Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXV, Number 43, 28 ʻOkakopa 1926 — KA HOONAAUAOIA ANA AME KE KULANA O KA MOHO MAKAI NUI DAVID L. DESHA. [ARTICLE]

KA HOONAAUAOIA ANA AME KE KULANA O KA MOHO MAKAI NUI DAVID L. DESHA.

I ka nui lehulehu o ka mokupuni 0 Oahu:—Oiai ka ua e haloku makawalu ana i kekahi po, a e ku'i ana hoi ka hekili, owaowaka ana ka uwila, i oiīi mai ai hc kamaiki 1 ka la 22 o Aug. M. H. 1887, i keia ao, a hanu ae la i na ea huihui 0 nei ola honua ana. A oiai kona luaui makuahīne e moe ana mahope iho o ka puka ana aku o kana pu* 010, lohe aku la na hiapo o ke kanmiki, he pokii hou ko lakou, a na ia nuhou hoohauoli i hoakoakoa mai 1 ka nui ohana, c ike a e milimili iho, i ka uhane laahia a ka Mea Nana oia i hana, i hoohua a i hoopuka mai ai i keia ao. A oiai no keia hua niohuha o I'ili ana i ka uwauuia o kona makuahine, lioea mai la o D. W. Napihaa, o ka waikau o Keanae, a nonoi mai la i kona mau makua, nana ka moopuna, ka mea hoi i hiki ole iho i ka makuahino ke au'a, oiai, he kolio iloko ona, no ia nei, a mamuli o ia kuniu, opeopo aa la na walii puolo e lawa pono ai o ka lei amo kona makuahine, no Keauae ka ihu o ka moku, (Aole īio Alika) no ka hooko ana i ke noi a ke kupunakane, a no ka hoohiupai pu ana no hoi i kona kakela aine na kulia o ia kaikuono. Ilaila aku, heaia iho la ka inou 0 David L. Desha, a i ka hele ana keia a piha na mahina he eono, a HoliO lioi o ka ehuehu «me »ka wuimaka he hui e hakoi niai ana, niai kona makuahine mai, i iko i ka ehaeha ame ke aloha ia mea he keiki, haalele aku la oia iaiu ihope, a hoi mai la/- i ka Ua* Kukalahale 1 ka pii aiiu ae o na makahiki o ki ia kamaiki ahiki i ke kuppuo ana iio ka imi naauao, konio aku la oia 1 ke kul-i ap■ - o ia apaapaa, a r ka eiwa o na uiakahiki, mamuli ; o ka holomua o kona iku, a ma- | kaukau i hooiaioia mai e kaua kumukula, a mamuli pu o ka ia nei noi, i hoihoiia mai ai o Deslia i Houolulu nei, a koiuo aku la i ke kula o na keiki opio o Kamehameha, kalii hoi e o nei o keia īuau olelo kaulana a ka mea nona ia inoa: "E hele ka elemakule ame ka luahine a moe i ke ala, aolo mea nana e Iioopoino." Pehea, eia anei ke mau nei ke 0 ana o keia mau olelo aloha a ka moi, no ka pono ame ka poinaikni 0 kona niau makaainana? Aole. Heaha ke kumu o ka mau ole aua? Mamuli o ka piha o ka aina i na lahui e. . _ 1. Mamuli o na hana maikai ole a na keiki a kakou e ike nei me ko lakou mau niaka ponoi, iloko o na hale kiionioni. 1 2. O ka hookuuia mai, mai na kula mai o kakou, oiai no, e imi naauao ana, a mamuli o ke kaupalena a ke kanawai e i ana, he umiku mmalima nakahiki, kekahi no hoi o na kumu e poino ai. 3. A o ka hiki ole i na poo o ka oilumn hooko kanawai i noho loihi i:j vr j k.-ia.'iope aku la, 1 ka imi ana i na alnhele e malu o ka ■ 4. Mai ke kula o na opio niui, a ke kula o na keiki nunui o Kamehameha, a i ka makahiki 1905, pnka mai 1a o Desha me ka maikai,

a iloko no o ia makahiki, haalele iho la i kona aina-hanau 110 ka ipuka guJa o Kaleponi, no ka hoomahuahua ana ae i kona ike ma ka malama ana i ka buke.

I ka makahiki 1907, huli hoi mai la no ka aina a komo aka la i ke kula o Punahou, kahi a Mr. Dillingham i kii aku ai iaia, no ka hoi ana aku me ia e hana ai, ma ke ano, he opio lawelawe a hope malama buke 0 ke keena alahao. 0 kokahi mea kupanaha i loaa i keia opio, o ia no, kona hooikaika ana e uku i kona uku-kula me ke kaukai -ole i kona mau kaliul'""*ii a makua paha, a i kela ame keia manawa e hoomaha ai o ke kula, e hoi ana oia mo kona mau mea na iaua oia i hanai, a hele .aku la e kumakahiki, i wahi e piha ai o na cke<jke i ka iliili, no ka hoomau ana aku i ka imi naauao ana. 1 kona hoomaka ana e hana, o ia hoi, ka hooko ana i ke kanawai a Adamu ame Ewa i uha'i ai, mamuli o ke kau ana mai o ka Haku ia kanawai maluna o laua ame kakou pu, ua hoolilo aku nei opio i kona mau kahuhanai, i mau leikahiko nona, e hooko ana hoi i keia kanawai e i nei: "E malama oe 1 kou makuakane kou makuahine, i loihi ai na La o kou ola ana ma keia honua, a ke Akua i haawi mai ai ia oe." Ahiki mai i keia la, aole i lilo kona mau makua iaia, ma ka lioonaauao ame kekahi mau mea e ae, aka, mai inia ponoi ae kona pono, a o ia imi pauaho ole ana la, ka mea e hiki ai ia kakou ke ike iho, i ke kulana o keia moho makai nui. Ea, auhea mai oe, o ke keiki naauao, hoohauoli aku oia i kona makua, a o ko keiki hupo, hoouluhua aku oia i kona makua. Aole anei he haawiua o keia ano iloko o kou halau? Aole anei oo ea, o ka makua e, e hauoli i ka ike aku i kau keiki, e pii ana i ka mauna a iluna o kona piko, kukuku ae la oia, i kiahoomanao nou. no ka lioomau ana aku i ke o ana o kou inoa, oiai ou m;iu la, e iho, a e napoo aku ana i ke kumu pali? He hewa anei ka ike aku i kekahi pua o kou mahinaai i owaka ae me ka nani a hiehie nui, e noho mai ana i ka noho, nou ame a'u a n*o ka nui lehulehu o na kini o kona onehanau, e h'aulani ana. He alahele noeau anei ka hoao ana e pakaha ae i na liko liuika maikai e ulu ana iloko o kou kihapai, oiai, lie hookalii o lakou, he pali ke kua a mahina ke ano, ke leha aku i kona oiwi khvof E hoopapau no anei kakou i ke kumulaau i ulu loihi i kahi hookahi no umi-knma-maolro makahilli, oiai, ua poinO k'ekahi o kona niau lala'? E ako anei kakou i ka wekiu o ke kumu pikake, oiai no, e ulu mahiehie a e nohea ana no, kona ala?

I ka nana aku, mo hc la, aia he manaolana c loaa ana i na mana koho baloka, niai keia opio mai, a ina ho oiaio ke kaona o nei mele, alaila, e hookoia ana ka mea e upuia aku nei, mai iaia mai: "Ea, ina he wahi hunnhuna aloha kou i ka opio, e na'i paualio ole nei i ka pono o kona mau makaainana i ka po ame ke ao, aole anei e hiki no hoi ia kakou, ke hooluolu aku iaia, oiai he ewe i puka a i ulu ae iloko o ka aina, i molia ai ou mau alii amo na kupuna. a i laweia aku hoi mai ia kakou aku nei; e Trelo nei ka hao

hoku, iluna o ka lepo aloha ou e Hawaii! £ hoopoiaa aaei kakou i ke alii Knhio i aaoe akn i ka opu ana ole o ka lionua, oiai oia, e paio ana iloko o na paia laahia o ka hale kaukanawai makua, no ka hoomau ana aku i ka olelo Hawaii, mai ka o'uia ana ae, mailoko ae 0 ke kanawai, a !Wilikoki i kii ai, no ka pono ou e Hawaii Lahuit 0 keia mau mea apau la, ka kakou o kanana a e noonoo ai, me ka haawi pu ana iho i ke konane kulipolipo ana a kou lunaikehala, oiai he mau makahiki kakaikahi wale no koe, pau ka pono ou e ke kanaka Hawaii; kaa aku ka hooponopono ana malalo o na lahui e, i hoolaupai iho i kou onehanau, a 1 hoolilo mai hoi ia oe, i na pua a Kakuhihewa ame na'lii pakahi o kela ame keia mokupuni, i kuewa maluna iho o na papalina aloha o kou aina. Ano, e ala e ka I ame ka Mahi; e holono a e na'u i ka pono oiai ka la e kau ana; mai kakali a hoapaapaa, o hala ka puulena i Hilo, 0 hapapa i ke ko 'a i'a ole, e loaa ai ke mele kaulana a ia 'lii, i moej aku i ka poli a Kane. , Mai noho mai hoi oe i ka uahoa, me ka opn lokoino he aloha ole, oiai, ke kumu pikake imua ou, a i wahi hoi o mau iho ai ke ala o kou mau kuono, e alawa ae, a e alawa iho, ia Kinikake Opio, i kuhikuhipuone a i makaula weheweho a kanawai, nou ame a'u a no ka hae Hawaii i welo a i emi iho, 1 mai ke kulanakauhale-poo aku, o I Hawaii aina ame kona mau makaainana. E hele aku i ka la 2 o Noveniaba, a i ka pahu bāloka, ku noonoo, i ka ulu o hele kaapuni nei me ka hoomanawanui, i ka pii ana a ka j la, a i kona napoo ana aku, i kahi e hooluoluia ae ai, o ka pololi i loaa a i piha 010 kona lua o ka iuaina; o waele i kou kihapai, oiai, ka ua e kau ana, o pau ole auanei mamua o ke kulu ana iho; e-huli mai ou alo iaia nei, a e ike ilio hoi ia Kinikake Opio, ke pailaka wiwoole a ka Aoao Repubalika, no ke kulana maleai nui, e olelo ia nei e kona hoa-mokomoko he opiopio; e hoomanao ae i ka Ohu, e noho nei 1 kapena no ka nioku, a e hoomanao pu iho i kona eleu a makaukau i ka huli ana i ka lakiku ame ka lomku, e pololei ai ka holo ana a ka waa, ana, i hoopomaikai iho ai i kona mau aialo ame ka lehulehu | pu, mamua o kona waiho ana iho, i ke kuono i noho hulipahu ia, eia. Aia ka hana a ka opio lal He lei poina ole ia no'u! ARCHIE E. KAHELE. Mahope o ka kaa ma'i ana o Mrs. Magie Kapoina Dandridge, ka makuahine o Mrs. J. K. Mokumaia, ua pauaho mai la oia i keia ola ana ma ke kakahiaka o ka Poalua nei i ke 77 o kona mau makahiki. |