Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXVI, Number 38, 29 Kepakemapa 1927 — Page 5

ʻaoʻao PDF (1.58 MB)

NUPEPA KUOKOA, HONOLULU T. H. POAHA, SEPATEMABA 29, 1927 ELIMA
NA HOINAINAU KALAIAINA O MAUI
Ke paila nei ka ipuhao kalaiaina o ke Kalana o Maui, a aia ma Honoapiilani ke mawehewehe mai nei i na hipuu o ka aoao kalaiaina like ole, e hoomaopopo ana i ka poe kupono no ke koho ana aku o ka poe i loaa na mana koho. No ke kulana lunahoomalu o ka papa he ekolu mau kanaka e alualu nei la kulana, o Samuel Kalama, o Senatoa Tavares, ame Peruvia Kukaneki. Owai ana la o keia poe e hooleiia ana i ka hae, a owai ana la ke komo ana i ka puka a Kaniho i hookuuia ai. O kei apoe ekolu no ka aoao Repubalika a o ka mea nana ka oi o ka baloka e holo hou ana o ia ke pae i kela nalu o ka la Wae Moho, no ka mea, ke kau mai la na maka o Hale Mosimana no ka hakoko me ka Repubalika i lanakila, a nawai ana la na ai a ka u'i i ke Koho Kumau. He paakiki no ka haina. Ma ka nana aku no nae ke pii nei no ko Mokimana ikaika a ke emi mai nei ko na Repubalika, no ka mea, ua mahae ua poe nei o ka aoao mana no ka nui hewahewa o na moho e alualu nei e puka. He 15 moho lunakiai, 3 Demokarata a 12 Repubalika, ke hui me ka poe e noho nei ma ka hana. Ke pai nei ka poe Kepani ia Kauka Takekawa he kauka nana maka a hooponopono makaaniani kela, akahi no ahiki i Wailuku, a ia wehe ana no i kona keena, o ka hana mua e holo baloka lunakiai. oiai he nui na Kepani opio mana koho i kakauinoa. iho nei, a he mea maopopo e holomoku ana no na Kepani ma ke koho ana i keia moho Kepani. He like na Kepani ma ia hana, o ke oki loa no kanaka Hawaii. He like na Pukiki ma ia hana he koho like, a he oki loa iho no kanaka Hawaii. I ke Kepani e koho ana i ke Kepani a la Pukiki e koho ana 1 ke Pukiki aia kanaka Hawaii ke lelele la ka baloka i ka haole, ke Pukiki. ame ke Kepani Aloha no na Hawaiii No ka loio kalana, he kanaka e alualu nei ia kulana. He haole o Bevins he Pukiki o Pokako a he Ha-waii o Linekona a pehea ana la ke kulana o keia mau inoa? Ina e koho ke Pukiki i ke Pukiki, ka Haole i ka Haole, o ka Hawaii i ka Hawaii ua maopopo e puka ana ia Hawali aka i lelele ka baloka o ka Hawaii i ka Haole me ke Pukiki, ua haule ka Hawaii, no ka mea, o ka like ole a huki like ole o ka Hawaii no ka mea e haule ai ka moho Hawaii Aia hoi i ka nana ana. Ua ke kalana wale no o Maui keia nei ke kohoia o ka haole l Loio Kalana, ma Hawaii mokupuni, ma ka hookumu ana o ke kalana, he Hawali na kanaka i paa ia hana ahiki i keia la, pela no me ke Kalana o Kauai, mai ka hookumuia ana o ke kalana ahiki i keia la, he mau kanaka Hawaii na loio Kalana, o Kaeo me Kaulukou ko Kauai a o Kale Liliama ame Wile Bia Ko Ha waii; a ma Maui ne haole, a o ke kumu paha ia i oi ai o Maui, e kua hauaia ai "O Maui no ka Oi" no ka mea aohe kanaka Hawaii i noho naa ke kulana lolo kalana. Ke pai nei kahi nupepa hoopilimeaai haole i ka loio kalana haole a ke Hoola nei i kona akamai, a pela aku ma ke kanawai. Na keia loio haole no i hookaulana i ke kalana o Maui ma ka hao ana i na dala $500, mai ka waihona o ke kalana o Maui i kokuaia e ka papa kiai a e ole ka hoopiiia ana imua o ka aha, hoihoi hou ia ke dala o ka lehulehu a mai nono ua wahi loio kalana haole nei i ke puhi. Me ka ike no o keia nupepa haole i keia hemahema hao dala o ka lehulehu, ke pai nei a ke onou nei i ka lilelile o kela Ioio haole. Aia -ka moolelo o keia hihia ma ka buke olelo hooholo o ka aha kiekie 28 aoao 760. Aole no i pau mai ke kalohe o kela loio kalana aia ma ia buke 26 aoao 570 kailiia ka laikini loio o ua wahi haole la ao na hana paewaewa i hoopiiia ai imua o ka aha kiekie, a kailiia ka laikini no kekahi mau mahina. he hoopa'i no na hana pono ole, a iloko no o ka ike o kela nupepa ha ole ke onou mai nei no l keia loio pono ole. a he loio lilelile. O ke ano iho la ia o ka lahui e he kakoo no i kona lahui, a o kanaka Hawaii, iloko o ka ike i keia kina'una'u a hemahema a hohono kakoo aku la no l ka haole. a haa lele i ka Hawaii i kumupali. Nolaila he apu'epu'e no ke kulana o na Hawaii e holo nei ma na kulana like ole o keia kalana. Aia no ka mana koho i na kanaka Ha-waii, aka, ma ke koho ana, puka aku la no na lahui e a hamohamo iho la ka Hawaii ia Kekuaokalani. E koho lokahi na moho mu ka aoao o nu Hawaii. He ma'u mau mea hou ia o ke alo alii o ka Malu Ulu o Lele. MALU ULU.
Lahaina Sept 22, 1927.
HEAHA LA KE KUMU E HOLOMOKU
NEI KA LAHUI HAWAII I KA
MAKE A PEHEA LA IA E HOO-
LAUPAl HOU IA AI?
Mr. Lunahooponopono o ke Kuo-
koa, Aloha oe:— Ano, e Hawaii lahui
a'u a ka oukou kauwa haahaa loa
i loaa al o ka hanohano e hela pu
ia owau kekahi o na keiki hanau
oiaio ou e Hawaii aina, aloha oe a
nui loa.
E oluolu hou mal no ia'u a ku
ke ahua, e kuawili mau aku no i
ko kakou poolelo ko'iko'i loa o keia
la ano nui loa i kela ame kela Ha-
waii oiaio, e aloha io ana iaia iho,
ame kona hoa lahui, o ka aina ku-
laiwi ponoi iho nei.
Hoi kakou iluna o ke kuamoo o ke
poolelo. Heaha ke kumu nui loa o
ka make o ka lahui Hawaii? Haina.
No ka uhaki berita A nawai i bana
ka berita? Na na lii, na na maka-
ainana o ko kakou poe kupuna, na
na keiki a ko kakou poe kupuna, a
o ko kakou poe makua noi, a pau
pulu me kakou o keia la. Aole aua-
nei hoi i pololei kela? Heaha ka ko
kakou poe kupuna, na makua o ka-
kou, ame kakou iho i hoohiki ai?
Eia no:
O Owau mau loa wale no ke Akua
o na lii, na kupuna na makua o
kakou, ame kakou iho no hoi o ka
lakou poe mamo mahope ae o lakou.
A auhea na kanawai a na lii, na
kupuna, na makua ame kakou l ha-
haki ai? Eia mai ka mua;
Aole ou Akua e ae imua o ko'u alo.
Mal hana oe 1 ke kii i kalaiia nou
aole ma ka like ana o kekahi mea
l ka lani iluna, ame ko ka honua
ilalo, a maloko hoi o ka wai malalo
o ka honua: Mai kulou oe ilalo ia
lakou, aole hoi e hoomana ia lakou,
no ka mea, Owa uno o Iehova o kou
Akua, he Akua lili, e hoopa'i ana i
ka na makua hala i na keiki, ailiki
aku i ke kuakahi ame ke kualua o
ka poe e inaina mai ia'u: A e
aloha ana hoi i na tausani o ka poe
e aloha mai la'u, a e malama hoi
l ko'u mau kanawai. Puk. 20:3-6.
Eia hou mai o ka Iesu Keia a o
ka elua hoi. Eia hoi ka'u e olelo
aku nei ia oukou. Mai Hoohiki ino
iki; aole i Ka lani, no Ka mea, o Ko
ke Akua nohoalii ia, aole hoi i ka
honua, no ka mea, o Kona keehina
wawae ia, aole hoi i Ierusalema, no
ka mea, o ko ke alii nui kulanakau-
hale ia; aole hoi oe e hoohiki ino
i kou poo iho, no ka mea, aole e
hiki ia. oe ke hoolilo i kekahi oho i
keokeo, aole hoi i eleele.
Penei oukou e olelo aku ai, o ka
ae, he ae la o ka ole, he hoole la:
A o ka mea oi aku i keia, no ka ino
mai ia. Mot. 5:34-37.
Nolaila, e Hawaii lahui, ike a poo-
kela i ka heluhelu baibala, e oluolu
e lawe ae a haawi i ko oukou noeau
ike baibala ma ka pauku 37 o Mat.
mamua ae nei, e ike oe me ka hoa-
kaka l kahi o kou kanu ola a e ho-
lomoku nei i ka make, no ka ino
mai ia, wahi a ka Haku o ka lani
ame ka honua i a'o e mai ai i na
lii, na kupuna, na makua, ame ka-
kou no hoi o keia mau la hope nei
a e ike paka nei i ke ino maluna
ou e Hawaii lahui, ame Hawaii aina
a o ka hooko piha Ia ana o ka Owau
mau loa hoike no kona ano Iho, pe-
nei:
Owau no o Iehova o kou Akua
he Akua lili, e hoopai ana i ka na
makua hala, hewa, kinaunau malu-
na o na keiki a na lii na kupuna
makua o kakou.
No keaha mai ke kumu? No ka
hakihaki berita o na lii aimokuho-
Ioiia ka lakou poe mamo. O no ke
oolea o ka a-i o ko kakou mau ku-
puna na makua o kakou, a o ia oe
e ike la l ko kakou holomoku i ka
make au e ike la i ke kaheawai ou
e ka I ka Palena ame ka Mahi, a
ke koho hilikau nei kahi naau o'u
owau ke kua-ha mai ko'u mau ku-
puna mai, o ka poe Inaina a i ole
uhaki kanawai o Owau mau loa, a
ne poe enemi a ku-e Akua maopopo
loa ko'u kulana o keia la, a ina
pela, alaila, pehea ana hoi oukou?
Eia wale iho no, o ko kakou hu
a hoakoakoa ia kakou iho me ka
lokahi ma ka Aala Paka ma ka hora
7:30, p. m., o ka la Sabati, Ost 23
1927, A. D.
E hoomanao mau i keia mau mea
oiaio loa. penei, ua pau, ua hala,
ka wa a Owau mau loa, e ae hou
mai ai ia kakou e moe hou aku iloko
o ko kakou palaka; ame ka nanea o
ke kuhihewa nui loa, penei:
A e loheia no kou leo ma ka pai-
pai ana, ame ke a'o ana I ka poe
o kou lahui ponoi iho, a e hoohuli
mai ana ia lakou i-o Kristo la, a ma
na kuamoo maikai e hoea aku ai la-
kou imua o ke alo o ke Akua: Ua
hoolaia hoi na ka Uhane keia ma
ko'u palapala hoopomaikai la, i ka
A. D. 1902, he 25 makahiki kela
hala, oluolu oe, e hoomaopopo pono
Wahi a ka anela ia'u, penei. "Ua
Pono oe". Wahi hoi a Mr. Arche
lunapaahao kalana ia'u, penei, "Ua
pono oe." o ka A. D. 1915 kela. He
12 makahiki kela i pau oluolu hou
e leha aku i kela mamua ae nei.
E pii ana au iluna o kela hale
kiekie aole i kana mai, ma ka hakala,
e huli ana ko'u alo iwaho. a manao
iho nei au e huli ko'u alo iloko o ka
paia a e hoi ilalo, eia nae ka mea
apiki, aole loa he hiki ia'u ke huli
ae ihope, a oki loa aku hoi ka hoi
ana ilalo. He moe keia i ka A. D
1925. Elua makahiki i hala. a ma
kela Oct. A. D. 1926, aku nei, oia
(k). Ua pau lakou apau i ka make,
ua nalo aku i ke ala moe loa l hoo-
makaukauia no na mea apau.
Ua mare ko makou mama aloha
kana kane mua la Kauhale no o
Molokai, a mai ko laua mau puhaka
mai, he elua mau keiki i puka mai.
Lawea (k) ame Kamala (w). Make
Lawea i ke 54 o kona mau ma-
kahiki, aole ana keiki. No Kamala,
kona kaikuahine, eia no ola ke ola
mai nei me kana mau keiki o eiwa
ola mal nei, a he 21 ana moopuna e
la mai nei. He mau moopuna a
he mau moopuna kuakahi hoi na ko
makou mama.
Mare hou ko makou mama la
Awailua no Molokai no, a loaa mai o
Henry Kalili Awailua. Make kona
makuakane l kona wa bebe. Noho
ae o Henry Kalili Awailua me Lina
Cruz o Lihue, Kauai, eha mau keiki
a he elima moopuna e ola nei.
Mare hou ko makou mama i ke
kolu o kana kane, a ola o Moke Nui
Kanakanui o Laie Maloo, Oahu, a
mal ko laua mau puhaka mai, eono
mau keiki, a lawe no hoi ka make,
koe mai eha e ola nei.
I ka hoohui ana ae i ka nui o
keia mau ohana malalo o ka malu
o ko makou makuahine aloha i moe
aku la, he eono mau keiki ana e ola
nei. Elua kaikamahine, Mrs. David
Lono o Papakolea, Mrs . Emily Kalai
Kekua o Hauula, Henay Kalili Awal-
ua o Honolulu, George Kanakanui
o ka hui Kinaiahi o Waikiki, Robt.
Kakalia Kanakanui o ka Haw'n
Contracting Co., o Kaaawa, ame
William I. Kanakanui, hope makai
nui o Koolauloa.
O ka nui o na moopuna mal ka
puhaka mal o kana mau keiki, he 23,
a he 27 na moopuna kuakahi e ola
nei. O kela ka nui ohana, he mea
nui lakou apau lala. Ua hiki mai
ka hapanui e ike i kona helehelena
mamua o ka uhi ana o na lepo aloha
o Lanakila.
He mea nui o Molokai Nui a Hina
ko makou mama. E hea mau ana
oia i na pali hauliuli ame na kua-
lapa o Pelekunu, Halawa, ka Wailele
o Moaula, ka lae o Kalaaau, na kula
oa o Kaunakakai, Kamalo, Kaluaaha
Pukoo, Wailua. E hoomanao ana hoi
kela mau wahi ana o kona mau
la opiopio. E hoomanao ana no
hoi i na kaikamahine e ola mai nei
no la Molokai, o Mele ame Lahapa
o kona mau hanaumuaia. A hoike
mal ola ia makou, aole aina nani
elike me kona aina hanau o Molokai
Nui a Hina.
I keia la, pau ka hehi-ku ana o
Kaahanui la oukou e Molokai a pau
hoi ko olua ike hou ana e Mele ma
l ko olua makuahine. Ua pio ke
kukui, ua anuanu ka home a ka
makua e hoopumehana mau ana no
kana mau keiki.
I ka makahiki 1928, haalele iho
ko makou mama aloha no ka moku-
puni o Molokai, mamuli o kona Iini
nui e ike hou i kona aina hanau.
Ua koi nui oia, a ua hookoia mau
manao ona e ike hou aku oia ma-
mua o kona kaalele ana iho i keia
ola ana; ua hoopiha ia kona puuwai
l ka hauoli l kona honi hou ana i
na ea huihui o kona aina hanau.
E na pali hauliuli o na Koolau
nei, ua haalele mal o Kaahanui ia
oukou moe aku la i ke kula loa o ka
make. E Maakua e, Kawaipapa, e
Hanaimoa, e Punaiki, e Kaliuwaa e,
pau ko oukou hehi-ku hou ia ana e
ko makou mama aloha. Ua moe o
Kaahanui, ua pau kona kii hou ana
aku i na lau nahelehele o ko oukou
mau kualapa; na lauhala nani o ko
oukou mau kualapa e ulana ana i
na moena no kana mau ohana ame
na hoaloha. Na meaai e Maakua
ma, ua waiho aku la o Kaahanui no
ka wa mau loa. Pau kona hea ana
mai i kana mau keiki, e lakou nei
e, e pii kakou mauka o Maakua
ma e ohi wahi lauhala al. Me na
lio ame na ohana ku ana luka o na
kuahiwi.
Haule ka la ma o o Kaipapau, mea
mal la ka mama e hoi paha kakou,
ua lawa iho la keia, a no kekahi
manawa aku, hoi mai la me na pu-a
lauhala, ma ka lio a ma na poohiwi
o na kua o makou pu. Hiki i kau-
hale koekoe mai la no, a ulana mai
la no. Ua pau la mau hana ana
Ua pani-ku mai la na alahele o na
kuahiwi laia. Aole e lohe hou ia
kona leo alona mauka o oukou. Ua
hala ko makou makuahine o la mau
kuahiwi aloha.
E Wahiepua ame Kalehua e, ua
pau ka hehi-ku hou ana o ka ma
kuahine Kaahanui i ko oukou mau
papahele, e imi ana i na mea e pono
ai keia nono ana. Na limu kohu
ono, na manauea ono o ke kai ame
na hee ono a ko makou makuahine
e hanai mai ai ia makou. Na i'a
ono o ke kai hohonu o ka moana a
ko makou papa e hoihoi mai ai i ka
ohana. E Kiiia ame Laniloa, e na
Kahawai o Waipuhi. Meheiwi ame
Kalukauwa, ua pau ko Kaahanui ha-
a hou ana i na paia o ko oukou
mau kahawai no. na opae ame na
oopu no ka hanai ana l ka ohana.
E Hauula e ka aina o ko makou
mama aloha i ola ai no 50 makahiki
oi, ke pa nei no na ea huihui o
a aina aloha, aka aia ihea aku nei
e i nalowale aku nei? Eia no ka ho-
me ke ku nei, he ku olohelohe wale
iho no. Aole ka makuahine ka mea
nana l hoopumehana ia makou no
na makahiki loihi i hala aku la.
Ua puanuanu ka home, a auhea aku
nei oe e mama? Aloha wale!
O ka makuahine o makou i naue
aku la, he makuahine ohana nui,
i kona kino wailua e kau ana. ua
piha mai kona anaina ame kona hoo-
lewa i ua hoaloha ame na makama-
ka ame ka ohana. He mama oluolu
oia ma na ano apau, i na malihini.
a i ka poe apau e hiki aku ana imua
ona. Ua apo mai no ola ia lakou
apau, me he mea Ia, o lakou pu no
kona ohana. Puuwai hamama ola.
makaukau mau oia e hanai i ka
poe i ka ai mamua o ko lakou haa-
lele ana iho iaia.
He makuahine o Kaahanui 1 haa-
wi aku i kona kino no Kristo Iesu
mai kona hanauia ana, a moe aku
la i ke kula loa o ka make. E pai-
pai mau ana oia l kana ohana, mal
poina i ka nele mau ana l ko ke
Akua hale i na Sabati apau. O ka
pule, he mea paa mau la i ko
makou makuahine, a hoike mai la
no ola ia makou, o kou pili ana me
Iesu, o ke alahele wale iho la no ia o
kou palekana mau loa.
He hoahanau o Kaahanui no ka
Ekalesia o Kaluaaha i kona mau la
opio, a he 47 makahiki a oi kona
noho ana l hoahanau no ka Eka-
Iesia o Hauula, ke C. E. ame Kula
Sabati o kela kihapai. He haipule
oiaio ola. I na manawa apau e akoa-
koa ai ka ohana, hea mai la oia,
e haipule kakou, a e hoomaikai aku
i ke Akua. I ka pau ana o ka hai-
pule, minoaka mal la oia me ka
hauoli i ka ike ana mai i kana ohana
mua ona.
I ka haalele ana o na mea apau
a huli hoi aku Ia, o kana mau leo
hope, mai poina l ka hoomanao no-
na, a mai poina i ka hele hou ana
mai e ike iala, no ka mea he wahi
mau la wale no koe o'u, a huli ae
au. Aloha wale kela mau leo aloha
a ko makou makuahine e poina ole
al makou kana mau keiki.
Ua pau kona naue ana me kana
mau ohana i na hana Kula Sabati
o ka Mokupuni o Oahu nei, e nee-
papa ana mai kekahi wahi a i ke-
kahi wahi. Ua kamaaina oukou e
na Kula Sabati i ko makou mama
iloko o ka ke Akua hana. Aka, he
meu minamina, ua hoopau mai la
oia i kana mau hana ana i kama-
aina al no na kau a kau.
Ua pau ka luhi, e u ana l na eha-
eha o kela ola ana, e u ana i ka
ohana, e u ana i na mea e pono
ai ka ohana. Pau ko makou lomi-
lomi hou ana i kona wahi kino uuku,
no ka mea aole ola ma ka home i
kela hora, ka home ana i noho hau-
oli ai no na makahiki loihi.
Ma ka aoao o ka ohana, ke hauoli
nei makou i ka lawe ana aku la o
ka Makua Lani I ko makou mama
aloha, no ka mea o kona makemake
no ia e hoi aku l ka home o kona
Akua.
Maluna ae o na mea apau, e hoo-
maikai mau aku ia Iesu, ka malama-
lama o ko ke ao nei, ka Makua
Nana l lawe aku l ko makou ma-
kuahine aloha; no ka mea, Nana
no l hana ke kanaka, a Nana no l
Iawe aku; a ko no hoi ka ka Buke
Nui, e hoi ka leo i ka leo, no ka
mea mai ka lepo mal no ke kanaka;
a o ka uhane aloha o ko makou
mama i ka home maha mau loa.
Nolaila, ma ka aoao hoi o ka ohana
o Kanakanui, ke noi nei au e apo
mal i ka makou mau hoomaikai pa-
lena ole i na hoaloha, na makamaka
ame na ohana, no ko oukou hui pu
ana mai me makou Iloko o ko ma-
kou mau la kaumaha, ka oukou ko-
kua pua nani a oukou i lawe mal ai
a uhi iho maluna o ka he aloha o
ko makou mama.
Hoomaikai nui i ka Makai Nui
Desha ame kou mau hope, Clause
Roberts ame Wm. Titcomb o Ewa, ka
Oihana Kinaiahi o Honolulu ame
Waikiki, ka oihana makai o Hono-
lulu ame Waikiki, kmiw hr tao ho
lulu, ka oihana makai o Koolauloa,
ka Laie Telephone Operators, na hau-
mana ame na kumukula o Hauula,
ka Makua Rev. James K. Akimo ame
ka Makua Samuel Kahele, ka olua
mau lawelawe, malama ana a hoo-
maikai nui ana i ke Akua Mana
Loa maluna o ke kino wailua o ko
makou mama, ma kona home a ma
ka luakupapau.
Hoomaikai nui no hoi I na ohana
ame na hoaloha i ko oukou haawi
ana mai i ko oukou mau kaa otomo-
bile he 18 i komo pu mai iloko o
bile he 18 i komo pu mai iloko o
ka hoolewa o ko kakou mama no
ka pa ilina o Lanakila, e hahai ana
hoi mahope o ke kaapahu o ka hui
hoolewa o Mr. Borthwick o Honolulu.
Hoomaikai pu no hoi na keiki i
eli i kona hale lepo ma ka ilina o
Lanakila, ka home hoi i kamaaina
i ko kakou makuahine a moe aku
la i ke kula loa o ka make.
I ka hooki ana ae, e oluolu e Mr.
Solomon Hanohano ka Lunahoopo-
nopono o ka hiwahiwa a ka lahui, e
apo mai i ka makou hoomaikai nui,
a me na keiki o ka papa pa'i i ka
haawi oluolu ana mai o oukou i
kekahi i kekahi rumi kaawale no ko
HE HOALOHALOHA NO KO MAKOU
MAKUAHINE I HALA.
Ia oe e Mr. Solomon Hanohano, ka Lunahooponopono o ka Nupepa Kuokoa, Aloha oe:—E oluolu hoi oe e ka hiwahiwa a ka lahui l ka'u puolo kaumaha e kau ae la maluna olo kahmaha e kah ae la malana, i ike mai ai na kini makamaka ame ka ohana o ko makou mama aloha i haalele mai ia makou kana mau keiki, na hunona ame na moopuna he nui.
Ma ka hora 10 a oi o ke ahiahi Sabati o Sept. 11, 1927, i haalele mal al ko makou mama aloha i keia aina aloha o Hauula, Oahu, ana i noho loihi al no 50 makahiki a oi.
O Molokai Nui a Hina kona aina
hanau, ma Waikolu, Kalaupapa. He
mea nui o Molokai Nui a Hina i
-ko makou mama a moe aku la i ke
kula loa o ka make.
I ka mahina o Maraki, 11, 1847
i hanauia ai ola mai ka puhaka mai
o Maloe (k) ame Elizabeth Kaaua
(w), a ua piha iaia na makahiki he
80 a oi o ka honi ana i na ea huihui
o keia mau aina aloha.
Elima ko lakou nui mal ka puhaka mal o keia mau makua. Ka mua, o Kaunuahua (w), ka lua, o Kaloaaole (w) ke kolu, o Kaahanui (w) ko makou makuahine, ka ha, o Makaimi (k) ka lima, o Kaalele
PEHEA LA E ULU HOU AI KA LAHUI
HAWAII?
E malama l ka pono o ke Akua.
I ka hiki ana mai o Kakina ma i
Hawali nei l ka A. D . 1820, a hoo-
maka l ke a'o ana i ka lahui Hawaii,
ua holomua loa ke a'o ana a na
makua mikanele, a huli pau na alii
aimoku, ame na alii, ame na kau-
kaualii apau o ka aina a he elua
makahiki mahope iho o keia a'oia
na o ka pono o ke Akua e na ma-
kua mikanele, ua lilo maoli kekahi
poe alii i poe manaoio maoli no i
ke Akua, a ku a hoike maoli no i ko
akou paulele a manaoio la Iehova
ke Akua mana.
Ma ka makahiki 1822 Iune 4. hiki o Kaahumanu me Kaumualii kana kane hou i Hilo, a puhiia i ke ahi ke akua Kalaipahoa o Kamehameha, a kiolaia. Hoi mai, mai Hilo mai, ahiki ma Kailua Iune 26, puhiia i ke ahi 102 akua huikau, mai na wahi mal apau apuni ka aina. A ua haawi mai la kela mea ame keia mea manaoio maoli no ia Iehova ke Akua i ka lakou mau kii e hoomana ana. I ka makahiki 1823, make iho la
o Keopuolani ma Lahaina. Maui, ma-
hope iho o kona bapetizoia ana e
Elia; he wahine kokua l na hana
pono, a makemake i mau kahunapule
e noho pu me ia, a hoohuli i kona
poe alii malalo aku ona, ame kona
aialo apau, e hoomana oukou i ke
Akua. O Iehova oia ka inoa o ke
Akua a oukou e hoomana al.
Kanuia kona mau iwi ma Kalua-oKiha Lahaina, Maui, a mai keia mau wahinealii haipule mai, Keopuolani, Kaahumanu, Kapiolani, hooikaika loa keia mau aliiwahine i ka pono o ke Akua, e hoohuli ana i na aliikane
i ka pono o ke Akua; a ua huli
maoli kekahi mau aliikane, a pela
pu me na makaainana.
O keia ka hookola ana o ka wa-
nana a Hewahewa ke kahuna nui;
e hiolo ana na kapu akua kii laau,
pohaku, a pela aku.
I ka make ana o Kamehameha I,
o ia ka pale mawaena o ka hoomana
o na kupuna o kakou, ame ka hoo-
mana Kristiano a Kakina ma i lawe
mai ai, ma ka olelo kauoha a Opu-
kahaia; e lawe mal i ke Akua ana i
ike al i ka oiaio, a ua ike oia ma
kona hoomalamalamaia ana e ka
olelo a ke Akua oiaio o Iehova, Oia
ke Akua Nana l hana ka lani ame
ka honua. Aka, ua hookoia no ka
olelo a Opukahaia, a ua hiki i'o mai
no na Mikanele.
Mamua o ka hiki ana mal o na mikanele, ua weheia ae la ua pale nei e pani nei ia Kamehameha.
Oiai, i kela wa e ola ana o Kamehameha, aole no l noa ka aikapu ana; e mau ana no ka hoomana ana
i na kii, ame na kapu kahiko no
o na kupuna; aka, i ka wa i make
al o Kamehameha, la 4 o Mai A. D.
1819, akahi no a al na wahine l na
mea l papaia ia lakou aole e ai;
a akahi no a ike iho la na wahine,
he mea maikai maoli ka ka ainoa
ana, a ai iho la na makaainana apau,
mal Hawaii nei ahiki loa aku l
Niihau; ka poe i hiki kino mai ma
Kailua.
Nolaila. ma Kailua, Kona. ka aina nana i hoopau na kapu paakiki a Wakea i hana ai no Papa, a no na wahine no apau. Aole i loaa keia mau kapu ana me ke ano ole, aka ua hana no na kupuna o kakou elike no me ka Moke, ame ka Iosua; a ke manao nei ka meakakau o ka lahui Hawaii nei, o ia maoli no ka lahui Iseraela oiaio maoli; aole e ae.
A ina pela, i paakiki wale ai no ke poo, i ka mare i na lahui like ole. He oiaio no, o kakou ka lahui Iseraela. Penei e like al.
1.—O na kane wale no ka mea kuleana e ai ai i na meaai kapu hoano. Oihana. 6:29.
2.—Ke okipoepoe Kin. 17:9-14.21:-1-4.
3.—Mohai hua mua Puka. 22:29.
4.—Kanawai koko. Kin. 9:6. Puk.
22:24.
—Ka uwe kumakena. Kin. 27:41 Kan. 34:8.
6.—Ka uwe paiauma ke hui me ka ohana, a aikane paha. Kin. 29:11; 33:4.
7.—Kahakaha a kakau ana l ka uhi. Oihanak: 19:28. Ieremia 4:30.
makou mama l haalele mai ia makou kana mau ohana e kumakena aku nona, no ka wa pau ole. Pela auanei ke Akua Mana Loa e hoomau al ia oukou me ke aloha ame na pomaikai like ole iloko o ka oukou mau hana no ka pono o ka lehulehu. Owau iho no me ka ohana iloko o ka luuluu ame ke kaumana, no ko makou Mama Kaahanui l aloha nui ia e makou. O ke aloha o ka Makua Mana Loa me kou uhane e mama no ka wa mau loa, Amene. WILLIAM, I. KANAKANUI. ame ka ohana
8.—Ka puuhonua. Nah. 35:9-14.
9.—Malama kuauhau.
10.—Noho mare lehulehu.
11.—Na kahuna hoopunipuni hoopiiia. Kan. 18:10-11.
12.—Elua oihana kahuna a kanaka. Kiekie ame ka haahaa. Melekikekeka ame ka Aarona.
13—Na heiau, ka luakini i Sana. 1:9;3:3.
14.—Ka hookawale ana i na wahine i na wa ma'i. Oihanak. 2.22.
15.—Ka hoomaemae ana. Kan. 23:-13.
16.—Ka malama pono ia o ka iwi o na alii, a kanuia iloko o na ana. Iosua 24:32.
17.—Ka hale o ka mea make he haumia. Nah. 19:14.
18.—Haumia ka hoopa i ke kupapau. Aia a kapipila i ka wai huikala paakai.
19.—Manewanewa, Oihanak. 19:28; 14:1.
20.—Ka mohai. He nui na ano. Ezekiela. 5:1-4.
O keia mau mea apau loa i ha-
naia i ka wa o Moke ma, ua hanaia
keia mau mea apau loa e na kupu-
na o kakou o ka wa kahiko. Aole
hookahi o keia mau mea i paewa
ae mal ka hana a na kupuna o ka-
kou; ua kulike loa; a o ka ninau,
pehea la i like al kela mau hana?
O ke kumu, he lahui lseraela ka la-
hui Hawaii i keia mau mea mamua
o ka hiki ana mai o ka pono l Ha-
waii nei. A nolaila, ua hana lakou
i kela mau mea mamuli no ia o ka
hana a ko lakou mau kupuna, a ua
kuluma a paa keia mau mea iloko
o ka lahui, mai ia hanauna aku, a ia
hanauna aku ahiki wale i ka hiki
ana mai o na mikanele; a o ia ka
ka mea kakau e hooaiai e aku nei
i na hana a na kupuna o ka wa ka-
hiko i kela auhou, a e ike mau ana
keia auhou i na mea i hanaia e ka
poe kupuna ma ka Palapala Hemo-
lele; a o la mau mea l hoopaaia ma
ka Palapala Hemolele, ua like loa
ia me na hana a na kupuna o ka
wa kahiko; a ua ike ae la kakou,
i kekahi mau mea hoopilikia i na
wahine; a i ka make ana o Kame-
hameha, e noho alii o Liholiho Ka-
mehameha II, o kana moto, hoopau
i na kapu kahiko, a ainoa iho la.
A make iho la oia i ka makahiki 1854, Iulai 14, elima wale no ona makahiki i noho alii ai.
Kamehameha III; ka moi Lolomaikai haawi aina; nona hoi ka moto hookele aupuni, o ke kanaka - pono
o ko'u kanaka la.
Ua lilo ola i Moi la 6 o Iune 1825, a make M. H. 1854, la 15 Dec. He 29 makahiki ona l nohoalii al.
I ka hiki ana mai o na mikanele
i Hawaii nei; o ka huina nui o ka
helu lahui o Hawaii nei A. D. 1820,
255,912; a i ka hala ana he mau
makahiki, ua kukuluia na luakini
ma kela wahi kela wahi o ka pae-
aina.
I ka A. D. 1825, ua hookumuia ka Ekalesia mua o Kaahumanu ma Wailuku. Maui. O ke lii mua l komo o Kaahumanu, ame eiwa poe e ae, loaa iho la he umi mau hoahanau l ka hoomaka ana i kinohi.
Pii mahuahua mal la ka haipule iloko o ka lahui, me ka naauao ame na mea helu kakau.
I ka A. D. 1825, ahiki i ka A. D 1839 hapa hope o Iune, loaa he 18 ekalesia o ka paeaina, a o ka nu
o na hoahanau 15,698; a i ka wa e
ola ana kela poe alii, ua nui ko
lakou a'o aku i na makaainana, e
malama i ka pono o ke Akua.
Ua huliamahi maoli na makaainana i ka pono o ke Akua. Me ka oiaio maoli no ka lakou hoomana ana, a ulu like me ka lahui kanaka. Malama lakou ia Iehova me ke kuio maoli me ka hoopono, ame ka pololei. Elike Me ka hana a na ku puna mamua aku, ka hooko pololei
i na kanawai e paa ana i na mea
pono ole; a ua nui ke ala o ka la
hui mai o a o o ka aina.
(Aole i pau)
au e hana ana. ma ka home kani no hoi ka hora 4 ua nui loa mai la ka eha welenia o ka poli o ko'u wawae hema, a ke ole au e kuhihewa,
o ka la mihi lahui no ia ou e Ha-
waii lahui, o ka piha ana no la o
k makahiki, hookahi makahiki kela
1 ala aku nei.
Ae ike mai oe nou iho, ina aole i iniki welenia mai o Owau mau loa ia'u, ina aole loa au e hookiekie ia'u iho imua ou i keia la, aole hoi e hihi
o Kona iini ke hookoia e pono ai
a -'." nei l , o waiho mue i kou
akamai maiau a aole i nui na lii
i kohoia. Kor. 1:26-27-28.
Nolaila, e ike ino oe no ko kakou ola honua wale ana no, ka'u e kalahea aku nei, e hui, a e akoakoa pau mai kakou e na Hawaii piha, a hapa hanohano a haahaa, waiwai a ilihune. He hoopailua o Owau mau loa ko kakou naauao, hanohano, a waiwai, ke hookiekie mal no kela hana mihi lahui. A o keaha ka kona iini?
O ka mihi haahaa me ka naau pepe.
Mahalo nui.
J. M. M.
Sept. 11, 1927.