Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXVI, Number 37, 22 September 1927 — HOONANEA NO KA MANAWA. [ARTICLE]

HOONANEA NO KA MANAWA.

He Moolelo no Aukelenuiaiku. (Kakauia e J. K. Mokumaia) (Hoomau ia mai) Ahiki lakou i Kuaihealani, kukulu iho la lakou i na hana lealea a pau loa ka hakoko, ka mokomoko, ke kuikui, ka honuhonu, ka puhenehene, ka hula, ka olohu, ka lelekawa, ka pahee, ame na hana e ae. Ma keia mau hana lealea a lakou a pau loa, ua hooulu lakou i mea e hele mai ai ko lakou kaikaina o Aukelenuiaiku, alaila, pepehi lakou iaia a make; no ka mea, o Aukelenuiaiku, ua paa loa oia i ka malamaia e ko lakou makuakane e Iku, ma ke ano kapu alii, ame ka punahele loa. Ma keia noho kapu ana o Aukelenuiaiku, ua loheia aku la ka piha uwa o na kanaka, kahi hoi o ka lealea e malamaia ana e na kaikuaana ona me ka piha o ka poe apau me ka hauoli, no ka nui o ka uwa o na kanaka, ua hele aku ia leo uwa a lohe o Aukelenuiaiku, ua nui kona uluhua, a ua lilo ia he mea nona e moe maikai ole ai o ka po, a ninau ae la oia i ka makuakane i kekahi kakahiaka a laua e walea ana i ka oluolu o ka noho ana o ko laua home alii, a imua hoi o ko laua alo alii no keia leo uwa o na kanaka o kai. Kulou iho la ke poo o ka makuakane ilalo, no ka mea ua kau mai la ke ano halialia imua ona e haalele mai ana kana keiki punahele iaia no ka mea, ua hapaiia mai keia ninau e kana keiki imua ona, a i kona nana ana mai i kana keiki, ua ike mai la oia i na kahoaka o ke kanaka u'i ame ka ikaika, ua hele no hoi ia la, a pii ka ula o na maka, a olelo mai la oia imua o ke keiki. "O kela leo uwa au e lohe la o ia no na lealea a kou mau kaikuaana e malama la, i ka eha ana ia lakou, o ia kela leo uwa o na kanaka e haawi ana ka lehulehu i ko lakou mahalo i ko lakou ikaika." I ka lohe ana o Aukelenuiaiku ame ko laua alo alii i keia olelo a ke alii, ua kulou iho la ke poo o ua ahikanana nei ilalo e noonoo ana i ka mea e hookuuia mai ai oia e hele e ike nona iho, alaila nana ae la oia i ka makuakane, a ninau ae la: "Heaha ia mea lealea i uwa ai ka lehulehu?" no ka mea ua ike no ua keiki nei he hoohuahualau wale iho no ka makuakane i mea nona e aeia mai ai, ua hooi loa ia aku ko ka makuakane kaumaha i kana keiki punahele no keia hanahua mau aku, ua hiki ole iho la iaia ke huna i na mea oiaio, a olelo aku la oia; O ka le'ale'a, o ia ka hakoko ana a hina kekahi, o ia kela e uwaia mai la, nolaila e hoopau oe i kou noonoo nui ana no ia mea." I ka elua mai o ka la lohe hou no ua keiki hookalakupua nei i ka leo uwa o kai, ua oi ae keia mamua o ka la mua, ua like ua keiki nei me kekahi mea ua nohoia e kekahi uhane ino, aia hoi ka makuakane ke nana nei i ua keiki punahele nei, ana i hanai maiau ai me ka punahele loa, aole i ike i na mea e pili ana i kona ola ana, a pela hoi me na lealea o kela ano me keia ano, no ka mea ua a'oia no oia i na mea maikai, e kana mau kumu, a ua ike no kona ikaika a pela hoi me kona ike pili akua. No kona uluhua loa, ninau aku la o Aukelenuiaiku ia Iku, ko lakou makuakane: "He pihe aha keia o kai e uwa nei?" I keia ninau elua hou ana o ua kelki hookalakupua nei ana, ua oi loa aku ka maeele o ka puuwai o kona makuakane, no ka mea ua oi loa aku ka oni o ua keiki nei a nana mai la oia ua hele no hoi ia la a kau ka ena i na maka. Hai aku ka makuakane: "Hakoko." "Pehea ia mea?" iloko o kela ninau hou ana a ua keiki nei, no ia ninau hookahi no elike me ka ninau mua i hala ae nei i maopopo loa ai i ka makuakane, e hele ana ua keiki nei ana. "Elua kanaka, ku iluna, kula'i kekahi i kekahi, a hina kekahi, alaila, uwa ka aha. O ia kela pihe au e lohe la i ka uwauwa mai." Alaila, i aku o Aukelenuiaiku: "Makemake wale." Pela no o Aukelenuiaiku i ninaninau mau ai i ko lakou makuakane, aia mau ka maka'u iloko ona, no ka mea ua hoikeike mai no kona mau akua iaia e haalele mai ana ua kae'ae'a nei iaia. I ke kolu mai o ka la, lohe hou no ua keiki nei i ka uwa o kai. Alaila nonoi aku la ia e iho e nana. Hoole mai la ko lakou makuakane: "Aole oe e iho." I aku o Aukelenuiaiku: "No keaha hoi?" I mai ka makuakane: "Mamuli oe make i ou mau kaikuaana, no ka mea, ua hoomauhala ou kaikuaana ia oe e noho nei." Ninau aku la o Aukelenuiaiku: "Heaha ka hala i hoomau ai i ka huhu ia'u ko lakou pokii? I aku ka makuakane: "He hala, o ia kuu hooili ana i ke kapu nou ame ke aupuni; nolaila mai iho oe, o make auanei, oe i ou mau kaikuaana." A hala he anahulu hou, alaila, lohe hou ia mai la ka pihe uwa o kai ua hele aku ia lohe oiai ua kae'ae'a nei e hiolani ana ia Anoipua puiwa ana oia i kona mea nana e kiai ana. "Heaha hoi keia mea e hoonioni nei 1i ko'u moe ana ua nanea?" aia

no ka maka ke moe nei me ka maka'u nui, ke kiai i keia mau olelo no ka mea he nui launa ole mai ka leo i puka ae mai kona waha aku, oiai ua lohe no oia i ka uwa, o ka mea apiki, iaia e nana mai ana i ke keikialii, e moe aku ana me ka maikai, me ka moe no o ka maka, a ka olelo ua hookau aku ia i ka weliweli i na kiai, oiai ua ala no ua niuhi nei, aka i mea no na kiai e manao mai ai no, eia no oia ke moe nei. I ka pau ana ae o ke ano kunahihi o na kiai, ia manawa ua keikialii nei i ala mai ai a olelo ae la i keia olelo: "He wahi moeuhane iho nei ka'u o ka mea apiki, aohe hiki ia'u ke hoomaopopo i ka manao o ia moeuhane, o na kahu ua ike no lakou i ka mea a ke keikialii e kamailio nei, o ka mea apiki, aole he puka aku o ka olelo no ka mea ua kau ka weliweli i ka hana mai i ke keikialii. I ke ala pono ana ae o ua keiki nei i hoomaemaeia mai ai oia iloko o kona kulana kapukapu, a i ka makaukau ana i paneeia mai ai na meaai imua ona, ia manawa oia i ai aku ai, ua nui ke kahaha o na kahu i ka nana mai i ua keikialii nei, i ka ai kohu akua la, a i ka maona ana, aia mau kela noonoo iloko ona no kela leo uwa, nolaila aole o Aukelenuiaiku i hai aku i ko lakou makuakane, o kona lalau aku la no ia i kana pua pana punahele, alaila hele aku la oia me ka ike ole ia mai e na kiai, a pela no hoi me kona mau ohua ame na kahu na lakou e malama, a pela hoi me ka makuakane, no ka mea o kona kapa alii ua waiho no oia aka ke nana aku oe ula maikai kona ili, o ke kanaka maikai, a pela hoi me kona kulana o ke kanaka ikaika. Iaia e iho ana i kai a i kona kokoke ana aku i kahi o na kaikuaana e noho ana, ia manawa o Aukelenuiiaku i kaka iho ai oia i ka pua, lele aku la ka pua a komo i ka hale o kona poe kaikuaana. A komo ka pua a Aukelenuiaiku iloko o ka hale, lalau iho la na kaikuaana. "Kupanaha o ka kakou pua he pauku, o keia pua hoi he owili." Ia lakou e olelo ana, lalau mai la kekahi kaikuaana o Aukelenuiaiku i ka pua a olelo mai la: "aole keia he pua e; o ka pua no keia a ko kakou kaikaina a Aukelenuiaiku." Iaia e olelo ana, lalau mai la o Kekamakahinuiaiku, ke kaikuaana huhu o lakou a ha'iha'i iho la i ka pua a hakihaki loa. Mahope o ko lakou ike ana i ka pua, hiki mai la o Aukelenuiaiku imua o lakou a ku iho la mawaho o ka pa o ka hale. Ma ka Poaha aku nei i hala, i kau mai ai ka Lunakanawai Kaapuni Desha, i ka hoopa'i o iwakalua makahiki hoopaahao maluna o Pastar Ranara, he Pilipino i hookolokoloia no ka hewa pepehikanaka, no ka make ana he eha poe iaia, i houia i ka pahi he mau pule lehulehu ae nei i hala.