Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXVI, Number 36, 15 Kepakemapa 1927 — Page 1

ʻaoʻao PDF (1.54 MB)

E nānā i ka Pukana piha

No ke kikokikona ma kēia Kolamu

Nupepa Kuokoa

KE KILOHANA POOKELA NO KA LAHUI HAWAll

Ka Nupepa Pookela o na
Nupepa Hawaii

Hoopukaia i na Ka kahiaka
Poaha Apau

BUKE LXVI HELU 36 NUPEPA KUOKOA, HONOLULU T. H. POAHA, SEPATEMABA 15, 1927 NA HELU PAU, 6479

NUI KA POE I HOPUIA NO KO LAKOU HEWA PILIWAIWAI

Lilo ka Makaala o na Kiu i Hoonohoia i Mea

Ole i na Hana Maalea ma ka Aoao o

na Makaikiu na Lakou i Hopu

AEIA KA PALAPALA NOI A NA MA'I O KALAUPAPA MOLOKAI

Maliu ka Lunanui Cooke i ka Lakou Leo
Uwalo no ka Hoopau i Kona Manao e
Waiho i ka Noho Lunanui Ana

Make he Keiki
ma ka Ulia Kaa
Mokokaikala

Loaa Kela Poino ma ke Ala-
nui o Puuloa no ke Pa-hu
Ana o ka Laholio

PAKELE MAI NAE KE

OWELAWELA KE KALAIAINA
O NA MOHO O MAUI O KAMA

Nui na Moho e Holo Mai Ana no ke Aume-
ume Ana i ke Kulana Lunahoomalu o ka
Papa e Paaia Nei e Sam Kalama


	O ka manao o ka Lunanui R. L. Cooke, o ke kahua ma'i ma Kalaupapa. Molokai, e waiho i kona noho ' .-a^ui ana no kela kahua ma'i, ma ka la hope o ka mahina o Dekemaba o kela makahiki, ua hoopau loa oia i kela manao ona me ka ^-al.-u ana aku i ka palapala noi a "- ? ma'i o Kalaupapa; nolaila e hoo-mau aku ana oia i ka paa ana i kela kulana me he mea la aole he mea ' noonooia eia no ka waiho i ka hana i hookauia aku maluna ona. He elua manawa a Mr . Cooke o ka hoouna ana ae i kana palapala waiho oihana i ka papa ola; ma ka manawa mua loa o ka loaa ana mai o kana palapala waiho oinana i ka papa, ua noi aku ka papa iaia e hoihoi hou i kela palapala ua ae aku oia i kela noi, aka i ka mahina aku nei o Iulai ua hoouna hou mai la no oia i ka elua o kana palapala waiho oihana, me ke apono o ka pa-pa ola, e pau kona noho lunanui ana ^ ' Kalaupapa, ma ka ia hope o ka mahina o Dekemaba o keia maka-: k:. ' ka lohe ana o na ma'i o Kalau-	papa, no kela palapala waiho oihana ua kahea koke ia kekahi halawai makaainana, a ma kela halawai i kakauinoaia ai he palapala noi e na ma'i, e uwalo mai ana imua o ka papa ola, a imua o ke kiaaina, e koi ikaika aku ia Mr. Cooke, e hoo pau loa oia i kela manao waiho i ke kulana lunanui a e hoihoi hou i kana palapala waiho oihana. Me kela noi mai na ma'i mai o Kalaupapa, i hooikaika ai ka papa ola ame ke kiaaina, e hoopau o Mr. Cooke i ka manao waiho i ka hana, a o ka mea i ikeia o ia no kona maliu ana aku i ka leo noi o na ma'i. Wahi a Mr. Cooke, o ka iini nui wale no iloko ona, ma ka lawe ana i ke kulana lunanui ma Kalaupapa aole ia no ka uku, a no kekahi mau kumu okoa ae paha, aka no ka pono ame ka hauoli o na ma'i malaila, a ina ua lilo kona noho ana aku he makua no lakou, i mea no na ma'i e hauoli ai, alaila ua uku pono ia mai oia. ma kana mau hooikaika ana, me ka lilo o ka ninau uku, i mea lilili loa i kona noonoo.


	Iloko o ka Hopuhopu mau ia o ka poe piliwaiwai, pela hoi ka nui makaala o na kanaka o ka oihana makai o Honolulu nei, aole nae ia he kumu e ha'o ai ka lawelawela o kela hana hakihaki kanawai; no ka mea ma ka po o ka Poaono aku la i hala, he kanalima-kumamakahi poe Pake i paa mai iloko o ka upena a na makaikiu, a he kanakolu hoi mau dala, i kaa mai malalo o ka malu o na kanaka o ke aupuni, ma ke ano he hoike e ku-e ana i ka poe piliwaiwai. Maloko o kekahi hale ma ke alanui Beritania akau, i hanaia me na puka mano'ano'a i lawelaweia ai kela hana ku-e kanawai a o ke poo o kela hana. o Len Ten You, kekahi o na Pake, i hopuia ai a i hookolokoloia ai, me ka nui ae o na Pake, no ka hewa ohumu, e ki-pe i na poo o ka oihana makai o Honolulu nei. Ua hookuu hou ia nae ka nui o na Pake o ka hopuia ana, malalo o ka bela o iwakalua-kumamalima dala pakahi, aka no ke poo o kela hana piliwaiwai ua kauia kona bona, he hookahi kaukani me elima ha-neri dala. I kulike ai me ka moolelo pili i kela hana piliwaiwai, ma ka auwina Ia ka o kela Poaono, ua hoea aku la ka lohe i ka Loio Kulanakauhale Davis, no ka maalahi loa o ka malama ana aku i na hana piliwaiwai, no ke kumu, ua hooponoponoia na mea apau me ka maikai. Ma kela auwina la, ua hoounaia aku IA he mau kiu, no ke komo ana maloko o kela hale piliwaiwai, hookahi nae kiu i holopono kana misiona, oia ka i komo iloko, aka no ka elua o na kiu, aole oia i aeia e komo iloko o ka hale piliwaiwai, eia nae, ua loaa iaia na inoa o ka poe apau iloko o ka hana piliwaiwai.	Me na ike i loaa mai i ke keena o ka Loio Kulanakauhale Davis, i hoounaia ai na Makaikiu Edward J . Ross ame Henry Silva o ke keena o ka loio kalana, ame William Smith, Kam Kwai ame K. Noda, o ke keena o ka oihana makaikiu no ka hale o ka hana piliwaiwai e lawelaweia ana. Ma ka manawa o ka hoea ana aku o na makaikiu no kela hale, ua loaa aku la ia lakou ke kiai i hoonohoia ma kela hale; ua kolia aku la oia e alakai aku i na kanaka o ke aupuni noloko o kahi o ka piliwaiwai i malamaia, ua hoole mai la nae kela kiai, nolaila ua hoonohoia ae la oia ma ke poo o ka puulu o na makaikiu a kauohaia aku la e pii pololei ma ke alapii, no ka hale maluna. Aia ma ke poo o ke alapii, he elua mau puka manoanoa i hanaia, he puka aniani mawaho Ioa, a he puka maoli no hoi maloko mai, me kekahi wahi nae i okiia, no ka nana ana mai, i ka mea mawaho. I ka hoea ana o ke kiai ma kahi o kela mau puka, ua weheia mai la ka puka mawaho a i ka wa i ike mai ai o ke kanaka maloko, o ke kiai ke ku aku ana, ua wehe ae la ola i ka elua o na panipuka o ka wa nae ia i pa-huia aku ai ke kiai e na makaikiu iloko, a poholo pu aku la na kanaka o ke aupuni me ka maalahi. Ua noho nanea Ioa ka poe piliwaiwai iloko, me ka manao, ua malu ke kula aohe Iele pueo, o ka mea apiki nae, ua hoea aku Ia na makaikiu iloko o ka manawa i moeuhane mua ole ia, a lilo mai ia na mea piliwaiwai ame na dala pu, he kanakolu wale no nae dala, o ke kaa ana mai malalo o ka malu o na makai, o ka nui aku o na dala, ua lilo no i ka poe piliwaiwai.

OLA O KE KOKOOLUA

Maloko o ka Halema'i i Make

ai no ka Naha Ana o ke

Poo ma ka Ulia

Oiai e holo ana maluna o ke kaa mokokaikala, ma ke alanui o Puuloa, e hoea aku al no Watertown, ma ka Poakahi iho nei, i loaa a! he ulia i ke kaa mokokaikala a kekahi mau keiki opio e kau ana, a o ka hopena i ikeia, o la no ka make ana o kekahi o laua, nona ka inoa o Tom Young Kim, a pakele naai hoi ke ola o kona kokoolua, o Harold Pang ka inoa, me ka nui no nae o na poino i loaa lala.

O Harold Pang ka mea nana e hookele ana i ke kaa mokokaikala, a maluna o ke kaa aoao o Tom Young Kim kahi i kau ai. I kulike al me ka moolelo pokole e pili ana i kela ulia poino, e holo ana ka ke kaa mokokaikala, ma kahi

o ke kanakolu ame ke kanakolu-kumamalima mile ka mama i ka hora,

i ka hoea ana mawaena o kahi o A. L. C. Atkinson, ame ka Papu Kamehameha, ua pa-hu ae la ka laholio mahope o ka huila o ka mokokaikala, no kela kumu, ua holo pahu'a aku la ke kaa, mal ke alanui aku, no ka mamao o 126 mile, ahiki l ke kahuli ana, me ke kiolaia ana o na kanaka opio elua mailuna aku o ke kaa.

O kahi nae o ka laki, ua oili koke mai la he koa o Kakiana Unger ka inoa me kona kaa otomobile, a nana i hookau ia Harold Pang maluna o kona kaa, a hoihoi aku la noloko o ka halema'i o na koa ma ka Papu Kamehameha.

Iloko o ke kulana kupouli o ka noonoo l hoihoiia aku ai kela kanaka opio i ka halema'i, a mahope iho o Ka lawelawe lapaauia ana, i


	Elike me ka hookokoke mau mai o ke kau koho baloka wae moho o na luna oihana kalana, pela no ka oiliili mai o na lono no ke kulana o na hana politika ma ke kalana o Maui iloko o kela mau la, e lilo ai keia kau koho baloka wae moho, o ia kekahi o na kau hahana loa e paioia ana, e na moho e holo mai ana no na kulana oihana like ole. Ahiki i ka Poaono aku la i hala, i kulike ai me na hoike i loaa mai i Honolulu nei, he elua mau palapala noi holo moho i hookomoia ae ma ke keena o ke kakauolelo kalana, no ke kulana lunahoomalu o ka papa lunakiai, o ia na palapala noi holo moho o Sam Kalama ame ko Harry Mossman. Mawaho ae o kela mau inoa, he elua mau inoa hou i maopopo loa, no ka waiho ae i ko laua mau palapala holo moho, oia o Senatoa Tavares ame Peruvia J. Goodness. Me kela mau moho eha e alualu ana e loaa ka waeia i lunahoomalu no ka papa lunakiai ma keia kau koho baloka wae moho he ekolu mau moho ma ka aoao Repubalika, a he hookahi ma ka aoao Demokarata. I ka nana aku, aole he hana maalahi na Sam Kalama ka hoao ana e lilo oia i mea paahae na kona aoao no ka mea ua ala mai kekahi mau kanaka ko'iko'i iloko o ka aoao Repubalika, e ku-e iaia, nolaila e hahana ana ka paio mawaena o lakou, no kela kulana, me ka hiki ole ke olelo -ae i keia manawa, i ka mea o lakou e waeia mai ana. No Harry Mossman hoi, aole ona hoa paonioni ma ka aoao Demokarata, nolaila, ua maopopo loa kona komo hou aku iloko o na paio ana. me ka mea a ka aoao Repubalika e wae ana i moho lunahoomalu ma ke koho baloka laula o Novemaba ae nei. Ma na mea i hoomaopopoia, aole he mau kumu ku-e ano nui o ke ku-eia ana o Sam Kalama, no ke kulana lunahoomalu o ka papa lunakiai, mamuli no ia o ka nawaliwali o kona oia kino, e hiki pono ole ai iaia ke lawelawe i na hana i kau aku maluna ona.	No ke ano o kana lawelawe aaa i ua hana o ka lehulehu, aole he mau ku-e ana malaila ua ikeia kona makaukau me ke kupono maoli. aka nae i wahi e hiki pono ai iaia ke kaahele mai kekahi wahi a i kekahi, no ka nana ana i ke kulana o ke kalana, pela wale no i manaoia ai, e kaa aku ka noho hoomalu ana i ka papa lunakiai, i kekahi mea okoa. Wahi a Senatoa Harry Mossman. ka moho ma ka aoao Demokarata e alualu nei i kela kulana, ua konoia mai oia e waiho aku iaia, iho imua o na mana koho baloka o Maui, mamuli o na koikoi ikaika ana mai a ka lehulehu e holo moho, a ua manaoio loa oia, ina nei no kona kohoia i lunahoomalu no ka papa, alaila he mea lilili loa iloko o kona noonoo, ka ninau aoao kalaiaina. aka e lawelawe ana oia i na hana apau i pili i kela kulana, ma ke ana o ke kaulike, no ka pono o na mea apau. Aole ana mau kumu hoohalahala a ku-e paha i ka Lunahoomalu Sam Kalama, o kana wale no i noonoo ai aole i lawa ka ikaika kupono ia Kalama, e hiki ai ke lawelawe i na hana o ke kulana ana e paa nei. I ka nana aku ma na ano apau, aia ka hahana o ka hoouka kalalaina o kela kalana mawaena o na moho e alualu ana, i ke kulana lunahoomalu o ka papa lunakiai, no na kulana oihana e ae, he hapa mai na paonioni ana ma kela mau kulana, a e mio loa ana no hoi kekahi mau kulana, i na hoa paonioni. No ke kulana lunahooia, o Eugene Bal, ame Sam Alo, ke alualu mai ana e loaa ka lanakila ma kela kulana. O Eugene Bal, ka mea a ka papa lunakiai i hookohu mai ai i lunahooia, no ke pani ana i ka makalua i hoohakahakaia iho, mamuli o ka make ana o ka Lunahooia Charles Wilcox o ka lehulehu nae o na makaainana koho baloka o kela kalana, ke kuleana e hoonoho ae ai i kekahi o keia mau moho ma kela kulana. No na hoa o ka papa lunakiai aole no he nui o na moho e holo mai ana a ua manaoia e koho hou ia ana no ka hapanui o na lala o ka papa e noho mai nei i kela manawa.

Pauaho Mai ka Rev. H. H. Paleka i Keia Ola ana

Piha na Makahiki he Kanai-

wa-kumamakolu Iaia i

Hiamoe Aku la

NUI NA MAKAHIKI O
KONA NOHO KAHU ANA

Noho Oia i Kahu no Kawaia-
hao no Kanalima-kuma-
maha Makahiki

Ma ka home o kona kaikuahine. ma ke alanui Kauka, ka home ana i hoohala ai i kona mau la hope ma ka honua nei, no na mahina ae nei eono i hala, i pauaho mai ai ka Rev. H. H. Paleka i keia ola ana, ma ka hora 1:15 o ka auwina Ia o ka Poakolu, o ka pule aku nei i hala, i ke 93 a oi o na makahiki o kona ola ana, a ma ka hora umi

o ke kakahiaka o ka Poalima mai

i malamaia ae ai kona anaina hai-
pule hoolewa ma ka home no o ko-
na kaikuahine, a hoomoeia aku ko-
na kino wailua, ma ka ilina ohana
ma Kawaiahao, ma kela la no.

No na makahiki he 54 i noho kahu ai ka Rev. H. H. Paleka no ka ekalesia makua o Kawaiahao; aole i pau na hoomanao ana a na hoahanau kahiko o kela ekalesia nona; ia lakou i hoala mai ai i na hoomanao ana, i ke kulana o ka ekalesia i kona mau Ia e noho kahu ana no Kawaiahao, ame keia manawa.

Ua piha i ka Rev. H. H. Paleka na makahiki he 93 o kona ola ana, a no na mahina lehulehu aku nei i hala, ua emi mai kona ikaika, me ka hookahahaia no nae o na manao o kona ohana ame na hoaloha, no ke konekonea o kona kino, iloko o ka hapamua o keia makahiki. Ka Hanauia Ana

Ua hanauia ka Rev. Henry Hodges Paleka ma Nuuhiwa, ma ka paeaina Makala, ma ka Ia 2 o Maraki 1834, oiai kona mau makua, ka Rev. BenJamin W. Parker ame Elizebeth Parker, kekahi mau misionari mua o ka hoea ana mai no Hawaii nei, e noho hana ana ma kela paeaina, no ka hoike ana i ka euanelio o ke ola i na kanaka malaila.

He mau mahina pokole wale no,
ka noho ana o na makua o ka Rev.
Paleka maanei nei ua hoounaia laua
no Nuuhiwa, oiai nae he wa kela o
na kanaka e komo nui ana iloko

o ke kaua aku a kaua mai, aole

i loihi ka noho ana o na makua o
Paleka ma kela paeaina.

I ka manawa he eono wale no pule o ka Rev. Paleka i kela mana-wa, ua haalele aku la kona mau makua i ka paeaina Makala, a huli hoi mai Ia no Honolulu nei, me ka hoounaia ana o ka Rev. Benjamin W. Paleka i misionari no na Koolau o Oahu nei, mai Kaneohe aku ahiki i Kahuku, eia nae ma Kaneohe kona wahi nohopaa.

Ma Kaneohe i hoohala ai ka Rev.
Benjamin W. Parker ame Elizabeth
Parker i ko laua ola ana.
Ka Hoonaauaoia Ana

He mau pule mamua o ka haalele ana iho o ka Rev. H. H. Paleka i keia ola ana. ua hoike ae oia imua o kekahi o kona ohana, no kana mau mea i hoomanao, iloko o kela au kahiko, o kona noho ana me na makua ma Kaneohe, o ia hoi, maloko lakou o kekahi hale pili i noho ai, a mahope mai ke kukuluia ana o kekahi halelaau.

Me he mea la, aia no iloko ona na hoomanao makamaka hou, no kela au kahiko a kona mau makua o ola ana ma Kaneohe; e hoopuni ana kona mau kaikuahine ame ia pu, i ko lakou mau makua ana ma

HOPUIA EWALU KAIKAMAHINE OO
OLE MA KA HALE HULAHULA

Mamuli o na kumu hoohalahala i waihoia ae i na luna oihana, e na poo o na mahiko. no ka nui o na kaikamahine opiopio maloko o na hale hulahula, me ko lakou ohi i kekahi mau dala mahuahua, ma ke ano he mau paka-na, no ka poe hulahula, i hoea kino aku ai ka Makai Kula Harold Godfrey nolalo ae nei o Alea ame Waipahu, ma ka po o ka Poaono aku la i hala, a he ewalu mau kaikamahine i paa mai i ka hopuia, he poe kaikamahine wale no apau no lakou na makahiki i emi iho malalo o ka umi-kumamawalu.

Ma ka hoakaka a Mr. Godfred, he poe kaikamahine wale no ka kela apau i paa mua i ka hopuia, no ko lakou hele maloko o na hale hulahula o kela kulanakauhale. ela nae ua holo aku lakou no na apana kuaaina me ka manao, aole lakou e ikeia ana.

Ua hookahaha Ioa ia ka manao o kela poe kaikamahine i ka hoea ana aku o ka Makai Godfrey ame kona mau hoa, eia nae aole e hiki ia lakou ke alo ae, o ka ae wale mai no e lilo i mau lawehala na ke aupuni.

I kulike ai me na hoakaka a kela mau kaikamahine, ua laweia ka lakou e na lunanui no lakou na hale hulahula, he poe Pilipino no ka hulahula ana me ka poe puni hulahula, me ko lakou hoihoi hou ia mai no ko lakou mau wahi e noho ana, e kela poe.

He umi-kumamalima ka keneka ka uku no ka hulahula hookahi ana, a e loaa ana i kela poe kaikamahine he elima keneka pakahi no kela ame keia hulahula, o ke koena aku, no ka poe no lakou na hale hulahula.

Hookahi ka o na kaikamahine o ka loaa ana aku maloko o ka hale hulahula ma Alea, he kaikamahine oia a na makai i noke i ka huli me ka loaa ole ua holo mahuka ola mailoko aku o ka home o aa keiki kolohe ma ke alanui Moi ae nei. Ua wawahiia ka puka aniani, i paa me ka uwea liilii e kela kaikamahine, me kona holo mahuka ana, me kona lole moepo wale no. Hookahi ka kaikamahine opio, no-na na makahiki he umi-kumamahiku i mare nae i ke kane a ua holo aku kana kane no Amerika, e hele mau ana kela kaikamahine iloko o ka hale hulahula ma Waipahu, me ka haalele ana i kana bebe, malalo o ka malama ana a kona kaikunane mawaho o ka hale hulahula, ua waihoia aku nae kela wahine opio, malalo o ka malu o Mrs. Elizabeth Travis, ka makai wahine, no na keiki kolohe no kela apana.

l l NA OLA I MAKE ME NA MO-
KULELE MA KA MOANA.

No ka Iele ana mai kekahi aupuni a i kekahi, maluna o na mokulele mahope mai nei o kela lele ana me ka holopono loa o Charles Lindbergh maluna o kona mokulele mai Nu Ioka aku no Parisa, ua nui maoli ka poe i make ma ka moana me ka holoai'a pu o ko lakou mau mokulele i hoomaopopoia aia ma kahi o ka umi-kumamaono ka nui o kela poe ame elua mau wahine.

Mahope o kela lele ana o Lindbergh me ka holopono loa maluna o kona mokulele, he eha mau mokulele iloko o ka moana, me ka pau o ka poe maluna o lakou i ka make.

He ehiku hoi mau mokulele o ka lele ana mai Kaleponi mai no Ha-waii nei maluna o ka moana Pakipika he eha o kela mau mokulele i hoea mai me ka holopono a he ekolu i piholo i ka moana.

Iloko nae o na kanaka ame na mokulele i holopono ka lele ana ma na wahi i hoikeia ae la maluna.

o Charles Lindbergh hookahi ka mea pookela o kela poe kanaka lelemoku apau no ke kumu, he hookahi wale no oia maluna o kona mokulele me ke kokua ole mawaho ae ona.

Na Mokulele no Hawaii Nei

No ke alualu ana i na ukumakana i haawiia ae e James Dole, he ekolu poe i make, luka o ka aina, mamua o ka hoomaka ana o ka heihei o na mokulele. He eha nae mau mokulele i holopono ka lele ana, ma kela heihei, he elua i hoea mai no Hawaii nei a make elua ma ka moana; a he ekolu la mahope mai ua lele hou mai la he hookahi mokulele, me ka hoea ole mai no Hawaii nei.

Mamua aku nae o ka heihei mokulele i malamala, he elua mau mokulele o ka hoea ana mai no Honolulu nei me ka holopono, hookahi

i hoea ma Leilehua a haule kekahi ma Molokai.

He ewalu ka nui o na kanaka lelemoku i palekana ko lakou mau oia me ko lakou mau mokulele: aka he eono poe kane, me hookahi wahine, i lilo na ola i moepuu no kela hana lele iluna o ka lewa, ma ka moana Pakipika. Poino na Ola ma ka Akelanika

Me ka moolelo no ka holopono o ka lele ana mai o na mokulele elua no Hawaii nei i hookomoia aku ai na manao uilani o ka uwila, iloko o oa kanaka lelemoku kaulana o ka honua nei a hoomaka aku la kekahi mokulele e lele mal Enelani aku no Canada, me ke Kamaliiwahine Lowenstein-Wertheim he wahine Pelekana a nona na makahiki he 61. aole he mea i lohe hou la no kela mokulele.

He manawa pokole wale no mahope mai ua lele hou aku Ia he mokulele nona ka inoa Old Glory, no ka Akelanika o kela mokulele kekahi i halawai me ka poino, no ka mea aole i lohe hou ia mai kona hoea ana aku no ka aina.

Hookahi hou mokulele i lele no

pohala ae al oia, a nana l hoike ae ala no kona kokoolua, ma kahi i waiho al o ko laua kaa mokokaikala.

Ma ka hele hou la ana aku e nana e na koa, ua loaa i'o aku la o Tom Young Kim, e waiho ana, ma kahi o kekahi wahi ua hele a hauka'e i ke koko, e kamau ana no nae kona ola, nolaila ua hoihoi loa la mal ola noloko o ka Halema'i Moiwahine a he hapaha hora wale no mahope mai, l pauaho mal al ola, no ka mea ua ko'iko'i loa ka poino l kau aku maluna ona, ua naha maoli ke poo.

MA KEIA POAONO NA HEIHEI
WAAPA.

Hookahi hana nui a ko ke kulana kauhale nei poe e nana aku nei iloko o kela mau la. o ia no na heihei waapa e malamala ana maloko ae nei o ke awa o Kou, ma kela Poaono iho, na heihei, e Ikeia al ka ikaika o na aahuki o na keiki o na hui waapa like ole.

Ke noke mau mal nei na keiki

o na hui heihei Makala, ka Healani, ame na makai, l ka hoomaamaa

i na ahiahi apau, me ka paa o ko lakou mahao, e aha'i ana, na waapa o kela mau hui pakahi. i ka lanakila, ma ka hapanui o na heihei.

O ko Hilo mau keiki no kekahi l loaa kela manao hookahi, no ka mea e holo mal ana lakou no Honolulu nei. aole no ka lealea wale iho no e komo iloko o na heihei aka e kaili mal l ka lanakila mal na hui waapa e ae, l makepono ai, ka au ana mal l ke kai loa.

Ma kahi o ke kanakolu a oi poe keiki o Hilo e hoea mai ana, ma ka mokuahi Haleakala o keia Poalima, a e ukali pu mal ana me ka bana puhiohe o ke kalana, no ka hoohauoli ana l ka lehulehu ma kela kulanakauhale, elike no me kela makahiki mua, I malamaia ai na heihei waapa maanei nei.

I ke kulanakauhale iho nei o Senatoa Harry Mossman o Maui, a ma ka auwina la o ka Poalua nei l huli hoi aku al ola no ka moku o Kama. Oia kekahi moho e holo mai ana no ke kulana lunahoomalu o ka papa lunakiai o ke kalana o Maui, ma ka aoao Demokarata.

NUKUIA HE MAU OPIO E KE KAHU
O KA AHA NO KA HOEHA

Maloko o ka aha hookolokolo apana o Honolulu nei, i hookauia mai ai ka hoopa'i o iwakalua la hoopaahao maluna o Alec Kovoloff, a he iwakalua dala hoopa'i hoi maluna o Edward Kekoa, e ka Lunakanawai Harry Steiner, ma ka Poaha aku nei i hala, me ka nukuia o kela mau opio e ke kahu o ka aha, no ka laua hewa i hana ai, o ia ka hoeha ana i kekahi makai koa, o R. W. Asher ka inoa, ma ka po

o ka la 28 o ka mahina aku nei o
Augate i hala.

Wahi a ka Lunakanawai Steiner

i hoakaka ae ai, mamua o kona hoo-
kau ana mai i ka hoopa'i maluna

o na mea hoopiiia, he hewa ko'iko'i
maolii na kela mau kanaka, ka hoeha
ana aku i ka makai koa, oiai oia e
hooko ana i kana oihana, o ko laua
hoopilikia ana aku i kela makai, ua
like no ia, me ka hoopilikia ana aku,

i ke kanaka e hana ana no ka lehu-
lehu, ma ke ano he mea kiai i ka
maluhia.

Ua ae ae na mea i hoopiiia imua o ka aha, no ko laua aumeume ana me ka makai koa, me ka hooili ana nae i na ahewa ana maluna o ka makai koa, oia ka mea mua loa nana na olelo maikai ole i kamailio mai, a o ke kumu hoi o ko lakou hakaka ana; a ma ka aoao hoi o ka makai koa, ua olelo ae oia o Kovoloff, ka mea mua nana i hoopuka ae i na olelo kupono ole, no ka loaa ole he palapala ae i kela koa e hele ai, a e laweia aku ana oia no ka halewai.

Mamuli ka o kela mau olelo i kamailioia ae, e Kovoloff, i hookokoke aku al ' -. makai koa iaia, o ka wa ia o kela kanaka i puupuu mai ai, ma ke ano kupale iaia iho, o ka wa ia i hahauia aku ai e ka makai koa me ka newa, a o ka hoomaka iho la no ia o ka hakaka ana o kela mau kanaka a elua.

Ua ae like ae na mea hoopiiia no ko laua hopuia ana no kekahi mau manawa lehulehu.

Mahope o ka hoolohe ana o ke kahu o ka aha i na ike apau ma kela hihia i hoopuka mai ai oia i kana olelo hooholo, no ka pili o na mea hoopiiia i ka hewa, me kona kau ana mai i ka hoopa'i pakahi maluna o laua elike me ia maluna ae la.

Ua hoohalahala nae na mea i hoopiiia i kela olelo hooholo, me ke kauia ana mai o ko Iaua bona he

Kaneohe, e hoopuni ana ke pau ka inu ti ana o ke ahiahi, a me ka malamalama o ka ipukukui, aila koho-la, e akoakoa ai lakou maloko o ka rumi nui o ka hale, a malama i ka ohana.

Iloko o kona mau Ia opiopio loa, ua komo aku ka Rev. Paleka maloko o ke kula o Punahou, mal Kaneohe mai no ola e hele ai i kela kula, oia kekahi o na haumana o ka papa mua loa i komo ma Punahou.

Ua komo pu no oia maloko o ke kula o Kahehuna mahope mai, aka

o kana kula hope nae i noho ai, a
hookuuia mai me ka palapala hoo-
maikai, ma Punahou.

Ao i ka Oihana Kahunapule.

O ka man-- mua iloko o ka Rev. H. H. Paleka, -"h-ne o kona puka ana mai Punahou mai, o ia no ka holo ana aku ma Amerika, no ke komo ana maloko o ke Kula Kiekie Williams ame ke Kula Nohopaa And over, na kula i hoonaauaoia ai kona makuakane, aka nae ua kaohiia aku oia e noho no ma Honolulu nei, nolaila ua a'o oia i ka makaukau o ka oihana kahunapule, malalo o ka Rev. E. W. Clark, ke kahu o ka ekalesia o Kawaiahao i kela manawa. Noho Kahu no Kawaiahao

Ua hoonohoia ka Rev . H. H. Paleka i kahu no ka ekalesia o Kawaiahao, ma ka la 28 o Iune 1863, a mai kela manawa mai ahiki i ka la 7 o Okatoba, 1917, kona noho kahu ana no kela ekalesia, a ua piha iaia he 54 a oi makahiki o ka paa ana i kela kulana.

Iloko o na makahiki apau o ko ka Rev. Paleka noho ana ma Hawaii nei, he ekolu wale no ana manawa

i holo aku ai no na aina mamao.
I ka makahiki 1874, ua holo oia ma-
luna o ka mokukalepa D. C. Murray
no Kaleponi.

He elua makahiki mahope mai, i
ka 1876, ua holo hou ola no Ame-
rika me ka makaikai ana i ka aina
hanau o kona makuakane ma Read-
ing, Makekukeka, a hoea loa oia i
ka hoikeike ma Pilikelepia.
Holo no Ladana

I ka makahiki 1891, ua holo hou ka Rev. Paleka no Ladana, a hala loa aku no Parisa, he mau mahina, i hala iaia ma kela huakai makaikai, o kela no hoi kana huakai hope loa; no ka mea iaia i huli hoi hou mai ai i Hawaii nei aole oia i haalele hou i keia teritore ahiki wale no i kona hoi ana aku Ia ma kela ao.


	MAKE HOOKAHI MA KEKAHI ULIA MA MAUI. Hookahi mea i make, hookahi hoi i loaa i ka poino kukonukonu, me ewalu poe e ae, i hapa mai ko lakou mau poino, o ka hopena ia i ikeia ma kekahi ulia, ma o ka hiolo ana o kekahi alahaka i kukuluia no ka manawa, ma kahi o ka hui ana o ka Auwai o Haiku, me ke Alanui Pukalani. O Augustine Juan ka mea i make ma kela ulia, mamuli o ka naha ana o kona poo; o ka poino hoi i kau aku maluna o kekahi mea e ae, o ia no ka haki ana o kona iwikuamoo, eia nae, ua manaoia, e palekana ae ana no oia, ke hala kekahi manawa o ke kaa ana aku malalo o ka lapaau ana mai a na kauka. Ma ka Poaono, ka la 3 o ka mahina o Sepatemaba nei, ka loaa ana o kela ulia i poino ma'uwale ai kela poe lehulehu. Ua kukuluia kekahi alahaka no ka manawa ma kekahi wahi i manaoia e hoopiha i ka lepo, nona ka loa ma kahi o ka elua a i ole ekolu haneri kapuai, a ma kahi o ka umikumamalima ame iwakalua kapuai ke kiekie, maluna o kela alahaka i kukuluia e hooholoia ai na kaa i piha i ka lepo, a Iu aku ma kahi i makemakeia ai e hoopiha. Ma kela kakahiaka Poaono ka, ua oi aku na kaa o ka pii ana maluna o ke alahaka i kukuluia mamua o na kaa kupono i lawa no ka ikaika o ke alahaka, ma kela ano iho la i hiolo ai ke alahaka, a haule na kaa ilalo, me na limahana pu, na lakou e lu ana i ka lepo mailuna aku o na kaa. Ua hoihoiia na limahana apau i eha noloko o ka halema'i, a mahope o ka nanala ana o na palapu i loaa i kela poe, i ikeia ai, e palekana mai ana no kela poe mai ka make mai. Ma kela puka ana o ke Kuokoa, i pau loa ai na kanawai ame na olelo hooholo o ka ahaolelo aku nei i hala i ka hoopukaia ma ka olelo Hawaii maloko o keia nupepa.	KANAONO MAKAHIKI HOOPAAHAO KA HOOPA'I I KAUIA Mamuli o kona ae okoa ana ae, no kona pili i ka hewa laweola maloko o ka aha a ka Lunakanawai Kaapuni Desha, ma ka Poaha aku nei i hala, i kauia mai ka hoopa'i hoopaahao o iwakalua makahiki ka haahaa, a he kanaono makahiki ke kiekie, maluna o Lucio Mahilem. he Pilipino, no kona pepehi ana i kana wahine a make mauka ae nei o Manoa, ma ka la 6 o ha mahina o Augate i hala. He pepehikanaka, ka hewa o kela Pilipino, maloko o ka palapala hoopii a na kiure kiekie i hoihoi ae al e ku-e ana iaia; eia nae, ua ae ka aha i ka pane a kela Pilipino no kona pili i ka hewa ma ke degere elua o ka pepehikanaka, o la hoi he laweola. Ma kela ae okoa ana ae o Mahilom i kona hewa, ua hoakaka ae oia. no kona pepehi ana i kana wahine a make, ma ka hou ana iaia me ka pahi, mahope o ko laua noke ana i ka hoopaapaa ma ka la 6 o Augate aku nei i hala. O DANIEL UPEKA KA INOA O KE KANAKA MAKE MA AALA PAKA Maloko o Aala Paka, ma ka Poaono ka la ekolu o Sepatemaba nei. i loaa aku ai he kanaka Hawaii ua make me ka maopopo ole o kona inoa, no kela kumu i hoihoiia ae ai kona kino wailua ma kahi waiho kino make o ka papa ola no ka hele ana ae o kona ohana e ike i kela kino make. Mahope nae o ka waiho ana ma kahi o na kino make, o ka papa ola no na la lehulehu, i hoea ae ai o Eddie Kooku ma ka Poaha o ka pule aku nei i hala, a hoike ae, o Daniel Upeka, ka inoa o ka mea i maki), a ua kamaaina loa ola iaia he luina noluna o kekahi o na mokuahi holo pili aina, a hookahi no o laua wahi e noho ana ma ke alanui olou aakala,

Enelani mahope mai aole no he mea i loheia no kela mokulele.

O ka mokulele wale no o Edward F. Schlee ame William Brock, ma kana huakai kaapuni i ke ao nei, ka mokulele holopono e lele mai la, me ka hoea ana ma na wahi apau i manaoia; a o kahi hope loa i hoikeia mai ai, o ia no ka hoea ana aku o kela mokulele ao Iapana, ma kona alahele no Hawaii nei.

ekolu haneri dala o Kovoloff, a he
hookahi haneri me kanalima dala
ko Edward Kekoa, no ke kakali ana
ahiki i ka wa e hooloheia ai ka
laua hoohalahala.