| MOOLELO NO LAIEIKAWAI KA U'I HELU AKAHI O PALIULI I KA UKA O PUNA. MOKUNA XXX. (Kakauia e Z. P. K. Kawaikaumaii- kamakaokaopua.) (Hoomauia mai) Aia hoi he leo uwa, "Kahiwahi-^ - a Hulumaniania — e! Ka makaula nui mana! E Hulumaniania Homai he ola!" Mai ke kakahiaka a ahiahi ka a ana, a ua paa ka leo, o ke ku--.ahi wale iho no a ka lima aohe i. ^. me ke kunou ana o ke poo, no ; . mea, ua paa ka leo i ka uwa ia "' ^-inohiokala. Ia manawa a Kaonohiokala e nainai ana i ka honua nei, aia hoi, , hahu mai ana o Laieikawai i ke ' -.i-a. anuenue a Kahalaomapuana i "-- -.o mai ai, alaila, maopopo ae la -;.'.-. P Laieikawai na keia, ka wahi-^ - hoopalau ana. Ma ka ehu ahiahi, ma ka puka : .-.a mai a ka mahina konane o Ma-) . .-.Uui hiki mai la iloko o ke ana---nui a ka makaula. la Kaonohio-i.a'a i hiki mai ai moe kukuli iho "i kona mau kaikuahine ame ka ma- ^ .--ila imua o ka hiwahiwa: a o Lai-. '-awai kekahi; i ka hiwahiwa i mai ai ia Laieikawai e hooma-. -Anu e kukuli: kahea mai la oia. "E kuu haku wahine, e Laioika-; .-. mai kukuli oe, ua like no ia. " E kuu haku. he weliweli nui -'n. ame ka haalulu nui. A ina manao oe e lawe i kuu ola nei e (^ ke lawe aku no ka mea, aole i ! alawai me kekahi mea weli-i nui maiana elike me keia," ii a Laieikawai. Aole au i hiki mai nei e lawe u ola. aka, ma ka huaka'i a Uikuahino i hiki ae nei i . . 'a. a nolaila, ua haawi mai au , .uniona no'u e ike ai ia oe, a e nopnpo ai ia'u o oe kuu wahine hoopalu a nolaila, ua hele mai nei ..:; .- hooko elike me kana kii ana n? '.'' pela aku o Kaonohiokala A lohe kena mau kaikuahine ame i-a makaula pu alaila, hooho naai la lakou me ka leo olioli. Ia ma-nawa, kahea iho la oia i kona mau kaikuahine. ''Ke lawe nei au i kau wahine, a ma kela po e hiki hou mai maua." alaila, kailua aku la kana wahine me ka ike ole ia o kena mau hoa uka. e ka makaula ka mea i ike awe'awe'a aku i ka laweia ana ma ke anuenue a noho iloko o ka ma l ina malaila laua i hooiaio ai i ko laua mau minuke oluolu. Ma kekahi po ae, l ka mahina o l. ^nne oluolu ana, i ka wa hapa o ka lai, kuuia mai la kekahi anue-- ;;' l uliliia mailuna mai o ka ma '' ^a ahiki ilalo nei, i ka wa o ku pono ana ka mahina iluna pono o ') -apuwai akoa. Ia manawa, iho - :,; -5a na'lii o ka lewa me M laua ^hi nui a ku mai la imua o ka makaula, me ka olelo iho. "E hele ae oe e kala aku i na mea apau i hookahi anahulu, e hoo luia ma kahi hookahi, alaila, - opukm aku au i olelo hoopa'i no ka poe i hanaino mai ia oukou. A pau na la he umi e hui hou kaua, a na'u no e ha'i aku i ka mea e pono ai ke hana oe, ame kau mau kaikamahine pu me oe." A pau keia mau olelo, hele aku la ka makaula, a hala ia, alaila, ka : pn ia aku la na kaikuahine eli-ma iluna a noho pu me ia i ka olu o ka mahina. I ka makaula i kaapuni ni ma muli o ka olelo a ka hiwahiwa, aole . - i halawai me kekahi kanaka hookahi, no ka mea, ua pau iuka o Pihanakalani, kahi i oleloia he nnakila. A pau na la he umi, hiki aku Ia ka makaula i Honopuwaia l-;?. aia hoi ua mehameha. Ia ma - n-wa, halawai mai la me ia o Ka i "kokala, a ha'i aku la i kana olelo hoike no kana oihana kaapu --; elike me ke kauoha a ka hiwa-? w-a. Ia manawa kaili pu ia aka la ka makaula a noho i ka mahi- na: I ke kakahiaka o kekahi la ae, ma ka puka ana mai o ka la, i ia wa i haalele iho ai na kukuna wela o ka la i na mauna, ia manawa ka hoomaka o ka hiwahiwa e hoopa'i ia Aiwohikupua ame Waka pu. Haawiia ka make no Waka, a o Aiwohikupua hoopaiia aku la oia e lilo i kanaka ilihune, e ae'a ana maluna o ka honua ahiki i kona mau la hope. Ma ke noi a Laieikawai, e hoopakele ia Laielohelohe ame kana kane, nolaila, ua maalo ae ka pili-" a mai o laua ae, a no laua kekahi kuleana ma ka aina ma ia ;- .pe iho. I ke kakahiaka nae, i ka hooma-ana o ka luku ia Aiwohikupua ie Waka, aia hoi o ke anaina i "akoa ma Pihanakalani, ike aku - lakou i ke anuenue i kuuia mai l .i mahina mai i uliliia i na ku-'. uoa wela o ka la; alaila, ia ma-nawa akoakoa lakou apau, ka maulia ame na kaikuahine elima e ..n mai ana ma ke ala i uliliia, a Kaonohiokala me Laieikawai ma kaawale, a he mau kapuai ko '^a me he ahi la: o ia ka manawa a Aiwohikupua ame Waka i ha-' 'e ai i ka honua me ke apono i :. olelo a ka makaula Hulumania-: 'a. A pau ka hoopa'i a ke alii no n enemi, hoonoho ae la ke alii olu- | na ia Kahalaomapuana i moi, a hoonoho pakahi aku la i na kaikuahine na ma na mokupuni, a o Kekalukaluokewa no ke kuhina nui ame Laielohelohe, a o ka makaula no ko lakou hoa kuka ma ke ano kuhina nui. A pau ka hooponopono ana no ke-ia mau mea a pono ka noho ana, kaili pu ia aku la o Laieikawai e kana kane ma ke anuenue iloko o na ao kaalelewa a noho ma kahi mau o kana kane. Ioa e hewa kona mau kaikuahine, alaila, na Kahalaomapuana e lawe ka olelo hoopii imua o ke alii; aka, aole i loaa ka hewa o kona mau kaikuahine ma ia hope iho, ahiki i ka haalele ana i keia ao. MOKUNA XXXI. Mahope o ko Laieikawai hoao ana me Kaonohiokala, me ka hooponopono i ka noho ana o kona mau kaikuahine, ka makaula, ame Kekalukaluokewa ma; a pau keia mau mea i ka hooponoponoia, hoi aku la laua iluna o ka aina i oleloia o Kahakaekaea e noho ma ka pea kapu o kukulu o Tahiti; a no ka lilo ana o Laieikawai i wahine mau ma ka berita paa, nolaila, haawiia ae la iaia kekahi mau hana maua apau kana kane; koe nae ka mana hiki ke ike i na meahuna, ame na hana pohihihi i hanaia ma kahi mamao, no kana kane wale no. Mamua nae o ko laua haalele ana ia Kauai, a hoi hou aku iluna, ua hanaia kekahi olelo hooholo iloko o ko lakou akoakoa ana; ma ka ahaolelo hooponopono aupuni ana, o ia hoi, i ka la i kuuia mai ai ke alanui anuenue mai Nuumealani mai, a kau aku la o Kaonohiokala, ame Laieikawai maluna o ke ala anuenue i oleloia, a waiho mai la i kona leo kauoha hope i kona mau hoa, ka makaula, ame Laielohelohe eia kana olelo: "E o'u mau hoa, ame ko kakou makuakane makaula, kuu kaikaina i ka a-a hookahi, ame ka kaua kane ke hoi nei au mamuli o ka mea a kakou i kuka ai, a ke haalele nei au ia oukou, a hoi aku i kahi hiki ole ia oukou ke ike koke ae. Nolaila, e nana kekahi i kekahi me ka noho like, no ka mea ua hoopomaikai likeia oukou, aole kekahi mea o oukou i hooneleia i ka pomaikai; aka, oia nei (Kaonohiokala) no ko maua mea e hiki mai ai i o oukou nei, e ike i ka pono o ko oukou noho ana. A pau keia mau mea, laweia aku la laua me ko laua ike ole ia, elike me ka olelo, o Kaonohiokala ka mea iho mai e ike i ka pono o kona mau hoa, o ia kekahi kumu i haunaele ai ko Laieikawai ma noho ana me kana kane. Ia Laieikawai ma ko laua wahi me kana kane, he mea mau ia Kaonohiokala ka iho pinepine ilalo nei e ike i ka pono o kona mau kaikuahine ame kana wahine opio Laielohelohe, ekolu iho ana ilalo nei o ka makahiki hookahi. Elima paha makahiki ka loihi o ka noho ana ma ka hoohiki paa o ka berita mare; a i ka eono paha o ka makahiki o ko Laieikawai ma noho pono ana, ua haule iho la o Kaonohiokala i ka hewa. (Aole i pau.) HOOPAU LOA IA KO KUPAU LAWELAWE ANA I KA OI- HANA LOIO MALOKO O NA AHA Ua hoopau loa ia e ka Lunakanawai Frank Andrade o ka mahele ekahi o ka aha kaapuui ma ka Poalima aku nei o ka pulo i hala ko Lowell K. Kupau, he loio e hoomaamaa kanawai ana maloko b ka aha apana ma Waianae, lawelawe hou aua i ka oihana loio, a ua kauoha ae ka lunakanawai e holoiia kona inoa mai ka papainoa ae o na loio e hoomaamaa kanawai ana maloko o na aha apana o ke Teritore. Na Charles B. Dwight, ka hope loio kuhina, i lawelawe i keia hihia ma ka aoao o ka Loio Kuhina imua o ka aha. Ma kekahi manawa aku nei i hala ka hookomoia ana ae e ka Loio Kuhina William B. Lymer ka hoopii e ku-e ana ia Kupau. Ua hoakakaia maloko o ka palapala hoopii ua ae ae o Kupau i kona hewa imua o ka aha ma ka la 12 o Feberuari, 1926, no eono mau kumuhoopii e kue ana iaia no ka hoolilo ana aku i kekahi mau bila kikoo dala apuka ana o ke kakau ponoi ana, a ua kapaeia ke kau ana mai i ka hoopai maluna ona no lo mahina. Maloko o ka aha hoomalu i hookumu mua ia ai keia mau hihia a ua waihoia ae i ka aha kaapuni no ka hookolokoloia ana e ke kiure. O ka la i kakauia ai na bila dala waiwai ole ame ka huina i kikooia, o ia keia malalo nei: Dekemaba 16, 1925, $25; ma ia la hookahi no, he $27.50; ma ia la no he $50; Dekemaba 17, 1925, $50 ma ia la no he $50; Dekemaba 26, $125. O ka huina nui o na dala i loaa ia Kupau mamuli o ka hooiilo ana aku i na bila kikoo dala apuka he $327.50. Maloko o kekahi hale ma ke alanui Mapu, mahope o ke alanui Liliha, i paa ae ai kekahi poe haole mai na kane a na wahine i ka hopuia e ke Kapena Makaiku John R. Kellett no ka loaa pono ana aku o ka waiona maloko o keia hale, ma ka po o ka Poakahi iho nei. | O KAPENA DAVID MAMAKI KILINAHE, UA HALA. KAPENA MAKAI DAVID M. KILINAHE, o Kona Akau, Hawaii. I kuu Kilohana Pookela, ka uwila i malamalama o ka Pakipika; Anoai a luuluu wale hoi a! Elike me ka nee ana a ka makani ikaika heleuluulu, pela no ka lono hikiwawe i pahola ae ai ma na welelau apuni na Kona nei, e hoike ana he lono luuluu a kaumaha; a oiai ma ka hora 10:30 o ke kakahiaka Poalua Dec. 28, 1926, ma kona home ponoi ma Kainaliu, Kona Akau, Hawaii, i pauaho mai ai ke ola o keia keiki koikoi a kaulana o na Kona. He milimili na ke Kai Malino; he hiialo na ka makani la ha Eka; a he punahele hoi na ua lae makawalu o ua aina kupolua nei la i ka lai a Ehu o Kona e! Ua hanauia o David Mamaki Kilinahe mai na lipo ala mai o na puarose ame na lau nahele aala mai o ka uka-iu o Kainaliu, mai na puhaka mai o kona mau luaui David Kilinahe ame Mrs. Keaulama Kaiwi Kilinahe, kona mama, ma ka la 28 o Maraki M. H. 1876, a ma kona hala ana aku la ua piha iaia na makahiki he 50 ame 9 mahina a iloko hoi o kona ola ana he hapa iloko o ka hauoli a he hapa hoi iloko o ka ehaeha a moe aku la i ka moe kapu o Niolopua i ka houpo o Kane a huna na maka i ke aouli e; haalele iho la i kona hoapili kana wahine aloha e uwe paiauma aku nona me na waimaka ehaeha o ke aloha kane me ka hoomanao mau ana nona i na wa apau; a pela pu no loi me kana mau leialoha na keiki e uwe kumakena pu ana no ko lakou makuakane uncle; e hiki ole ai la-kou ke hoopoina i na hana maikai ame na hana aloha a ko lakou uncle i pulama ai ia lakou mai ko lakou wa bebe mai a kanaka makua. He ekolu lakou a na makua i hoolu-e mai ai i keia ao. Ua haalelo mua mai no kona kaikuahine hanaumua iaia iloko no o na la o ka wahine u'i, Mrs. Esther Keaulama Paakaula; a he mau makahiki pokole wale ae nei no i hala i haalele mai ai kona kaikuahine pokii Mrs. Mileka W. F. Roy, a mai kona puhaka mai na keiki lehulehu a lakou i ku poai puni iho ai e nana ana me na waimaka i ko kino puanuanu o ko lakou uncle. O keia keiki koikoi o na Kona i haule iho la oia kekahi o na keiki a na Konu nei i haaheo ai he naau i piha i ka lokomaikai, he aloha i kona mau hoakanaka, ka hookipa ohaoha ana, ka oluojlu ame ka waipahe o kana kulana me na minoaka oluolu a ua papahiia keia mau ano maikai apau maluna iho ona, a he kiahoomanao poina ole na na makamaka ame kona mau hoaloha apuni keia kalana nui o Hawaii. I Kona mau la opio ua ikeia no Kona kulana mikiala i ^a, hana. He keiki aloha a hoolohe i ka leo o kona mau makua a pela no ia ano maikai mau iloko ona ahiki wale no i ka haalele ana mai o kona makua inia. I kona kanaka makua ana ae e lawelawe ana no oia i ka hana mahiai a pela pu me na hana pili paniolo pipi malalo o na ohana Johnson ame Roy, a he mau ohana i piha i ke aloha ame ka lokomaikai i na mea apau i launa aku me lakou, a o ia mau no ke kulana lokomaikai a oluolu o keia mau ohana ahiki no i keia la. A oiai aole no o M. Kilinahe i hoonaauaoia ma na kula kiekie eia nae o kona kulana kahaka makua e hookele ana i kona noonoo ponoi mo ka hoomanawanui no ke ola o keia noho honua ana, Mamuli o na ano maikai apau i loaa iaia ua kau mai la na maka o ke aupuni moi iaia, a hookohuia mai la oia i makai no ka apana o Kona akau nei. Me ia wahi kulana i loaa iaia i malama ai oia i ka oihana me kona hilinai nui ia e na poo ma ka oihana ahiki wale i ka wa o ke Aupuni Kuikawa, Aupuni Repubalika ame ke Teritore o Hawaii i keia la. Ua noho aku oia malalo o na Makai Nui o ka Mokupuni o Hawaii, E. G. Hitchcock, L. A. Andrews, John C. Searle, William M. Keolanui, ame ka Makai Nui o keia la Samuel K. Pua. He mau makahiki loihi no i noho makai ai ahiki i kona hookiekieia ana i kapena makai; a ma ia kulana oia i paa ai a he mau mahina wale ae nei no i hala, i waiho aku ai oia i ka oihana mamuli o ka nawaliwali i kau mai maluna o kona kino me ka minami- | |