki maoli o Kaloke, o ka noonoo nui wale no iloko ona, o ia ka hoea koke aku o ke kaa i ka hale, a kaa aku kana kane ma- lalo o ka lapaau ana mai a kekahi kauka akamai. O kela hapaiia ana aku o Kalifoda mailuna aku o ke kaa noloko o ka hale o kona mau makua, kekahi hiona ku i ka hoehaeha i ka manao, eia nae aole o Kaloke, i hookaawale iaia iho, mai ka aoao aku o Kalifoda; a i ke komo ana aku iloko o ka hale, aole i lilo na mea hoonani oloko, i kumu no ke kai- kamahine opio, e lilo aku ai kona noonoo ilaila, aka ke ukali mau la no oia ma kahi a na kanaka e hapai la ia Kalifoda no ka hale maluna. I ka manawa i hoomoeia aku ai o Kalifoda iluna o kekahi moe, i hookaawaleia nona, noho iho la o Kaloke maluna o kekahi noho, ma ka aoao o ka moe, aia mau kona mau maka maluna o ka helehelena o kana kane i na manawa apau. Aole loa he wahi hoihoi iki iloko o Mr. Vini, no kela noho kokoke aku o Kaloke ma ka aoao o Kalifoda, a oki loa aku hoi kona makemake i kela kaikamahine maloko o kona home, aka no kona nana ae nae, he poe okoa kekahi maloko o ka ru- mi, nolaila ua hiki ole iaia ke kauoha aku ia Kaloke e ku a hoi no kona wahi. Oiai no e hooponoponoia ana na mea apau e oluolu ai ka hiamoe ana o Kalifoda, ua loaa mai la kekahi kelekalapa ia Mr. Vini, e hoakaka ana, no ka hala ana aku o Kauka Hamona, kekahi kauka kaha akamai loa, no kahi mamao, e hiki ole ai oia ke holo mai, no ka nana ana i ka mea poino, aka nae he kauka okoa ke hoea mai ana ma kona wahi, he kauka no i like aku kona ike ame ke akamai me ko Kauka Hamona. Oiai e kakali ana o ka hoea mai o ke kauka, ua hoi aku la ka poe na lakou i kokua mai, ma ka hapai ana ia Kalifoda, no ko lakou mau wahi, a koe wale iho la no na makua o ke ka- naka opio ame Kaloke maloko o ka rumi, a o ia ka Mrs. Vini o ka huli ana ae no kahi o kana kane e noho mai ana, a ninau aku la: "Heaha ke kuleana o keia kaikamahine o ke komo ana mai nei maloko o keia rumi?" wahi ana me kona nana ana mai ma ka helehelena o Kaloke. "Na kona manao ponoi no i kono aku iaia e hele mai; aole e hiki ia'u ke ku-e aku, no ka mea ua nui loa na kanaka ma kahi i poino ai o Kalifoda," i pane aku ai no hoi o Mr. Vini, me kona nana pu ana aku maluna o Kaloke. ''Ua hiki ia oe ke hoi no kou wahi i keia manawa, aole he mau hana hou ma kou aoao i makemakeia no ka pono o ka Mea poino!" "E na Lani, e kokua mai ia'u!" i noonoo wale iho ai no o Kaloke iloko ona. "Ua piha anei ka honua nei i ka poe loko- inoa elike me keia?" No kekahi mau sekona pokole, aole e hiki ia Kaloke ke pane koke mai, aka i ke akakuu ana iho o kona mau manao maikai ole, ia wa i ku ae ai oia iluna a pololei, nana mai la wa na maka o Mrs. Vini, me ka pane ana mai: "Auhea oe e ka madame, ke hoomaopopo nei au, aole o'u makemakeia maloko nei o keia home, a ua hoopiha loa ia mai kuu uhane me ke kaumaha no ia mea, aka nae ma ke ano he wahine au i mareia, aole loa o'u makemake e kaawale mai ka aoao aku o ka'u kane." "He wahine anei oe i mareia?" i pikanana mai ai ke kamai- lio ana a Mrs. Vini, me ka hele hoi o kona mau maka a ku- nahihi, i kau a mea o ka inaina, oiai ua ku-e ino loa oia i kana keiki mai ka lawe ana aku ia Kaloke i wahine mare nana. "Ae, ua mareia maua ma ka hora umi-kumamakahi o keia kakahiaka, a'u no e manao nei, ua maopopo mua ia oe ia mea," wahi a Kaloke me ka eueu o kona mau lehelehe, no ka hoo- manao ana ae, eia ka o na haawina ehaeha ke ukali aku ana mahope o ka hauoli. "Pehea auanei e hiki ai ia oe ke noho mai, oiai aole he rumi kaawale i koe oloko nei o ka hale nou?" i kamailio hou mai ai o Mrs. Vini. Nana ae la o Kaloke ialoko o kela keena nui, pela hoi ma- loko o ka rumi komo lole e pili kokoke mai ana, me kona pane hou ole aku, alaila hele mai la oia a ku iho la ma ka aoao o ka moe o kana kane, a kau aku la kana nana ana maluna o kona helehelena me ka manao kaumaha. Aohe a Kaloke noonoo hou ana aku no Mr. Vini ame kana wahine, hookahi mea nui iloko o kona noonoo, o ka hoea koke mai o ke kauka, a hoike aku i kana ike, ina paha no ke ola a i ole no ka make aku paha o kana kane. Ua piha pu na makua i na manao kaumaha no ka poino i kau aku maluna o ka laua keiki, na ia manao kaumaha, no ka po- ino i kau aku maluna o ka laua keiki, na ia manao kaumaha, i kaohi aku i ko laua manao, e kipaku okoa mai ia Kaloke mai- loko aku o ko laua home. He mau minuke helu wale no mahope iho, lohe aku la o Ka- loke i ka hoea ana mai o ke kauka, a lohe pu aku la oia i ka leo o ke kamailio ana mai i ke kauwa, he leo i kamaaina iaia; a i ka hoea ana mai o ua kauka nei noloko o ka rumi e noho aku ana o Kaloke, aole oia i hoohewahewa i ka mea o ka hoea ana mai la, o ka Haku Walaka no ia, kela kanaka opio ana i kamaaina ai, no kekahi mau mahina loihi. Ua ku koke mai la o Kaloke iluna, me ka haawi ana mai ! kona lima imua o ke kauka, me ka hooho pu ana ae i kona inoa i ka i ana mai: "Auwe, o ka Haku Walaka!" wahi ana me ka nui ana iho o kona hanu, alaila leha mai la kana nana ana ma na maka o ke kauka opio a hoopuka hou mai la i keia mau olelo: "Ke hauoli loa nei au no kou hoea ana mai, o ka'u uwalo wale no imua ou, e hoikaika oe e hoopakele ae iaia mai ka make mai!" Hopu aku Ia ka Haku Walaka i ka lima o Kaloke me ka pu- liki ana iho, ma ke ano e hoolana aku ai i ka manao o ke kaika- mahina opio, alaila i aku la: Ina eia iloko oia ka mana e hiki ai ke hoopakele i kona ola, alaila e hookoia ana kou makemake, a e hoao oe e noho ma- lii a e malama i ka manao koa." Hoonoho iho Ia ka Haku Walaka ia Kaloke maluna o ka | noho ana o ke ku ana mai e lululima me ke kauka opio, alaila huli aku la ka nana ana a Walaka maluna o ka mea poino. Ke nana mai la o Mr. Vini ame kana wahine i kela hiona nana i hookahaha loa aku i ko laua noonoo, no ke kamaaina mua ana o kela kauka ia Kaloke ke kaikamahine a laua i hoo- wahawaha loa a i a ua hooi Ioa ia ae hoi ko laua inaina. Me ka hoohakalia ole iho i kana hana, hoomaka koke aku Ia ke Kauka Walaka i ka nana ana ia Kalifoda, ma ke kaha ana i kona kino, a iloko o ka hora hookahi a ke kauka e lawe- lawe la i kana oihana, aole e hiki ia Mrs. Vini ke noho aku ma- loko o ka rumi, ua kono okoa ia oia e hoi noloko o kona rumi; a no Mr. Vini hoi, oia pu kekahi i haalele mai ialoko o kela rumi, no ka menemene i na hana a ke kauka. O Kaloke hookahi wale no ka mea hiki ke noho maloko o kela rumi, a hooko aku ma na mea apau a ke kauka e kau- oha mai ai iaia, elike no me kana i hana aku ai, ma ka manawa a Kauka Walaka i kaha ai i kana keiki ponoi. O ka hele hoi ia ahiki i ka pau ana o kela nana a ke kauka, hoike mai la oia ia Kaloke, he ekolu mau iwiaoao i haki, o ka hana nui, o ia no ka hoihoi hou ana ia lakou elike me mamua a aia kekahi wahi uliuli ma ka iwikuamoo, ma kahi e hooku'i la me ke kikala, a hoakaka pu mai la no hoi oia, malia he mau wahi e ae no kekahi maloko o ke kino i poino, he manawa okoa aku nae e ikeia ae ai ia mau pilikia. Ma kela manawa a ke kauka e noke ana i ka nana i ke kino, e uwe okoa ae ana o Kalifoda i ka eha, me ka hoi pono ana mai no hoi o kona noonoo maikai, a hakalia no a pau ka hana a ke kauka, ua moe lolo hou aku la oia iloko o ka nawaliwali a hookahi no hana, o ka noke i ka puliki i ka lima o Kaloke e paa iho ana me ka manao makee. No na hora ekolu ka noho ana o ke Kauka Walaka ma kela home, no ka nana ana i ke kulana o ka mea poino, a i kona ike ana, ua loaa ka hiamoe maikai ia Kalifoda hoakaka ae la oia i kona manao, no ka huli hoi ana aku no kona wahi, ia wa i huki aku ai o Mr. Vini iaia noloko o kekahi keena kaawale, no ke ake ana e lohe ponoi i ka manao o ke kauka no kana keiki. Me ka hunahuna ole iho i hoike aku ai no hoi o Walaka no ke ko'iko'i o ka pilikia i kau aku maluna o ka mea poino, aka nae ma kona manaoio, e hoopakeleia ana no kana keiki, ke haawiia kekahi manawa nui kupono, ma ka lapaau ana me ke akamai o ke kanaka. "Pehea i loaa ai kela poino i kau keiki?" i ninau okoa mai ai o Kauka Walaka no ka manawa mua ba i ke ano o kela pilikia. Hoakaka aku la no hoi o Mr. Vini ma ke ano nui, i na mea a kaua e ka makamaka heluhelu i ike mua ae nei, no ka hiolo ana mai o na pahu nunui mailuna mai o ke kaa kalaka, a oiai ke kanaka opio e hoopakele ana i kou aole, pela i kau aku ai ka poino maluna ona. "Ua pomaikai maoli oe, a ua pakele mahunehune ke ola o kau keiki, ina nei no ka loaa pono mai o ke ka'e o kekahi o na pahu nunui, i ka iwikuamoo o kau keiki, aole he manaolana no kona ola; ua make ola iloko o ka manawa pokole loa." He mea makehewa wale no i ke kauka ka hoike ana mai i kana mau mea i manao ai no kela poino, oiai ua hoopiha loa ia o Mr. Vini me ka menemene ame ka maka'u pu, aka i aku la nae oia i ke kauka: "Pehea e hoouna mai ana anei oe i kekahi kahuma'i makau- kau no ka nana ana i kuu keiki ?" wahi ana no ka hoololi ana ae i ka laua mau mea e kamailio ai. "Ae, e hoouna koke mai ana au i kekahi kahuma'i makaukau ma ka manawa a'u e hoea aku ai no ka halema'i." "Pehea la kou manao e ke kauka, he mea maikai anei ka hoo- kaawale ana i na mea apau mailoko aku o ka rumi o ka mea ma'i?" wahi hou a Mr. Vini, no kona makemake mai no keia e kaawale loa o Kaloke mailoko aku o kona home, a mai ka noho kiai ana hoi ma ka aoao o ka moe o Kalifoda. Ke hoomaopopo la o Kauka Walaka i ka manao o Mr. Vini ma keia ninau ana aku iaia, oiai ua ike oia i ka maikai ole o na helehelena o kela kanaka ame kana wahine, oiai oia e lululima pu ana me Kaloke, a o ia kana o ka pane ana aku: "Ma na ano apau, he mea maikai ka hookuu ana aku i ka mea ma'i e hooluolu me ka hoopilikia ole aku i kona noonoo; a he mea pono no, aole e noho mai kekahi mea ana i hoihoi ole ai maloko o kona rumi. Ua hiki no i kana wahine ke noho pu me ia, ina o kona makemake kela, a ina no hoi ua hiki i kana wahine ke hoomanawanui. O ka mea nui e makaala loa ai, o ia ka hoala ole mai i na mea e hoopilikia aku ai i kona noo- noo." Ua piha loa o Mr. Vini i ka hoonaukiuki no kela pane a ke kauka, a oiai he mea nui na kauoha apau mai ke kauka mai, nolaila he mea makehewa kona hoao hou ana mai e paku'iku'i olelo, hookahi no hana o ka hooko mai elike me ia i hoikeia aku ai iaia; aia no nae kela hoowahawaha iloko ona, no Kaloke ke nohoalii mau la maluna o kona mau noonoo maikai apau. Mahope o kela kuka'i olelo pokole ana i haalele iho ai ke Kauka Walaka ma kona alahele na ka halema'i, a iaia e iho ana maluna o na nuu mabala o ka hale nani o ka ohana Vini, pa- hola ae la ka minoaka ma kona mau papalina no kana mau mea i ike ai, no na makua p ke kanaka poino, maluna o Kaloke; aka ma kekahi aoao hoi, aia ke kaumaha iloko ona, no Kaloke, no ka hoopuniia ana o koha mau aoao e na haawina kaumaha. "E ka wahine opio a kuu puuwai i aloha ai, ua hoopiha loa ia mai kuu naau me ke kaumaha, no ka ukali ana mai o keia hopena poino, mahope o kou la mare, oiai nae o ka'u leo pule i kalokalo aku ai i na mana lani, e ukaliia kou mau Ia e na haawina pookela loa o ka hauoli. "Ke hopohopo loa nei au, aia ke waiho mai la imua o kou alahele kekahi mau mea maikai ole no kou ola ana aku, aka nae he oi aku paha kou hauoli, e ki-na kau kane, mamua o kona make aku, nolaila e hoao ana au ma. na ano apau e hoo- pakele ae i kona ola no kou pono," me kela mau olelo e namu- namu la ma kona mau lehelehe, i hoea aku ai o Kauka Walaka no kahi o kona kaa e ku mai ana. Mamua o kona haalele ana mai ia Mr. Vini, ua hoike mai oia, no kona hele hou mai e nana i ka mea ma'i, ma kekahi ma- nawa o kela ahiahi. MOKUNA XLI. Owai ka mea hiki ke hoakaka ae i na ehaeha ame na kau- maha iloko o nu la ame na po, i kiaiia ai ka mea poino me ka makaala a paupauaho ole, no ka poino i kau aku maluna o Kalifoda, elike me ia i ikeia ai ma ka mokuna aku la i hala? O kela poe wale no, na lakou e kiai mau ana i ke ao ame ka po, ma ka aoao o ka moe o ka mea poino, na lakou e hoike ae i ke ko'iko'i maoli o ka haawina i kau aku maluna o lakou. Me he mea la o Kaloke hookahi wale no ka mea i ike i ka nui ame ke ko'iko'i maoli o na haawina kaumaha i kau aku maluna ona; aole hoi no ka poino i kau aku maluna o kana kane, ua maopopo ia, aka, no ka lilo o kona noho ana maloko o kela home, i mea hoihoi ole ia e na makua o Kalifoda. | Aole i hunahuna iho o Mr. Vini ame kana wahine, i ko laua hoowahawaha me ka hoihoi ole ia Kaloke, ua hoikeike ma kela mau mea, ma na ano lehulehu, i ko laua ku-e maoli i keia wahine opio. E imihala maoli ana laua ia Kaloke ma ka olelo ana, hoo- kahi wale no kumu o ka noho ana o Kaloke ma ka aoao o ka moe o kana kane, mamuli o ke kauoha a ke kauka, oiai nae wahi hou a laua, ma na manawa apau a kela wahine e noho kokoke aku ai ia Kalifoda, e noke mau ana ke kanaka opio i ka onioni, me he mea la, aole he wahi lihi hoihoi iki iloko ona no Kaloke. Ma na manawa apau a kela mau mea e maalo ae ai nu kahi kokoke ia Kaloke, me he mea la, e hoikeike okoa mai ana laua i ko laua ike ole ana iaia ma kela wahi, a i kekahi manawa ina e nana aku o Kaloke i kekahi o laua, e hookokoke okoa ma ana ka laua nana ana iaia nei; a aole no o laua kamailio iki mai iaia i hookahi huaolelo. No kona pono nae, ua hookomoia kekahi moe maloko o ka rumi komo lole, e huli pono mai ana i ka rumi e waiho ana o Kalifoda, a maloko no o kela rumi e laweia mai ai kana mau meaai, he mau meaai i ninau mua ole ia mai, ina paha o kela kana meaai makemake aole paha. Ma ke ano nui maoli ke olelo ae, o na meaai e lawei amai ana nana, he mau meaai e ono ole aku ai ka puu, o ka nana ae nae o ka mea wale no ia e mau ai ka ikaika i kona kino, po- no ai wale aku la no oia, aia ka pono o ka hala ae o ka la, nana aku ana ua la hou. Iloko o na mea apau i hanaia mai nona, aole he manao ohu- mu i komo iloko o ua o Kaloke, aka ua noho oia me ka hooma- nawanui, me ka hooponopono ana aku i kona rumi ma ke ano maiau loa, e waiho ana i kela ame keia mea ma ko lakou mau wahi iho, a i kekahi manawa no hoi, e kokua aku ana oia i ka mea malama ma'i; me ka olelo okoa ana iho o kela mea no kona laki, i ka loaa ana o kekahi kokua makaukau a hoo- manawanui elike me Kaloke. Ma na manawa kaawale apau o Kaloke, e noho mau ana oia ma ka aoao o ka moe me ka paa ana ma na lima o kana kane a i kekahi manawa no hoi, e hoomoe okoa mai ana i ke poo o Kalifoda iluna o kona mau lima; a ke kaawale aku oia no ke- kahi wahi okoa, me ka ha'o o ka ike ana aku o Kalifoda iaia, e lilo ana ia i kumu kuaki loa no ke kanaka opio, me ke kaapa wale ana no iluna o kona moe. I kela la ame keia la, e ike mau ia ana o Kaloke ma ka aoao o ka moe o kana kane, me ka nohoalii mau ana o ke kaumaha maluna o kona helehelena, a o na manawa wale no e ikeia aku ai ka mohala maikai o kona helehelena, ma na manawa e hoea mai ai ka Haku Walaka, a o Kauka Walaka hoi ma kekahi ole- lo ana ae, ma na hoa o ke kakahiaka, pela hoi ma ke ahiahi, no ka mea e hoohalaia ana kekahi mau minuke e laua ma ke kamailio pu ana. Ma kela mau manawa a Kauka Walaka e hoea mai ana a kamailio pu me Kaloke, aole e nele kona hoike mai i na mea e pili ana i ka Madame Mokana, no ka mea e halihali mau aku ana ke kauka opio i na hoike imua o kela wahine, no ke ku- lana o Kalifoda ame ua o Kaloke. Aole i noho pouliuli o Kauka Walaka i ke kulana oiaio maoli maloko o kela home, no ka mea ma ka o Kaloke, i ike aku ai oia, aole he noho aloha o kela wahine opio me na makua o kane, o ka manawa wale no e ikeia ai ka mohala maikai o kona helehelena, aia a hoea aku ke kauka imua ona, nolaila, ma ke- kahi la, i kamailio okoa aku ai o Kauka Walaka iaia i ka i ana aku: "He mea pono ia oe e hele holoholo i kekahi manawa ua hele maoli kou helehelena a nananakea, no kou paa loa maloko nei o ka hale." "Aole loa e hiki ia'u ke haalele i ke kiai ana iaia," i pane ae ai no hoi o Kaloke, me ka hoao ana mai e minoaka. "Ke hopohopo loa nei au nou, no ka mea ua hoi ano e loa kou helehelena mai kela ano kahiko mai ou. E pono oe e hele ho- loholo liilii, he hana hiki keia ia oe ke hooko, ma ka manawa e hiamoe ai kau kane. Ke makemake nei au e hooia mai oe imua o'u i keia manawa, e hele oe i ka holoholo no kekahi ma- nawa pokole ma keia kakahiaka." Alaalawa ae la ka Kaloke nana ana maloko o ka mmi, a ma- loko o kekahi rumi okoa aku, ina paha he mea kekahi e noho mai ana, a i kona ike ana, ua mehameha kela mau wahi apau; ia manawa i kamailio mai ai oia me ka leo liilii: "Ke hopohopo loa nei au, ina nei no ko'u hemo mawaho o keia hale, aole au e aeia ana e komo hou mai iloko nei." "Ua maopopo ia'u ka manao o kena mau olelo au i kamailio mai la, aka nae aole au mea e hopohopo ai, a e maka'u ai paha; ua ike au i kou kulana oiaio e noho nei ma keia home, a ua hoike okoa aku au i ko'u manao imua o Mr. Vini no ka pono o kau kane, he mea pono o oe pu ke kokua mai ia'u ma kou lilo ana i hope no'u, oiai au e kaawale aku ana ma kahi okoa." "Ina pela alaila ua pau ae la ko'u hopohopo, a ke hoomaikai aku nei au ia oe, no kau mea i hana ai no ko'u pono," alaila nui iho la kona hanu, e hoike mai ana i ka nui maoli o ka eha- eha o kona noonoo, no na mea i hanaia aku iaia e kela ohana. "E hoomanawanui hou kaua, a e hooko oe ma na mea apau a'u e kauoha aku ai ia oe e hana, me kuu manaolana e hoea mai ana no ka manawa e hoomaalahiia ae ai ke ano o kou noho ana ma keia mua aku, aole hoi elike me keia manawa ka pili mau o kou noonoo me ke kaumaha. "Alaila ke hoolaia nei anei oe e haalele iho au i keia home, a hoi aku e noho ma kekahi wahi okoa?" "O ko'u manao maoli no ia, ke ae mai nae kau kane, i kona manawa e oluolu maikai ae ai." "Ma kou ike maoli, eia anei ke pii ae nei ke kulana maikai o kuu kane?" wahi a Kaloke, me ka lamalama ana ae o kona helehelena, e hoike mai ana i kona piha i ka olioli. "Aole o'u wahi kanalua iki no ia mea; ke pii malie ae nei kona maikai, aka me ka lohi no nae. Eia wale no ka'u kauoha ia oe; ke loaa ka hiamoe i kau kane i kekahi manawa o keia la, alaila e holo koke oe e ike i ka Madame Mokana, aia oia ke kakali mai la o ke ake e ike ia oe; ua ku a mehameha maoli kela wahine, no kou kaawale ana mai iaia mai." "Aole loa e hiki ia'u ke hoopoina no ka Madame Mokana, ua hele maoli au a piha i ke aloha nona e noho nei," i pane aku ai no hoi o Kaloke, me kona hooia pu ana aku, e hele aku ana oia i ka holoholo, no ka ike ana i ka Madame Mokana. He mea oiaio, ma kekahi manawa o kela la, i ka wa i hiamoe aku ai o Kalifoda, haalele iho la o Kaloke i ka home o ka oha- na Vini, a hele aku la e ike i ka Madame Mokana, i ka halawai ana ae o na wahine elua i kahi hookahi, ua apo mai Ia ka Ma- dame Mokana ia Kaloke me ka manao makee, o ia no oe o ka makuahine ponoi no kana kaikamahine, a ua hookaheia no hoi ko laua mau waimaka pakahi o ke aloha o kekahi no kekahi, me ka hoike okoa ana mai o ka Madame Mokana i kona aloha me ka makee nui no Kaloke, ma ka noke ana i k. a honi ma kona mau papalina, ka mea i hana ole ia mamua e kela wahine ma- luna o ke kaikamahine opio. (Aole i pau.) | |