Ka Nupepa Kuokoa, Volume LXV, Number 43, 28 October 1926 — Page 4

EHA NUPEPA KUOKOA, HONOLULU, T. H. POAHA, OKATOBA 28, 1926

hina.

Ua hoonuiia na uku o na kumu kula a pii na kumukuai o na meaai ame na mea e ao apau loa. Ma-mua o ka uku kula he $40, wale no o ka makahiki, i keia manawa o ka uku kula ua pii $225, o ka ma-kahiki,


KA PUUHONUA. (Kakauia e Kaleionamoku.) Pehea kokau e waiho ai i na waiwai o kakou no ka pono, ka pomaikai ame ka holomua o na keiki a kakou ame ka lahui aloha. Ua heluhelu makou ma ka "New York Times", ka nupepa pookela o Amerika, i ka hoolaha o ke kanawai hooilina o Tahiti, a ua like no me ko kakou ma Hawaii nei. Mamua o ka noho mana ia ana o kela aupuni e Palani, o ke keiki mua ka hooilina, a oia hookahi wale no a ua ili aku maluna o keia hanaumua ke koikoi o ka malama ana i kona mau pokii, aka, i keia manawa, ua komo like mai na keiki apau loa, a o ka mea e ikeia nei ma Tahiti, o ka home o ka makua, ua okioki liilii ia, a peia no i oki liilii ia ai ka hale, a ma kekahi wahi, eia ke ikeia nei na hale ua okiokiia. Aole o kakou ike i na hale ua okiokiia no ka mea ua kauoha no ka aha e kuai kudala ia, a ma ke dala e maheleheleia ai iwaena o na keiki. Ma ko kakou kanawai aole hiki ke paaia kekahi aina a waiwai lewa e ke keiki, ka moopuna, ka moopuna-kualua a kuakolu a pela aku; a aole hiki ke hoololiia keia kanawai. O na keiki apau loa, he kuleana like ko lakou iloko o ka waiwai o na makua o lakou. O ka mea e ikeia nei, o na home o na Hawaii, ko lilo nei i na lahui o na aina e, mamuli o ka hiki ole i na keiki ke noho like: nolaila, pehea kakou e hana ai, i hiki ke paa mau ia na hunahuna aina a holomua o na keiki ame ka lahui. Mahope o ko makou noonoo ana maluna o keia ninau, mai ka makahiki 1916 mai a mahope o ko makou heluhelu ana i na olelo hooholo o na Aha Kiekie o Amerika, ua hooholo makou penei: "Ma ka palapala hooilina, a i ole ma ka palapala kuai e waiho a kuaiia ka aina a waiwai lewa i kekahi kahu malama waiwai (trustee) no ka pono, pomaikai a holomua o ka lahui Hawaii, a oiai o "keiki", o na moopuna, o ka poe e heaia ana ma ka inoa o ka mea noha ka aina he lala no lakou no ka lahui Hawaii, nolaila ia lakou ka mana mua,	(preference) e malamaia ma na ano apau mailoko mai o ka waiwai. He ninau ano nui keia. He ninau keia na kakou apau loa e noonoo ai, a ua manaolana makou, e hoea koke mai ana no ka la o waihoia aku ai keia kumuhana imua o ka lahui Hawaii. E kokua ana no ke Akua ia kakou ma keia hana. Mamuli o ko kakou nele aole aina, ko kakou kumu pilikia loa. Ma lapana, aole hiki i na lahui o na aina e ko kuai i na aina, a aia wale no a kela mau makahiki aku nei i hala, a mahope o ka ike ana o ke aupuni, ua kuluma iloko o na Kepani aole e kuai i na aina ia ha'i, i hoololiia ai ke kanawai, a ua hiki ia lakou ke hoolilo i na aina o lakou i ka poe owaho. Ma Nukilani (aina o na Maori) aole hiki ia lakou ke kuai iawaho. He mea maikai no ia kakou ke lawe mai a noonoo i ka manao nui o ka Bila Hoopulapula, no ka mea malalo o kela bila, e paaia ana ka aina no 99 makahiki, a ina kakou e aelike ana maluna o keia ninau, o ka hana i koe, e hooholo kakou pehea la kakou e hana ai i hiki ke paa loihi ia ka aina a waiwai o kakou iwaena iho no o kakou na Hawaii. Aole anei hiki ia kakou ke akoakoa ma kekahi wahi, a hale paha, a noonoo maluna o keia kumuhana. Aole anei hiki i kekahi o kakou ke waiho mai i na manao maluna o keia ninau ia Mr. Hanohano? Hiki anei i ke Kakolika ke Kohoia i Peresidena no Amerika? O keia kekahi o na niuau e noonooia nei e na Amerika, no ka mea e kohoia ana ka peresidena o ko kakou aupuni makua i ka makahiki 1928, a oiai no hoi o Kiaaina Al Smith o New York, he Kakolika oia, kekahi moho e noonooia nei o ka aoao Demokarata. Aohe kanawai e ku-e ana i ke Kakolika aole hiki iaia ke paa i ke kulana peresidena. Aohe kanawai e ku-e ana i ka Nekero, i ka Iudaio a i kekahi o na lahui e ae paha i hanauia ma Amerika, mai ke kohoia ana no kela kulana kiekie loa o ko kakou aupuni. Aole hiki i kekahi Amerika ke paa i kela oihana aia wale. no a hanau oia ma Amerika. Like me ke kulana Peresidena, ua	ikeia no mai ka hoomaka ana o ke aupuni Amerika, a he mau makahiki wale aku nei no i hala, aole paaia ke kulana lunakanawai kiekie o ka aha kiekie loa ma Wakinekona, e ke Kakolika. O kekahi, aole hiki i ka Iudaio ke paa i kekahi o na kulana lunakanawai o ka Aha Kiekie ma Wakinekona. Aka, o ka mea i ikeia, he Kakolika ha Lunakanawai Kiekie White a he Iudaio ka Lunakanawai Kiekie Brandesis ka i kohoia e ka peresidena, ua lawelaweia na hana imua o kela aha me ka maikai ame ka noeau e keia mau lunakanawai. Pehea, e hoea mai ana no ka la o ike ai kakou he Hawaii maluna o ka Aha Kiekie o ko kakou aina hanau nei. E hoomanawanui no kakou a e hoea mai ana no ka la e kohoia ai he Hawaii no kela aha. Na Rula Ano Hou ma na Kula Nui o Amerika. Ma na kula nui o Amerika, aole aeia na keiki e malama a kalaiwa i na otomobile, no ka mea, aole manao nui ia na haawina, a o ka hooholo otomobile wale no ka mea nui. Mamua ua kauohaia na keiki e hele i ka pule i kela ame keia la, aka, i keia manawa, ua hoopauia keia rula. I ka manawa hoomaha, o na keiki apau loa, ua makemakeia e hana a aole noho-wale; e hana i hiki ia lakou ke uku i kekahi hapa o na hoolilo o ko lakou noho ana ma na home ame na halekula a aole e kaukai na na makua wale no e auamo na hoolilo; a o na keiki a ka poe onamiliona, ua kauohaia lakou e hana manawalea no ka poe ilihune, Eia ka rula ano hou Ioa, ua aeia na keiki e kukakuka pu me na kumukula no na mea apau loa e pili ana i ke kula, a na lakou pu no e haawi ka olelo hooholo, maluna o na ninau apau loa o waihoia ana imua o ke kula. E hoea mai ana no ka la e ikeia ai keia rula ma na kula o Kamehameha. Eia kekahi meahou o na pukaaniani o na hale o na kamalii, ke hoonuiia nei i nui ae ka puka no ke ea a makani e komo ai. Mamua, o ka uku kula me ua meaai a pela wale aku, he $50. wale no o ka mahina; i keia manawa, aole emi malalo o $150.00 o ka ma-


	IVANE MIKAELE (Mai ka Aoao Ekolu Mai.) "Auwe, o oe no ka kela e Lafela ke kanaka alakai. ua ka- maaina au ia oe," i pane hou mai ai kekahi o na kanaka ekolu. "Ua makemake makou i kela kaikamahine!" "Ina na kamaaina oe ia'u ea, elike me kau i olelo mai la, alaila ua ike no oe, aole au he kanaka hoihope ma ka'u mea e olelo ai, a no'u iho, ua kamaaina au ia oukou apau, o oukou kekahi poe kanaka ino lapuwale Ioa; nolaila aole e loaa hou ia oukou kela kaikamahine opio." Kukakuka ae la na kanaka ekolu no kekahi manawa, a i ka maopopo ana paha o ka lakou mea e hana mai ai, unuhi like ae la ua poe kanaka nei i ka lakou mau pahikaua iwaho, a o ia ka Lafela o ka pane ana mai ia Rurika: "E ku oe me ka makaukau loa, no ka mea i ka wa e lele mai ai kela poe kanaka maluna o kaua, e lele like mai ana lakou i ka manawa hookahi, a o ka puuhonua wale no no kaua, o ia ka pololei o ko kaua ki ana aku i na pu panapana maluna o lakou." Aole nae i pau pono na olelo maluna ae i ke kamailioia mai e Lafela, ua kahea ae la kekahi o na kanaka ekolu me ka leo nui, a hoomaka like mai la lakou apau e holo imua me ka la- kou mau pahikaua. Mamua nae o ko lakou hoea ana mai imua o Rurika ame La- fela, ua kani mua aku la ka laua nei mau pu panapana, me ke ku ana aku o kekahi kanaka i ka poka o ka Rurika pu, aka no ka Lafela kanaka o ke ki ana aku, aole i ku i ka poka, nolaila ua ki hou aku la laua no ka elua o ka manawa, a ku ka elua o na kanaka, a koe aku la hookahi kanaka i pilikia ole, nolaila ua holo pololei mai la oia a hahau mai la i ke kuau o kana pahi ia Lafela, a mai poino paha ke kanaka alakai, ina aole o Rurika i holo koke mai, a hahau aku la i ke kuau o kana pu panapana ma ke poo o kela kanaka, o ka haule aku la no ia iluna o ka honua. pau ka onioni ana. No ka manawa pokole wale no kela waiho ana o Lafela i ke poniuniu, ua ku ae la oia iluna, me ka hopu ana iho ma ke ku- au o kana pahikaua, a ia wa o Rurika i pane aku ai: "Ua pau loa kela poe kanaka ekolu i ka make nolaila e waiho malie i kau pahi, ma kona wahi." "O ka hopena iho la ia o ka poe ino apau, a ke hauoli loa nei au no ko lakou make ana, no ka mea ina i pakele kekahi o lakou, aole e moe ana kona mau maka, ahiki i kona ike ana, ua kau mai ka make maluna o kaua. Aohe a kaua hopohopo ana i koe, e hoi kaua e hooluolu no keia koena aku o ka po, aia a ao ae ma ke kakahiaka o ka la apopo, alaila lawe aku kaiia e huna i na kino kupapa'u o keia poe kanaka, ma kekahi wahi kupono." I kinohi, ua manao o Rurika, he hana maikai na laua ka hoo- ponopono ana i na kino make, aka nae iaia i hoolohe aku ai i ua olelo a kona alakai, a ike pu aku la no hoi i ka naauao o kana hoolaia ana, nolaila apono aku Ia oia, no ka waiho malie i kela mau kino, ahiki ma kekahi la mai ; o kona hoakaka aku la no ia i na mea apau i hanaia i ka wahine opio, me ka hoau- hee lao ia ana aku o ka maka'u ame ka hopohopo mai iaia iku. Ma kekahi wahi ano mamao iki aku, mai kahi e hiamoe ai o ka wahine opio i haule iho ai o Rurika ame Lafela hiamoe. O keia ka hana mua loa i halawai mai me ko Rurika ola ana, iaia i komo aku ai iloko o na palena o kona home hou, he hana hoopihoihoi noonoo, he ana hoi, e kono okoa mai ana i ka kakou koa opio, e hoohana aku oia, i na ano kilakila i pipi- lipaa iloko o kona ola ana. Aohe ona wahi noonoo iki, a minamina iho paha no ka poe ana i pepehi aku ai a make, aka hookahi wale no ana mea noo- noo nui, no ka pono no ia o ka wahine opio hewa ole, ame ka hiki ana iaia ke keehi aku i kaino, ka mea ana i olelo wale iho ai no iloko ona, ua hooko wale aku no oia i kana hana. Aia na ho-ku o ka lani ke nana iho la maluna ona, me ka imoimo ana o ko lakou malamalama, a aia pu hoi ka mahina ke hoolele mai la i kona malamalama palaweka ma kona hele- helena, aole nae ona ike ae, no ka mea na lulumi mai la ka makehiamoe maluna ona, a ke lilo la oia iloko o ka aina moe- uhane. Ke pa'uhia loa la oia i ka hiamoe, a ke loaa la hoi iaia na moeuhane lehulehu, aole nae he mau moeuhane, no ka hana ana i hooko aku ai, nana i waele ae i ke alahele a malaelae no kona ola ana omua aku, a aole hoi no na maawe lopi silika ana i mawehewehe ae ai no kona ola ana. MOKUNA VII. Ma kela la hookahi a ke Kauna Rurika i haalele aku ai ia Maimai, no ke kumu o ka mauna, o ka la hookahi no ia a ka Emepera Nikola o Rusia i haalele iho ai ia Dologa no Sana Petaboro. Ma ke ahiahi loa o kela la, i hoea aku ai ka emepera no kona halealii nani, a maloko o kekahi o kona mau rumi mehameha, i hoi aku ai oia, no ka hoopumehana ana iaia iho, mai ka hu'ihu'i mai o ka makani ma kana huakai hele. Mahope iho o kona wehe ana aku i kona kuka koloka hoo- pumehana mai iaia aku, kauoha aku la oia e laweia mai na mea- ai no kona aina ahiahi, a iloko o ka manawa pokole, aia oia ke ai Ia, me ka malie. Iaia nae e ai la, me he mea la, aia na kumuhana lehulehu iloko o kona poo, kahi i hana ai, oiai aia wale no kona mau maka ilalo kahi i nana ai. a he malie loa hoi kana ai ana. Ma ka mea oiaio maoli, aia kekahi mau hana he nui, nana i hoonioni i ke kulana pili kalaiaina maloko o Europa holookoa, ka hoi nana i hoopilikia loa mai i ka noonoo o ka Emepera Ni- kola. Ua kaa aku o Hunegaria malalo o ka malu o Aukulia ame Rusia i huiia, aka nae, o na manao uilani iloko o na makaai- nana, aole ia i hiki ke keehina aku e ka mana o Rusia. Me he mea la, ma kana mau wahi apau e hele ai, e lohe mau ana oia i ka manao o na kanaka, no ka oi ae o ka pono, e loaa ia lakou he noho aupuni kuokoa ana, a o kana mau hooikaika ana e hoohiolo aku i kela noonoo iloko o lakou, ua hoopahu'a- ia ia i na manawa apau. O ka ai hoi ia o ka Emepera Nikola i kona aina ahiahi ahiki i kona maona ana, ua hoea mai la kekahi o kana mau kakau- olelo pilikino, a o ia kana o ka ninau ana aku : "Auhea oe e Pokovika, ua lohe anei oe i ka nuhou?'' wahi ana me ka aaki ana iho o kona mau ku'i. "Heaha auanei ia meahou, aole a'u nuhou i lohe?" i pane mai ai no hoi ke kakauolelo ma ke ano kahaha. "Pehea ua lohe anei oe i ka pane a ke Suletana o Tureke i hoouna mai ai ia'u?" "Ae ua lohe iki no au i kekahi mea, o ia kona hoole loa i ka haawi ana mai i ka poe pio, elike me kau koi." "Ua pololei kau mea i lohe ai e Pokovika," me ke ku ino ana ae o ka Emepera Nikola iluna, a holoholo iho la maloko o ka rumi no kekahi manawa, a iaia i hoi hou mai ai a ku	mamua aku o kana kakauolelo, hoomaka hou ae la e kamailio : "Ua hoole mai ke Suletana o Tureke ia'u ia Nikola, ka eme- pera o Rusia, a o keia ka mea nana i hoopii mai i ka inaina wela iloko o'u. Ua kauoha aku au iaia, e haawipio mai oia i ka poe kipi o ka holo ana aku no kona aupuni, ua hoole loa mai nae oia, i ka haawipio ana mai ia lakou ia'u. "Ke hoomanao nei no oe no kela kanaka kipi no Luka Ko- suka, kekahi o na alakai nana e hoeueu nei i ka manao kipi iloko o na kanaka a e a'o nei ia lakou i ka makai o ke aupuni repubalika. "O keia kekahi o na kanaka kipi i makaukau e molia i kona ola, no ka haulehia o ko kakou nohoalii, aia ua kanaka ino nei, maloko o Tuleke kahi i noho ai, a malalo hoi o ka hoopa- kele ana a ke Suletana." "O kela kekahi o na hana ku i ka limanui," i pane ae ai ke kakauolelo no ka loaa ole o kekahi olelo kupono nana e kamai- lio ai, me ke kaohi ana i kona manao ponoi, ahiki i kona lohe maopopo loa ana i ka manao o ka emepera. "He limanui mai hoi kau a koe aku, a o ia ka'u e olelo ae nei, ma ka inoa o ko kakou hoomana hemolele, e ike ana kela Suletana opio i ka naka o kona mau kuli, maluna o kona noho- alii; aole loa e hiki i ka pahikaua hemolele a Oma ke hoopa- kele ae iaia! "Auhea oe, i hoike aku au i kuu manao ea, e hoea mai ana ka la a kela kanaka hookano, e ike ai i ka mahanahana o kona mau papalina, ke lohe i ka hoopukaia o kuu inoa. Mai ka Mu- liwai Danube mai ahiki aku i Boro, he ehuwawae wale no ia no'u. E hookaawale loa oia iaia iho mai kuu alahele ae, o keehi aku auanei kuu mau wawae maluna ona, me he ilio ka- wa-u la, kona holopee mai kuu mana aku. "Ma kuu ola ana, he mea pono loa e uhukiia kela ano manao e kawowo nei iloko o na kanaka, a me he mea la ia'u e nana aku nei imua, aia iloko o Pelekane ame Amerika ka hauoli, ke ike mai i ko'u hookaawale mai ko'u mau enemi mai. Ua hiki hoi paha, aole laua i moeuhane mua, he hana maalahi wale no na ka Emepera Nikola, ke keehi ana aku ia laua me ka hila o kuu mau kamaa buki." Keehi ino iho la o Nikola, i na hila o kona kamaa buki ilu- na o ka papahele, aia hoi ke okoko ahi o ka inaina ma kona mau maka a ke pinapina'i la hoi ka pana kapalili ana o kona puuwai, me ka pupuu ana ae o kona mau lima, mamua o kona umauma. Hele holoholo iho la oia no kekahi mau minuke lehulehu me ka pane leo ole, a i ke akakuu ana mai o kona manao pihoihoi, akahi no oia a hookokoke mai no kahi o kana kakauolelo e ku ana, me ka pane ana mai: "E Pokovika, heaha kau mea i ike ai, a i lohe ai paha no ke Keikialii Menikopa?" "No kena ninau au ea, ma ka'u mau mea i lohe mai- ai, me he mea la ua hoopunipuniia oe e ke Keikialii Menikopa," wahi a Pokovika, me ka hoomamaia ana ae o kona manao, no ke kulana o ka Emepera Nikola ana i ike ai i na minuke mamua iho. "Aha, ke oili mai la ka mea oiaio, no ka mea ua hoohuoi no au i ko Menikopa ano, no ka manawa loihi," i pane mai ai ka emepera, me ka hooko'iko'i ana i kona leo. "E hiki ana anei ia oe ke hoakaka mai ia'u, i ke ano o kana mau hana?" "Me he mea la, ua pulapu mai pia ia oe ma na ano he nui. Ma kona kulana waiwai, ua oi kela loa aku ka nui o kona mau Waiwai, mamua o kau mau mea i manao aku ai nona. "Ke loaa nei ia Menikopa he mau kaukani o na kaukani dala me kona hoike ole mai ia oe i ka ike no ia mea, a ua hoo- punipuni mai oia ia oe e pili ana i kekahi poe lehulehu au i hookau aku ai i ka hoopa'i maluna o lakou, mamuli o kana mau hana imihala." "Ke makemake loa nei au e loaa na hooiaio no keia mau mea au e kamailio mai nei ia'u," wahi a ka Emepera Nikola, me ka luliluli ana ae o kona poo. "Ma ko'u manaoio, ua hiki loa ia'u ke kuhikuhi aku ia oe i ke alahele e hookoia ai kou iini; o ia keia; aia malalo o ke Keikialii Menikopa kekahi kauwa lawelawe o Ivana kona inoa, o kela kekahi kanaka akamai loa ma ka oihana enekinia a ua hi- linai piha o Menikopa maluna ona, o kela no ke kanaka nana e malama nei i na waiwai like ole o kona haku, a ma ko'u ma- naoia, o kela wale no ke kanaka e loaa mai ai ia oe na ike apau no kau mau mea e makemake nei." "Ua lohe wale no au no keia kanaka kauwa au e kamailio mai nei ia'u, a no keia mau mea hoi au e hoakaka mai nei ea, hele mai la ko'u makemake a nui e kamailio pu me ia. Pehea i noho hana mai ai kela kanaka malalo o ke Keikialii Meni- kopa?" "Ma ko'u manaoio, he kanaka lawelawe oia no ka waiwai o ka ohana Bosilo, a he elua ae nei makahiki i hala, mamuli no o kona koi ikaika ia Menikopa, ua laweia mai la oia no ke kulanakauhale nei." "Alaila manao anei oe, ua hiki ke hilinaiia aku kela kanaka?'' "Aole o'u wahi kanalua iki no ia mea, no ke kumu, aole he aloha iloko o kela kanaka no kona haku, eia nae, aole no ona pakike wale mai i na kauoha apau e haawiia aku ana iaia." "Ina pela ua pono, e hoouna mai oe i kela kanaka imua o'u. ma ke kakahiaka nui o ka la apopo." "E hoao au, ma na ano apau e loaa ana ia'u i wahi no'u e hui pu ai me kela kanaka, a ke holopono ka'u mau hooika- ika ana, aole loa o'u wahi kanalua iki no kona ae e hele mai e hui pu me oe." "E akahele loa oe, o loaa aku auanei ka ike ia Menikopa, o ka hooko ole ia no ia o ka mea a kaua e kukakuka nei." "Mai hopohopo oe nona, owau ka mea nana e makaala no'u iho, o kau wale no o ke kakali." Ma kela wahi o na kamailio mawaena o ka Emepera Niko- la ame kana kakauolelo, ua haalele mai la o Pokovika i ka emepera, a iaia hoi o ka hala ana aku, i noho hookahi iho ai ka Emepera Nikola, no ka noonoo ana ame ka lawelawe ana i na hana ana i hilinai ole ai maluna o na kakauolelo ame na kuhina no ka hooko ana mai, a aole oia i haalele iki i kela keena, ahiki i na hora o ke aumoe. Ma ke kakahiaka nui o kekahi la ae, ua hoea hou ma; la no ka Emepera Nikola maloko no o kela keena hookahi, aole i loihi kona noho ana iho maluna o ka noho, komo ana no ke- kahi o na koa kiai o ka halealii, a hoike mai Ia iaia, aia kekahi kauwa mawaho o ka hale kahi i kakali ai, me ka makemake e hui pu me ia. Haawi aku la o Nikola i ke kauoha i ke koa kiai, e hookomo mai i ke kanaka i makemake e ike iaia, a iloko o ka manawa pokole, aia o Ivana Mikaele imua o ka emepera kahi i ku ai, no ka hooko ana i ka makemake o ka Emepera Nikola. "Ea, he manao nui hoi keia au i hele mai nei no ka hui pu ana me a'u!" i kamailio mai ai ka emepera me ka haka ana mai o kona mau. maka maluna o ka helehelena o ka malihini. "O Ivana Mikaele ko'u inoa." (Aole i pau.)